8/24/2015
Chọn giống xoài
I. Đặt vấn đề Xoài thuộc họ lộn hột ( Anacardiaceae) là cây ăn quả nhiệt đới quan trọng ở nước ta, được trồng phổ biến ở nhiều vùng để thu quả, lấy gỗ, làm cây bóng mát, cây che phủ đất chống xói mòn.
Xoài là thứ hoa quả chứa hàm lượng các chất dinh dưỡng và các chất cần thiết cho cơ thể con người, do vậy xoài là cây ăn quả và cây cung cấp sản phẩm cho công nghiệp chế biến.
nguyễn hữu tấn
Do vậy chúng ta cần có chương trình chọn tạo giống xoài đáp ứng được các nhu cầu của người tiêu dùng trong nền kinh tế thị trường, và đáp ứng nhu cầu sản xuất của nông dân.
2. Giá trị kinh tế, dinh dưỡng
Giá trị kinh tế
Ăn tươi: Trong các loại cây ăn quả như dứa, chuối, đu đủ,
xoài là cây có giá trị kinh tế cao hơn cả. Khi chín xoài có màu sắc và hương vị được
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
nhiều người ưa thích do vậy xoài là loại quả quý trên thị trường trong nước và thị trường quốc tế.
chế biến làm thực phẩm thạch xoài
thạch xoài
một số món ăn từ xoài nước ép hoa quả
xoài xanh nước mắm ớt
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
1
8/24/2015
một số món ăn từ xoài Giá trị kinh tế (t2)
Chế biến đồ hộp, làm mứt, nước giải khát, lên men rượu. Nhân hạt xoài còn dùng làm thuốc sát trùng, hoa còn dùng làm thuốc và lấy mật, lá xoài còn dùng làm thức ăn gia súc.
Sản xuất: Xoài được trồng nhiều nhất lại các quốc
gia nhiệt đới đặc biệt là tại Ấn Độ: trồng1010 triệu ha và sản lượng 10 triệu tấn.
xoài ăn tươi
Việt Nam diện tích trồng xoài là 22.447 ha, - đồng bằng sông Cửu Long 16.286 ha, vùng - duyên hải Miền Trung 3064 ha, - trung du miền núi phía bắc 875 ha).
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
Giá trị dinh dưỡng 100 g xoài tươi
N lượng 70 kcal 270 kJ Carbohydrates 17.00 g Sugars 14.8 g Fat 0.27 g Protein. 51 g Vitamin A 38 μg 4% β-carotene 445 μg 4%
Vitamin B6 0.134 mg 10% Vitamin C 27.7 mg 46% Calcium 10 mg 1% Iron 0.13 mg 1% Magnesium 9 mg 2% Phosphorus 11 mg 2% Potassium 156mg 3% Zinc 0.04 mg 0%
nguyễn hữu tấn
3. Đặc điểm sinh vật học A. Bộ rễ. Xoài có hệ rễ lớn phân bố tập trung tại tầng đất từ 0- 50cm, đặc biệt có trường hợp rễ ăn sâu đến 3,8m và có thể sâu hơn nữa, phần lớn bộ rễ hút tập trung trong phạm vi cách gốc 2m và sâu 1,25m, các rễ cái thường ăn sâu 6-8m. Do có bộ rễ phát triển mạnh và ăn sâu do vậy xoài có khả năng chịu hạn tốt
nguyễn hữu tấn
B. Thân và tán
• Xoài là cây ăn
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
2
quả thân gỗ mọc rất khỏe, thân cao 12m , chu vi thân 16m và 9 cành chính mỗi cành có chiều dài 21- 24m đường kính tán là 53m C. lá • lá non mọc từ các chồi mới , mọc đối xứng một chùm có từ 7-12 lá, lá non có màu đỏ tím ,tím , phớt hồng hoặc đỏ nâu. lá già có màu xanh đậm
8/24/2015
• khi còn non quả có màu tím, xanh tùy vào giống, khi chín có màu vàng
E. Quả • quả hình thành và phát triển sau thụ phấn thụ tinh, độ lớn và hình dạng quả tùy thuộc vào giống.
• Chùm hoa có 2 loại hoa: hoa đực và hoa lưỡng tính
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
D. Hoa • Hoa ra từng chùm mọc ở ngon cành, một chùm hoa có 200-4000 hoa, hoa xoài nhỏ có đường kính chỉ 6-8mm, có mùi thơm dẫn dụ côn trùng.
