M Đ UỞ Ầ
Hi n nay, h u h t các qu c gia trên th gi i đ u cho vay ho c đi vay, vi c choệ ầ ế ố ế ớ ề ặ ệ
vay n và vay n n c ngoài tr thành ph bi n cho các n c giàu và nghèo. Ngu nợ ợ ướ ở ổ ế ướ ồ
v n vay n n c ngoài luôn luôn là đ ng l c thúc đ y đ u t phát tri n cho toàn b n nố ợ ướ ộ ự ẩ ầ ư ể ộ ề
kinh t c a m i qu c gia.ế ủ ỗ ố
Trong nh ng năm qua n c ta liên t c đ t đ c t c đ tăng tr ng t cao, đóữ ướ ụ ạ ượ ố ộ ưở ế
không ch d a vào y u t n i sinh, mà còn có s tác đ ng c a y u t bên ngoài. Vi tỉ ự ế ố ộ ự ộ ủ ế ố ệ
Nam th ng thu hút các ngu n v n n c ngoài b ng nhi u cách khác nhau, trong đó vayườ ồ ố ướ ằ ề
n là m t ph ng th c ph bi n. Vay n n c ngoài bao g m vay n d i hình th cợ ộ ươ ứ ổ ế ợ ướ ồ ợ ướ ứ
vay v n h tr phát tri n chính th c (ODA) có tính ch t u đãi và vay th ng m i theoố ỗ ợ ể ứ ấ ư ươ ạ
các đi u ki n th tr ng. Chính ngu n v n b sung t bên ngoài đã giúp Vi t Nam kh cề ệ ị ườ ồ ố ổ ừ ệ ắ
ph c tình tr ng ch m phát tri n và chuy n sang phát tri n b n v ng.ụ ạ ậ ể ể ể ề ữ
Tuy nhiên, đôi khi vay v n n c ngoài l i cũng là con dao hai l i gây nên nh ngố ướ ạ ưỡ ữ
khó khăn cho n n kinh t , c th là nó s tr thành gánh n ng n Vi t Nam. N u nề ế ụ ể ẽ ở ặ ợ ở ệ ế ợ
n c ngoài đ c s d ng m t cách có hi u qu thì nó s đáp ng đ c các nhu c uướ ượ ử ụ ộ ệ ả ẽ ứ ượ ầ
trong đ u t , đ ng th i thúc đ y xu t kh u tăng tr ng nh m t o ngu n v n tr n ,ầ ư ồ ờ ẩ ấ ẩ ưở ằ ạ ồ ố ả ợ
đ m b o kinh t b n v ng. Đôi khi có không ít nh ng tr ng h p không c i thi n đ cả ả ế ề ữ ữ ườ ợ ả ệ ượ
m t cách đáng k tình hình kinh t mà còn lâm vào kinh t suy thoái, n n n và các gánhộ ể ế ế ợ ầ
n trong t ng lai. S dĩ d n đ n vi c th t b i này là b i vì s buông l ng trong côngợ ươ ở ẫ ế ệ ấ ạ ở ự ỏ
tác qu n lý n n c ngoài c a n c ta.ả ợ ướ ủ ướ
Đ hi u rõ h n v n đ này, nhóm xin đi sâu nghiên c u đ tài:ể ể ơ ấ ề ứ ề “Vay v n n cố ướ
ngoài có th tr thành gánh n ng n Vi t Nam hi n nay. Qua th c ti n Vi t Nam hãyể ở ặ ợ ở ệ ệ ự ễ ệ
ch ng minh nh n đ nh trên”.ứ ậ ị
N I DUNGỘ
I. C s lý thuy t.ơ ở ế
I.1. Khái ni m vay v n n c ngoài.ệ ố ướ
Theo Quy ch qu n lý vay và tr n n c ngoàiế ả ả ợ ướ thì vay n c ngoài là các kho nướ ả
vay ng n h n, trung và dài h nắ ạ ạ , có ho c không tr lãi do Nhà n c, Chính ph Vi tặ ả ướ ủ ệ
Nam và các tổ ch c là ng i c trú Vi t Nam vay c a các t ch c tài chính qu c t ,ứ ườ ư ở ệ ủ ổ ứ ố ế
Chính ph các n c, các t ch c và cá nhân n c ngoài kháủ ướ ổ ứ ướ c.
