Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
18
XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HOÁ TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Nguyễn Thị Lan1
1Tiến sĩ, Nguyên trưởng khoa LLCT, Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
Tóm tắt: Môi trường văn hoá là một trong những điều kiện cần thiết cho sự phát triển
của các trường đại học, vì vậy, xây dựng môi trường văn hoá là tất yếu nhằm góp phần khẳng
định vị thế, uy tín của nhà trường, đồng thời cũng là góp phần “Xây dựng và phát triển con
người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”. Trong thời gian qua, nhiều
trường đại học đã chú trọng công tác xây dựng môi trường văn hoá và đã đạt được nhiều
thành tựu. Tuy vậy, vẫn còn tồn tại không ít những hạn chế nên cần có những giải pháp có
tính khả thi, phù hợp với mỗi trường đại học để tạo ra một môi trường văn hoá lành mạnh,
tiên tiến, văn minh.
Từ khoá: Môi trường văn hoá, Trường đại học.
1. MÔI TRƯỜNG VĂN HOÁ VÀ
MÔI TRƯỜNG VĂN HOÁ TRONG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Là một trong những nơi đào tạo nguồn
nhân lực chất lượng cao cho xã hội, trường
đại học có vai trò rất quan trọng trong việc
“Xây dựng và phát triển con người Việt Nam
đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất
nước”. Để góp phần thực hiện điều đó, nhà
trường cần tạo môi trường và điều kiện để
sinh viên có thể phát triển toàn diện, về tri
thức chuyên môn được đào tạo cũng như một
nhân cách cao đẹp. Bài viết này bàn về một
trong những môi trường ảnh hưởng rất lớn
đến sự phát triển toàn diện của sinh viên là
môi trường văn hoá trong trường đại học.
Xây dựng môi trường văn hoá là vấn đề
đang được Đảng ta rất quan tâm. Nghị quyết
Hội nghị Trung ương lần thứ 9 khoá XI đã chủ
trương “Xây dựng môi trường văn hóa lành
mạnh, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và
hội nhập quốc tế”; “Mỗi địa phương, cộng
đồng, cơ quan, đơn vị, tổ chức phải là một
môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần
giáo dục, rèn luyện con người về nhân cách,
lối sống. Gắn kết xây dựng môi trường văn
hóa với bảo vệ môi trường sinh thái”.
Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng cũng
đã xác định: “Có cơ chế, chính sách, giải
pháp để xây dựng môi trường văn hóa thật
sự trong sạch, lành mạnh, cải thiện điều kiện
hưởng thụ văn hóa của nhân dân”
Vậy môi trường văn hoá là gì? Có rất
nhiều định nghĩa về môi trường văn hoá
nhưng có thể hiểu môi trường văn hoá là tổng
thể các yếu tố xung quanh chủ thể văn hoá
như cảnh quan, giá trị và chuẩn mực văn hoá,
hoạt động và sản phẩm văn hoá, tác động đến
chủ thể văn hoá.
Chủ thể văn hoá là con người. Các yếu
tố xung quanh chủ thể văn hoá tồn tại trong
một không gian và thời gian xác định, bao
quanh con người và hàng ngày, hàng giờ tác
Tạp chí Khoa học, Tập 1, Số 2, Tháng 12/2022
19
động đến con người. Một môi trường văn hoá
lành mạnh sẽ giúp con người hoàn thiện và
phát triển nhân cách tốt đẹp và ngược lại. Tác
động giữa môi trường văn hoá với con người
là tác động hai chiều. Bản thân con người có
nhân cách càng hoàn thiện thì càng góp phần
tạo dựng một môi trường văn hoá lành mạnh,
tiên tiến phù hợp với một bối cảnh nhất định.
Trong môi trường đó, con người cư xử với
nhau theo đúng nghĩa người, nhân văn và có
điều kiện thuận lợi để hoàn chỉnh nhân cách,
để cống hiến và hưởng thụ văn hoá.
