Bài giảng: Bệnh đái tháo đường

B NH ĐÁI THÁO Đ

NG

ƯỜ

I. Đ I C

Ệ NG Ạ ƯƠ

 Đái đ ng là m t b nh kinh di n, ễ

ườ ố ọ ộ ệ ể

ế ứ

do r i l an chuy n hóa hydrat các m c carbon, vì thi u insulin ở ng đ i đ khác nhau, thi u t ố ế ươ ộ ho c thi u tuy t đ i. Do đó gây ế ệ ố ặ t ng huy t và n u v tăng đ ế ượ ế ườ ng ni u. ng thì có đ quá ng ệ ưỡ ườ

ệ ở

ệ ng có  Khi có đ ọ

ề

ng ni u thì b nh đã ườ giai đ an mu n và th ườ ộ nhi u bi n ch ng, ứ ñaëc bieät ế laø bieán chöùng vi maïch vaø maïch maùu lôùn.

 80 % beänh nhaân tieåu

ñöôøng coù keøm beùo phì (Drugs, 2003)

th gi i x p đái tháo đ ng nguyên phát theo b n ế ế ớ ế ườ ố

 T ch c y t ổ ứ l a tu i sau: ổ ứ

- Đái đ ng tr em( infantile diabetes): t ườ ẻ ừ 6-14 tu i ổ

- Đái đ ng thi u niên( juvenile diabetes): t 15-24 ườ ế ừ

- Đái đ ng ng i l n( adult diabetes): t 25-64 ườ ườ ớ ừ

ng ng i già( diabetes of oldage): trên 65 ườ ườ

- Đái đ

Giai ñoaïn

Taêng IRI, ILA

Laâm saøng

Beänh vi maïch

Ñöôøng huyeát luùc ñoùi

Nghieä m phaùp taêng ÑH

(-)

I. Tieàn ñaùi ñöôøng Ñaù i ñ öôøn g aån

(-)

II. Ñaùi ñöôøng tieàm taøng

+ +

III. Ñaùi ñöôøng sinh hoaù

+ -

BT hoaëc taêng nheï

+ +

+ + + +

IV. Ñaùi ñöôøng laâm saøng

 Toå chöùc y teá theá giôùi chia beänh ñtñ ra laøm 4 giai ñoaïn, döïa vaøo caùc tieâu chuaån sau:

II. NGUYÊN NHÂN B NH ĐTĐ

Ệ

ng th n ậ

A. Nguyên nhân ngòai t yụ 1. C ng tuy n yên ế 2. C ng v th ỏ ượ 3. C ng giáp tr ng ạ

ườ ườ ườ

( hemochromatose)

ế ố

B. Nguyên nhân do t yụ 1. Do s i t y ỏ ụ 2. U ác tính di căn t yụ 3. Viêm t yụ 4. B nh thi u huy t t ế ệ 5. Di truy nề mi n 6. Do t ễ

ự

III. CH N ĐÓAN XÁC Đ NH ĐTĐ

Ẩ

Ị

 Nhö vaäy chaån ñoaùn ñaùi ñöôøng döïa treân hai tieâu chuaån:

+ Ñöôøng maùu taêng roõ reät khi ñoùi. + Ñöôøng maùu cao thöôøng xuyeân.

IV. PHÂN L AI ĐTĐ Ọ

ng type 1 mi n t 1. Đái tháo đ ườ - Do phá h y t ủ ự ễ ở ế bào bêta c a ti u đ o t y, ủ ể ả ụ beänh

ứ ế ế ề ầ

- - - chieám 10 – 20 % ngöôøi ñaùi thaùo ñöôøng Tu i <35 ổ Bi n ch ng: hôn mê toan huy t, g y sút, nhi u bi n ch ng khác ứ ế Trong máu có nhóm baïch caàu: HLA DR3,4,8

i trên 35 tu i ổ ng béo ườ

2. ĐTĐ type 2 – Ng ườ – B nh nhân th ệ – Các bi n ch ng: tim, th n, não, m t, bàn chân, da ứ ế ậ ắ

