DINH D NG CHO NG I B VIÊMƯỠ ƯỜ Ị
GAN
VÀI Y U T & QUAN ÐI M CHÍNHẾ Ố Ể
•Dinh d ng đóng m t vai trò c c kỳ quan tr ng trong vi c b o trì s c kh e c aưỡ ộ ự ọ ệ ả ứ ỏ ủ
chúng ta.
•Ng i b b nh viêm gan c n m t dinh d ng đ c bi t tùy theo b nh tr ng c aườ ị ệ ầ ộ ưỡ ặ ệ ệ ạ ủ
m i cá nhân. ỗ
•Nhi u lo i thu c có th h i đ n t bào gan, nên ng i b viêm gan c n thamề ạ ố ể ạ ế ế ườ ị ầ
kh o ý ki n bác sĩ gia đình c a mình tr c khi dùng b t c m t lo i thu c nào.ả ế ủ ướ ấ ứ ộ ạ ố
•D c th o tuy an toàn, nh ng trong m t s tr ng h p, thu c có th gây raượ ả ư ộ ố ườ ợ ố ể
nh ng đi u ki n b t l i và nguy h i cho ng i dùng. ữ ề ệ ấ ợ ạ ườ
•Khi gan b t đ u b chai, m t s th c ăn n c u ng thông d ng hàng ngày cóắ ầ ị ộ ố ứ ướ ố ụ
th tr thành nh ng đ c t tác h i tr c ti p đ n lá gan. ể ở ữ ộ ố ạ ự ế ế
Trong nh ng năm g n đây, ng i ta ý th c h n v v n đ dinh d ng trong vi c b oữ ầ ườ ứ ơ ề ấ ề ưỡ ệ ả
trì s c kh e cũng nh ch a tr b nh t t. Tuy "Ăn đ s ng, ch không ph i s ng đứ ỏ ư ữ ị ệ ậ ể ố ứ ả ố ể
ăn", chúng ta không nên ch ăn đ s ng "qua ngày". Ăn đúng cách có th giúp phòngỉ ể ố ểả
ng a b nh t t, ho c thuyên gi m nhi u tri u ch ng khác nhau. ừ ệ ậ ặ ả ề ệ ứ
Tuy nhiên nói thì d , làm thì khó. Ngoài s hi u bi t sâu xa v các lo i dinh d ng,ễ ự ể ế ề ạ ưỡ
ng i mu n ăn đúng cách c n m t ý chí c ng quy t và b n b . Ăn đúng "ki u", ch aườ ố ầ ộ ươ ế ề ỉ ể ư
ch c đã ăn đúng cách. Ăn u ng kiêng khem "c c kh ", ch a ch c s t o cho c thắ ố ự ổ ư ắ ẽ ạ ơ ể
chúng ta m t môi tr ng thu n l i. N u chúng ta ăn g o l c mu i mè ngày này quaộ ườ ậ ợ ế ạ ứ ố
tháng n , ch ng h n; ho c ăn tr ng chay m t cách tuy t đ i mà không đ ý đ n cácọ ẳ ạ ặ ườ ộ ệ ố ể ế
ch t đ m ho c ch t b khác nhau, c th chúng ta s thi u d n nhi u ch t dinhấ ạ ặ ấ ổ ơ ể ẽ ế ầ ề ấ
d ng m t cách kinh niên, và t đó đ a đ n nhi u b nh t t. ưỡ ộ ừ ư ế ề ệ ậ
Thông th ng, khi c th chúng ta còn kh e m nh, ch a b nh t t, ăn u ng m t cáchườ ơ ể ỏ ạ ư ệ ậ ố ộ
"b a bãi", "c u th " cũng ch gây ra m t s h u qu không t t n u chúng ta ti p t cừ ẩ ả ỉ ộ ố ậ ả ố ế ế ụ
"vung vít" "phá gi i" t ngày này qua tháng n . Tuy nhiên, v n đ dinh d ng tr nênớ ừ ọ ấ ề ưỡ ở
vô cùng quan tr ng khi gan c a chúng ta b viêm, không còn t t nh x a. ọ ủ ị ố ư ư
Dinh d ng cho ng i b nh viêm gan đ c phân bi t tùy theo b nh tr ng c a m i cáưỡ ườ ệ ượ ệ ệ ạ ủ ỗ
nhân:
1) Ng i b viêm gan c p tính (acute hepatitis)ườ ị ấ
