Bài giảng Học thuyết tạng tượng

Chia sẻ: Tiểu Vũ | Ngày: | Loại File: PPT | Số trang:28

Thêm vào BST

Báo xấu

101
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn cùng tham khảo nội dung bài giảng "Học thuyết tạng tượng" để nắm bắt được những nội dung về quy luật hoạt động của các bộ phận trong cơ thể theo nguyên lý của y học cổ truyền. Đây là tài liệu tham khảo hữu ích cho các bạn chuyên ngành Y học.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài giảng Học thuyết tạng tượng

Häc thuyÕt t¹ng tîng - Qui luËt ho¹t ®éng cña c¸c bé phËn trong c¬thÓ theo nguyªn lý cña YHCT • Lôc phñ: tiÓu trêng, ®¹i trµng, bµng quang, tam tiªu, vÞ, ®ëm • Ngò t¹ng: t©m, can, tú, phÕ, thËn • C¸c thµnh phÇn kh¸c: tinh khÝ, thÇn, huyÕt vµ t©n dÞch • Ngoµi ra cßn cã phñ kú h»ng A.Tinh, khÝ, thÇn, huyÕt, t©n dÞc h 1 Tinh: • Chøc n¨ng: Lµ c¬së vËt chÊt cho sù sèng, c¸c ho¹t ®éng cña c¬thÓ. • Nguån gèc: – Tinh tiªn thiªn: Bè mÑ, khi sinh ra ®· cã, tµng trõ ë thËn – Tinh hËu thiªn: tõ ®å ¨n uèng, nu«i dìng c¬thÓ, tµng trõ ë thËn, bæ sung cho tinh hËu thiªn. 2/08 1
2 KhÝ: • Chøc n¨ng: • Lµ thµnh phÇn cÊu t¹o c¬thÓ. • Lµ chÊt c¬b¶n duy tr×sù sèng. • Thóc ®Èy huyÕt, t¹ng phñ, kinh l¹c ho¹t ®éng. • Cã t¸c dông riªng ë n¬i tró ngô • Nguån gèc : Do tinh trªn thiªn vµ hËu thiªn t¹o thµnh. • Thêng nãi ®Õn 4 lo¹i khÝ: *Nguyªn khÝ (ch©n khÝ, sinh khÝ) • Nguån gèc: • Do tinh tiªn thiªn tµng tr÷ë thËn, ®îc bæ sung bëi khÝ hËu thiªn. • Chøc n¨ng: • Thóc ®Èy t¹ng phñ ho¹t ®éng. • Thóc ®Èy qu¸ tr×nh sinh dôc, ph¸t dôc c¬thÓ. • §Çy ®ñ c¬thÓ kháe, ngîc l¹i søc kháe kÐm. 2/08 2
* T«ng khÝ : • Nguån gèc: do khÝ trêi kÕt +khÝ hËu thiªn. • Chøc n¨ng: gióp vËn hµnh khÝ huyÕt, h« hÊp, tiÕng nãi, ho¹t ®éng ch©n tay. * Dinh (doanh khÝ) • Nguån gèc: do khÝ hËu thiªn, ®æ vµo huyÕt m¹ch ®Ó nu«i dìng toµn th©n. • Chøc n¨ng(t¸c dông): sinh huyÕt, nu«i dìng toµn th©n. * VÖ khÝ : • Nguån gèc: KhÝ tiªn thiªn +hËu thiªn, ®îc tuyÒn ph¸t nhê phÕ. • VËy gèc ë h¹ tiªu (thËn) ®îc nu«i dìng ë trung tiªu (tú) khai ph¸t ë thîng tiªu (phÕ) ®i ngoµi m¹ch ph©n bè toµn th©n. • T¸c dông: – Lµm Êm néi t¹ng, c¬nhôc, da l«ng, ®ãng më tÊu lÝ. – B¶o vÖ c¬thÓ chèng ngo¹i tµ x©m nhËp. 2/08 3
3 HuyÕt: * Nguån gèc: • ChÊt tinh vi cña thñy cèc, tú vËn hãa t¹o thµnh. • ChÊt dinh trong m¹ch. • ChÊt tinh tµng tr÷ë thËn. • Quan hÖ mËt thiÕt víi tú, phÕ, thËn. * T¸c dông: nu«i dìng lôc phñ, ngò t¹ng, c¬nhôc, da l«ng 4 T©n dÞc h: T©n lµ chÊt trong, dÞch lµ chÊt ®ôc. * Nguån gèc: • Do tú vÞ vËn hãa t¹o thµnh. • Nhê tam tiªu khÝ hãa ®i kh¾p c¬thÓ. * T¸c dông: • T©n: Nu«i dìng t¹ng phñ, c¬nhôc, kinh m¹ch. • T¹o huyÕt dÞch, bæ sung níc cho huyÕt dÞch. • DÞch: bæ sung tinh tñy, lµm khíp chuyÓn ®éng dÔ dµng, nhuËn da l«ng. 2/08 4
5 ThÇn: • Lµ sù ho¹t ®éng vÒ tinh thÇn, t duy, ý thøc cña con ng êi • Lµ sù biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña tinh, khÝ, huyÕt, vµ t©n dÞch. • BiÓu hiÖn cña t×nh tr¹ng sinh lý, bÖnh lý cña c¸c t¹ng phñ. • ChÈn ®o¸n: “Cßn thÇn th×sèng mÊt thÇn th×chÕt” 6 C¸c bÖnh c ña khÝ huyÕt, t©n dÞc h: • KhÝ h HuyÕt h T©n dÞch thiÕu • KhÝ trÖ HuyÕt ø T©n dÞch kh«ng ®Çy ®ñ • KhÝ nghÞch HuyÕt nhiÖt XuÊt huyÕt 2/08 5
