Bài giảng Chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết Dengue

Chăm sóc người bệnh Chăm sóc người bệnh Sốt xuất huyết Dengue Sốt xuất huyết Dengue

Tình hình sốt xuất huyết trên thế giới Tình hình sốt xuất huyết trên thế giới

Mục tiêu học tập:

•

•

1. Trình bày được tác nhân gây bệnh, cơ chế gây bệnh, dịch tễ học, triệu chứng, biến chứng và các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết Dengue 2. Lập được kế hoạch chăm sóc cho người bệnh sốt xuất huyết Dengue trên tình huống giả định.

1. Đại cương bệnh sốt xuất huyết: 1. Đại cương bệnh sốt xuất huyết:

• Do nhiễm virus Dengue cấp tính • Lây truyền qua muỗi Ades Aegypty

- Sốt xuất huyết Dengue (SXHD) là bệnh

- Sốt cấp diễn và xuất huyết với nhiều dạng

khác nhau

- Thể nặng có Shock do giảm khối lượng

tuần hoàn.

Mầm bệnh Mầm bệnh

Virus Dengue thuộc nhóm Arborvirus

4 týp huyết thanh: DI, DII, DIII, DIV

Đường lây truyền Đường lây truyền

•Sống ở quanh và trong nhà

•Đậu nơi ít ánh sáng và có hơi ẩm

•Đốt người vào ban ngày

•Sinh sản nhiều ở những dụng cụ chứa nước đọng nhân tạo gần nhà như bể, thùng, vại, ống bơ…

Đặc điểm dịch Đặc điểm dịch

- Mật độ muỗi: ≥ 1 con / nhà; ≥50%nhà - Khí hậu thích hợp - Sinh thái người • Phân vùng dịch tễ - Vùng1: bệnh quanh năm: - Vùng 2: Vào mùa mưa- nóng

• Điều kiện phát dịch

Cơ chế bệnh sinh Cơ chế bệnh sinh

Vi rus(cid:0)

(cid:0)

(cid:0)

(cid:0)

Máu (Virus nhân lên và phát triển trong tế bào monocytes , đại thực bào) phức hợp kháng nguyên - kháng thể phá vỡ hàng loạt tế bào nhiễm virus giải phóng ra các hoá học trung gian có tác dụng sinh học.

thoát huyết tương

*Tăng tính thấm thành mạch (cid:0)

*Rối loạn đông máu

Sốt xuất huyết Dengue Sốt xuất huyết Dengue

1. Thời kỳ nung bệnh:

– Trung bình từ 4-10 ngày, – Người bệnh không có triệu chứng.

2. Khởi phát

– Sốt cao đột ngột – Xảy ra ngắn

Sốt xuất huyết Dengue Sốt xuất huyết Dengue

3. Toàn phát - Hội chứng nhiễm khuẩn

Thuốc

T(cid:0)

37 (cid:0) -

Ngày

Sốt xuất huyết Dengue (TP) Sốt xuất huyết Dengue (TP)

- Dấu hiệu dây thắt dương tính - Hội chứng xuất huyết: thường từ ngày thứ4-7

của bệnh

+ Xuất huyết dưới da: + Xuất huyết niêm mạc: + Xuất huyết nội tạng:

Tình trạng xuất huyết Tình trạng xuất huyết

HATB= (HA tối đa + 2 HA tối thiểu) / 3

• Dấu hiệu dây thắt? • Dấu hiệu xuất huyết

10- 15 nốt chấm xuất huyết / 2,5 cm²

5 phút

Xuất huyết dưới da Xuất huyết dưới da

Xuất huyết niêm mạc Xuất huyết niêm mạc

- Chảy máu mũi

- Chảy máu chân răng, lợi

- Xuất huyết kết mạc

- Kinh nguyệt sớm

Xuất huyết phủ tạng Xuất huyết phủ tạng

• Xuất huyết tiêu hóa • Xuất huyết hô hấp • Xuất huyết não

Triệu chứng khác Triệu chứng khác

• Tm mạch: Mạch nhanh nhỏ, huyết áp

giảm

• Tiêu hóa: Đau bụng, rối loạn tiêu hóa • Hạch sưng, đau nhẹ toàn thân

SXHD

SXHD có dấu hiệu cảnh báo

SXHD nặng

Phân độ:

Sống/đi đến vùng có

Ít nhất 1 trong các dấu hiệu sau

Ít nhất 1 trong các dấu

dịch. Sốt ≤ 7 ngày và

- Vật vã, lừ đừ, li bì.

hiệu sau

có 2 trong các dấu

- Đau bụng nhiều và liên tục hoặc

1. Thoát huyết tương

hiệu sau:

tăng cảm giác đau vùng gan.

nặng dẫn tới

- Buồn nôn, nôn.

