1
LỜI MỞ ĐẦU
Khi nền kinh tế nước ta hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới, cạnh
tranh giữa các doanh nghiệp diễn ra rất khốc liệt. Các doanh nghiệp không những
cạnh tranh với doanh nghiệp trong nước mà còn phải cạnh tranh với các doanh nghiệp
quốc tế với số vốn lớn và trình độ quản lý tiên tiến. Do vậy, để tồn tại và phát triển,
các doanh nghiệp phải liên tục mở rộng hoạt động sản xuất kinh doanh. Khi quy mô
sản xuất kinh doanh tăng lên, các doanh nghiệp phải thực hiện phân cấp và phân
quyền quản lý, hình thành các bộ phận do các nhà quản trị phải chịu trách nhiệm về
hoạt động của bộ phận đó. Đây chính là tiền đề và động lực để hình thành một hệ
thống kế toán, đó là kế toán trách nhiệm (RA). Kế toán trách nhiệm là nội dung quan
trọng của kế toán quản trị. Đây là một hệ thống kế toán cung cấp thông tin linh hoạt,
kịp thời, chính xác giúp cho các nhà quản trị chiến thắng trong môi trường kinh
doanh cạnh tranh quyết liệt hiện nay. Tuy nhiên, kế toán trách nhiệm nói chung, kế
toán trách nhiệm kết hợp với phương pháp kế toán chi phí dựa trên hoạt động (ABC)
và phương pháp thẻ điểm cân bằng (BSC) là nội dung rất mới trong cả lý luận và thực
tiễn. Vì vậy, đề tài nghiên cứu về kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản
xuất xi măng Việt Nam là hết sức cần thiết.
Đề tài nghiên cứu đã chỉ rõ việc áp dụng kế toán trách nhiệm tại các doanh
nghiệp (DN) sản xuất xi măng Việt Nam với các nhân tố ảnh hưởng, xác định mối
quan hệ của của kế toán trách nhiệm với thành quả doanh nghiệp, việc áp dụng
phương pháp thẻ điểm cân bằng (BSC), việc áp dụng phương pháp kế toán chi phí
dựa trên hoạt động (ABC). Từ đó, xây dựng kế toán trách nhiệm kết hợp với phương
pháp kế toán chi phí ABC và phương pháp BSC theo 7 yếu tố của kế toán trách
nhiệm. Đây là những cơ sở khoa học để các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các
doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt Nam nói riêng áp dụng thành công kế toán trách
nhiệm kết hợp với các phương pháp hiện đại nhằm nâng cao thành quả trong doanh
nghiệp.
2
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ
TỔNG QUAN CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
1.1.Giới thiệu đề tài nghiên cứu
1.1.1.Lý do lựa chọn đề tài nghiên cứu
Các doanh nghiệp Việt nam tiếp tục đối mặt với những khó khăn nghiêm trọng
do ảnh hưởng của khủng hoảng tài chính những năm vừa qua. Một trong những công
cụ quản lý đắc lực hiện nay trong quá trình ra quyết định trong việc quản lý, điều
hành và kiểm soát các hoạt động kinh doanh của các nhà quản trị là hệ thống kế toán
quản trị (KTQT). Trong đó, kế toán trách nhiệm (RA) là một trong những nội dung
quan trọng của kế toán quản trị. Vì vậy, xác định được mức độ áp dụng kế toán trách
nhiệm, nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới kế toán trách nhiệm, xác định kế toán
trách nhiệm tác động đến thành quả doanh nghiệp như thế nào, xác định mối quan hệ
giữa kế toán trách nhiệm với các phương pháp hiện đại và từ đó dựng kế toán trách
nhiệm kết hợp với các phương pháp hiện đại phù hợp với các doanh nghiệp sản xuất
xi măng Việt Nam giúp cho các nhà quản trị doanh nghiệp đưa ra các quyết định
chính xác, kịp thời, toàn diện là nội dung lý luận quan trọng.