I.2. Phân lo i vay v n n c ngoài.ạ ố ướ
Vay v n n c ngoài bao g m vay n c ngoài c a Chính ph và vay n c ngoàiố ướ ồ ướ ủ ủ ướ
c a doanh nghi p.ủ ệ
-Vay n c ngoài c a Chính ph là các kho n vay do c quan đ c uướ ủ ủ ả ơ ượ ỷ
quy n c a Nhà n c ho c Chính ph Vi t Nam ký vay v i Bên cho vay n c ngoàiề ủ ướ ặ ủ ệ ớ ướ
d i danh nghĩa Nhà n c ho c Chính ph C ng hoà xã h i ch nghĩa Vi t Nam. Vayướ ướ ặ ủ ộ ộ ủ ệ
n c ngoài c a Chính ph bao g m các kho n vay u đãi H tr phát tri n chính th cướ ủ ủ ồ ả ư ỗ ợ ể ứ
(ODA), vay th ng m i ho c tín d ng xu t kh u và vay t th tr ng v n qu c tươ ạ ặ ụ ấ ẩ ừ ị ườ ố ố ế
thông qua vi c phát hành trái phi u d i danh nghĩa Nhà n c ho c Chính ph (k cệ ế ướ ướ ặ ủ ể ả
trái phi u chuy n đ i n ) ra n c ngoài.ế ể ổ ợ ướ
-Vay n c ngoài c a các doanh nghi p là các kho n vay do doanh nghi pướ ủ ệ ả ệ
đ c thành l p và ho t đ ng theo lu t pháp hi n hành c a Vi t Nam (k c các doanhượ ậ ạ ộ ậ ệ ủ ệ ể ả
nghi p có v n đ u t n c ngoài) tr c ti p ký vay v i Bên cho vay n c ngoài theoệ ố ầ ư ướ ự ế ớ ướ
ph ng th c t vay, t ch u trách nhi m tr n , ho c vay thông qua vi c phát hành cácươ ứ ự ự ị ệ ả ợ ặ ệ
trái phi u ra n c ngoài (trái phi u doanh nghi p, trái phi u ngân hàng...). Vay n cế ướ ế ệ ế ướ
ngoài c a các doanh nghi p bao g m: Vay có b o lãnh c a Chính ph , vay có b o lãnhủ ệ ồ ả ủ ủ ả
c a ngân hàng ho c các hình th c b o đ m khác đ c quy đ nh c a nhà n c.ủ ặ ứ ả ả ượ ị ủ ướ
Phân lo i theo ch th cho vay: g m các kho n vay song ph ng và vay đaạ ủ ể ồ ả ươ
ph ng. ươ
-Vay đa ph ng ch y u đ n t các c quan c a Liên h p qu c, Ngân hàngươ ủ ế ế ừ ơ ủ ợ ố
th gi i (WB), Qu ti n t qu c t (IMF), các ngân hàng phát tri n trong khu v c, cácế ớ ỹ ề ệ ố ế ể ự
c quan đa ph ng nh OPEC và liên chính ph .ơ ươ ư ủ
-Vay song ph ng đ n t chính ph m t n c nh các n c thu c OECDươ ế ừ ủ ộ ướ ư ướ ộ
và các n c khác ho c đ n t m t t ch c qu c t nhân danh m t chính ph duy nh tướ ặ ế ừ ộ ổ ứ ố ế ộ ủ ấ
d i d ng h tr tài chính, vi n tr nhân đ o b ng hi n v t.ướ ạ ỗ ợ ệ ợ ạ ằ ệ ậ
Phân lo i theo lo i hình đi vay: vay h tr phát tri n chính th c (ODA) và vayạ ạ ỗ ợ ể ứ
th ng m i.ươ ạ
-Vay h tr phát tri n chính th c (ODA): Theo đ nh nghĩa c a T ch c H pỗ ợ ể ứ ị ủ ổ ứ ợ
tác kinh t và phát tri n (OECD) h tr phát tri n chính th c bao gi m các chuy nế ể ỗ ợ ể ứ ồ ể
kho n song ph ng (gi a các chính ph ) ho c đa ph ng trong đó ít nh t 25% t ng giáả ươ ữ ủ ặ ươ ấ ổ
