Bài giảng chuyên đề Thần kinh học: Hội chứng tiền đình

BÀI GIẢNG CHUYÊN ĐỀ:<br /> <br /> THẦN KINH HỌC:<br /> HỘI CHỨNG TIỀN ĐÌNH<br /> <br /> 1<br /> <br /> MỤC TIÊU CHUYÊN ĐỀ:<br /> Sau khi học xong chuyên đề “Thần kinh học: Hội chứng tiền đình”,<br /> người học nắm được những kiến thức có liên quan đến hội chứng này<br /> như:<br /> 1. Định nghĩa chóng mặt. Phân biệt chóng mặt với những trường<br /> hợp khác.<br /> 2. Phân biệt hội chứng tiền đình trung ương và hội chứng tiền đình<br /> ngoại biên.<br /> 3. Biết được các nguyên nhân thường gặp của hội chứng tiền đình<br /> ngoại biên và hội chứng tiền đình trung ương.<br /> <br /> 2<br /> <br /> NỘI DUNG<br /> Hội chứng tiền đình biểu hiện chủ yếu bằng triệu chứng chủ quan, đó là<br /> chóng mặt và đi kèm với những dấu hiệu lâm sàng trong đó thường gặp nhất<br /> là rung giật nhãn cầu (nystagmus).<br /> Đối với người bác sĩ lâm sàng cần phải phân biệt:<br /> - Chóng mặt thật sự: là cảm giác đồ vật xoay quanh bệnh nhân hoặc<br /> bệnh nhân xoay quanh đồ vật. Chóng mặt thật sự luôn luôn là một tổn thương<br /> tiền đình (trung ương hoặc ngoại biên).<br /> - Cảm giác chóng mặt: là cảm giác bị dịch chuyển trong không gian, tuy<br /> không rõ nét như chóng mặt thật sự nhưng nếu nó xảy ra chi khi quay đầu<br /> hoặc nặng lên rõ rệt khi quay đầu thì tổn thương thường cũng có nguồn gốc từ<br /> tiền đình.<br /> - Cảm giác mất thăng bằng: cảm giác này không kèm theo bất kỳ cảm<br /> giác khác lạ nào trong đầu. Nó có thể có nguồn gốc từ tiền đình, nhưng cũng<br /> có thể có nguồn gốc từ tiểu não, từ cảm giác sâu (cảm giác bản thể), từ hệ thị<br /> giác.<br /> - Cảm giác sợ hãi muốn té xuống hầu như trong đa số trường hợp có<br /> nguồn gốc từ tâm lý.<br /> - Cảm giác choáng váng, cảm giác hoa mắt thường tương ứng với<br /> những bệnh lý tim mạch hoặc bệnh tâm thần.<br /> Vì vậy, mục đích chủ yếu trên lâm sàng và đặc biệt trong hỏi bệnh là:<br /> - Nhận biết cảm giác mà bệnh nhân mô tả dưới danh từ “chóng mặt” có<br /> đúng là có nguồn gốc từ tiền đình hay không;<br /> <br /> 3<br /> <br /> - Phân biệt trong những rối loạn có nguồn gốc từ tiền đình cái nào có<br /> biểu lộ tổn thương tiền đình ngọai biên (đây là mặt mạnh của bác sĩ tai mũi<br /> họng), và cái nào có nguồn gốc từ thần kinh ảnh hưởng dây thần kinh tiền<br /> đình (tổn thương tiền đình ngoại biên), nhân tiền đình hoặc các đường tiền<br /> đình trung ương (tổn thương tiền đình trung ương).<br /> I. GIẢI PHẪU<br /> Cơ quan tiền đình gồm có:<br /> - Mê đạo màng: nằm trong mê đạo xương ở tai trong, chúa nội dịch.<br /> Bao gồm: ốc tai, soan nang, cầu nang và các ống bán khuyên.