Môi trường văn hoá trong trường đại
học bao gồm các yếu tố:
- Cảnh quan của nhà trường
- Các thiết chế văn hoá trong nhà trường
- Giá trị và chuẩn mực văn hoá của
nhà trường,
- Quan hệ văn hoá trong nhà trường chủ
yếu bao gồm quan hệ giữa cán bộ lãnh đạo,
quản lý với giảng viên, sinh viên; giữa giảng
viên với giảng viên; giữa giảng viên với sinh
viên và giữa sinh viên với nhau...
- Hoạt động sáng tạo và hưởng thụ văn
hoá: hoạt động văn hoá, nghệ thuật, thể dục
thể thao; hoạt động giáo dục chính trị tư
tưởng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống trong
thời đại 4.0...
2. TÍNH TẤT YẾU CỦA VIỆC
XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG VĂN HOÁ
TRONG TRƯỜNG ĐẠI HỌC
Tính tất yếu này được quy định bởi một
số lý do chủ yếu sau:
Thứ nhất, xây dựng môi trường văn hoá
trong các cơ quan, đơn vị nói chung và trong
trường đại học nói riêng là một chủ trương
lớn của Đảng, từ nghị quyết Trung ương 5
khoá VIII đến Nghị quyết Hội nghị 9 khoá
XI, Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII,
Đảng ta đều đưa ra các chủ trương về xây
dựng môi trường văn hoá. Trên cơ sở chủ
trương của Đảng, Chính phủ, Bộ Giáo dục
và Đào tạo cũng đã ban hành nhiều văn bản
trong đó có quy định về xây dựng môi trường
văn hoá với mục đích nâng cao chất lượng
giáo dục, đào tạo, đáp ứng ngày càng tốt hơn
nhu cầu văn hoá ngày càng cao của người
học, đặc biệt là thanh niên học sinh, sinh viên
trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập kinh
tế. Tiêu biểu trong số đó là Đề án xây dựng
văn hoá ứng xử trong trường học giai đoạn
2018- 2025 (ban hành kèm theo Quyết định
số 1299/QĐ-TTg ngày 3/10/2018; Bản đề án
này đã chỉ rõ đối với cơ sở giáo dục đại học:
“Bổ sung nội dung giáo dục văn hóa ứng xử
vào các hoạt động giáo dục, thực hành, thực
tập, tình nguyện vì cộng đồng; các hoạt động
văn hóa, văn nghệ, thể dục thể thao do nhà
trường, các đoàn thể, địa phương tổ chức”;
Công văn về việc đẩy mạnh xây dựng môi
trường văn hoá trong trường học của Bộ
Giáo dục và Đào tạo ngày 25/1/2017 yêu cầu
các cơ sở giáo dục và đào tạo tăng cường tổ
chức các hoạt động văn hoá, đồng thời các
trường phải xây dựng và triển khai triển khai
Bộ quy tắc ứng xử văn hoá trong trường học,
xây dựng, sử dụng khẩu hiệu phù hợp trong
khuôn viên nhà trường.
Thứ hai, khác với bậc học phổ thông,
nhiệm vụ chủ yếu của trường đại học là đào
tạo về chuyên ngành nên việc giáo dục đạo
đức, lối sống, nhân cách thường không được
chú trọng nhiều. Sinh viên là lớp người đã đủ
tuổi công dân để tự chịu trách nhiệm về các
hành vi của mình. Tuy nhiên các em chưa
thực sự trưởng thành, suy nghĩ còn bồng bột,
Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
20
thiếu chín chắn, thường hành động theo cảm
tính, bản năng và đôi khi chạy theo tâm lí
đám đông. Với nhiều sinh viên, từ làng quê,
nông thôn ra thành thị còn nhiều điều b
ng. Bên cạnh đó, những tác động của mặt
trái nền kinh tế thị trường, giao lưu hội nhập
toàn cầu, buộc các em phải đối diện nhiều
vấn đề mới, phức tạp, đứng trước những lựa
chọn, quyết định khó khăn. Một số em thiếu
vốn sống, kinh nghiệm và khả năng thích
ứng chậm đã rơi vào trạng thái bất an, hoang
mang, lo lắng, thậm chí bị trầm cảm.