tr chuy n kho n là cho không. Vay h tr phát tri n chính th c là lo i hình vay n cóị ể ả ỗ ợ ể ứ ạ ợ
nhi u đi u ki n u đãi, u tiên v lãi su t, v th i gian tr n và th i gian ân h n. Lãiề ề ệ ư ư ề ấ ề ờ ả ợ ờ ạ
su t c a vay h tr phát tri n chính th c th p h n nhi u so v i vay th ng m i. Th iấ ủ ỗ ợ ể ứ ấ ơ ề ớ ươ ạ ờ
gian cho vay h tr phát tri n chính th c dài (có th 10 năm, 15 năm hay 20 năm) và th iỗ ợ ể ứ ể ờ
gian ân h n dài, do v y các n c đang phát tri n th ng h ng t i và t n d ng t i đaạ ậ ướ ể ườ ướ ớ ậ ụ ố
ngu n v n này cho quá trình xây d ng và phát tri n đ t n c. Tuy nhiên vay h tr phátồ ố ụ ể ấ ướ ỗ ợ
tri n chính th c cũng có nh ng m t trái c a nó, vi c vay h tr phát tri n chính th c đôiể ứ ữ ặ ủ ệ ỗ ợ ể ứ
khi kèm theo nh ng đi u ki n ràng bu c khi n cái giá ph i tr tăng lên.ữ ề ệ ộ ế ả ả
-Vay th ng m i: Vay th ng m i khác v i vay h tr phát tri n chínhươ ạ ươ ạ ớ ỗ ợ ể
th c là không có u đãi v lãi su t và th i gian ân h n. Lãi su t vay th ng m i là lãiứ ư ề ấ ờ ạ ấ ươ ạ
su t th tr ng tài chính qu c t và th ng thay đ i theo lãi su t th tr ng. Chính vìấ ị ườ ố ế ườ ổ ấ ị ườ
v y vay th ng m i có giá khá cao và ch a đ ng nhi u r i ro. Vi c vay th ng m iậ ươ ạ ứ ự ề ủ ệ ươ ạ
c a chính ph ph i đ c cân nh c h t s c c n tr ng.ủ ủ ả ượ ắ ế ứ ẩ ọ
Phân lo i theo th i h n vay: vay ng n h n và vay dài h n.ạ ờ ạ ắ ạ ạ
-Vay ng n h n là lo i vay có th i gian đáo h n m t năm tr xu ng. Vì th iắ ạ ạ ờ ạ ộ ở ố ờ
gian đáo h n ng n nên kh i l ng th ng không đáng k , vay ng n h n th ng khôngạ ắ ố ượ ượ ể ắ ạ ườ
thu c đ i t ng qu n lý m t cách ch t ch nh vay dài h n. Tuy nhiên vay ng n h nộ ố ượ ả ộ ặ ẽ ư ạ ắ ạ
không tr đ c s gây m t n đ nh cho h th ng ngân hàng.ả ượ ẽ ấ ổ ị ệ ố
-Vay dài h n là nh ng kho n vay có th i gian đáo h n g c theo h p đ ngạ ữ ả ờ ạ ố ợ ồ
ho c đã gia h n kéo dài thêm m t năm tính t ngày ký k t h pặ ạ ộ ừ ế ợ đ ng vay n cho đ nồ ợ ế
h n kho n thanh toán cu i cùng. Vay dài h n đ c quan tâm qu n lý h n do kh năngạ ả ố ạ ượ ả ơ ả
tác đ ng l n t i n n tài chính qu c gia.ộ ớ ớ ề ố
I.3. Các ch tiêu vay v n n c ngoài.ỉ ố ướ
Chúng ta th ng xét đ n 5 ch tiêu vay n n c ngoài trong đó xoay quanh 2 y uườ ế ỉ ợ ướ ế
t : t ng n n c ngoài và tr n hàng năm.ố ổ ợ ướ ả ợ
-T ng n n c ngoài: là t ng s n c a chính ph , n đ c chính ph b oổ ợ ướ ổ ố ợ ủ ủ ợ ượ ủ ả
lãnh và n t nhân không có b o lãnh c a chính ph .ợ ư ả ủ ủ