F. Hạt
4. Nguồn gốc phân loại, nguồn gen
Cấu tạo hạt gồm: -Gân là các sọc dọc theo
chiều dài hạt.
A. Nguồn gốc Cây xoài có nguồn gốc từ châu Á nhiệt đới
đặc biệt là vùng Assam (Ấn Độ ).
- Xơ phân bố trên bề mặt hạt chủ yếu là bụng và lưng
- Lớp vỏ cứng: dày màu
nâu
- Bao màu nâu mềm bao
Có ý kiến cho rằng cây xoài có nguồn gốc từ vùng Đông Nam Á đặc biệt là các nước Việt Nam, Indonesia, Thái Lan, Malaysia.
quanh lá mầm
Hiện nay các nhiên cứu chỉ ra rằng:
- Lá mầm
Australia cũng là nơi xuất xứ cây xoài.
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
4. Nguồn gốc phân loại, quỹ gen (t) B. phân loại chi mango được chi làm hai loài phụ - Loài phụ dại lâu niên có tuổi thọ > 500
4. Nguồn gốc phân loại, quỹ gen (t2) B. phân loại (t) - Loài phụ trồng trọt được thuần hóa chọn lọc từ các loài dại thành cây trồng điển hình, trong loài phụ này có 3 biến chủng:
+ xoài cát hòa lộc + xoài tượng + xoài gòn
năm kích thước thân lớn đường kính thân Ф =2.6m, chiều cao thân l=42m. loài này thuộc dạng hoang dại, quả nhiều nhưng nhỏ, tỷ lệ phần ăn được thấp. Loài này thường được dùng lấy nguồn gen và làm gốc ghép
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
3
8/24/2015
4. nguồn gốc phân loại, quỹ gen Một số loài xoài • Mangifera foetida: Xoài hôi
4. Nguồn gốc phân loại, qũy gen (t3) C. Quỹ gen: ở các TT lưu giữ và NC xoài - Viện khktnn Vân nam có > 1000 mẫu gen
(muỗm)
• Mangifera gedebe • Mangifera griffithii • Mangifera indica: Xoài
được bình tuyển từ cây thực sinh.
tượng
• MangMangifera altissima • Mangifera applanata • Mangifera caesia • Mangifera camptosperma • Mangifera cambodiana: Xoài cơm (xoài voi)
• Mangifera casturi • Mangifera decandraifera
- Quỹ gen TƯ Thái Lan đã lưu trữ >3000 mẫu - Việt Nam có tập đoàn giống cũng khá phong
kemanga
• Mangifera odorata • Mangifera pajang • Mangifera pentandra • Mangifera persiciformis • Mangifera reba: Quéo • Mangifera quadrifida • Mangifera siamensis • Mangifera similis • Mangifera swintonioides • Mangifera sylvatica • Mangifera torquenda • Mangifera zeylanica • Mangifera longipes • Mangifera macrocarpa • Mangifera mekongensis:
nguyễn hữu tấn
• Mangifera laurina
Xoài thanh ca nguyễn hữu tấn
phú.Tại tỉnh Bà rịa vũng tàu và Đồng nai có 34 giống xoài, chủ yếu trồng các loài như : xoài cát hòa lộc, cát chu, cát trắng, thanh ca. Ở một số tỉnh miền nam có 90 giống trong đó có 21 giống có các đặc tính quý, miền bắc có khoảng 12 giống trồng và 7 giống bán hoang dại. - Cần chú ý tới nguồn gen từ cây muỗm và cây quéo có khả năng thích ứng rộng.