Do thi u sót gen trong s n xu t insulin và do m t s ộ ố ả ấ

3. Các l ai khác: ọ ế b nh n i ti t khác ộ ế ệ 4. ĐTĐ th i kỳ mang thai: ờ

1 – 2% ph n mang thai có hi n t ệ ượ n p ạ

mang thai. ẫ

ng gi m dung ả ng trong th i kỳ ờ ự ự ở

năm sau i bình ụ ữ glucose d n đên đái tháo đ ố ạ ữ ệ ườ

ườ 50% trong s đó tr thành ĐTĐ th c s trong 5-10 5. G am dung n p glucose( n m gi a b nh ĐTĐ và ng ằ ỉ th ườ 6. Tăng đ ng huy t lúc đói ế ng) ườ

V. BI N CH NG C A ĐTĐ Ứ

Ủ

Ế

• 1) Tim: tình tr ng x ơ

ạ c ng m ch vành ạ ứ ơ

+ C n đau ng c + Nh i máu c tim

ự ơ

ồ

ặ

ng x u làm gi m

ứ ấ

Đây là bi n ch ng n ng, ả

ớ

ế tiên l ượ tu i th 50 % so v i ọ ổ i không đtđ ng ườ

2) Bi n ch ng ngoài da: ứ

ế

a)Các bi n ch ng kinh đi n: ứ

ể

ế + Ng aứ + M n nh t ngoài da ọ ụ

b) Các bi n ch ng do chuy n hóa:

ế

ể da ổ ụ ở

ng d n t

i viêm d

mô. Ti n tri n th ế

ườ

ẫ ớ

ể th c ng b teo, đôi khi loét.

ứ + U m vàng n i c c ỡ + Cao huy t ápế + Cao m trong máu ỡ + Ho i t ạ ử ị

ể ứ

3) Bi n ch ng m t:

ứ

ế

ắ

ặ ể

c u vàng

t nhãn c u gây nhìn đôi, li t dây 3, 6 ệ

a) Các bi u hi n không đ c hi u: ệ ệ + Nhi m khu n t m t ho c ặ ở ắ ẩ ụ ầ ễ quanh m tắ + Li ệ + Đ c nhân m t ụ ầ ắ

ệ ể ườ

ng liên h v i các ệ ớ ng: ườ

b) Các bi u hi n đ c hi u th ặ ệ b nh vi m ch trong b nh đái tháo đ ệ ạ ệ + Viêm đ m ng m t ắ ỏ ố + Thiên đ u th ng ầ + B nh võng m c do đái đ ng ố ạ ườ ệ

ng:

ọ

4) H ai th do đái đ ư

ườ caùc tieåu ñoäng maïch vaø vi quaûn

Ñaây laø bieán chöùng muoän cuûa ñaùi thaùo ñöôøng, laâu bò boû qua khoâng ñieàu trò, thöôøng ôû ngöôøi treân 50 tuoåi

gaây ra taéc maïch töø töø ôû

Thöôøng ôû chi döôùi, cuõng coù theå ôû caùc taïng: tim,voõng maïc,

naõo, thaän

5) Bi n ch ng th n kinh:

ứ

ế

ầ

B nh nhân th ng b viêm đa dây th n kinh ng ai biên ệ ườ ầ ọ ị

t là gân ụ ạ ầ ươ ầ ấ ả ng, đ c bi ặ ệ

gót.

+ Đau dây th n kinh t a, th n kinh tr ầ ọ + R i l an c m giác sâu, m t ph n x g n x ả ố ọ + Li t m t s c : c mô cái, c gi a và c ộ ố ơ ơ ơ ữ ệ ơ duoãi chi d i.ướ

6) Bi n ch ng th n: ứ

ế

ậ

+ Protein ni u, đái ra máu vi ệ th , đái ra b ch c u t o ra h i ộ ạ ch ng viêm ti ế ầ ạ t ni u ệ ể ứ

ộ ể

ộ

+ H i ch ng th n h (đi n ậ ư ứ hình trong h i ch ng ứ Kimmelstiel Wilson)

7) Răng: laø moät trong caùc bieán chöùng sôùm

i, Thöôøng b viêm l ị ợ ruïng răng

phoåi

8) Ph i:ổ caùc beänh nhaân ñtñ deã bò nhieãm khuaån, nhaát laø ôû

+ Áp xe ph i ổ + Lao ph iổ

ứ

9) Bi n ch ng n ng nh t là hôn mê: ặ

ấ ế + Hôn mê do tăng áp l c th m th u ự + Hôn mê do acidlactic + Hôn mê do h đ

ấ ẩ

ng huy t ạ ườ ế

VI. ĐI U TR ĐTĐ

Ề

Ị

M c tiêu

Ch p nh n

Lý t

ụ

ấ

ậ

ngưở

mmol/l

mg/dl

mmol/l

mg/dl

Lúc đói ướ

3,3 – 7,2 3,3 – 7,2 <11,1 > 3,6

60 – 130 60 – 130 < 200 > 65

3,9 – 5,6 3,9 – 5,6 < 8,9 > 3,6

70 – 100 70 – 100 < 100 > 65

Tr c khi ăn Sau ăn 1 giôø 3 giôø sáng

 M c tiêu đi u tr : ị ụ ề

 Ñieàu trò nguyeân nhaân neáu thaáy roõ nguyeân nhaân.