Nhiều sinh viên sống xa nhà, lại chưa
quen với môi trường mới, quan hệ mới ở
trường đại học. Các mối quan hệ này cũng
đa dạng, phức tạp hơn nhiều so với khi học
trong trường phổ thông. Môi trường thị thành
lại tiềm ẩn nhiều cám dỗ rất nguy hại. Trong
bối cảnh đó, nếu nhà trường không xây dựng
được một môi trường văn hoá lành mạnh,
trong sáng thì các em rất dễ sa đà vào những
tệ nạn xã hội, những cái bẫy vô hình đang
rình rập từng ngày để chờ đợi các em sa ngã.
Trong bối cảnh đó, một môi trường văn hoá
lành mạnh, tiên tiến, phong phú sẽ giúp các
em vượt qua mọi khó khăn để hoà nhập và
trưởng thành.
Hơn bất cứ nơi nào, trường đại học là nơi
rất cần phải có một môi trường văn hoá trong
sáng, lành mạnh, tiên tiến để sinh viên học tập,
rèn luyện trở thành những người chủ tương
lai của đất nước, góp phần đưa đất nước phát
triển bền vững. Một môi trường văn hoá như
vậy sẽ đáp ứng được nhu cầu văn hoá ngày
càng cao của sinh viên nhưng không thể tự có
nên phải xây dựng. Xây dựng môi trường văn
hoá trong trường đại học là tạo các điều kiện
để sinh viên phát triển về thể chất, về nhân
cách, về trí tuệ, về năng lực, góp phần làm cho
chất lượng đào tạo được nâng cao...
Thứ ba, môi trường văn hoá tạo nên sự
hấp dẫn, thu hút đối với người học. Trong
bối cảnh nhu cầu thí sinh đăng ký vào các
trường đại học có xu hướng giảm xuống
thì đối với một số trường đại học, công tác
tuyển sinh đang gặp nhiều khó khăn. Để tạo
nên sự thu hút đối với người học, nhà trường
cần chú trọng nâng cao chất lượng đội ngũ
giảng viên để từ đó nâng cao chất lượng đào
tạo. Nhưng như thế chưa đủ mà cần phải
quan tâm xây dựng môi trường văn hoá. Một
ngôi trường với cảnh quan đẹp, sạch là điều
sinh viên nào cũng mong muốn. Một mái
trường với cơ sở vật chất, thiết bị hiện đại
cũng là điều quan trọng. Nhưng có lẽ điều
quan trọng nhất là một mái trường mà trong
đó mọi người cư xử với nhau gần gũi, thân
thiện, văn minh, lịch sự, luôn lắng nghe,
luôn thấu hiểu và chia sẻ. Một mái trường
mà khi ở đó các em sẽ cảm nhận được sự ấm
áp qua những nụ cười, ánh mắt v.v.
Sinh viên là lứa tuổi thanh niên năng
động nên cần có những sân chơi bổ ích. Do
đó cũng rất cần những sinh hoạt văn hoá,
văn nghệ sôi nổi, những buổi sinh hoạt câu
lạc bộ bổ ích, những hoạt động thể dục, thể
thao, những hội thi học mà vui, vui mà học...
Sinh viên cũng rất cần một môi trường sinh
hoạt dân chủ. Có như vậy, trong những buổi
đối thoại với lãnh đạo nhà trường, các em
có thể chân thành cởi mở nói lên những
khúc mắc, những mong muốn của mình mà
không e ngại bị ai đó làm khó dễ... Những
điều đó chỉ có thể có được khi lãnh đạo nhà
trường quan tâm chú trọng việc xây dựng
môi trường văn hoá. Có một môi trường văn
Tạp chí Khoa học, Tập 1, Số 2, Tháng 12/2022
21
hoá lành mạnh, đáp ứng được nhu cầu văn
hoá chính đáng ngày càng cao của người
học thì “tiếng lành đồn xa”, cùng với nâng
cao chất lượng đào tạo, nhà trường sẽ có sự
hấp dẫn và sẽ thu hút được người học, mới
có thể nâng cao sức cạnh tranh và tạo ra khả
năng để phát triển bền vững trong bối cảnh
xây dựng nền kinh tế thị trường và hội nhập
quốc tế.