5. Mục tiêu tạo giống
Nguồn gen
Tập đoàn 45 giống xoài
- Ra quả không cách năm - Tạo giống cho chế biến: nước ép, nước giải khát, lên men. + quả to để giảm công chế biến, kích cỡ quả đồng đều.
+ thịt quả dày, ít xơ + thịt quả màu vàng + quả chín tập trung
Thu thập và bảo tồn nguồn gen + Thu thập trong tự nhiên: Tìm kiếm nguồn gen tự nhiên có khả năng chống chịu, thích nghi tốt với điều kiện tự nhiên. + Nhập nội: Nhập các bộ giống đáp ứng mục tiêu chọn tạo, thông qua trao đổi với các Viện nghiên cứu ở các nước như: Trung Quốc, Thái Lan, Oxtraylia, Philipin… + Các giống được trồng trong sản xuất
nguyễn hữu tấn
5. Mục tiêu tạo giống - Làm rau sạch cao cấp, xoài ăn xanh :
+ hàm lượng axit thấp, hàm lượng xenlulo cao + hàm lượng đường cân đối ≥ 1.3% + bảo quản dễ dàng + khả năng phối trộn với các loại rau khác + Độ giòn cao
5. Mục tiêu tạo giống - Lấy quả ăn tươi: + quả màu vàng + phần ăn được lớn,hạt nhỏ hoặc lép + có mùi thơm + có khả năng bảo quản lâu + hàm lượng đường và axit cân đối
- Chống chịu bệnh: nấm, vi khuẩn và bệnh
cành chổi
nguyễn hữu tấn
4
- Chọn giống ra hoa muộn và tập trung để tránh ảnh hưởng cuả độ ẩm làm giảm năng suất. - Chọn giống ra hoa trái vụ (ra hoa muộn)
8/24/2015
6. Phương pháp tạo giống (t)
6. Phương pháp tạo giống A. Chọn lọc từ quần thể cây thực sinh Tuyển chọn những nguồn gen quý từ các cây thụ phấn chéo sau đó bình tuyển những cá thể đạt yêu cầu rồi đem nhân lên và đưa ra sản xuất
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
B. Tổ chức vườn đa giao Tổ chức đa giao theo ô bàn cờ, lấy cây mẹ ưu tú làm cơ sở, thu hạt từ cây mẹ dùng làm nguồn gen cơ bản. Giữ nguyên nguồn gen cơ bản này và tiếp nhận nguồn gen bổ sung còn thiếu từ cây bố. Tổ chức theo hệ thống 1:4 (1 mẹ và 4 bố xung quanh)
6. Phương pháp tạo giống (t1)
6. Phương pháp tạo giống (t2) D. Chọn lọc đột biến - chọn đột biến mầm: trong vườn cây phát hiện các dạng biến đổi và theo dõi cẩn thận sau đó tách các dạng đột biến này đem nhân vô tính
C. Tổ chức lai lai hữu tính Lai 2 dòng bố mẹ đã xác định nguồn gốc, thu hạt, gieo trồng hạt lai chọn lọc cá thể theo mục tiêu chọn giống.
- gây đột biến nhân tạo chủ yếu sử dụng các tác nhân hóa học như nitromethyl để xử lý trên các đỉnh sinh trưởng
phương hướng sử dụng dạng đột biến: đốt
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
ngắn, cây thấp, lá dày
F . Các phương pháp nhân giống vô tính.
6. Phương pháp tạo giống (t4)
Nhân giống vô tính bằng ghép nêm đoạn cành.
Chọn và ươm hạt gốc ghép.
