dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
Bµi 27: thuèc ®iÒu chØnh rèi lo¹n tiªu hãa
Môc tiªu häc tËp: Sau khi häc xong bµi nµy, sinh viªn cã kh¶ n¨ng:
1. Tr×nh bµy ®îc c¬ chÕ t¸c dông, t¸c dông kh«ng mong muèn vµ ¸p dông ®iÒu trÞ
cña nh«m hydroxyd, magnesi hydroxyd, thuèc kh¸ng histamin H 2, thuèc øc chÕ
H+/ K+- ATPase vµ c¸c muèi bismuth.
2. Ph©n tÝch ®îc vÞ trÝ, c¬ chÕ t¸c dông vµ chØ ®Þnh cña c¸c thuèc g©y n«n vµ chèng
n«n
3. Nªu ®îc c¬ chÕ t¸c dông, t¸c dông vµ ¸p dông ®iÒu trÞ cña c¸c thuèc ®iÒu hßa
chøc n¨ng vËn ®éng cña ®êng tiªu hãa vµ thuèc chèng co th¾t c¬ tr¬n ®êng tiªu
hãa.
4. Tr×nh bµy ®îc ph©n lo¹i, c¬ chÕ t¸c dông, ¸p dông ®iÒu trÞ cña c¸c thuèc nhuËn
trµng vµ thuèc tÈy thêng dïng.
5. Tr×nh bµy ®îc t¸c dông vµ ¸p dông ®iÒu trÞ cña c¸c thuèc chèng tiªu ch¶y: dung
dÞch uèng bï níc vµ ®iÖn gi¶i; c¸c chÊt hÊp phô, bao phñ niªm m¹c ruét; thuèc
lµm gi¶m nhu ®éng ruét; c¸c vi khuÈn vµ nÊm.
6. Ph©n biÖt ®îc t¸c dông cña thuèc lîi mËt vµ thuèc th«ng mËt, ¸p dông l©m sµng.
1. thuèc ®iÒu trÞ viªm loÐt d¹ dµy - t¸ trµng
1.1 §¹i c¬ng
LoÐt d¹ dµy- t¸ trµng lµ bÖnh lý ®êng tiªu hãa phæ biÕn, hËu qu¶ cña sù mÊt c©n b»ng
gi÷a c¸c yÕu tè g©y loÐt (acid clohydric, pepsin, xo¾n khuÈn Helicobacter pylori) vµ c¸c
yÕu tè b¶o vÖ t¹i chç niªm m¹c d¹ dµy (chÊt nhµy, bicarbonat, prostaglandin).
Xo¾n khuÈn H.pylori ®ãng vai trß quan träng trong nguy c¬ g©y loÐt: kho¶ng 95% ngêi
loÐt t¸ trµng vµ 70- 80% ngêi loÐt d¹ dµy cã vi khuÈn nµy. Chóng g©y viªm d¹ dµy m¹n
vµ lµm t¨ng bµi tiÕt acid. DiÖt trõ ®îc H.pylori sÏ lµm æ loÐt liÒn nhanh vµ gi¶m râ rÖt tû
lÖ t¸i ph¸t.
Môc tiªu cña ®iÒu trÞ loÐt d¹ dµy - t¸ trµng lµ:
- Chèng c¸c yÕu tè g©y loÐt:
. C¸c thuèc kh¸ng acid: trung hßa acid trong lßng d¹ dµy (magnesi hydroxyd, nh«m
hydroxyd...)
. C¸c thuèc lµm gi¶m bµi tiÕt acid vµ pepsin: thuèc kh¸ng histamin H 2 vµ thuèc øc chÕ
b¬m proton.
. Thuèc diÖt H.pylori: c¸c kh¸ng sinh, bismuth.
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
- T¨ng cêng yÕu tè b¶o vÖ: sucralfat, bismuth, misoprostol.