2) Ng i b viêm gan kinh niên (chronic hepatitis) và ườ ị
3) Ng i b chai gan (liver cirrhosis) ho c ung th gan (liver cancer).ườ ị ặ ư
Nói đ n dinh d ng chúng ta th ng g p nhi u l i khuyên khác nhau, truy n t ng tế ưỡ ườ ặ ề ờ ề ụ ừ
ng i này qua ng i n , t đ i này qua đ i kia. M t s l i khuyên r t đúng và r t nênườ ườ ọ ừ ờ ờ ộ ố ờ ấ ấ
đ c ng d ng vào đ i s ng hàng ngày. Ng c l i, nhi u l i khuyên hoàn toàn saiượ ứ ụ ờ ố ượ ạ ề ờ
l m và không d a vào b t c m t nghiên c u khoa h c nào c . Nh ng l i khuyênầ ự ấ ứ ộ ứ ọ ả ữ ờ
truy n kh u này nhi u khi đã đ c ph bi n t nhi u th h khác nhau, nên đ c inề ẩ ề ượ ổ ế ừ ề ế ệ ượ
sâu vào ký c c a đ i chúng. ứ ủ ạ
Th m chí nhi u l i khuyên r t ph n khoa h c đã và đang đ c xem nh m t trongậ ề ờ ấ ả ọ ượ ư ộ
nh ng món quà tinh th n cao quý, trao đ i cho nhau, t ng i này sang ng i khác, vàữ ầ ổ ừ ườ ườ
nh th c ti p t c đ c duy trì và ng d ng m t cách r t ph thông. Áp d ng nh ngư ế ứ ế ụ ượ ứ ụ ộ ấ ổ ụ ữ
l i khuyên vô lý này vào cách th c ăn u ng không nh ng không mang l i m t l i íchờ ứ ố ữ ạ ộ ợ
nào mà còn có th làm cho c th c a chúng ta m i ngày m t y u đi, m t nhi u b nhể ơ ể ủ ỗ ộ ế ộ ề ệ
t t h n. ậ ơ
H n n a, không ph i b nh nào cũng có th ch a đ c b ng th c ăn. Và không ph iơ ữ ả ệ ể ữ ượ ằ ứ ả
th c ăn nào cũng đ c xem nh thu c ch a b nh. Theo đ nh nghĩa, "thu c" là m tứ ượ ư ố ữ ệ ị ố ộ
ch t hóa h c có th ng d ng đ tr b nh ho c ch a lành th ng tích. N u th c ph mấ ọ ể ứ ụ ể ị ệ ặ ữ ươ ế ự ẩ
đ c dùng nh thu c tr b nh, chúng s có t t c các ph n ng ph n u "dùng" khôngượ ư ố ị ệ ẽ ấ ả ả ứ ụ ế
đúng cách ho c quá "dose".ặ
M c tiêu chính c a dinh d ng là:ụ ủ ưỡ
1. Gi cán cân trung bình. Ð ng ăn ít h n ho c nhi u h n s c n thi t c a cữ ừ ơ ặ ề ơ ự ầ ế ủ ơ
th . Ng i m p quá, nên xu ng ký. Ng i m quá nên lên cân. ể ườ ậ ố ườ ố
2. Cung c p cho c th chúng ta nh ng ch t b và khoáng ch t c n thi t. ấ ơ ể ữ ấ ổ ấ ầ ế
Th c ph m ch a đ ng nhi u ch t đ m (protein), ch t đ ng/b t (sugar/carbonự ẩ ứ ự ề ấ ạ ấ ườ ộ
hydrate), ch t m (fat/cholesterol), sinh t (vitamin), khoáng ch t (trace elements), ch tấ ỡ ố ấ ấ
s (fiber) v.v. theo nh ng t l khác nhau. Tùy theo tu i tác, tr ng l ng, ngh nghi pơ ữ ỷ ệ ổ ọ ượ ề ệ
cũng nh sinh ho t th thao và phái gi i, chúng ta m i ngày c n t 30 đ n 35 Kcal.ư ạ ể ớ ỗ ầ ừ ế
