Tóm tắt Luận án Tiến sĩ: Hoàn thiện pháp luật về phản biện xã hội ở Việt Nam hiện nay

Trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân và tăng cường sự tham gia của xã hội vào quản lý nhà nước là yêu cầu khách quan. Phản biện xã hội đóng vai trò là kênh thông tin hai chiều, giúp nhân dân bày tỏ chính kiến, góp ý xây dựng đường lối, chính sách, pháp luật. Hoạt động này là bộ lọc quan trọng, đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả thi của các quyết sách, đồng thời thúc đẩy dân chủ, minh bạch và công bằng xã hội. Tuy nhiên, để phản biện xã hội phát huy hiệu quả, cần có một hành lang pháp lý hoàn thiện, rõ ràng về quyền và trách nhiệm của các chủ thể, quy trình và cơ chế tiếp thu ý kiến. Sự thiếu vắng hoặc chưa hoàn thiện các quy định pháp lý có thể dẫn đến phản biện tự phát, thiếu trọng tâm hoặc bị lợi dụng, làm giảm ý nghĩa thực chất của nó.

Luận án tiến sĩ này hướng đến các nhà nghiên cứu, học giả pháp lý, các nhà hoạch định chính sách và sinh viên trong lĩnh vực luật học, khoa học chính trị và quản lý công, đặc biệt là những người quan tâm đến cải cách pháp luật, quản trị nhà nước và phát triển dân chủ tại Việt Nam.

Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật về phản biện xã hội tại Việt Nam, một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Hoạt động phản biện xã hội được xác định là kênh thông tin hai chiều quan trọng, giúp nhân dân tham gia vào quá trình quản lý nhà nước, góp phần đảm bảo tính khoa học, khách quan và khả thi của các quyết sách, đồng thời thúc đẩy dân chủ, minh bạch và công bằng xã hội. Luận án chỉ ra rằng, mặc dù đã có những tiến bộ đáng kể trong hoạt động phản biện xã hội, đặc biệt từ sau Quyết định 217-QĐ/TW và Hiến pháp 2013, nhưng việc thực thi pháp luật về lĩnh vực này vẫn còn đối mặt với nhiều thách thức. Các thách thức bao gồm việc duy trì tính độc lập, khách quan trong bối cảnh một đảng cầm quyền, hài hòa với các cam kết quốc tế về quyền con người, và sự chậm trễ, thiếu hiệu quả trong triển khai ở cấp địa phương. Những hạn chế này ảnh hưởng đến chất lượng phản biện và có thể bị lợi dụng. Mục tiêu của luận án là phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng pháp luật về phản biện xã hội và đề xuất các quan điểm, giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật này. Để đạt được mục tiêu đó, luận án đã tổng quan tình hình nghiên cứu, làm rõ các vấn đề lý luận về hoàn thiện pháp luật phản biện xã hội (khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, tiêu chí), nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, phân tích, đánh giá thực trạng các văn bản pháp luật ở Việt Nam, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế, nguyên nhân và đề xuất các quan điểm, giải pháp khả thi. Luận án đóng góp mới bằng cách cung cấp một nghiên cứu có hệ thống và toàn diện đầu tiên về pháp luật phản biện xã hội ở Việt Nam, bổ sung cơ sở lý luận, xây dựng khái niệm hoàn thiện pháp luật, các tiêu chí đánh giá và điều kiện đảm bảo. Đồng thời, luận án phân tích mô hình phản biện xã hội của một số quốc gia để rút ra giá trị tham khảo. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc, góp phần xây dựng và hoàn thiện pháp luật về phản biện xã hội, tạo cơ sở khoa học cho việc đánh giá, xây dựng và tổ chức thực hiện hiệu quả hoạt động này trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong bối cảnh mới.