Từ lý luận và thực tiễn kinh doanh của các doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt
nam, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu kế toán trách nhiệm trong các doanh
nghiệp sản xuất xi măng Việt Nam” làm đề tài luận án tiến sỹ của mình để có thể
phát triển năng lực nghiên cứu khoa học đồng thời cung cấp những cơ sở khoa học
giúp cho các nhà quản trị tại các doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam có thể xây
dựng được nội dung kế toán trách nhiệm với việc sử dụng các phương pháp hiện đại,
phù hợp với các điều kiện cụ thể trong doanh nghiệp của mình
1.1.2.Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu tổng quát là xác định được mức độ áp dụng kế toán trách nhiệm,
nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới kế toán trách nhiệm, xác định kế toán trách
nhiệm tác động đến thành quả doanh nghiệp như thế nào, xác định mối quan hệ giữa
kế toán trách nhiệm với các phương pháp hiện đại và từ đó xây dựng kế toán trách
nhiệm kết hợp với các phương pháp hiện đại phù hợp với các doanh nghiệp sản xuất
xi măng Việt Nam nhằm cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản trị đưa ra các
quyết định kinh doanh hiệu quả, cụ thể là:
-Xác định được mức độ thực hiện kế toán trách nhiệm hiện nay tại các doanh
nghiệp sản xuất xi măng Việt nam.
- Kiểm định ảnh hưởng tới kế toán trách nhiệm của các nhân tố trong doanh
3
nghiệp sản xuất xi măng Việt nam như quy mô doanh nghiệp, hiểu biết của nhà quản
trị về kế toán trách nhiệm, trình độ đào tạo của nhà quản trị, vị trí của nhà quản trị,
tình trạng niêm yết trên sàn chứng khoán
- Xác định ảnh hưởng của kế toán trách nhiệm tới thành quả đạt được của các
doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam.
- Xác định được mức độ việc áp dụng phương pháp thẻ điểm cân bằng (BSC)
và phương pháp kế toán chi phí dựa trên hoạt động (ABC) trong các doanh nghiệp
sản xuất xi măng Việt nam
-Xác định mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với phương pháp BSC và
phương pháp ABC
-Đề xuất nội dung kế toán trách nhiệm kết hợp phương pháp đo lường thành
quả BSC và phương pháp kế toán chi phí ABC
1.1.3.Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án đề cập đến kế toán trách nhiệm trong các
doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt Nam
Phạm vi nghiên cứu: Đề tài được nghiên cứu tại các doanh nghiệp sản xuất xi
măng Việt nam năm 2012, 2013, 2014
1.1.4. Câu hỏi nghiên cứu
Căn cứ vào mục tiêu nghiên cứu luận án, đối tượng và phạm vi nghiên cứu của
luận án đề cập đến là kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng
Việt nam, cần xây dựng câu hỏi nghiên cứu như sau:
-Mức độ áp dụng kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng
Việt nam như thế nào?
- Tình trạng niêm yết trên sàn chứng khoán có tác động tới kế toán trách nhiệm
trong doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam không?
-Quy mô doanh nghiệp có tác động tới kế toán trách nhiệm của doanh nghiệp
sản xuất xi măng Việt nam không?
-Trình độ đào tạo nhà quản trị có tác động tới kế toán trách nhiệm của doanh
nghiệp sản xuất xi măng Việt nam không?
- Sự hiểu biết về kế toán trách nhiệm của các nhà quản trị có tác động tới kế
toán trách nhiệm của doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam không?
-Kế toán trách nhiệm có tác động tới thành quả đạt được của các doanh nghiệp
sản xuất xi măng Việt nam không?
-Mức độ áp dụng phương pháp kế toán chi phí hiện đại (ABC) và phương pháp
đánh giá hiện đại (BSC) trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam như thế nào?
4
-Kế toán trách nhiệm nên kết hợp với phương pháp Thẻ điểm cân bằng (BSC)
và phương pháp chi phí dựa trên hoạt động (ABC) trong các doanh nghiệp sản xuất xi
măng Việt nam như thế nào?