+T l % t ng n n c ngoài so v i ngu n thu xu t kh u: ph n ánh m cỉ ệ ổ ợ ướ ớ ồ ấ ẩ ả ứ
đ tr n n c ngoài tộ ả ợ ướ ừ ngu n thu xu t kh u hồ ấ ẩ àng hóa d ch v .ị ụ
+T l % d tr ngo i h i so v i t ng n n c ngoài: bi u di n kh năngỉ ệ ự ữ ạ ố ớ ổ ợ ướ ể ễ ả
c a ủngân hàng trung ngươ c a n c ủ ướ đi vay có th dùng d tr ngo i h i đ tr nể ự ữ ạ ố ể ả ợ
n c ngoài nh th nào.ướ ư ế
+T l % t ng n n c ngoài so v i GDP: ch tiêu này ph n ánh ti m năngỉ ệ ổ ợ ướ ớ ỉ ả ề
tr n c a m t qu c gia.ả ợ ủ ộ ố
-Tr n hàng năm: T ng lãi và g c qu c gia ph i tr n trong 1 năm. ả ợ ổ ố ố ả ả ợ
Có 2 ch tiêu liên quan đ n tr n hàng năm:ỉ ế ả ợ
+T l % ph i tr hàng năm so v i thu xu t kh u: ph n ánh quan h gi aỉ ệ ả ả ớ ấ ẩ ả ệ ữ
nghĩa v ph i thanh toán nh ng kho n n so v i năng l c xu t kh u hàng hóa – d ch vụ ả ữ ả ợ ớ ự ấ ẩ ị ụ
c a n c vay v n.ủ ướ ố
+T l % ph i tr so v i GDP: Ph n ánh ti m năng tr n hàng năm c a cácỉ ệ ả ả ớ ả ề ả ợ ủ
n c vay v n.ướ ố
I.4. Tính hai m t c a vay v n n c ngoài.ặ ủ ố ướ
I.4.1. Tích c c.ự
Ngu n v n vay n c ngoài có vai trò quan tr ng trong s phát tri n c a Kinh t -ồ ố ướ ọ ự ể ủ ế
Xã h i:ộ
-V n vay n c ngoài đ c đ a vào đ u t nhà n c, tr c h t là ngu nố ướ ượ ư ầ ư ướ ướ ế ồ
v n đ u t công c ng, đã và đang là ngu n v n b sung cho quá trình phát tri n và tăngố ầ ư ộ ồ ố ổ ể
tr ng kinh t , đi u ch nh cán cân thanh toán qu c gia.ưở ế ề ỉ ố
Vay v n n c ngoài giúp bù đ p cán cân thanh toán. Cán cân thanh toán c a m tố ướ ắ ủ ộ
qu c gia có th t m th i b thâm h t do nhi u nguyên nhân, khi đó qu c gia đó có thố ể ạ ờ ị ụ ề ố ể
vay n c ngoài đ bù đ p ph n thâm h t này.ướ ể ắ ầ ụ
-V n vay n c ngoài cùng v i đ u t nhà n c là ngu n ch y u đ phátố ướ ớ ầ ư ướ ồ ủ ế ể
tri n các ngành công nghi p c b n và các ngành c n nhi u v n khác, do đó đóng vai tròể ệ ơ ả ầ ề ố
quan tr ng trong vi c cung c p các đ u vào đ phát tri n các ngành kinh t khác.ọ ệ ấ ầ ể ể ế
Đ i v i nh ng ngành c n nhi u v n, h s sinh l i th p và th i gian thu h i v nố ớ ữ ầ ề ố ệ ố ờ ấ ờ ồ ố
lâu, thì trong giai đo n đ u phát tri n, ch có thông qua đ u t nhà n c m i phát tri nạ ầ ể ỉ ầ ư ướ ớ ể
đ c các ngành này. Đ đ i phó v i tình hình thi u h t ngu n tài nguyên thiên nhiên,ượ ể ố ớ ế ụ ồ
chính ph đã t p trung ngu n v n vay n c ngoài đ đ u t phát tri n nh ng ngànhủ ậ ồ ố ướ ể ầ ư ể ữ
công nghi p c b n thông qua các doanh nghi p nhà n c nh m tháo g nh ng đi mệ ơ ả ệ ướ ằ ỡ ữ ể