- Nôn ói nhiều ≥ 3 lần/1 giờ hoặc ≥ 4

- Sốc SXHD, sốc SXHD

- Phát ban.

lần/6 giờ.

nặng.

- Đau cơ, đau khớp,

- Xuất huyết niêm mạc: chảy máu

- Ứ dịch, biểu hiện suy

nhức hai hố mắt.

chân răng, mũi, nôn ra máu, tiêu phân

hô hấp.

- Xuất huyết da hoặc

đen hoặc có máu, xuất huyết âm đạo

2. Xuất huyết nặng

dấu hiệu dây thắt (+).

hoặc tiểu máu.

3. Suy các tạng

- Hct bình thường

- Gan to > 2cm dưới bờ sườn.

- Gan: AST hoặc ALT ≥

hoặc tăng.

- Tiểu ít.

1000U/L.

- Bạch cầu bình

- Hct tăng kèm tiểu cầu giảm nhanh.

- Thần kinh trung

thường hoặc giảm.

- AST/ALT ≥ 400U/L*.

ương: rối loạn ý thức.

- Tiểu cầu bình

- Tràn dịch màng phổi, màng bụng

- Tim và các cơ quan

thường hoặc giảm.

trên siêu âm hoặc Xquang *.

khác.

Nhóm A: Dengue không có dấu hiệu cảnh báo Phần lớn tường hợp đều điều trị ngoại trú, theo dõi tại y tế cơ sở, chủ yếu là điều trị triệu chứng và phải theo dõi chặt chẽ phát hiện sớm sốc xảy ra để xử trí kịp thời. - Điều trị triệu chứng: + Nếu sốt cao ≥ 39 độ C, cho thuốc hạ nhiệt, nới lỏng quần áo và lau mát bằng nước ấm. + Thuốc hạ nhiệt chỉ dùng paracetamol, liều 10 - 15 mg/kg cân nặng/lần, cách nhau mỗi 4-6 giờ. Không dùng aspirin (acetyl salicylic acid), analgin, ibuprofen để điều trị vì có thể gây xuất huyết, toan máu. - Bù dịch bằng đường uống: khuyến khích uống nước oresol, nước trái cây, nước sôi để nguội hoặc nước cháo loãng với muối.

Đưa ngay bệnh nhân tới BV gần nhất nếu: -Chảy máu: Các chấm hay đốm màu đỏ trên da. Chảy máu mũi, lợi. Nôn máu. Đi ngoài phân đen. Kinh nguyệt ra nhiều/chảy máu âm đạo -Nôn liên tục -Đau bụng dữ dội -Lơ mơ, rối loạn ý thức hoặc co giật - Tay và chân lạnh ẩm. -Khó thở

Nhóm B Điều trị sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo: - Khuyến khích uống nước, chỉ truyền dịch khi nào bệnh nhân không uống được, nôn nhiều, có dấu mất nước, Hct tăng cao. - Đánh giá lâm sàng. - Theo dõi sát các triệu chứng, bilan nước xuất nhập, Hct, TC, BC, chức năng gan thận. - Xét nghiệm khác (chức năng gan thận, ion đồ) - Duy trì huyết áp → đòi hỏi quan sát phát hiện và xử trí kịp thời các dấu hiệu bệnh nặng. - Xử trí xuất huyết

4. Phòng bệnh SXHD: 4. Phòng bệnh SXHD:

4. Phòng bệnh SXHD: 4. Phòng bệnh SXHD:

Diệt muỗi

4. Phòng bệnh SXHD: 4. Phòng bệnh SXHD:

4. Phòng bệnh SXHD: 4. Phòng bệnh SXHD:

4. Phòng bệnh SXHD: 4. Phòng bệnh SXHD:

Phổ biến triệu chứng cho nhân dân • Nằm màn (kể cả ngủ trưa) • Phun thuốc diệt muỗi • Phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh,

lấp ao tù hoặc vũng nước đọng

• Khi bị sốt đến cơ sở y tế khám ngay

Trong năm 2019, FDA (Cục quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ) đã cấp phép lưu hành cho Dengvaxia, nhưng với một phạm vi nhỏ trên thị trường. 3 tiêu chí: 1.Độ tuổi từ 9 đến 16 tuổi. 2.Sống trong vùng sốt xuất huyết lưu hành. 3.Trước đó đã ít nhất 1 lần mắc sốt xuất huyết.