<br /> - Ống bán khuyên: mỗi tai có 3 ống bán khuyên: bên, trước và sau, nằm<br /> thẳng góc với nhau, phần phình ra mỗi ống đổ vào soan nang gọi là bóng<br /> (ampulla) chứa các thụ thể kích thích khi xoay đầu. Ví dụ khi xoay đầu sang<br /> trái thì ống bán khuyên báo cho biết đầu quay theo hướng nào và nhanh như<br /> thế nào.<br /> - Soan nang, cầu nang: có các thụ thể cho các cảm giác về trọng lực và<br /> gia tốc thẳng. Ví dụ: nếu đầu nghiêng về một bên, các thụ thể sẽ báo góc<br /> nghiêng, đầu có nghiêng ra trước hoặc ra sau klhông; Khi chạy xe gia tăng tốc<br /> độ, ngừng lại đen đỏ các thụ thể sẽ cho cảm tưởng gia tăng tốc độ.<br /> - Cơ quan nhận cảm:<br /> + Mào: nằm trong bóng, được cấu tạo bởi các tế bào lông, phía trên các<br /> tế bào phủ một lớp gelatin gọi là đài (cupula), lông của tế bào nằm trong đài<br /> gồm có lông rung (kinocilium) và lông lập thể (stereocilia), còn đáy tế bào<br /> tiếp xúc với nơ-rôn của nhánh tiền đình.<br /> + Vết: ở trên soang nang và cầu nang được cấu tạo bởi các tế bào lông,<br /> phủ lên trên tế bào lông là sỏi tai (otoliths).<br /> <br /> 4<br /> <br /> Nhân tiền đình:<br /> Các bộ phận nhận cảm của tiền đình ngoại biên nằm ở mê đạo màng,<br /> thân tế bào ở hạch tiền đình, nhánh tiền đình của dây tiền đình ốc tai (dây<br /> VIII) đi đến nhân tiền đình nẵm giữa cầu não và hành não.<br /> Chức năng nhân tiền đình: (1) đồng nhất các thông tin đến từ mỗi bên<br /> của đầu (2) nhận các tín hiệu và tiếp tục truyền tới tiểu não (3) nhận các tín<br /> hiệu và tiếp tục truyền tới vỏ não cho nhận thức về giác quan vị trí và vận<br /> động (4) gởi mệnh lệnh đến các nhân vận động nằm ở thân não và tủy sống,<br /> các lệnh được đưa đến dây sọ (III, IV, VI, XI), bó tiền đình tủy sống chi phối<br /> trương lực cơ ngoại biên và bổ sung vận động đầu và cổ.<br /> Đường dẫn truyền: thân tế bào của khoảng 19.000 neuron tiền đình<br /> ngoại biên xuất phát từ mào và vết mỗi bên tập trung ở hạch tiền đình và<br /> chấm dứt ở nhân tiền đình (ranh giới hành-cầu não) và thùy nhung nút của<br /> tiểu não. Các neuron tiền đình trung ương (từ nhân tiền đình) đi xuống tủy<br /> sống theo bó tiền đình sống và đi lên thân não theo bó dọc giữa đến các nhân<br /> dây thần kinh sọ điều khiển cử động mắt.<br /> II. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG VÀ CÁC KHẢO SÁT<br /> 1/ Triệu chứng chủ quan<br /> Chóng mặt là triệu chứng chủ yếu. Bệnh nhân có cảm giác bị dịch<br /> chuyển, mọi vật xung quanh xoay tròn, hoặc chính bản thân bệnh nhân xoay<br /> tròn so với những vật xung quanh. Trong những trường hợp rõ ràng, cảm giác<br /> bị dịch chuyển rất rõ, có thể xảy ra trên mặt phẳng đứng dọc hoặc mặt phẳng<br /> đứng ngang. Tuy nhiên, trong một vài trường hợp chóng mặt không rõ ràng,<br /> BN chỉ có cảm giác dịch chuyển hoặc lắc lư thân mình, hoặc cảm giác bay<br /> lên, rớt xuống hoặc cảm giác mất thăng bằng.<br /> <br /> 5<br /> <br />