cho m i ký lô tr ng l ng c th . V ch t đ m (protein) chúng ta c n t 1 đ n 1.5 gmỗ ọ ượ ơ ể ề ấ ạ ầ ừ ế
cho m i m t ký lô tr ng l ng m i m t ngày. Nói m t cách khác, n u m t ng i l nỗ ộ ọ ượ ỗ ộ ộ ế ộ ườ ớ
n ng kho ng 70 ký, h c n ph i ăn t 2,100 đ n 2,450 Kcal và 70 đ n 90 gm ch tặ ả ọ ầ ả ừ ế ế ấ
đ m m i ngày. ạ ỗ
Tuy m t gram ch t m ch a nhi u nhiên li u h n m t gram ch t đ ng, ch t b tộ ấ ỡ ứ ề ệ ơ ộ ấ ườ ấ ộ
ho c ch t đ m, chúng ta nên dùng ch t m / béo càng ít càng t t. T ng s năng l ngặ ấ ạ ấ ỡ ố ổ ố ượ
m i ngày không nên nhi u h n 30% d i d ng m . ỗ ề ơ ướ ạ ỡ
Sau đây là b n so sánh gi a các nhiên li u ch a đ ng trong các lo i th t thông th ng:ả ữ ệ ứ ự ạ ị ườ
90 Grams Ch t Ð mấ ạ
(Proteins)
Năng L ngượ
(Calories)
Mỡ
(Fat)
M B o Hòaỡ ả
(Saturated
Fat)
Choles-terol
(mg)
Th t Bòị21 g 240 15 6.4 77
Th t C uị ừ 14 g 205 20 8.8 63
Th t Dêị26 g 136 2.8 1 66
Th t Gà Tâyị25 g 135 3 0.9 59
Th t Gàị20 g 140 1 0.3 55
Th t Heoị14 g 275 18.2 6.8 62
Th t Naiị26 g 126 1.6 0.6 65
Ngoài ra, m i m t ngày chúng ta nên ăn kho ng 20 đ n 30 gram ch t s . Ði u này nóiỗ ộ ả ế ấ ơ ề
d h n làm. Tuy ch t s có nhi u trong các lo i rau và trái cây, mu n đ t đ c sễ ơ ấ ơ ề ạ ố ạ ượ ố
l ng ch t s i k trên chúng ta ph i ăn t 10 đ n 15 các lo i trái cây khác nhau m iượ ấ ợ ể ả ừ ế ạ ỗ
ngày. M t s b nh nhân có th b "sình b ng" khi ăn quá nhi u ch t s i. Ð tránh bộ ố ệ ể ị ụ ề ấ ợ ể ị
nh ng ph n ng ph này, quý v có th tăng s l ng trái cây và rau qu m t cách tữ ả ứ ụ ị ể ố ượ ả ộ ừ
t . Sau đây là m t vài thí d đi n hình c a th c ăn ch a đ ng nhi u ch t s :ừ ộ ụ ể ủ ứ ứ ự ề ấ ơ
Th c ĂnứKh u Ph nẩ ầ Ch t S (grams)ấ ơ
Bánh Mì Nâu
(whole wheat)
1 lát 2.0
Bánh mì tr ngắ1 lát 0.9
Broccoli 1 c c (cup)ố6.5
Cam 1 qu nhả ỏ 3.0
Cà R t s ngố ố 4 củ1.7
Chu iố1 trái c trungỡ2.0
C m tr ngơ ắ 1 bát nhỏ1.5
D a t iứ ươ 3/4 c c (cup)ố1.4
Ð u Ðen / Ð u Ðậ ậ ỏ 1/2 c c (cup)ố5.5
Ð u Ðũaậ1 c c (cup)ố4.2
G o L c ạ ứ 1/2 c c (ch a n u)ố ư ấ 5.5
Khoai Tây 1 c nhủ ỏ 4.2
Lê 1 trái nhỏ3.0
M n khôậ3 trái nhỏ1.7
M n t iậ ươ 2 trái nhỏ2.4
Măng tây 1/2 c c (cup)ố1.8
Nho t iươ 15 trái nhỏ0.5
Sà lách xanh 1 c c (cup)ố0.5
Táo 1 trái nhỏ2.8
Xoài 1 qu nhả ỏ 6.0
N u vì m t lý do nào đó, quý v không th ăn đ 20 đ n 30 grams ch t s m i ngày,ế ộ ị ể ủ ế ấ ơ ỗ
quý v có th u ng thêm m t s ch t s i đ c b y bán trên th tr ng mà không c nị ể ố ộ ố ấ ợ ượ ầ ị ườ ầ