1.1.5.Mô hình nghiên cứu
Để có thể thực hiện được mục tiêu cũng như trả lời được các câu hỏi nghiên
cứu đã xây dựng trên đây, tác giả thực hiện nghiên cứu theo các nội dung được xây
dựng tại mô hình:
Sơ đồ 1.1: Mô hình nghiên cứu ảnh hưởng mức độ áp dụng Kế toán trách
nhiệm tới thành quả trong các doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam
(Nguồn: Tác giả xây dựng)
Phương trình nghiên cứu dự kiến là:
Y= α+β1*X1+ β2*X2 + β3*X3+ β4*X4+ β5*X5 +β6*X6 + β7*X7 + ε
Trong đó:
+ Y: Thành quả của doanh nghiệp đạt được
+X1: Mức độ phân chia cơ cấu tổ chức thành các trung tâm trách nhiệm
+X2: Mức độ phân quyền cho các nhà quản trị
+X3: Mức độ thực hiện phân bổ chi phí và thu nhập
+ X4: Mức độ thực hiện lập dự toán
+X5: Mức độ thực hiện đánh giá giữa thực tế và dự toán
+X6: Mức độ lập báo cáo để phân tích
+ X7: Mức độ áp dụng hệ thống khen thưởng để đạt mục tiêu
+ ε: Sai số ngẫu nhiên
1.1.6. Phương pháp nghiên cứu
1.1.6.1. Các nhân tố ảnh hưởng đến kế toán trách nhiệm
Không có một thiết kế chuẩn và tốt nhất cho hệ thống kế toán quản trị nói
chung và kế toán trách nhiệm nói riêng mà phụ thuộc vào những nhân tố trong tổ
chức [27]. Nhiều tác giả đưa ra nhiều nhân tố tác động vào hệ thống kế toán nói
5
chung và kế toán trách nhiệm nói riêng như: Kiểu tự công bố và thái độ [68], quy mô
của doanh nghiệp (doanh thu, tổng tài sản, số lao động) [78], vị trí nhà quản trị [7],
nhân tố con người [64], [57], [65]...
1.1.6.2. Thang đo các biến
*Mức độ áp dụng kế toán trách nhiệm
Nghiên cứu sử dụng thang đo gồm 43 biến đo lường mức độ áp dụng kế toán
trách nhiệm của Hanini (2013) [40] và phát triển thêm biến đo lường mới là đo lường
mức độ sử dụng phương pháp kế toán chi phí dựa trên hoạt động (ABC) và phương
pháp thẻ điểm cân bằng (BSC) nhằm đạt được mục tiêu nghiên cứu. Để nghiên cứu
của 43 biến này và các biến mới phát triển thêm có đáng tin cậy, phù hợp với các
doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt nam hay không, nghiên cứu sẽ sử dụng kiểm
định Cronbach Alpha để kiểm định thang đo.
*Thành quả doanh nghiệp
Thành quả đạt được là kết quả hay hiệu quả. Kết quả liên quan đến liệu rằng
công việc cụ thể đã được làm hoặc đạt được mục tiêu không. Trong khi đó, hiệu quả
là một khái niệm thành quả phức tạp hơn bởi vì hiệu quả là sự kết hợp chặt chẽ của
chi phí đòi hỏi để hoàn thành nhiệm vụ [33], [56]. Thành quả doanh nghiệp được đo
bằng 5 biến quan sát của thành quả doanh nghiệp gồm: Tỷ suất hoàn vốn đầu tư
(ROI), Lợi nhuận gộp, Chất lượng sản phẩm, sự hài lòng của khách hàng, Mức độ sử
dụng công suất máy móc. Thang đo này được Hoque và James (2000) [78] sử dụng
trong nghiên cứu của mình dựa trên lý thuyết về thẻ điểm cân bằng của [49] và được
nhiều tác giả như sử dụng trong nghiên cứu của mình như [25], [55].... Người được
phỏng vấn sẽ được hỏi về thành quả của doanh nghiệp của họ bằng cách so sánh
thành quả đạt được của họ với đối thủ cạnh tranh trực tiếp hoặc dựa trên mức trung
bình của ngành hoặc những doanh nghiệp khác cùng điều kiện của các thang đo ở
trên theo thang đo likert từ 1= Kém đến 5= rất tốt.