ViÖc ®iÒu hßa bµi tiÕt HCl cña tÕ bµo thµnh ë d¹ dµy lµ do histamin, acetylcholin vµ
gastrin th«ng qua H+/ K+- ATPase (b¬m proton).
Prostaglandin cã vai trß quan träng trong c¬ chÕ ®iÒu hßa ngîc: PGE 2 øc chÕ
adenylcyclase lµm gi¶m AMPv, ®èi kh¸ng víi t¸c dông cña histamin vµ øc chÕ gi¶i phãng
gastrin. PGI2 kÝch thÝch tÕ bµo biÓu m« cña niªm m¹c d¹ dµy, lµm t¨ng tiÕt chÊt nhµy,
bicarbonat ®Ó b¶o vÖ niªm m¹c. C¸c thuèc chèng viªm kh«ng steroid øc chÕ tæng hîp
prostaglandin, cã thÓ g©y loÐt vµ ch¶y m¸u ®êng tiªu hãa.
H×nh 27.1. C¬ chÕ ®iÒu hßa sinh lý vµ dîc lý cña bµi tiÕt dÞch vÞ vµ c¸c vÞ trÝ
t¸c dông cña thuèc
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
H×nh 27.2. Vai trß trung hßa acid cña NaHCO 3 t¹i líp nhÇy
ë niªm m¹c d¹ dµy
1.2. Thuèc kh¸ng acid
1.2.1. TÝnh chÊt chung
C¸c thuèc kh¸ng acid lµ nh÷ng thuèc cã t¸c dông trung hoµ acid trong dÞch vÞ, n©ng pH
cña d¹ dµy lªn gÇn 4, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t¸i t¹o niªm m¹c. Khi pH d¹ dµy t¨ng,
ho¹t tÝnh cña pepsin sÏ gi¶m (pepsin bÞ bÊt ho¹t trong dung dÞch pH lín h¬n 4).
C¸c thuèc kh¸ng acid cã t¸c dông nhanh nhng ng¾n, chØ lµ thuèc ®iÒu trÞ triÖu chøng,
c¾t c¬n ®au.
Khi d¹ dµy rçng, c¸c thuèc kh¸ng acid tho¸t khái d¹ dµy sau 30 phót, khi cã thøc ¨n th×
kho¶ng 2 giê.
Thuèc kh¸ng acid thêng dïng nhÊt lµ c¸c chÕ phÈm chøa nh«m vµ magnesi, cã t¸c dông
kh¸ng acid t¹i chç, hÇu nh kh«ng hÊp thu vµo m¸u nªn Ýt g©y t¸c dông toµn th©n. Thuèc
kh¸ng acid chøa magnesi cã t¸c d ông nhuËn trµng, ngîc l¹i thuèc chøa nh«m cã thÓ g©y
t¸o bãn. V× vËy, c¸c chÕ phÈm kh¸ng acid chøa c¶ hai muèi magnesi vµ nh«m cã thÓ lµm
gi¶m t¸c dông kh«ng mong muèn trªn ruét cña hai thuèc nµy. NÕu chøc n¨ng thËn b×nh
thêng, rÊt Ýt nguy c¬ tÝch luü ma gnesi vµ nh«m.
Natribicarbonat cã t¸c dông trung hßa acid dÞch vÞ m¹nh, nhng hiÖn nay hÇu nh kh«ng
dïng lµm thuèc kh¸ng acid n÷a v× hÊp thu ®îc vµo m¸u, g©y nhiÒu t¸c dông kh«ng mong
muèn toµn th©n vµ cã hiÖn tîng tiÕt acid håi øng (t¨ng tiÕt acid sau khi ngõng thuèc).
Dïng thuèc kh¸ng acid tèt nhÊt lµ sau b÷a ¨n 1 - 3 giê vµ tríc khi ®i ngñ, 3 - 4 lÇn (hoÆc
nhiÒu h¬n) trong mét ngµy. C¸c chÕ phÈm d¹ng láng cã hiÖu qu¶ h¬n d¹ng r¾n nhng thêi
gian t¸c dông ng¾n h¬n.