toa bác sĩ nh Citrucel, Fiberall, Metamucil v.v. N u đ c quý v nên ch n lo i ch tư ế ượ ị ọ ạ ấ
s i có th tan trong n c (water soluble fiber) nh methylcellulose, và tránh dùngợ ể ướ ư
nh ng ch t s i nh psyllium. Ch t psyllium có th lên men trong ru t già gây ra sìnhữ ấ ợ ư ấ ể ộ
b ng ho c đau "qu n b ng". Các lo i rau mu ng, rau r n, rau c i cúc v.v. là nh ngụ ặ ặ ụ ạ ố ề ả ữ
th c ăn thu n túy Vi t Nam v i s l ng ch t s i r t cao. ứ ầ ệ ớ ố ượ ấ ợ ấ
TH C PH M CHO NG I VIÊM GAN C P TÍNH:Ự Ẩ ƯỜ Ấ
1. Ăn thành nhi u b a, m i b a m t ít.ề ữ ỗ ữ ộ
2. Tránh nh ng th c ăn quá n ng n v i nhi u gia v , d u m .ữ ứ ặ ề ớ ề ị ầ ỡ
3. U ng nhi u n c. N c m th ng d u ng h n n c quá l nh.ố ề ướ ướ ấ ườ ễ ố ơ ướ ạ
4. Nên ngh ng i th ng xuyên và tránh làm vi c quá n ng nh c. ỉ ơ ườ ệ ặ ọ
5. Nên dùng nh ng ph ng pháp "nh nhàng" đ thuyên gi m nh ng tri u ch ngữ ươ ẹ ể ả ữ ệ ứ
khó ch u, tr c khi dùng đ n thu c men. ị ướ ế ố
6. N u ph i dùng thu c, nên dùng càng ít càng t t. ế ả ố ố
7. Tuy t đ i không đ c u ng r u bia trong th i gian này, d u ch m t ít màệ ố ượ ố ượ ờ ầ ỉ ộ
thôi.
8. N u tri u ch ng tr nên quá n ng, xin liên l c v i bác sĩ c a quý v càng s mế ệ ứ ở ặ ạ ớ ủ ị ớ
càng t t.ố
Khi b viêm gan c p tính, b nh nhân có th b đau b ng, tiêu ch y, bu n nôn và óiị ấ ệ ể ị ụ ả ồ
m a, t ng t nh nh ng c n c m cúm đ ng ru t hay khi b ng đ c th c ăn. N uử ươ ự ư ữ ơ ả ườ ộ ị ộ ộ ứ ế
nôn ói tr nên tr m tr ng h n ho c ti p t c kéo dài, h ph i nh p vi n tr c khi ki tở ầ ọ ơ ặ ế ụ ọ ả ậ ệ ướ ệ
s c vì m t quá nhi u n c. ứ ấ ề ướ
Ng c l i, n u ch h i nôn nao khó ch u, b nh có th đ c ch a t i gia. Trong tr ngượ ạ ế ỉ ơ ị ệ ể ượ ữ ạ ườ
h p này, h ch nên dùng các th c ăn nh , không d u m , ít gia v . Th ng nên ănợ ọ ỉ ứ ẹ ầ ỡ ị ườ
nhi u h n vào bu i sáng, khi c th còn t ng đ i kh e m nh. Vào x chi u c thề ơ ổ ơ ể ươ ố ỏ ạ ế ề ơ ể
b nh nhân viêm gan c p tính th ng m t m i h n, nên d bu n nôn h n. Ð tránh bệ ấ ườ ệ ỏ ơ ễ ồ ơ ể ị
đ y b ng, khó ch u bu n nôn sau m i b a ăn, h nên thi hành câu châm ngôn: "Ăn ít noầ ụ ị ồ ỗ ữ ọ
lâu, ăn nhi u d ói". Nghĩa là h nên ăn thành nhi u b a, m i l n m t ít. M t s bác sĩề ễ ọ ề ữ ỗ ầ ộ ộ ố
tin r ng, ng i b nh viêm gan c p tính nên ăn nhi u năng l ng (calories) h n so v iằ ườ ệ ấ ề ượ ơ ớ
lúc ch a b b nh. Năng l ng này r t c n thi t trong vi c h i ph c nh ng t bào ganư ị ệ ượ ấ ầ ế ệ ồ ụ ữ ế
nói riêng và toàn c th nói chung. ơ ể