1.1.6.3. Mẫu nghiên cứu
Từ tổng thể nghiên cứu 74 doanh nghiệp này, tác giả sẽ tiến hành chọn mẫu.
Do các doanh nghiệp sản xuất xi măng phân bố trên cả 3 miền: Miền Bắc, Miền
Trung, Miền Nam, bao gồm cả doanh nghiệp đã niêm yết trên sàn chứng khoán và
chưa niêm yết trên sàn chứng khoán nên để mẫu đảm bảo tính đại diện những vẫn
đảm bảo được tỷ lệ trả lời phiếu theo yêu cầu nên 74 doanh nghiệp sẽ được đánh số
từ 1 đến 74, sau đó được sắp xếp theo tiêu chí niêm yết trên sàn chứng khoán hay và
chưa niêm yết trên sàn chứng khoán, trong đó lại sắp xếp theo 3 miền (Miền bắc,
miền trung, miền nam). Tiếp đó sẽ dùng phương pháp ngẫu nhiên giản đơn bằng cách
6
sử dụng hàm RANDBETWEEN() trong Excell để lựa chọn 37 doanh nghiệp để đưa
vào mẫu nghiên cứu
Phương pháp thu thập số liệu này được nhiều nhà nghiên cứu về kế toán trách
nhiệm trong nước và ngoài nước thực hiện như [7], [26], [40], [67]... sử dụng trong
nghiên cứu của mình.
1.1.6.4.Phương pháp thu thập, phân tích dữ liệu
Để trả lời câu hỏi nghiên cứu, đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp
đa phương pháp.
1.1.7. Những đóng góp mới của đề tài
Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp với định lượng
nhằm trả lời câu hỏi nghiên cứu đã đặt ra, nghiên cứu có ý nghĩa cả về mặt lý luận và
thực tiễn
*Những đóng góp mới về mặt lý luận:
- Luận án chỉ rõ việc áp dụng kế toán trách nhiệm tại các doanh nghiệp (DN)
sản xuất xi măng Việt Nam với các nhân tố ảnh hưởng như quy mô kinh doanh, trình
độ các nhà quản trị, tình trạng niêm yết trên thị trường chứng khoán, sự hiểu biết của
nhà quản trị về kế toán trách nhiệm, vị trí của nhà quản trị.
- Luận án xác định mối quan hệ của của kế toán trách nhiệm (RA) với thành
quả của DN sản xuất xi măng Việt Nam.
- Luận án xác định việc áp dụng phương pháp thẻ điểm cân bằng (BSC) trong
DN sản xuất xi măng Việt Nam, việc áp dụng phương pháp kế toán chi phí dựa trên
hoạt động (ABC), đồng thời xác định ảnh hưởng của các nhân tố tới 2 phương pháp
trên trong DN sản xuất xi măng Việt Nam. Từ đó, xây dựng nội dung kế toán trách
nhiệm kết hợp với phương pháp kế toán chi phí ABC và phương pháp đo lường thành
quả BSC theo 7 yếu tố của kế toán trách nhiệm.
*Những đóng góp về mặt thực tiễn:
Kết quả nghiên cứu cho thấy, các DN sản xuất xi măng Việt Nam, nhà nước,
cơ sở đào tạo cần thực hiện những đề xuất sau:
-Áp dụng 7 yếu tố của kế toán trách nhiệm nhằm nâng cao thành quả hoạt động
sản xuất kinh doanh của DN sản xuất xi măng Việt Nam.
-Xây dựng kế toán trách nhiệm với các trung tâm trách nhiệm cụ thể trong DN
sản xuất xi măng Việt Nam, thực hiện kết hợp với các phương pháp kế toán chi phí
ABC và phương pháp BSC.
- Đầu tư trang thiết bị hiện đại, nâng cao doanh thu, tổng tài sản của DN để có
thể áp dụng các hệ thống quản lý hiện đại.