 Neáu nguyeân nhaân do tuïy caàn xaùc ñònh beänh nhaân thuoäc type I hoaëc type II

Ñieàu trò ÑTÑ type I:

1. Cheá ñoä aên:

- Vì ngöôøi gaày neân caàn nhieàu Calo (min: 1800 – 2000

calo)

Glucid: 300g cc 1200 calo Lipid: 50g cc 450 calo (daàu thöïc vaät) Protid: 50g cc 200 calo (coù theå duøng theâm protein

phuï)

thöïc vaät – ñaäu - Boå sung 1 löôïng töông xöùng caùc vitamin vaø muoái khoaùng

2. Thuoác : duøng Isulin

- -

Insulin nhanh: taùc duïng cao nhaát sau 2 giôø, heát taùc duïng sau 8 giôø Insulin chaäm:taùc duïng cao nhaát sau 4-6 giôø, heát taùc duïng sau 12-16 giôø Insulin nöûa chaäm: taùc duïng cao nhaát sau 4 giôø, heát taùc duïng sau 14 giôø

Lieàu toái öu khi duøng insulin laø ñöôøng nieäu < 10g/24 giôø

Tieâm döôùi da (VN duøng lieàu quy öôùc 2 laàn tröôùc aên) Tieâm tónh maïch

Ñieàu trò ÑTÑ type II:

1. Cheá ñoä aên:

Beùo neân giaûm Calo (1600 calo) Glucid 250 – 300g cc 1000 – 1200 Calo Lipid 40g cc 360 Calo Protid 30g cc 120 Calo

Vôùi cheá ñoä aên nhö vaäy, trong vaøi thaùng ñöôøng huyeát vaãn cao, neân duøng thuoác

Boå sung 1 löôïng töông xöùng caùc vitamin vaø muoái khoaùng

2. Thuoác: haï ñöôøng huyeát

+Vieân sulfamid haï ñöôøng huyeát (tolbutamid, diabinese, daonil,

diamicron…)

+Vieân biguanit (metformin, glucophage…)

+Loaïi phoái hôïp (diabiphase, glucosulpha…)

i b nh

ụ

ấ

ườ ệ

ố ư ụ

c k t qu mong mu n ố

Cách dùng thu c:ố - Tìm m t li u nh nh t cho tác d ng t i u trên ng ộ ề ỏ - Chia li u đi u tr theo th i gian tác d ng thu c ố ờ ị ề ề - Thay đ i l ai thu c đ đ t đ ổ ọ ố ể ạ ượ ế - Li u t i u là khi dùng thu c đ

ng ni u < 10g / 24 gi

ề ố ư

ố ườ

ả ệ

ờ

3. Taäp luyeän 4. Phoøng nguy cô: traùnh huùt thuoác laù, uoáng röôïu, caø pheâ… 5. Ñieàu chænh roái loaïn môõ maùu, ñieàu trò taêng huyeát aùp, beùo

phì, beänh ñoäng maïch vaønh.

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ọ

ề

ả ư

ẳ

Đi u quan tr ng là b n ph i ăn đ ạ ủ carbohydrat, ch ng h n nh bánh mì, mì ạ s i, c m, khoai tây và trái cây ợ ơ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

c b b a ăn ho c ăn ặ ng th c ăn ứ

ộ ượ

Không bao gi ờ ượ ỏ ữ tr . C g ng ăn cùng m t l ễ ố ắ m i ngày. ỗ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ả

ườ

ỗ

Các ch t có c n làm gi m đ ng trong ồ máu n u b n u ng mà không ăn. Luôn nh ph i h p thu carbohydrat m i khi ớ b n u ng các ch t có c n. ạ

ấ ế ạ ố ả ấ ố

ấ

ồ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ấ

ạ ậ

Ăn thêm các ch t carbohydrat( 2 bánh qui, m t sandwich,etc..) khi b n t p th ể ộ d c v a và n ng. ụ ừ

ặ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ụ

ạ ẽ ể ượ ể ụ

c tác d ng c a vi c t p ủ ng ố ớ ượ

ể

ằ

ng trong máu.