Nhận định Nhận định

Hỏi bệnh

Khám và quan sát

Bệnh sử

Tiền sử

Dịch tễ

Hiện tại

- Người bệnh có đau đầu? đau mỏi các cơ không - Người bệnh có đau bụng? - Người bệnh có chảy máu cam,chân răng? + Xung quanh có ai mắc bệnh như người - Người bệnh có nôn? Tính chất-màu sắc- bệnh không? số lượng? + Người bệnh có sống hoặc đi qua vùng - Người bệnh đại tiểu tiện? (Đi tiểu ra dịch: Môi trường sống có muỗi? máu?ỉa phân đen?) + Trong năm nay, người bệnh mắc bệnh SXH lần nào chưa? - Kinh nguyệt sớm?

Nhận định Nhận định

Tham khảo HSBA

Hỏi bệnh Thăm khám Toàn trạng

Bệnh sử

Tình trạng hô hấp

Tiền sử

Tình trạng tuần hoàn

Dịch tễ

Tình trạng xuất huyết

Hiện tại

Nhận định Nhận định

Khám và quan sát

Hỏi bệnh

Bệnh sử

Toàn trạng

Dấu hiệu

Tình trạng hô hấp

Tiền sử

tiền sốc- sốc

Tình trạng tuần hoàn

Dịch tễ

Hiện tại

Tình trạng xuất huyết

Lập và thực hiện kế hoạch chăm Lập và thực hiện kế hoạch chăm sócsóc

1. Sốt xuất huyết Dengue giai đoạn? 2. Chẩn đoán điều dưỡng và LKHCS

• Người bệnh nữ 40 tuổi, vào viện với lý do sốt cao dùng thuốc hạ sốt ở nhà không đỡ. Môi trường sống xung quanh có muỗi vằn, có 1 số người bị sốt.

• Hiện tại sau 2 ngày điều trị: NB tỉnh táo, đau đầu nhiều. Mạch 90 lần/phút, Nhiệt độ 38º4C đã uống thuốc hạ sốt cách đây 5 giờ, HA 120/70mmHg, Nhịp thở 20 lần/ phút. Có xuất huyết dưới da, không chảy máu cam, không chảy máu chân răng, kinh nguyệt số lượng vừa, máu loãng, sớm hơn chu kỳ kinh 2 tuần.

• Xét nghiệm: RBC 3,82 (10 --٨ 12/L). HCT 0,49 L/L. PLT 126 (10--

٨9/L). CRP 3, 2 mg/L. Na+ 136 mmol/L. K+ 3,4. Cl‾ --102 mmol/L. Dengue virus NS1Ag: dương tính

• Thuốc: Acetat Ringer´s 500ml x 1 chai truyền TM. Transamin 5ml

x 4 ống tiêm TM, chia 2 lần. Scanneuron x 2 viên chia 2 lần. Paracetamol 500mg x 1 viên. ORSx 1 gói pha uống

Bài tập tình huống Bài tập tình huống

• Bệnh nhân nữ 23 tuổi • Ldvv: Sốt cao dùng thuốc hạ nhiệt không đỡ. • Một số bạn cùng ở Kí túc xá cũng bị sốt. • Được chẩn đoán Sốt xuất huyết Dengue.

• Hiện tại ngày thứ 5 của bệnh - Người bệnh tỉnh táo, sốt 38°5 đã dùng thuốc hạ sốt cách đây 2 giờ, M 85 lần /phút, HA 110/70 mmHg, NT 20 lần / phút

Xuất huyết dưới da Xuất huyết dưới da

• Dạng xuất huyết

• Vị trí xuất huyết

• Mức độ xuất huyết

Xuất huyết niêm mạc Xuất huyết niêm mạc

• Không chảy máu chân răng, lợi

Bài tập tình huống Bài tập tình huống

• Ăn uống kém. Đại tiện bình thường. • Y lệnh thuốc: ORS , Dịch truyền

Ringerlactat 1000ml, Paracetamol ,… • Xét nghiệm: Tiểu cầu 80.000 tế bào/mm³,

Hematocrit: 0,49

Bài tập tình huống Bài tập tình huống

• Bệnh nhân nữ 23 tuổi- LDVV: Sốt cao dùng thuốc hạ nhiệt

không đỡ. - Một số bạn cùng ở Kí túc xá cũng bị sốt, phòng ở có muỗi. Được chẩn đoán Sốt xuất huyết Dengue

• • Hiện tại ngày thứ 5 của bệnh - Người bệnh tỉnh táo, sốt 38°5, M 85 lần /phút đã dùng thuốc hạ sốt cách đây 2 giờ, HA 110/70 mmHg, NT 20 lần / phút - Có chấm xuất huyết li ti rải rác ở chân và tay. Chảy máu cam

số lượng ít, không chảy máu chân răng

- Ăn kém. Đại tiện bình thường. - Y lệnh thuốc: ORS , Dịch truyền Ringerlactat 1000ml,

Paracetamol ,…

- Xét nghiệm: Tiểu cầu 70.000 tế bào /mm³, Hematocrit tăng,

điện giải đồ giảm nhẹ, Dengue virus NS1 dương tính.