7
- Cần thiết kế hệ thống báo cáo RA chi tiết cho từng trung tâm trách nhiệm
nhằm phản ánh kết quả thực hiện bằng các chỉ tiêu đánh giá tài chính và phi tài chính.
1.1.8. Kết cấu đề tài nghiên cứu
Trên cơ sở mục tiêu nghiên cứu và để trả lời các câu hỏi nghiên cứu, đề tài bao
gồm 4 chương như sau:
Chương 1: Giới thiệu đề tài nghiên cứu và tổng quan công trình nghiên cứu
Chương 2: Cơ sở lý thuyết về kế toán trách nhiệm
Chương 3: Thực trạng kế toán trách nhiệm trong các doanh nghiệp sản xuất xi
măng Việt Nam
Chương 4: Một số giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán trách nhiệm trong các
doanh nghiệp sản xuất xi măng Việt Nam
1.2.Tổng quan công trình nghiên cứu
1.2.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu ngoài nước
Có nhiều công trình nước ngoài liên quan đến kế toán quản trị nói chung, kế
toán trách nhiệm nói riêng cả về phương diện lý luận và thực tiễn. Mỗi công trình
nghiên cứu ở một góc độ khác nhau nhằm đạt được mục tiêu của nghiên cứu. Dưới
đây là tổng quan một số công trình tiêu biểu liên quan đến đề tài nghiên cứu:
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu các yếu tố của kế toán trách nhiệm
Thứ hai, các công trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới RA
Thứ ba, các công trình nghiên cứu mối quan hệ của kế toán trách nhiệm và
thành quả doanh nghiệp
Thứ tư, các công trình nghiên cứu đề cập đến phương pháp kế toán chi phí dựa
trên hoạt động (ABC) và phương pháp đo lường thành quả thẻ điểm cân bằng (BSC)
sử dụng với kế toán trách nhiệm
1.2.2.Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước
Trên thế giới, kế toán quản trị đã phát triển từ trong thời gian tương đối dài.
Tuy nhiên, đối với Việt nam, kế toán quản trị mới được đề cập và nghiên cứu trong
những năm gần đây. Trong đó, kế toán trách nhiệm lại là nội dung còn khá mới mẻ
đối với các nhà nghiên cứu cũng như các doanh nghiệp Việt nam, một số công trình
tiêu biểu liên quan đến đề tài nghiên cứu của các tác giả trong nước như sau:
Thứ nhất, các công trình nghiên cứu các yếu tố của kế toán trách nhiệm
Thứ hai, các công trình nghiên cứu về kế toán trách nhiệm gắn với phương
pháp đo lường thành quả hiện đại
CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
8
2.1.Cơ cấu tổ chức quản lý và sự phân quyền trong doanh nghiệp
2.1.1. Cơ cấu tổ chức quản lý trong doanh nghiệp
2.1.2. Sự phân quyền quản lý trong doanh nghiệp
Để quản lý hoạt động đa dạng và phức tạp của doanh nghiệp, các nhà quản trị
thường sử dụng hai phương pháp quản lý để đưa ra các quyết định, đó là ra quyết
định tập trung và ra quyết định phân quyền. Ra quyết định tập trung là phương pháp
quản lý trong đó, chỉ các nhà quản trị cao cấp nhất có quyền hạn trong việc đưa ra các
quyết định quản lý doanh nghiệp, các nhà quản trị cấp thấp hơn được giao nhiệm vụ
thực hiện các quyết định đó. Trong khi đó, ra quyết định phân quyền cho phép các
nhà quản trị cấp thấp hơn có quyền hạn đưa ra các quyết định then chốt và thực hiện
những quyết định đó gắn liền với trách nhiệm của nhà quản trị đó trong lĩnh vực do
nhà quản trị quản lý.