E. Ứng dụng công nghệ sinh học chuyển
Vườn cây đầu dòng có chứng nhận
gen mục tiêu
Chọn gốc ghép đủ tiêu chuẩn
Cành ghép
GHÉP CÀNH
- gen chống bệnh phấn trắng - chuyển gen phát triển rễ mạnh đối với
CÂY GIỐNG
cây gốc ghép.
Kiểm tra cây giống đủ tiêu chuẩn
nguyễn hữu tấn
Cây giống được xác nhận
Cây giống xuất vườn ươm
5
8/24/2015
+ Quy trình kỹ thuật nhân giống xoài bằng phương pháp ghép:
- Ươm, chăm sóc gốc
ghép.
- Chăm sóc vườn cây đầu
dòng
- Ghép cây. - Chăm sóc cây giống sau
ghép.
+ Vật liệu nhân giống: - Hạt gốc ghép - Vườn cây đầu dòng:
Cung cấp cành ghép.
- Các dụng cụ ghép: Dao
ghép, dây PE.
Chọn và ươm hạt gốc ghép.
Có 2 phương pháp gieo:
Gieo trực tiếp xuống đất trong vườn ươm
Gieo vào các túi bầu (là chủ yếu)
Chọn quả để lấy hạt: Chọn quả ở những cây xoài đúng giống, cây tốt. Quả không sâu bệnh, đặc trưng cho giống.
Chọn hạt: Chọn hạt mẩy.
Gieo hạt:
+ Hạt xoài nếu để lâu thì sức nảy mầm càng kém. Thu hoạch hạt xong cần rửa sạch phơi trong bóng râm sau đó đem gieo.
+ Trước khi gieo cần ngâm hạt vào dung dịch thuốc trừ nấm Ridomyl
+ Kỹ thuật ghép:
- Mở miệng gốc ghép: dùng kéo cắt ngọn gốc ghép cách mặt đất 20-30 cm, để lại 2-3 lớp lá. chẻ dọc xuống sâu 2-2.5 cm.
- Cắt cành ghép: cắt một đoạn cành dài 4-5 cm có 2-3 mầm ngủ. Dùng dao ghép cắt vát hai đầu như một cái nêm dài 2-2.5 cm.
- Luồn cành ghép vào gốc ghép sao cho tượng tầng
của chúng chồng khít lên nhau.
- Buộc dây ghép: dùng nilon mỏng và dây quấn chặt
chỗ ghép và đầu của cành ghép.
6
8/24/2015
Kỹ thuật cắt tỉa
Chất điều hòa sinh trưởng (Paclobutrazol; GA; α-NAA)
* Cắt cành sau thu hoạch + Tạo ra các cành mẹ vụ thu to, khỏe, có độ đồng đều cao. + Thúc đẩy quá trình ra lộc thu, lộc ra sớm hoặc hoa muộn
và tập trung.
Kết quả : + Cắt cành từ 5/8 đến 15/8 tạo ra cành thu có 3
+ Xử lý hóa chất Paclobutrazol. Đây là chất kìm hãm sinh trưởng và kích thích khả năng ra hoa của xoài.
đợt lộc. + Cắt cành từ 25/8 đến 15/9, cây có 2 đợt lộc + Cắt cành khỏang 25/9, cây có 1 đợt lộc.
- Thúc đẩy quá trình ra hoa trong các trường hợp cành ST quá mạnh làm giảm KN ra hoa của cây.
+ Tỉa định chồi
- Tỉa bỏ những chồi không có khả năng tạo thành cành mang quả. - Sau khi cắt cành, tỉa để lại 2-3 chồi là thích hợp nhất.
- Liều lượng từ 1-1,5g, tiến hành vào đầu th.11 là thuận lợi nhất. Tỷ lệ cành ra hoa cao, thời gian hoa nở lại muộn, thuận lợi cho quá trình đậu quả. Năng suất đạt cao nhất, khoảng 22kg/cây.