Anh (chị) hãy : 1. NB SXH Dengue ở gđ nào?

2. Đưa ra chẩn đoán điều dưỡng, lập kế hoạch chăm sóc NB

Chẩn đoán chăm sóc Chẩn đoán chăm sóc

1. Chảy máu cam liên quan đến tiểu cầu

giảm

2. Sốt vừa liên quan đến tình trạng bệnh 3. Mất nước và điện giải liên quan đến Hematocrit tăng và điện giải giảm

4. Ăn kém liên quan đến mệt mỏi 5. Người bệnh thiếu kiến thức về phòng

bệnh

Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh

Cầm chảy máu cam - Người bệnh rịt cánh mũi hoặc lấy bông nhét vào bên mũi bị chảy máu - Tiêm thuốc cầm máu theo y lệnh: Trasamin - Sau khi cầm máu hướng dẫn người bệnh không được ngoáy mũi, cậy rỉ mũi. - Theo dõi chảy máu cam đã cầm chưa, hay còn chảy, mức độ?

Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh

Thực hiện y lệnh truyền dịch: Ringer Lactat Hưỡng dẫn người bệnh pha ORS, uống

Theo dõi môi khô, mức độ khát nước. Số

Theo dõi xét nghiệm Hematocrit, điện giải

Bù nước và điện giải - - trong ngày - lượng nước tiểu - đồ

Lập kế hoạch chăm sóc: Lập kế hoạch chăm sóc:

* Giảm mệt mỏi, đau đầu * Phòng trụy mạch: Bù nước và điện giải * Đảm bảo thông khí và chống suy hô hấp. * Giáo dục sức khỏe về bệnh

Xuất huyết

Dấu hiệu

tiền sốc- sốc

ợng giá LLưượng giá

Triệu chứng sốt trong bệnh sốt xuất

1. huyết Dengue có đặc điểm là: A. Sốt cao đột ngột, liên tục ít đáp ứng với thuốc hạ nhiệt. B. Sốt thành cơn rõ ràng. C. Sốt từ từ, dao động trong ngày. D. Sốt cao kèm theo rét run, dễ hạ nhiệt bằng thuốc.

Nguyên nhân chính gây sốc gặp trên người bệnh

2. sốt xuất huyết thể nặng là: Tiêu chảy mất nước A. Sốt B. Xuất huyết dưới da C. D. Giảm khối lượng tuần hoàn 3. Khi nghi ngờ người bệnh bị sốt xuất huyết Dengue, dấu hiệu dây thắt được thực hiện khi người bệnh có: Sốt cao, đau đầu, có xuất huyết dưới da A. B. Sốt cao, đau đầu, có xuất huyết dưới da, chảy máu cam C. D.

Sốt cao, đau đầu, có xuất huyết tự nhiên Sốt cao, đau đầu, chưa có xuất huyết dưới da

4. Người bệnh nữ có dấu hiệu bệnh sốt xuất huyết Dengue nguy hiểm khi: A.Bệnh kèm rong kinh. B.Sốt tăng cao. C.Phát ban trên da toàn thân D.Đau đầu, mệt mỏi 5. Xử trí cầm chảy máy cam bằng cách rịt cánh mũi, nhét gạc vào mũi không đỡ, nhân viên y tế có thể xử trí tiếp theo cho người bệnh sốt xuất huyết Dengue là: A.Thay gạc mới, tiếp tục nhét gạc vào mũi người bệnh B.Tẩm thuốc adrenalin vào gạc sau đó nhét vào mũi người bệnh C.Kết hợp chườm đá D.Cho người bệnh ngửa đầu lên.

6. Người bệnh nữ bị sốt xuất huyết ngày thứ 4 của bệnh: 38,5 độ C đã dùng thuốc hạ sốt cách đây 4 giờ, hết đau đầu, xuất huyết dưới da tập trung nhiều tay chân, chảy máu cam tự nhiên 1 bên và không chảy máu chân răng, lợi. Tiểu cầu 57 G/L. Hematocrit 0,46. Y lệnh thuốc: hạ sốt (paracetamol), cầm máu (tiêm transamin), ORS. Nhân viên y tế thực hiện chăm sóc ưu tiên cho người bệnh là: A. B. C. D.

Giáo dục sức khỏe phòng lây nhiễm Hạ sốt bằng sử dụng thuốc paracetamol Thực hiện y lệnh thuốc Transamin Bù dịch theo y lệnh