2.2. Kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp
2.2.1.Sự hình thành kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp
Mục đích của kế toán trách nhiệm là thiết lập và báo cáo mối quan hệ nguyên
nhân và ảnh hưởng của các hoạt động của các nhà quản trị và kết quả tài chính và phi
tài chính của các hoạt động này. Việc hoàn thành các mục tiêu này đòi hỏi phải sử
dụng của hai khái niệm cơ bản. Đầu tiên, kế toán trách nhiệm phải được thiết kế để
tương ứng với kết quả hoạt động của từng bộ phận, sản phẩm hoặc dịch vụ nhằm mục
đích thiết lập các trung tâm trách nhiệm rộng rãi trong doanh nghiệp. Tiếp đó, tất cả
các chi phí và các khoản thu nhập phải được phân bổ cho trung tâm trách nhiệm dựa
vào khả năng kiểm soát của các nhà quản trị.
2.2.2.Khái niệm và bản chất kế toán trách nhiệm
Cho tới nay, có rất nhiều quan điểm khác nhau về kế toán trách nhiệm, tùy theo
mục đích khác nhau, các nhà nghiên cứu chuyên nghiệp hay những nhà quản trị tại
các doanh nghiệp có góc nhìn khác nhau về RA ở trong các doanh nghiệp khác nhau.
Tuy nhiên, vẫn chưa có một khái niệm thống nhất về kế toán trách nhiệm.
Từ những quan điểm trên về kế toán trách nhiệm, có thể rút ra được một số bản
chất chung nhất về kế toán trách nhiệm như sau:
Thứ nhất, kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị
nhằm tạo ra hệ thống thông tin tài chính và phi tài chính có liên quan về những hoạt
động thực tế và được lập kế hoạch, được dùng để kiểm soát các hoạt động và đánh
giá hiệu quả hoạt động của từng bộ phận, người đứng đầu bộ phận trong doanh
nghiệp
Thứ hai, kế toán trách nhiệm liên quan đến cơ cấu tổ chức của doanh nghiệp
được phân cấp quản lý và phân quyền rõ ràng. Một yêu cầu cơ bản cho việc thực hiện
9
kế toán trách nhiệm là rất sự tồn tại của một cơ cấu tổ chức đáng tin cậy. Các tuyến
quyền lực nên hoàn toàn được xác định trước khi kế toán trách nhiệm được thực hiện.
Các nhà quản trị ở các cấp được phân quyền ra quyết định phù hợp với trách nhiệm
quản lý của mình trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp.
Thứ ba, kế toán trách nhiệm cung cấp thông tin để giúp các nhà quản trị kiểm
soát được hoạt động kinh doanh của các nhà quản trị cấp dưới. Kế toán trách nhiệm
kiểm soát bằng cách thông qua trách nhiệm cá nhân về thành quả đạt được của các
chỉ tiêu tài chính và phi tài chính của doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm phân định,
thiết lập những quyền hạn, trách nhiệm cho mỗi bộ phận, cá nhân và một hệ thống chỉ
tiêu, công cụ báo cáo kết quả của mỗi bộ phận có quyền kiểm soát và có trách nhiệm
tương ứng, từ đó nhằm kiểm soát hoạt động và kết nối các bộ phận, đơn vị trong
doanh nghiệp đảm bảo cho hoạt động DN hoạt động theo đúng định kế hoạch
Thứ tư, kế toán trách nhiệm có thể căn cứ theo tổ chức và phân quyền để phân
chia thành các trung tâm trách nhiệm phù hợp với cơ cấu tổ chức hoặc kế toán trách
nhiệm căn cứ vào nội dung để phân chia thành các nội dung cụ thể chi tiết. Trong mỗi
nội dung, RA sử dụng hỗn hợp các phương pháp kế toán chi phí và phương pháp
đánh giá thành quả, đặc biệt là các phương pháp hiện đại để ghi nhận, đo lường, đánh
giá thành quả hoạt động đạt được trong doanh nghiệp.