7. Thành tựu trong công tác chọn giống
- Phục tráng thành công các giống địa phương có
+ Xử lý GA3 - Làm chậm quá trình hình thành chùm hoa trên đỉnh ngọn, qua đó điều khiển cho cây ra hoa muộn để gặp được điều kiện thuận lợi nhất cho quá trình thụ phấn, thụ tinh và đậu quả.
NS cao và chất lượng đảm bảo xoài cát Hòa Lộc, xoài Yên Châu, xoài Bưởi, xoài Thanh Ca v.v. - Nhập nội và phổ biến giống các giống xoài chất lượng từ Trung Quốc, Australia, Miama Thái Lan..như các giống GL1, GL2, GL6, Xoài Úc ghép gồm 2 giống R2E2 và KP. R2E2, Giống VRQ-XX1
- Thành công trong công tác lai tạo các giống xoài
mới.
- Nồng độ xử lý 100ppm cho tỷ lệ cành mang quả cao nhất, 84,74%. Năng suất 30,74kg/cây + Xử lý α-NAA: Tăng khả năng đậu quả cho xoài,
nguyễn hữu tấn
Ở nồng độ 40-80ppm, tỷ lệ cành có quả đạt khoảng 60%, năng suất quả từ 16,1-16,6kg/cây. Nồng độ tốt nhất là 60ppm.
8. Một số giống xoài ở Việt Nam (t) 4. Xoài cát Chu: phổ biến ở Đồng Tháp, NS cao (cây 25 - 30 năm tuổi có thể cho 1 tấn quả), dễ đậu quả, quả tròn, vỏ mỏng, ăn ngon, dễ bị giập khi vận chuyển, vỏ có nhiều đốm màu nâu đen, K.lượng quả 250 - 350g, cơm vàng đậm, vị hơi chua. Từ trổ đến chín 3 - 3,5 tháng. 5. Giống VRQ-XX1 có nguồn gốc từ Thái Lan, trồng tại một số vùng sinh thái khác nhau ở miền Bắc: Phủ Quỳ (Nghệ An) và Gia Lâm (Hà Nội).
8. Một số giống xoài ở Việt Nam 1. Xoài Cát Hòa lộc có xuất xứ tại huyện Cái Bè (tiền giang) và Cái Mơn (Bến tre). quả có kích thước lớn K.lượng quả đạt 350-500g, quả hình thuẫn dài, bầu tròn ở phần cuống,khi chín vỏ quả màu vàng chanh thịt quả màu vàng tươi dày ăn thơm và ngọt. 2. Xoài Thơm trồng nhiều tại tỉnh Tiền Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ. K.lượng quả 250-300g. vỏ quả có màu đen hoặc màu xanh nhạt
6. Xoài Yên Châu gồm 2 loại xoài gốc chính là xoài tròn
3. Xoài bưởi (còn gọi là xoài ghép hay xoài ba mùa
(muồng kẻo) và xoài hôi (muồng khăm), trong đó giống xoài tròn được trồng nhiều nhất, tuy quả nhỏ, tròn, hạt vừa phải mà ăn ngọt đậm, thịt mềm, mùi thơm lâu, vỏ xanh vàng. Xoài hôi quả to, dài thịt mềm hơn và có hương vị ngọt thơm mát. Cả 2 loại này có thể giữ được gần 1 tháng.
mưa): Xuất xứ từ Cái Bè (Tiền Giang), được trồng khá nhiều ở ĐBSCL, cây cho quả sớm (sau trồng 2,5 - 3 năm). K.lượng quả 250 - 300g. Vỏ quả dày, tỷ lệ đậu quả cao.
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
7
8/24/2015
8. Một số giống xoài ở Việt Nam (t)
7. Xoài Thanh ca được trồng tại Bình Định, Cam Ranh. quả hình trứng dài, nặng 350- 580g vỏ và thịt quả vàng tươi từ ngoài vào,tỷ lệ xơ ít.