Nh đã trình b y trong ch ng "B nh viêm gan A", quý v nên dùng ph ng pháp "đauư ầ ươ ệ ị ươ
đâu ch a đó". Ði u này có nghĩa là quý v ch nên u ng thu c trong tr ng h p th tữ ề ị ỉ ố ố ườ ợ ậ
c n thi t mà thôi. Tránh dùng quá li u các lo i thu c có th h i đ n gan, ch ng h nầ ế ề ạ ố ể ạ ế ẳ ạ
nh Tylenol (Acetaminophen). Tránh u ng r u và bia. May m n thay, đa s tri uư ố ượ ắ ố ệ
ch ng c a b nh viêm gan c p tính t các lo i vi khu n viêm gan, n u có, ch kéo dàiứ ủ ệ ấ ừ ạ ẩ ế ỉ
vài ngày t i vài tu n. M t khi gan bình ph c b nh nhân có th ăn u ng l i bình th ngớ ầ ộ ụ ệ ể ố ạ ườ
mà không ph i kiêng c gì c .ả ữ ả
TH C PH M CHO NG I VIÊM GAN KINH NIÊNỰ Ẩ ƯỜ
1. Ti p t c ăn u ng m t cách bình th ng. Nên thay đ i nhi u lo i th c ăn khácế ụ ố ộ ườ ổ ề ạ ứ
nhau.
2. Kiêng d u m và các ch t béo nh m i ng i khác (không b viêm gan).ầ ỡ ấ ư ọ ườ ị
3. Nên ăn nhi u rau và trái cây đ có nhi u ch t sinh t và ch t s i. ề ể ề ấ ố ấ ợ
4. Nên u ng thêm thu c b , nh ng nên tránh thu c có ch a nhi u ch t s t. ố ố ổ ư ố ứ ề ấ ắ
5. Nên ăn nhi u ch t đ m (protein), nh t là ch t đ m t th c v t. ề ấ ạ ấ ấ ạ ừ ự ậ
6. Tránh u ng r u ho c bia.ố ượ ặ
Cho đ n nay H i Y Sĩ Ðoàn Hoa Kỳ v n ch a có l i khuyên chính th c v th c đ nế ộ ẫ ư ờ ứ ề ự ơ
hay th c ph m dành riêng cho ng i b viêm gan kinh niên. B nh nhân viêm gan kinhự ẩ ườ ị ệ
niên trong nh ng giai đo n đ u, th ng v n ti p t c c m th y r t kh e kho n. Sữ ạ ầ ườ ẫ ế ụ ả ấ ấ ỏ ắ ự
h p th và tiêu hóa th c ăn v n ch a g p b t c m t tr ng i nào. Tuy nhiên, khiấ ụ ứ ẫ ư ặ ấ ứ ộ ở ạ
b nh tr nên n ng h n, h th ng tiêu hóa tr nên y u d n. Vì th , ng i b viêm ganệ ở ặ ơ ệ ố ở ế ầ ế ườ ị
kinh niên, v i th i gian tính, không ít thì nhi u s b thi u dinh d ng, m c d u c thớ ờ ề ẽ ị ế ưỡ ặ ầ ơ ể
bên ngoài c a h v n có v "m p m p" và kh e m nh nh x a. Nói m t cách khác,ủ ọ ẫ ẻ ậ ạ ỏ ạ ư ư ộ
ng i viêm gan kinh niên không nên ăn u ng kiêng khem m t cách c c kh . H c nườ ố ộ ự ổ ọ ầ
ph i ăn u ng th t đ y đ v i nhi u lo i th c ph m khác nhau, thay đ i m i ngày, đả ố ậ ầ ủ ớ ề ạ ự ẩ ổ ỗ ể
cung c p cho c th nh ng ch t b , ch t đ m c n thi t. H nên u ng m i ngày m tấ ơ ể ữ ấ ổ ấ ạ ầ ế ọ ố ỗ ộ
viên multi-vitamin. Ngoài thu c b thông th ng h c n u ng thêm thiamine và folicố ổ ườ ọ ầ ố
acid, nh t là n u h b viêm gan vì u ng r u bia quá nhi u trong m t th i gian quáấ ế ọ ị ố ượ ề ộ ờ
lâu.