Thứ tư, thực trạng môi trường văn hoá
trong các trường đại học trên cả nước hiện
nay đang có nhiều vấn đề phải giải quyết. Có
nhiều trường đại học đã rất quan tâm đến lĩnh
vực này nên đã tạo dựng được một môi trường
văn hoá lành mạnh, tiên tiến, văn minh, hấp
dẫn đối với người học. Nhưng nhìn chung,
vẫn còn nhiều điều cần phải khắc phục, nếu
không, sẽ tác động tiêu cực đến chất lượng
đào tạo. Một số trường chưa ban hành quy
tắc ứng xử trong nhà trường hoặc nếu có ban
hành thì cũng không không đôn đốc kiểm
tra việc thực hiện nên thực hiện hay không
cũng không ai quan tâm. Về cảnh quan văn
hoá, một số trường do diện tích quá chật hẹp
nên khó tạo dựng được cảnh quan đẹp, quang
đãng. Khâu dọn dẹp vệ sinh chưa được chú
trọng nên trong trường có nhiều rác thải, cây
cối trồng không theo quy hoạch, khẩu hiệu
treo tuỳ tiện… Cơ sở vật chất phục vụ việc
dạy và học của một số trường còn thiếu thốn,
không xây dựng được các công trình phục vụ
cho hoạt động thể dục, thể thao.
Một số giá trị văn hoá truyền thống
trong nhà trường là niềm tự hào của bao thế
hệ thầy trò đã bị xem nhẹ như tôn sư trọng
đạo; hiếu học; nhất tự vi sư, bán tự vi sư...
Quan hệ thầy trò đang xa dần các chuẩn mực
ứng xử truyền thống. Quan hệ giữa sinh viên
với nhau mang đậm tính thực dụng... Hoạt
động sáng tạo văn hoá trong một số trường
đại học còn mang tính hình thức, đơn điệu,
chưa lôi cuốn được nhiều sinh viên tham gia.
Việc đáp ứng nhu cầu hưởng thụ văn hoá của
sinh viên còn hạn chế nên nhiều sinh viên bị
lôi cuốn và những tệ nạn xã hội như cờ bạc,
đề đóm, cá cược.
Về phía giảng viên, tình trạng còn có
một số giảng viên có lối sống thiếu lành
mạnh, quan hệ thiếu trong sáng với sinh
viên, trang phục lên lớp thiếu lịch sự, thiếu
tính mô phạm, có cử chỉ lời nói xúc phạm
đối với đồng nghiệp và với sinh viên ở một
số trường đã được báo chí đưa công khai
lên mạng. (Chỉ cần đánh vào Google câu
“Giảng viên đại học chửi sinh viên” thì có
rất nhiệu vụ việc được báo chí đưa ra như
vụ giảng viên trường Đại học Bách khoa
thành phố Hồ Chí Minh, trường Đại học
sư phạm kỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh,
trường Đại học Luật Hà Nội…). Giảng viên
thiếu nhiệt huyết, giảng bài hời hợt, không
thân thiện với sinh viên, thậm chí mua, bán
điểm, lợi dụng sinh viên cho lợi ích của
bản thân cũng làm cho các em có cảm nghĩ
không tốt về nhà trường…
Thực trạng đó chỉ có thể khắc phục bằng
cách đẩy mạnh xây dựng môi trường văn hoá.
Thứ năm, ngoài những giá trị văn hoá
chung, mỗi trường đại học cần phải xây dựng
những giá trị văn hoá đặc thù của mình để
tạo nên bản sắc riêng. Những giá trị đó được
thể hiện thông qua cảnh quan, các thiết chế
văn hoá, quan hệ văn hoá và hoạt động sáng
tạo, hưởng thụ văn hoá. Điều này chỉ thực
hiện được thông qua xây dựng môi trường
văn hoá.