Do lµm t¨ng pH d¹ dµy, c¸c thuèc kh¸n g acid lµm ¶nh hëng ®Õn sù hÊp thu cña nhiÒu
thuèc kh¸c, ph¶i dïng c¸c thuèc nµy c¸ch xa thuèc kh¸ng acid Ýt nhÊt 2 giê.
Mét sè chÕ phÈm phèi hîp thuèc kh¸ng acid víi simeticon (chÊt chèng sñi bät) ®Ó lµm
gi¶m sù ®Çy h¬I hoÆc lµm nhÑ triÖu chøng nÊc.
1.2.2. Magnesi hydroxyd - Mg(OH)2
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
1.2.2.1. T¸c dông vµ c¬ chÕ
ë d¹ dµy, magnesi hydroxyd ph¶n øng nhanh víi acid clohydric:
Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O
Xuèng ruét non, Mg2+ t¸c ®éng víi c¸c ion phosphat (PO 43-) vµ carbonat (CO32-) t¹o thµnh
muèi rÊt Ýt tan hoÆc kh«ng tan, do ®ã tr¸nh ®îc sù hÊp thu base, tr¸nh ®îc base m¸u
ngay c¶ khi dïng l©u.
Cã thÓ dïng c¸c muèi kh¸c cña magnesi nh magnesi carbonat, magnesi trisilicat.
1.2.2.2 ChØ ®Þnh
- T¨ng tiÕt acid (®au, ®Çy bông, khã tiªu, î nãng, î chua) ë ngêi cã loÐt hoÆc kh«ng cã
loÐt d¹ dµy- t¸ trµng.
- Trµo ngîc d¹ dµy- thùc qu¶n.
1.2.2.3. Chèng chØ ®Þnh
MÉn c¶m víi thuèc, suy thËn nÆng, trÎ nhá (®Æc biÖt ë trÎ mÊt níc vµ suy thËn).
1.2.2.4. T¸c dông kh«ng mong muèn
MiÖng ®¾ng ch¸t, buån n«n, n«n , cøng bông, Øa ch¶y, t¨ng magnesi m¸u (gÆp ë ngêi suy
thËn hoÆc dïng liÒu cao, kÐo dµi).
1.2.2.5. T¬ng t¸c thuèc
- C¸c thuèc gi¶m hÊp thu khi dïng cïng thuèc kh¸ng acid: tetracyclin, digoxin,
indomethacin, c¸c muèi s¾t, isoniazid, benzodiazepin, ranitid in…
- C¸c thuèc t¨ng t¸ c dông do gim th¶i trõ khi dï ng cï ng thuèc kh¸ng acid: amphetamin,
quinidin.
1.2.2.6. LiÒu lîng, c¸ch dïng
Ng êi lí n: mçi lÇn uèng 300- 600 mg, tèi ®a tí i 1g, ngµy 3- 4 lÇn. Nhai kü viªn thuèc
tr í c khi nuèt.
1.2.3. Nh«m hydroxyd- Al(OH)3
1.2.3.1. T¸c dông vµ c¬ chÕ
ë d¹ dµy, nh«m hydroxyd ph¶n øng ví i acid clohydric:
chËm
Al(OH)3 + 3HCl AlCl3 + 3H2O
Nh«m hydroxyd cã t¸ c dông trung hßa acid yÕu nªn kh«ng g©y ph¶n øng t¨ng tiÕt acid
håi øng.
ë ruét, nh«m kÕt hî p ví i phosphat tõ thøc ¨ n, t¹o phosphat nh«m kh«ng tan, hÇu nh
kh«ng hÊp thu, th¶i trõ theo ph©n, kh«ng g©y base m¸u. V× phosphat bÞ thi trõ, c¬ thÓ
dîc lý häc 2007 - ®¹i häc Y Hµ néi
s¸ch dïng cho sinh viªn hÖ b¸c sÜ ®a khoa
phi huy ®éng phosphat tõ x ¬ng ra, dÔ g©y chøng nhuyÔn x ¬ng. V× vËy, cÇn ¨ n chÕ ®é
nhiÒu phosphat vµ protein.
