Ảo giác màu sắc và hình dạng
(3)
Hình vẽ này của Kitaoka chứa một số cấu trúc tròn màu lam-lục. Các vòng
màu đỏ đơn thuần là sự sáng tạo của não bạn mà thôi.
Một quá trình gọi là tính bất biến màu làm cho một vật trông y hệt nhau dưới
những điều kiện chiếu sáng khác nhau, mặc dù màu sắc của ánh sáng phản xạ từ
vật khác nhau về phương diện vật lí. Tính bất biến màu là một quá trình hết sức
quan trọng giúp chúng ta nhận ra các vật thể, bạn bè và người thân cả trong ánh
sáng yếu ớt của ngọn lửa trong hang động và trong ánh sáng nắng chói chang của
vùng hoang mạc.
Vì toàn bộ hình ảnh ở đây được vẽ trong vùng tô màu lam, nên não đã giả
định sai lầm rằng hình ảnh được chiếu sáng bởi ánh sáng màu lam, và vòng xám tự
nhiên bên trong và các cấu trúc lam do đó phải ngả sang đỏ. Hệ thị giác trừ màu
lam “chiếu sáng xung quanh” khỏi các vòng màu xám, và màu xám trừ đi màu lam
mang lại màu đỏ nhạt.
Các vòng nhiều màu sắc
Ở đây là một thí dụ khác của cách thức não xác định màu sắc phụ thuộc vào
ngữ cảnh. Trong các cấu trúc đồng tâm ở bảng kiểm bên trái, các vòng tròn ở giữa
trông hoặc có màu lục, hoặc có màu lam, nhưng chúng đều có cùng màu sắc giống
nhau (màu ngọc lam). Các vòng ở giữa trong bảng kiểm bên phải đều có chung
màu tô là màu vàng. Không giống như các hình trước, loại ảo giác màu sắc này khó
giải thích bằng một quá trình đối lập vì màu sắc biểu kiến của các vòng giống với
màu nền hơn là không giống.
Ảo giác màu sắc và hình dạng
(2)
Khối Rubik ngớ ngẩn
Khối Rubik là một câu đố hiểm ba chiều trong đó người chơi xoay các mặt
chia ô của một hình lập phương cho đến khi mỗi mặt có cả chín ô cùng màu. Nghe
có vẻ dễ nhỉ? Nhưng chỉ khi có các điều kiện chiếu sáng ổn định thôi. Như trong
ảnh ảo giác ở trên của Beau Lotto và Dale Purves ở trường Đại học Duke, nếu như
điều kiện chiếu sáng thay đổi thì khó mà nhận ra màu sắc thích hợp nữa. Mẩu ảo
giác có lớp mặt nạ (hai hình bên phải) cho thấy các hình vuông màu lam ở hình thứ
nhất và các hình vuông màu vàng ở hình thứ 2 thật ra đều có màu xám thi nhìn
dưới ánh sáng trắng. Sự cảm nhận màu sắc không phụ thuộc hoàn toàn vào bước
sóng của ánh sáng đi vào võng mạc của bạn; thay vì thế, não bạn gán cho các màu
dựa trên điều kiện chiếu sáng và chỉ sử dụng bước sóng làm một chỉ dẫn để xác
định xem vật nào đỏ hơn hay lam hơn những vật khác ở chung trong một khung
cảnh mà thôi.
Mắt xanh hay mắt xám?
Cô bé hoạt hình Nhật Bản này của Kitaoka trông như cô có một con mắt xanh
và một con mắt xám. Thật ra, cả hai con mắt đều được tô màu xám. Con mắt bên
phải của cô bé chỉ trông cùng màu với cái kẹp tóc của cô vì khung cảnh nhuốm
sang màu đỏ. Một phần của quá trình cảm nhận màu sắc là ba loại tế bào cảm
quang khác nhau trong mắt được sử dụng để phản ứng với ba họ hàng màu sắc
chồng lấn nhau: đỏ, lục và lam (chúng được kích thích bởi ánh sáng khả kiến có
bước sóng dài, trung bình và ngắn). Những tín hiệu này sau đó được so sánh tức
thời với tín hiệu truyền đến từ những vùng lân cận trong cùng khung cảnh. Khi các
tín hiệu truyền qua những trung tâm xử lí mỗi lúc một cấp cao hơn bên trong não,
chúng tiếp tục được so sánh với những mảng mỗi lúc một lớn hơn của khung cảnh
xung quanh. “Quá trình kháng đối” này, như các nhà khoa học gọi như vậy, có nghĩa
là màu sắc và độ sáng luôn luôn mang tính tương đối.