“th t nútắ” trong n n kinh t , t o ra các đ u vào thi t y u ph c v các ngành khác phátề ế ạ ầ ế ế ụ ụ
tri n.ể
-V n vay n c ngoài đóng vai trò quan tr ng đ i v i phát tri n nôngố ướ ọ ố ớ ể
nghi p, nông thôn, tác đ ng tích c c t i công cu c xoá đói, gi m nghèo nông thôn.ệ ộ ự ớ ộ ả ở
Nh đ u t c a nhà n c vào các vùng nông thôn còn g p nhi u khó khăn t đóờ ầ ư ủ ướ ặ ề ừ
thúc đ y kinh t nông thôn v n lên m nh m . H th ng thu l i đ c c i thi n rõẩ ế ở ươ ạ ẽ ệ ố ỷ ợ ượ ả ệ
r t là nhân t quy t đ nh đ thâm canh, tăng v và nâng cao s n l ng l ng th c; nhệ ố ế ị ể ụ ả ượ ươ ự ờ
đó, không ch gi v ng an ninh l ng th c mà còn xu t kh u g o v i kh i l ng ngàyỉ ữ ữ ươ ự ấ ẩ ạ ớ ố ượ
càng l n. Năng su t, s n l ng các lo i cây công nghi p đ u tăng rõ r t. C s h t ngớ ấ ả ượ ạ ệ ề ệ ơ ở ạ ầ
nông thôn phát tri n m nh, đ c bi t là đi n, n c và giao thông. Nhà n c cũng đã đ uể ạ ặ ệ ệ ướ ướ ầ
t phát tri n giáo d c và đào t o nông thôn, xóa n n mù ch , cho phép c i thi n đángư ể ụ ạ ở ạ ữ ả ệ
k ch t l ng con ng i nông thôn…ể ấ ượ ườ
-V n vay n c ngoài tham gia m nh m vào quá trình phát tri n d ch vố ướ ạ ẽ ể ị ụ
công c ng, y t , văn hoá, giáo d c, khoa h c k thu t…ộ ế ụ ọ ỹ ậ
Đ u t nhà n cầ ư ướ đã và đang đóng vai trò quy t đ nh trong vi c xây d ng c sế ị ệ ự ơ ở
h t ng xã h i (tr ng h c, b nh vi n, nhà tr ...) và nâng cao ch t l ng ngu n nhânạ ầ ộ ườ ọ ệ ệ ẻ ấ ượ ồ
l c ph c v phát tri n dài h n. Đ u t nhà n c cũng đóng vai trò quan tr ng trongự ụ ụ ể ạ ầ ư ướ ọ
phân b l i l c l ng s n xu t xã h i, gi m b t chênh l ch giố ạ ự ượ ả ấ ộ ả ớ ệ àu nghèo và trình đ phátộ
tri n gi a các vùng.ể ữ
-Tăng thêm s c h p d n c a môi tr ng đ u t trong n c, góp ph n thuứ ấ ẫ ủ ườ ầ ư ướ ầ
hút, m r ng các ho t đ ng đ u t phát tri n kinh t đ t n c.ở ộ ạ ộ ầ ư ể ế ấ ướ
Vay v n n c ngoài t o đi u ki n cho kinh t đ t n c phát tri n, m r ng quyố ướ ạ ề ệ ế ấ ướ ể ở ộ
mô kinh doanh t o nên s thu hút v n c a các nhà đ u t không ch trong n c mà cònạ ự ố ủ ầ ư ỉ ướ
thu hút v n c a các nhà đ u t n c ngoài.ố ủ ầ ư ướ
I.4.2. Tiêu c c.ự
Bên c nh m t tích c c c a vay v n n c ngoài thì vi c vay v n n c ngoài cũngạ ặ ự ủ ố ướ ệ ố ướ
có m t tiêu c c nh vi c m t qu c gia khó có nguy c ph i bán tài s n, tô nh ng đ tặ ự ư ệ ộ ố ơ ả ả ượ ấ
đai h m m đ tr n , hay vi c các th h t ng lai ph i còng l ng ra làm vi c, ch tầ ỏ ể ả ợ ệ ế ệ ươ ả ư ệ ắ
bóp chi tiêu đ tr n .ể ả ợ