1.2.3.2. ChØ ®Þnh: nh magnesi hydroxyd (môc 1.2.2.2)
T¨ng phosphat m¸u (Ýt dï ng)
1.2.3.3. Chèng chØ ®Þnh: nh magnesi hydroxyd. (môc 1.2.2.3)
Gim phosphat m¸u. Rèi lo¹ n chuyÓn hãa porphyrin.
1.2.3.4. T¸c dông kh«ng mong muèn
Ch¸ t miÖng, buån n«n, cøng bông, t¸ o bãn, ph©n tr¾ng, gim phosphat m¸ u. Nguy c¬
nhuyÔn x ¬ng khi chÕ ®é ¨ n Ýt phosphat hoÆc ®iÒu trÞ l©u dµi. T¨ ng nh«m trong m¸u g©y
bÖnh n· o, sa sót trÝ tuÖ, thiÕu m¸ u hång cÇu nhá.
1.2.3.5. T¬ng t¸c thuèc: gièng nh magnesi hydroxyd (môc 1.2.2.5)
1.2.3.6. LiÒu lîng, c¸ch dïng
Ng êi lí n: d¹ng viªn nhai mçi lÇn 0,5 - 1,0g, d¹ng hçn dÞch uèng mçi lÇn 320 - 640 mg,
ngµy 4 lÇn.
TrÎ em: 6- 12 tuæi: d¹ ng hçn dÞch uèng mçi lÇn 320 mg, ngµy 3 lÇn.
* ChÕ phÈm phèi hîp magnesi hydroxyd vµ nh«m hydrox yd
- D¹ ng hçn dÞch chøa magnesi hydroxyd 195 mg vµ nh«m hydroxyd 220mg trong 5mL.
Ng êi lí n uèng mçi lÇn 10- 20 mL
- D¹ng viªn: chøa magnesi hydroxyd 400 mg vµ nh«m hydroxyd 400 mg. Ng êi lí n mçi
lÇn nhai 1- 2 viªn, tèi ®a 6 lÇn mét ngµy.
* ChÕ phÈm phèi hî p thuèc kh¸ ng acid vµ simeticon: d¹ ng viªn hoÆc d¹ ng hçn dÞch (chøa
magnesi hydroxyd 195 mg, nh«m hydroxyd 220 mg vµ simeticon 25 mg trong 5 ml.
Ng êi lí n uèng mçi lÇn 5- 10 mL, ngµy 4 lÇn).
1.3. Thuèc lµm gi¶m bµi tiÕt acid clohydric vµ pepsin cña d¹ dµy
1.3.1. Thuèc kh¸ng histamin H 2
1.3.1.1. §Æc ®iÓm chung
C¬ chÕ t¸ c dông
Do c«ng thøc gÇn gièng ví i histamin, c¸ c thuèc kh¸ng histamin H 2 tranh chÊp ví i
histamin t¹ i receptor H 2 vµ kh«ng cã t¸ c dông trªn receptor H 1. Tuy receptor H2 cã ë
nhiÒu m« nh thµnh m¹ch, khÝ qun, tim, nh ng thuèc kh¸ ng histamin H 2 t¸ c dông chñ
yÕu t¹i c¸ c receptor H2 ë d¹ dµy. Thuèc kh¸ng histamin H 2 ng¨n cn bµi tiÕt dÞch vÞ do bÊt
kú nguyªn nh©n nµo lµm t¨ng tiÕt histamin t¹ i d¹ dµy (c êng phã giao cm, thøc ¨n,
gastrin, bµi tiÕt c¬ së).
T¸ c dông cña thuèc kh¸ng histamin H 2 phô thuéc vµo liÒu l î ng, thuèc lµm gim tiÕt c
sè l î ng vµ nång ®é HCl trong dÞch vÞ