8, 9,10. Xoài GL1. Gl2, GL6 11. Xoài Úc ghép gồm 2 giống R2E2 và
Giống xoài GL1 + Nguồn gốc: Nhập nội từ Trung Quốc (từ năm 1993). + Đặc điểm: - Cây sinh trưởng khá, tán tròn đều, phân cành mạnh, 1 năm ra 4 - 5 đợt lộc. - Lá màu xanh thẫm, phiến lá to, hơi lòng máng dài 20 - 21 cm, rộng lá 5,4 - 5,5 cm. - Hoa ra 3 đợt/năm, khối lượng quả trung bình 220 - 250gram/quả - Năng suất 8 - 10 kg/cây( sau 5 năm) . - Chịu được hạn do rễ ăn sâu.
nguyễn hữu tấn
KP. R2E2 cho trái to, K.lượng quả trung bình 700g. Chăm sóc tốt, quả có thể đạt 800- 900g, thậm chí 1500g. Giống KP trái nhỏ hơn, trung bình 500g/quả, bù lại thơm hơn.
Giống xoài GL6:
Giống xoài GL2
+ Nguồn gốc: Nhập nội từ Trung
Quốc, từ 1993.
+ Nguồn gốc: Nhập nội từ Ôxtrâylia 1993),công nhận tạm thời ,2006.
+ Đặc điểm:
+ Đặc điểm:
- Sinh trưởng khoẻ, phân cành mạnh, mặt tán thưa. Lộc ra 1 năm 4 - 5 đợt.
- Sinh trưởng trung bình,
phân cành ít, tán thưa.
- Lá hình mác nhọn màu xanh đậm, mép lá hơi lượn sóng, ít mo lòng máng.
- Hoa ra 3-4 đợt/năm, khối lượng quả
- Ra hoa nhiều lần (2 - 3 đợt hoa /năm) tập trung từ tháng 1 - 4.
trung bình 350 - 380gram/quả
- Khối lượng trung bình 600
- NS cây 5 năm tuổi 10 - 15 kg/cây.
g/quả.
Giống xoài ăn xanh VRQ – XX1:
Một số hình ảnh về cây xoài
+ Nguồn gốc: Nhập từ Thái Lan, 2001, Công nhận tạm thời năm 2006.
+ Đặc điểm:
- Sinh trưởng khá, phân cành mạnh.
- Lá thuôn dài, phiến lá phẳng, mép lượn sóng.
- Ra 2 đợt hoa, năng suất trung bình 10kg/cây (sau trồng 5 năm).
- Quả thuôn dài, vàng xanh. Chất lượng ăn tươi khi quả xanh già tốt, ngọt, ít chua, giòn.
nguyễn hữu tấn
- Giống nhiễm sâu bệnh từ nhẹ đến trung bình, tương đương các giống khác.
8
8/24/2015
Một số hình ảnh về cây xoài
Vấn đề cần quan tâm khi chọn giống xoài
- Nhu cầu của thị trường về xoài là vô cung phong phú đa dạng và cũng rất khắt khe - Chọn tạo giống xoài nói riêng và chọn giống
nguyễn hữu tấn
cây ăn quả nói chung phải có phương pháp, mục tiêu cụ thể gắn với phát triển nền nông nghiệp hàng hóa – thị trường. - Cần quan tâm tới công tác bảo tồn nguồn gen quý cho công tác chọn tạo giống.
- Kỹ thuật trồng xoài,na, đu đủ, hồng xiêm- Gs.Ts Trần Thế
Tục . Nhà xuất bản giáo dục-2002.
- Trồng cây ăn quả ở Việt Nam,Vũ Công Hậu. NXB NN-1999. - Giáo trình cây ăn quả- Gs.Ts Trần Thế Tục (chủ biên).
Trường ĐHNN1
- Các trang web. Các bài viễt về chọn giống cây Xoài,
9. Tài liệu tham khảo
Nông dân được mùa bội thu là niềm vui của nhà chọn giống
nguyễn hữu tấn
nguyễn hữu tấn
9