-Dù là ngu n v n h tr chính th c (ODA) có đi u ki n u đãi cao nh t,ồ ố ỗ ợ ứ ề ệ ư ấ
cho đ n các kho n v n vay th ng m i thông th ng trên th tr ng tài chính qu c tế ả ố ươ ạ ườ ị ườ ố ế
thì nghĩa v n (bao g m tr lãi và n g c) cũng luôn luôn đ t ra cho ng i vay.ụ ợ ồ ả ợ ố ặ ườ
-M t c c u n mà chi m t tr ng l n nh t là nh ng kho n vay th ngộ ơ ấ ợ ế ỷ ọ ớ ấ ữ ả ươ
m i “nóng”, lãi cao, và b ng nh ng ngo i t không n đ nh theo xu h ng “đ t” lên sạ ằ ữ ạ ệ ổ ị ướ ắ ẽ
ch a đ ng nh ng nguy c l m phát m nh. Nh ng nguy c l m phát này càng m nh h nứ ự ữ ơ ạ ạ ữ ơ ạ ạ ơ
n u v n vay không đ c qu n lý t t và s d ng có hi u qu , bu c ch th vay v nế ố ượ ả ố ử ụ ệ ả ộ ủ ể ố
ph i ti p t c tìm ki m các kho n vay m i, v i nh ng đi u ki n có th ng t nghèo h nả ế ụ ế ả ớ ớ ữ ề ệ ể ặ ơ
– chi c b y n s p l i, ch th vay v n r i vào vòng xoáy m i: Nế ẫ ợ ậ ạ ủ ể ố ơ ớ ợ – vay n m iợ ớ –
tăng nợ – tăng vay… Vòng xoáy này s d n ch th vay v n đ n s v n ho c vòngẽ ẫ ủ ể ố ế ự ỡ ợ ặ
xoáy l m phát: Nạ ợ – tăng nghĩa v nụ ợ – tăng thâm h t ngân sáchụ – tăng l m phát. Lúcạ
này d ch v n s ng n h t nh ng kho n chi ngân sách cho phát tri n và n đ nh xã h i,ị ụ ợ ẽ ố ế ữ ả ể ổ ị ộ
làm căng th ng thêm tr ng thái khát v n và h n lo n xã h i.ẳ ạ ố ỗ ạ ộ
-H n n a, vi c “th t l ng bu c b ng” tr n khi n các n c vay v n ph iơ ữ ệ ắ ư ộ ụ ả ợ ế ướ ố ả
h n ch nh p và tăng xu t, trong đó có hàng tiêu dùng mà trong n c còn thi u h t, doạ ế ậ ấ ướ ế ụ
đó làm tăng m t cân đ i hàng ti n, tăng giá, tăng l m phát. N n c ngoài có th làmấ ố ề ạ ợ ướ ể
s p đ c m t chính ph , nh t là nh ng n i tình tr ng tham nhũng và vô trách nhi mụ ổ ả ộ ủ ấ ở ữ ơ ạ ệ
là ph bi n c a gi i c m quy n, đi kèm v i vi c thi u nh ng gi i pháp x lý m m d oổ ế ủ ớ ầ ề ớ ệ ế ữ ả ử ề ẻ
khôn ngoan v i n (đàm phán gia h n n , đ i n thành đ u t , đ i c c u và đi u ki nớ ợ ạ ợ ổ ợ ầ ư ổ ơ ấ ề ệ
n , xin xoá n t ng ph n…).ợ ợ ừ ầ
Do v y, s ch đ ng và t nh táo kh ng ch n m c đ an toàn, theo nh ng dậ ự ủ ộ ỉ ố ế ợ ở ứ ộ ữ ự
án đ u t c th , đ c lu n ch ng kinh t – k thu t đ y đ , và ch p nh n s ki mầ ư ụ ể ượ ậ ứ ế ỹ ậ ầ ủ ấ ậ ự ể
tra, giám sát c a ch n đ tránh hao h t do tham nhũng hay s d ng n sai m c đích làủ ủ ợ ể ụ ử ụ ợ ụ
nh ng nguyên t c hàng đ u c n đ c tuân th trong quá trình vay n n c ngoài.ữ ắ ầ ầ ượ ủ ợ ướ T đóừ
h n ch gánh n ng n , nh h ng x u t i tình hình kinh t - chính tr c a đ t n c.ạ ế ặ ợ ả ưở ấ ớ ế ị ủ ấ ướ