Áp-xe não do tai: Một biến chứng nguy hiểm
Hiện nay ở Việt Nam, biến chứng áp-xe não do tai đã
giảm dần so với những năm 90 của thế kỷ trước. Áp-xe
não do tai thường gặp ở bệnh mạn tính nguy hiểm
(viêm tai có chất cholesteatoma). Về dịch tễ học, áp-xe
não do tai luôn chiếm tới 50% trong các áp-xe não nói
chung. Bệnh dễ tử vong nếu không được phát hiện sớm,
xử trí đúng.
Vì sao bị áp-xe não do tai?
Nguyên nhân gây bệnh là do những viêm nhiễm đi từ tai
giữa, xương chũm vào, chủ yếu theo các con đường như:
Đường kế cận: bệnh tích lan tới mặt nội sọ của xương
chũm, thường gặp cholesteatoma; Đường viêm mê nhĩ mủ
theo nội dịch tới não; Đường máu: đường tĩnh mạch tới
tĩnh mạch bên, động mạch tới động mạch màng não qua đó
gây viêm tắc mạch não; Đường tự nhiên: khe khớp trai đá
mở rộng, chưa liền kín thường gặp ở trẻ nhỏ.
Làm thế nào để phát hiện bệnh nhân bị áp-xe não do
tai?
Khi bị áp-xe não do tai, người bệnh luôn trong tình trạng
nhiễm khuẩn, mệt mỏi. Tình trạng của tai thường thấy chảy
mủ tai: nếu chảy từ lâu thấy mủ thối hay thối khẳn (nghi có
cholesteatoma), ấn vùng chũm có phản ứng đau rõ, sưng nề
hay xuất ngoại của xương chũm, nghe kém thường tăng rõ.
Ngoài ra còn có triệu chứng của áp-xe não (tập chứng
Bergmann) với hội chứng tăng áp lực nội sọ, hội chứng
thần kinh khu trú và hội chứng nhiễm khuẩn. Hội chứng
tăng áp lực nội sọ có biểu hiện nhức đầu: thành cơn, khu trú
ở một vùng nhất định, nếu đau dữ dội, các thuốc giảm đau
thường không tác dụng, kèm theo 1 hoặc 2 triệu chứng như:
nôn (nôn vọt, dễ dàng, nhiều lần), tinh thần trí tuệ, giao tiếp
chậm, mờ mắt một bên, mạch chậm từng lúc, không tương
ứng với thân nhiệt. Hội chứng thần kinh khu trú: thường
xuất hiện muộn. Áp-xe đại não: có triệu chứng liệt nửa
người hoặc liệt mặt thể trung ương; mù, câm, mất ngôn
ngữ... Áp-xe tiểu não có triệu chứng: chóng mặt, mất thăng
bằng, rung giật nhãn cầu tự phát; mất phối hợp động tác:
rối tầm, quá tầm, gầy sút nhanh… Hội chứng nhiễm khuẩn:
sốt kéo dài, không cao.
Viêm tai có Cholesteatoma có thể gây
biến chứng áp - xe não.
Xét nghiệm nào cần thiết cho người bệnh nghi ngờ bị
áp-xe não do tai?
- Soi đáy mắt: có áp-xe đại não, phù nề gai thị 2 bên trong
viêm màng não + phù não (trong áp-xe tiểu não không có
phù nề gai thị).
- Chọc dò tuỷ sống.
- Xquang xương chũm: tư thế Schuller để xác định có viêm
tai xương chũm hoặc có cholesteatoma.
- Chụp CT. scan, MRI: xác định được ổ áp-xe, vị trí, kích
thước, khối lượng… cũng cho biết các tai biến như dò, vỡ
áp-xe vào não thất, phù não…
Áp-xe não do tai tiến triển nhanh, không xử trí đúng và
kịp thời sẽ đưa tới tử vong, các tai biến và biến chứng phối
hợp: Sũng nước não thất, áp-xe phổi, áp-xe các nội tạng
như: gan, thận, lách… Áp-xe não thường tử vong do tụt kẹt
hạch nhân tiểu não, vỡ áp-xe vào não thất.
Phát hiện sớm bệnh rất cần thiết
Khi bị viêm tai xương chũm mạn tính hồi viêm cần đặc biệt
lưu ý phát hiện các dấu hiệu của biến chứng nội sọ. Trước
các bệnh nhân bị áp-xe não… cần hỏi tiền sử chảy mủ tai,
phát hiện các dấu hiệu viêm tai xương chũm hồi viêm, cấp
tính. Người bệnh cần được điều trị tại các cơ sở chuyên
khoa tai mũi họng có điều kiện, cần chụp CTscan để xác
định áp-xe não. Phẫu thuật là cơ bản cần làm sớm, cấp cứu
nhằm loại bỏ bệnh tích ở tai, xương chũm, bộc lộ vùng
màng não, tĩnh mạch bên đến đoạn lành, dẫn lưu ổ áp-xe
não. Điều trị nội khoa sau phải phẫu thuật điều trị tích cực
với kháng sinh phối hợp, phổ rộng, liều cao, theo nhiều
đường; lưu ý dùng kháng sinh chống kỵ khí trong áp-xe
não, chống phù não, nâng cao thể trạng, theo dõi sát sao
nhằm phát hiện các tai biến, biến chứng phối hợp; lưu ý các
biến chứng ngoại sọ.
Có cách gì phòng tránh áp-xe não do tai?
Để phòng tránh bệnh, biện pháp quan trọng đối với người
bệnh là vệ sinh mũi họng, phòng tránh nhiễm khuẩn đường
hô hấp trên để phòng chảy mủ tai. Nếu bị chảy mủ tai cần
điều trị triệt để tránh thành viêm tai giữa nguy hiểm. Với
các trường hợp viêm tai giữa nguy hiểm cần được điều trị,
phẫu thuật sớm, nhất là khi có cholesteatoma. Người bệnh
cần được phát hiện sớm và xử trí cấp viêm tai xương chũm
hồi viêm, xuất ngoại cũng như các biến chứng nội sọ do tai,
chuyển phẫu thuật cấp cứu để tránh tai biến, biến chứng
phối hợp.
ThS. Phạm Bích Đào