R U BIA VÀ B NH GAN:ƯỢ Ệ
R u bia là m t đ c ch t nguy hi m đ a đ n viêm và chai gan. Nhi u nghiên c u choượ ộ ộ ấ ể ư ế ề ứ
th y, r u bia n u u ng thái quá s làm b nh viêm gan do vi khu n viêm gan (nh t làấ ượ ế ố ẽ ệ ẩ ấ
vi khu n viêm gan C phát tri n nhanh chóng h n và tr m tr ng h n. Vì th b nh nhânẩ ể ơ ầ ọ ơ ế ệ
s gi m tu i th nhi u h n và nhanh chóng h n so v i nh ng ng i cũng b viêm ganẽ ả ổ ọ ề ơ ơ ớ ữ ườ ị
mà không h u ng r u. Theo thông cáo c a H c Vi n Y T Qu c Gia (Nationalề ố ượ ủ ọ ệ ế ố
Institutes of Health) vào năm 1977 b nh nhân b nhi m vi khu n viêm gan không nênệ ị ễ ẩ
u ng r u. N u u ng, không đ c u ng quá m t ly r u nh m i ngày. T t h n h t,ố ượ ế ố ượ ố ộ ượ ỏ ỗ ố ơ ế
nên tránh hoàn toàn r u bia, đ tránh tình tr ng "châm d u vào l a". ượ ể ạ ầ ử
CH T S T VÀ B NH GAN:Ấ Ắ Ệ
Trong c th gan là c quan ch a đ ng nhi u ch t s t. Gan c a ng i b nhi m viơ ể ơ ứ ự ề ấ ắ ủ ườ ị ễ
khu n viêm gan C có khuynh h ng gi ch t s t nhi u h n bình th ng. Quá nhi uẩ ướ ữ ấ ắ ề ơ ườ ề
ch t kim lo i này trong c th , nhi u b ph n khác nhau, nh tim, t y t ng và gan sấ ạ ơ ể ề ộ ậ ư ụ ạ ẽ
b t n th ng. H n n a, tác d ng c a thu c Interferon có th gi m đi nhi u ph n, n uị ổ ươ ơ ữ ụ ủ ố ể ả ề ầ ế
c th c a b nh nhân ch a đ ng quá nhi u ch t s t. Vì th , b nh nhân b viêm gan Cơ ể ủ ệ ứ ự ề ấ ắ ế ệ ị
v i l ng s t cao trong máu, nh t là khi gan b chai nên tránh u ng thu c b có ch tớ ượ ắ ấ ị ố ố ổ ấ
s t ho c th c ph m nh th t đ , gan, huy t v.v. Ðây là lý do t i sao ăn gan khôngắ ặ ự ẩ ư ị ỏ ế ạ
nh ng không b gan, mà còn có th làm h i gan h n. Nên tránh n u ăn b ng n i niêuữ ổ ể ạ ơ ấ ằ ồ
làm b ng s t hay lót v i ch t s t. Khi d tr th c ăn, nên dùng các lo i h p b ngằ ắ ớ ấ ắ ự ữ ứ ạ ộ ằ
nh a ho c th y tinh. Tránh dùng nh ng h p b ng kim lo i.ự ặ ủ ữ ộ ằ ạ