Thứ năm, kế toán trách nhiệm thiết lập một hệ thống các báo cáo cung cấp
thông tin tài chính và phi tài chính cho các nhà quản trị để kiểm soát hoạt động theo
mục tiêu đã định
Qua tổng hợp các quan điểm ở các khía cạnh khác nhau, có thể khái quát Kế
toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin được thiết lập dựa trên sự phân cấp,
phân quyền cho các nhà quản trị, các bộ phận trong tổ chức sử dụng hỗn hợp các
phương pháp kế toán chi phí và phương pháp đánh giá thành quả để ghi nhận, đo
lường, đánh giá thành quả hoạt động đạt được trong tổ chức nhằm cung cấp
thông tin tài chính và phi tài chính cho các nhà quản trị được giao quyền và trách
nhiệm phù hợp ở bộ phận, các trung tâm trách nhiệm nhằm kiểm soát các bộ
phận, đơn vị trong doanh nghiệp hoạt động theo đúng định hướng đã định.
2.2.3.Vai trò của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm sẽ đo lường chi phí liên quan đến các trung tâm, phân bổ
các khoản chi phí, doanh thu, cung cấp thông tin để chuẩn bị dự toán một cách chi
tiết, cung cấp thông tin về thành quả thực hiện của các cấp quản trị, cung cấp thông
tin cho các nhà quản trị cấp cao chọn lựa được các nhà quản trị cấp dưới, giúp cho
10
các nhà quản trị thiết lập một hệ thống tiền lương, tiền thưởng và hệ thống khuyến
khích một cách phù hợp với doanh nghiệp....
2.2.4. Phân loại kế toán trách nhiệm
Dựa trên cơ sở các yếu tố của kế toán trách nhiệm, tác giả Hansen và Mowen
(2005) phân chia kế toán trách nhiệm thành ba loại gồm có: Kế toán trách nhiệm dựa
trên chức năng, kế toán trách nhiệm dựa trên hoạt động và kế toán trách nhiệm dựa
trên chiến lược [29].
2.2.5.Các yếu tố của kế toán trách nhiệm
Xét theo quan điểm và cách tiếp cận về cơ cấu tổ chức và mức độ phân quyền
thì kế toán trách nhiệm được phân chia thành các trung tâm trách nhiệm.
Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong tổ chức, nơi mà nhà quản trị bộ
phận chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của bộ phận mình. Theo đó, căn cứ vào
cơ cấu tổ chức và mức độ phân cấp quản lý, doanh nghiệp có hệ thống các trung tâm
trách nhiệm tương ứng. Hiện nay, hầu hết các nhà nghiên cứu cho rằng có 4 loại
trung tâm trách nhiệm đó là trung tâm trách nhiệm chi phí, trung tâm trách nhiệm
doanh thu, trung tâm trách nhiệm lợi nhuận và trung tâm trách nhiệm đầu tư.
Xét quan điểm và cách tiếp cận theo nội dung, kế toán trách nhiệm có các yếu
tố sau:
Theo Hansen và Mowen (2005), Kế toán trách nhiệm bao gồm bốn yếu tố cần thiết [29]:
1) Phân công trách nhiệm
2) Xây dựng các tiêu chuẩn và các thước đo thành quả
3) Đánh giá thành quả
4) Phân phối phần thưởng.
Các yếu tố cơ bản này phối hợp với nhau theo trình tự của sơ đồ 2.4 như sau:
Sơ đồ 2.4 : Các yếu tố cơ bản của kế toán trách nhiệm
(Nguồn:
[29])
Từ 4 yếu tố cơ bản như trên, trong nghiên cứu của mình, Gharayba và đồng nghiệp
[38] phát triển thêm thành 7 yếu tố và được các tác giả khác như Hanini [40]… sử dụng
trong nghiên cứu về kế toán trách nhiệm, kế toán trách nhiệm có các yếu tố như sau:
1) RA thực hiện việc phân chia cấu trúc tổ chức của doanh nghiệp thành
những trung tâm trách nhiệm khác nhau dựa vào những đặc điểm riêng trong doanh
Phân công
trách nhiệm
Xây dựng các tiêu
chuẩn và các thước đo
thành qu
ả
Đánh giá
thành quả
Phân phối
phần thưởng
