
1
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ
-----------------------------
NGUYỄN DƯƠNG BỘ
HIỆU ỨNG TƯƠNG QUAN ĐA THÀNH PHẦN TRONG
MỘT SỐ MẠNG QUANG HỌC
Ngành: Vật lý lý thuyết và vật lý toán
Mã số: 9440103
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC VẬT CHẤT
Hà Nội - 2025

2
Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học và Công nghệ
- Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.
Người hướng dẫn khoa học 1: PGS. TS. Trần Minh Tiến
Người hướng dẫn khoa học 2: ….
Phản biện 1: …....................................
Phản biện 2: …....................................
Phản biện 3: …....................................
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng đánh giá luận án tiến sĩ cấp
Học viện, họp tại Học viện Khoa học và Công nghệ - Viện Hàn lâm
Khoa học và Công nghệ Việt Nam vào hồi ........… giờ .............’,
ngày .....… tháng ......… năm ......….
Có thể tìm hiểu luận án tại:
- Thư viện Học viện Khoa học và Công nghệ
- Thư viện Quốc gia Việt Nam

3
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của luận án
Tương quan điện tử là một trong những vấn đề trọng tâm nghiên cứu
của vật lý thế kỷ 21. Nếu như electron trong kim loại có thể đơn giản
được mô tả trong khuôn khổ mô hình electron tự do như lý thuyết
Sommerfeld cho chất khí Fermi thì các vật liệu đang được quan tâm
nghiên cứu hiện nay không thể được mô tả như thế nữa, ví dụ như
các chất siêu dẫn nhiệt độ cao, các chất fermion nặng, các chất lỏng
spin…. Trong các chất như thế tương quan điện tử được cho là đóng
vai trò then chốt trong định hình các tính chất vật lý của vật liệu. Các
vật liệu tương quan điện tử thể hiện những môi trường phong phú cho
các hiện tượng vật lý khác nhau rất hấp dẫn cho các nghiên cứu cơ
bản và hứa hẹn đầy triển vọng ứng dụng trong công nghệ vật liệu
mới.
2. Mục tiêu nghiên cứu của luân án
Mục tiêu nghiên cứu của luận án tập trung vào ba vấn đề chính về
hiệu ứng tương quan đa thành phần trong mạng quang học. Cụ thể ba
mục tiêu chính đó là:
1. Nghiên cứu chuyển pha kim loại - điện môi Mott trong hệ tương
quan ba thành phần khi mất cân bằng khối lượng đạt cực đại.
2. Nghiên cứu chuyển pha kim loại - điện môi Mott trong hệ tương
quan ba thành phần khi có mất cân bằng khối lượng.
3. Nghiên cứu hiệu ứng Kondo một tạp từ và nhiều tạp từ trong hệ ba
thành phần thể hiện qua mạng Lieb có thể nhân tạo tạo ra bằng mạng
quang học.

4
3. Các nội dung nghiên cứu chính của luận án
Chuyển pha kim loại điện môi trong hệ tương quan ba thành phần
được nghiên cứu bằng lý thuyết trường trung bình động. Lý thuyết
trường trung bình động là một dạng lý thuyết trường trung bình khác
với trường trung bình thông thường, hay còn gọi là lý thuyết tường
trung bình tĩnh. Lý thuyết trường trung bình động tính được đầy đủ
tương quan điện tử cục bộ, nhưng nó không tính được hết tương quan
điện tử phi cục bộ. Ở giới hạn số chiều không gian vô cùng, lý thuyết
trường trung bình động cho kết quả chính xác đối với tương tác
Coulomb cục bộ. Lý thuyết trường trung bình động rất thành công
trong nghiên cứu chuyển pha kim loại - điện môi Mott, cũng như
trong nghiên cứu các hiệu ứng tương quan điện tử.
Đối với hiệu ứng Kondo trong mô hình ba thành phần thể hiện qua
mạng Lieb, khi có một tạp từ, luận án sử dụng phương pháp tái chuẩn
hóa tính số. Đây là phương pháp tính toán có thể nói là chính xác. Do
vậy nó cho kết quả tin cậy. Nhưng trong trường hợp có nhiều tạp từ,
phương pháp này cho đến này vẫn chưa áp dụng được. Do vậy khi
nghiên cứu mạng tạp từ trong mạng Lieb chúng tôi sử dụng phương
pháp Boson cầm tù và gần đúng trường trung bình tĩnh. Phương pháp
Boson cầm tù là phương pháp được sử dụng rộng rãi trong nghiên
cứu tương quan điện tử ở giới hạn tương tác Coulomb cục bộ lớn. Về
nguyên tắc, phương pháp Boson cầm tù cho kết quả chính xác nếu
điều kiện ràng buộc thỏa mãn. Tuy vậy, trong gần đúng trường trung
bình tĩnh, điều kiện ràng buộc chỉ thỏa mãn ở khuôn khổ trung bình.
Do vậy, kết quả nghiên cứu sẽ chỉ ở mức độ gần đúng trường trung
bình. Gần đúng này cũng được thường xuyên sử dụng khi nghiên cứu
hiệu ứng Kondo trong mạng tinh thể.

5
CHƯƠNG 1
MÔ PHỎNG LƯỢNG TỬ BẰNG MẠNG QUANG HỌC
CỦA CÁC NGUYÊN TỬ CỰC LẠNH
1.1. MÔ PHỎNG LƯỢNG TỬ
Mô phỏng lượng tử là tạo ra một hệ vật lý bằng thực nghiệm mà các
trạng thái của nó là các trạng thái lượng tử của một mô hình lý thuyết
cho trước. Ví dụ mô phỏng lượng tử mô hình Hubbard là tạo ra một hệ
vật lý bằng thực nghiệm mà các trạng thái của hệ được mô tả bằng mô
hình Hubbard. Mô phỏng lượng tử khác với mô phỏng thông thường
trên máy tính như mô phỏng Monte Carlo hay mô phỏng động lực học
phân tử ở chỗ các mô phỏng thông thường dùng máy tính để mô tả
động lực học của hệ bằng các quá trình ngẫu nhiên hay tuân theo các
phương trình động lực học của hệ.
1.1.2. Mô phỏng lượng tử mô hình Hubbard
Gần đây, người ta có thể tạo ra mô hình Hubbard cho các hạt fermion
bằng cách tải các nguyên tử fermion vào một trường thế tuần hoàn của
mạng quang học [35-37].
Hình 1.3. Mô hình Hubbard với các nguyên tử cực lạnh.
Nguyên tử fermion bị giam giữ trong ở mức năng lượng thấp nhất của
một mạng quang, t là xác suất nhảy nút. Theo Pauli, nhảy nút chỉ có
thể xảy ra nếu nguyên tử được nhảy đến ở trạng thái không có spin