B n s hi u đ ệ ậ th d c và th c ăn đ i v i l ng đ ườ ứ trong máu b ng cách ki m tra m c đ ứ ộ đ ườ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 1

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ớ

Luôn nh mang theo đ đ ườ nhiên c m th y khác l ấ ả u ng 3-4 c c đ ụ ườ ố

ng. N u l ườ ế ượ ng trong máu quá th p và b n đ t ộ ạ ấ ho c m t m i, ệ ỏ ạ ặ ng ho c u ng coca. ặ ố

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 2

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ạ ầ

ẳ

ả ề

ợ ơ ể

ạ ệ

ả ố

ặ

ườ ọ

Khi b n b ti u đ ng, b n c n ạ ị ể ườ ph i ăn v a đ , nh ng không quá ừ ủ ư nhi u các ch t carbonhydrat, ch ng ấ h n nh bánh mì, mì s i, c m, khoai ạ tây và trái cây. B n có th ăn rau ạ tho i mái. H n ch h p th m và ụ ỡ ế ấ t là n u b n b huy t mu i, đ c bi ị ế ế ạ ng và các áp cao. Tránh h p th đ ụ ườ ấ th c ăn có đ ng. Dùng các lo i ạ ứ ng hoá h c nh saccharin, đ ườ aspartame, cyclamte, acesulfame-k) thay vào đó.

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 2

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ọ

ả ng ho c ng ặ

ẩ c qu ng cáo là dành cho b nh ệ i ăn kiêng ườ c khuy n khích b i vì chúng ở

ế

Các s n ph m bánh qui, bánh ng t, ả socola đ ượ nhân ti u đ ể ườ không đ ượ ch a nhi u ch t m . ỡ ề ứ

ấ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 2

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

c gi

i khát ch a

ướ

ứ

ể

Tuy nhiên các n ả đ ng hoá h c (saccharin, aspartame, ọ ườ cyclamte, acesulfame-K) có th thay th ế các th c u ng đ ng ứ ố

ườ

K HO CH ĂN CHO TI U Đ

NG TYPE 2

Ạ

Ể

Ế

ƯỜ

ụ ứ

ỗ

Vi c h p th th c ăn m i ngày nên ệ ấ c chia làm 3 bũa ăn chính và hai đ ượ bũa ăn ph .ụ

CHO TI U Đ

NG TYPE 2

ĂN GI M CÂN Ả

Ể

ƯỜ

ề

ộ

ợ ọ

ạ

ậ ị ả

ạ

th y là mình ăn quá nhi u m t N u t ế ự ấ s th c ăn nào đó( nh mì s i, đ u Hà ư ố ứ Lan, bánh mì, g o, bánh ng t, th t, xúc xích, pho mát,etc..) , b n nên gi m m t ộ n a.ử

CHO TI U Đ

NG TYPE 2

ĂN GI M CÂN Ả

Ể

ƯỜ

ượ

ư ạ ố

ứ

u bia và các th c ử ụ ạ

ả

ờ

N u nh b n u ng r ế u ng có c n khác, nên tránh s d ng ồ ố chúng trong kho ng th i gian b n gi m ả cân.

CHO TI U Đ

NG TYPE 2

ĂN GI M CÂN Ả

Ể

ƯỜ

M t khi b n gi m cân thành công thì b n nên c g ng duy trì.

ố ắ

ạ

ả

ạ

ộ

Ăn càng ít ch t m càng t ấ

ỡ

ư ơ ầ

ậ

ộ

ỡ

th c ăn chiên xào.

t: nh b , d u m , pho mát, đ u ph ng, ố ứ

Năng t p th d c- m t gi

đ p xe đ p, nh ng tránh

ể ụ

ậ

ộ

ờ ạ

ạ

ử

đi b hay n a gi ờ v n đ ng quá s c. ứ ậ

ộ ộ

TH C ĂN C B N

Ơ Ả

Ứ

Thöùc aên phuï trôï

Caùc loaïi rau

Löôïng gaïo khuyeán khích

Löôïng mì oáng khuyeán khích