Trường Đại học Kinh tế Nghệ An
22
3. NỘI DUNG XÂY DỰNG MÔI
TRƯỜNG VĂN HOÁ TRONG TRƯỜNG
ĐẠI HỌC
3.1. Xây dựng cảnh quan của nhà
trường
Bước chân vào một trường đại học, điều
trực quan đầu tiên đối với mọi người là cảnh
quan, cơ sở vật chất. Trong khả năng có thể
của mỗi trường, xây dựng cơ sở vật chất
khang trang, trang bị các phương tiện phục vụ
dạy và học hiện đại, sửa sang, sắp xếp lại cảnh
quan sẽ tạo nên một môi trường thoáng đãng,
sạch sẽ làm cho tâm hồn mỗi người khi bước
vào đây trở nên thư thái, mệt mỏi, căng thẳng
dường như tan biến. Trong bối cảnh đó, việc
tiếp thu tri thức sẽ có hiệu quả hơn, góp phần
nâng cao hiệu quả dạy và học. Mỗi câu khẩu
hiệu, mỗi tấm áp phích trong khuôn viên nhà
trường đều phải được sắp xếp khoa học, đảm
bảo thẩm mỹ và có nội dung phù hợp.
Trong quá trình xây dựng cảnh quan
cần kết hợp giữa cảnh quan tự nhiên và cảnh
quan nhân tạo. Cần tạo điểm nhấn trong cảnh
quan để thể hiện được đặc trưng riêng của nhà
trường, không thể lẫn với trường nào khác.
3.2. Xây dựng thiết chế vn hoá
Thiết chế văn hoá được hiểu là một tổ
chức trong một nền văn hoá hoặc tiểu văn
hoá, hoạt động nhằm bảo tồn và phát huy
văn hoá. Thiết chế văn hoá là cơ sở vật chất
không thể thiếu trong trường đại học như thư
viện, hội trường, sân khấu ngoài trời, khu thể
thao, vườn hoa, phòng truyền thống… Thiết
chế văn hoá cần được xây dựng mới hoặc sửa
sang cho khang trang, hiện đại. Điều này rất
quan trọng vì sinh viên trẻ trung, năng động
nên nhu cầu hoạt động văn hoá cao và phong
phú nên cần có sân chơi cho các em. Sinh
viên vẫn tự hào về trường mình bởi có những
thiết chế văn hoá đẹp, hiện đại.
3.3. Giữ gìn, phát huy giá trị, chuẩn
mực vn hoá của nhà trường
Giá trị, chuẩn mực văn hoá là yếu tố
cốt lõi trong cấu trúc của môi trường văn
hoá của trường đại học. Những giá trị,
chuẩn mực này vừa mang tính ổn định, tính
bền vững, được kế thừa và bổ sung cho phù
hợp với sự phát triển của thời đại. Hệ giá
trị, chuẩn mực này có vai trò định hướng
cho hành động của mỗi thành viên trong nhà
trường. Trước hết, đó là những giá trị, chuẩn
mực văn hoá mang tính phổ quát, truyền
thống của dân tộc. Nghị quyết Hội nghị
Trung ương 9 khóa XI cũng đã chỉ ra các
đặc tính cơ bản của người Việt Nam có nhân
cách, lối sống cao đẹp là người có tinh thần
yêu nước, nhân ái, nghĩa tình, trung thực,
đoàn kết, cần cù, sáng tạo, ý chí tự cường,
ý thức cộng đồng, trọng nghĩa tình đạo lý,
tinh tế trong ứng xử, giản dị trong lối sống,
có lương tâm, trách nhiệm không những đối
với bản thân mình, với gia đình mà còn với
cả cộng đồng, xã hội và đất nước.
Ngoài ra, giá trị, chuẩn mực văn hoá của
nhà trường còn có những giá trị mang tính
đặc trưng của ngành giáo dục như hiếu học,
tôn sư trọng đạo…
Bên cạnh những giá trị tổng quát nêu
trên, giá trị, chuẩn mực văn hoá của nhà
trường mang tính đặc thù cần gìn giữ và phát
huy. Đối với một trường đại học, theo yêu
cầu của Bộ tiêu chuẩn đánh giá chất lượng cơ
sở giáo dục đại học năm 2017 của Bộ Giáo
dục và đào tạo, tiêu chí về văn hoá được xếp
thứ hai. Đó là “Lãnh đạo cơ sở giáo dục thúc
đẩy các giá trị văn hoá phù hợp với tầm nhìn