1
BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ:
BỆNH HỌC:
TÂM PHẾ MẠN
Biên soạn: Nguyễn Lân Việt
2
MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:
Sau khi học xong chuyên đề “Bệnh học: Tâm phế mạn”, người học
nắm được những kiến thức có liên quan đến căn bệnh này, như: Nguyên
nhân gây ra bệnh tâm phế mạn, Sinh lý bệnh, Triệu chứng lâm sàng, Các
xét nghiệm chẩn đoán, Chẩn đoán, Tiến triển và tiên lượng, Điều trị bệnh
tâm phế mạn.
3
NỘI DUNG
Tâm phế mạn (chronic cor pulmonale) là một thuật ngữ mô tả các ảnh
hưởng của rối loạn chức năng phổi lên tim phải. Tăng áp động mạch phổi là
cầu nối giữa rối loạn chức năng phổi và tim phải trong tâm phế mạn. Do các
rối loạn chức năng phổi dẫn đến tăng áp động mạch phổi nên tâm phế mạn là
một dạng bệnh tim thứ phát, như là một biểu hiện muộn của nhiều bệnh phổi
và trong từng trường hợp bệnh cụ thể thì tăng hậu gánh thất phải là biểu hiện
chung nhất. Tuỳ theo mức độ và thời gian bị mà tăng áp động mạch phổi sẽ
dẫn đến giãn thất phải và có hoặc không có phì đại thất phải. Suy tim phải
không phải là yếu tố cần thiết để chẩn đoán tâm phế mạn, nhưng suy tim phải
là biểu hiện phổ biến của bệnh. Các dấu hiệu lâm sàng của tâm phế mạn thay
đổi theo cung lượng tim, cân bằng nước điện giải và trong hầu hết các trường
hợp là sự thay đổi trao đổi khí ở phổi.
Rối loạn chức năng tim phải thứ phát sau suy tim trái, các bệnh lý van
tim, bệnh tim bẩm sinh đều không nằm trong định nghĩa của tâm phế mạn.
Tĩnh mạch phổi bị nghẽn hẹp là một nguyên nhân của tâm phế mạn. Bệnh
tĩnh mạch phổi tắc nghẽn thường được xem là nằm trong bệnh cảnh tăng áp
động mạch phổi nguyên phát.
I. NGUYÊN NHÂN
Giãn phế nang và viêm phế quản mạn tính là nguyên nhân của hơn 50%
các trường hợp tâm phế mạn ở Hoa Kỳ. Tần suất của tâm phế mạn rất khó xác
định vì tâm phế mạn không phải xảy ra ở tất cả các trường hợp bị bệnh phổi
mạn tính. Hơn nữa, các thăm khám thực thể và xét nghiệm thường qui thì
thường khó xác định được tăng áp động mạch phổi. Tần suất bệnh phổi tắc
nghẽn mạn tính ở Hoa Kỳ khoảng 15 triệu người, là nguyên nhân trực tiếp
4
của 70.000 ca tử vong mỗi năm và góp phần gây tử vong ở 160.000 trường
hợp khác. Tâm phế mạn chiếm từ 5-10% bệnh tim thực tổn. Trong một
nghiên cứu người ta thấy tâm phế mạn là nguyên nhân của 20 đến 30% các
trường hợp nhập viện.
Tâm phế mạn thường gặp nhất ở những người đàn ông hút thuốc lá, tuy
nhiên tỷ lệ này ở phụ nữ cũng đang tăng lên, do phụ nữ hút thuốc ngày càng
nhiều.
Bảng 1. Các nguyên nhân của tâm phế mạn
phân loại theo cơ chế tăng áp động mạch phổi.
1. Co mạch do
giảm ôxy máu:
a. Viêm phế quản mạn và khí phế thũng, xơ nang
phổi.
b. Giảm thông khí phổi mạn.
- Béo phì.
- Khó thở khi ngủ.
- Bệnh thần kinh cơ.
- Rối loạn chức năng thành ngực. c. Bệnh ốm yếu
mạn tính vùng núi (bệnh Monge).
2. Tắc nghẽn hệ
thống mạch máu
phổi:
a. Thuyên tắc động mạch phổi, nhiễm trứng ký sinh
trùng, tắc nghẽn mạch máu phổi do u.
b. Tăng áp động mạch phổi nguyên phát.
c. Bệnh tắc tĩnh mạch phổi / Giãn mao mạch phổi.
d. Bệnh hồng cầu hình liềm / Tắc nghẽn tuỷ.
e. Viêm trung thất xơ hoá, u trung thất.
f. Viêm mạch máu phổi do bệnh hệ thống:
- Bệnh collagen mạch.
- Bệnh phổi do thuốc.
5
- Viêm hoại tử và nút động mạch.
3. Bệnh nhu mô
phổi có mất diện
tích tưới máu:
a. Tràn khí hình bọng, bệnh thiếu anpha 1
antiproteinase.
b. Giãn phế quản lan toả, xơ nang phổi.
c. Bệnh mô kẽ lan toả.
- Bệnh bụi phổi.
- Sarcoid, bệnh xơ phổi tự phát, chứng mô bào
huyết X.
- Lao phổi, nhiễm trùng nấm mạn tính.
- Hội chứng suy giảm hô hấp ở người lớn.
- Bệnh collagen mạch máu (bệnh phổi tự miễn).
- Viêm phổi quá mẫn cảm.
Từ năm 1950 - 1964 tại khoa nội bệnh viện Bạch Mai có 200 trường
hợp tâm phế mạn (Đặng Văn Chung). Bệnh tâm phế mạn chiếm 7% bệnh
phổi tại khoa hô hấp bệnh viện Bạch Mai (Chu Văn Ý - 1986).
1. Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD)
1.1. Các bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính gây ra tâm phế mạn qua một
vài cơ chế có tác động qua lại bao gồm: giảm thông khí phổi, giảm ôxy máu
do tỷ lệ thông khí/tưới máu (V/Q) không tương ứng nhau, và giảm diện tích
bề mặt được tưới máu.
a. Bệnh nhân với giảm ôxy máu và giảm thông khí phế nang là chính
thường có chứng đa hồng cầu, phù, và sớm có biểu hiện tâm phế mạn, “tâm
phế mạn xanh”.