B¶ng tãm t¾t tinh, khÝ thÇn huyÕt Tªn Chøc n¨ng Nguån gèc Tinh C¬së vËt chÊt cho sù sèng vµ Tiªn thiªn, hËu häat ®éng thiªn Tµng tr÷ ë thËn KhÝ Duy tr×sù sèng - Tiªn thiªn, hËu Thóc ®Èy khÝ huyÕt kinh l¹c, thiªn t¹ng phñ häat ®éng T¸c dông riªng n¬i tró ngô 4 lo¹i khÝ: Nguyªn, t«ng, dinh, vÖ khÝ 2/08 6
HuyÕ Nu«i dìng c¬thÓ ChÊt tinh vi thñy t cèc Dinh khÝ Tinh ë thËn liªn quan tú, phÕ thËn T©n - Nu«i dìng c¬thÓ Tú vÞ vËn hãa dÞch T¹o huyÕt dÞch, bæ sung níc Tam tiªu khÝ hãa Bæ sung tinh tñy, nhuËn khíp ThÇn Häat ®éng tinh thÇn Tinh khÝ huyÕt BiÓu hiÖn bªn ngoµi tinh, nu«i dìng khÝ , huyÕt, t©n dÞch, t×nh tr¹ng bÖnh 2/08 7
B. Ng ò t¹ng : T©m: §øng ®Çu c¸c t¹ng, t©m bµo l¹c b¶o vÖ • Cã c¸c chøc n¨ng sau: + Chñ huyÕt m ¹ch, biÓu hiÖn ra m Æ t: – Thóc ®Èy, qu¶n lý huyÕt dÞch lu th«ng, nu«i dìng toµn th©n Kháe: mÆt hång hµo t¬i nhuËn – yÕu: mÆt xanh xao, ø trÖ: – Thuèc: bæ ©m, bæ huyÕt, hµnh khÝ ho¹t huyÕt. + Chñ thÇn chÝ (tµng thÇn) – Lµm chñ vÒ t duy, ý thøc, tinh thÇn – T©m khÝ, huyÕt tèt, tinh thÇn s¸ng suèt, tØnh t¸o – T©m huyÕt kÐm: hay quªn, mÊt ngñ, håi hép, t©m huyÕt nhiÖt mª s¶ng, h«n mª ... – Thuèc: an thÇn, hµnh khÝ, ho¹t huyÕt, bæ huyÕt. 2/08 8
+ Khai khiÕu ra lìi: – BiÖt l¹c cña t©m th«ng ra lìi – KhÝ huyÕt cña t©m ra lìi ®Ó nu«i dìng, duy tr×ho¹t ®«ng cña lìi – Dùa vµo chÊt lìi ®Ó chÈn ®o¸n: ®á->nhiÖt, nh¹t->h, ®iÓm ø huyÕt->huyÕt trÖ. + T©m chñ h∙n: – §iÒu khiÓn sù ®ãng më tÊu lý (tuyÕn må h«i): tù h·n, ®¹o h·n, v« h·n. – T©m h: Kh«ng lµm chñ ®îc tinh thÇn vµ g©y rèi läan må h«i. Mé t s è bÖnh c ña t©m: • T©m d¬ng, t©m khÝ h: suy tim, lo¹n nhÞp, mÖt mái, khã thë, phï ... • T©m ©m, t©m huyÕt h: thõa m¸u xanh xao, mÖt mái mÊt ngñ • T©m huyÕt ø trÖ: to tim, cã ®iÓm ø huyÕt. • T©m háa: t©m phiÒn, bøt døt, mÊt ngñ. 2/08 9
+ S inh tú thæ , kh¾c phÕ kim , biÓu lý tiÓu trê ng. 2 Can: + Tµng huyÕt: – Tµng tr÷vµ ®iÒu tiÕt lîng m¸u cho c¸c t¹ng phñ häat ®éng – Rèi lo¹n: - ¶nh hëng ®Õn häat ®éng cña c¸c t¹ng phñ kh¸c - Can huyÕt kh«ng ®Çy ®ñ: Hoa m¾t, chãng mÆt...v.. - HuyÕt ®i l¹c ®êng->xuÊt huyÕt, n«n ra m¸u. + Chñ s ¬ tiÕt: • §iÒu hßa sù vËn hµnh khÝ huyÕt cña t¹ng phñ ®îc th«ng suèt. • Rèi lo¹n: – VÒ tinh thÇn: uÊt kÕt hay hng phÊn qu¸ ®é (can chñ né) 2/08 – VÒ tiªu hãa: can tú, can vÞ bÊt hßa. 10
+ Can chñ c©n, vinh nhuËn ra m ãng tay, m ãng ch©n. • Can huyÕt nu«i dìng khíp, g©n c¬gióp vËn ®éng ®îc tèt. • Can huyÕt ®Çy ®ñ: vËn ®éng tèt • H, mái ch©n tay, tª, co qu¾p, h¹n chÕ vËn ®éng, sèt cao hao tæn t©n dÞch ->co qu¾p. • Mãng tay, ch©n lµ chç thõa cña c©n m¹ch, nªn t×nh tr¹ng can huyÕt thÓ hiÖn qua mãng tay ch©n. + Can khai khiÕu ra m ¾t: kinh can ®i lªn m¾t • Can nhiÖt ->®au m¾t ®á • Can huyÕt h ->gi¶m thÞ lùc • Can phong néi ®«ng ->mÐo måm, l¸c m¾t. + Can m é c s inh t©m háa, kh¾c tú, biÓu lý víi ®ë m . 2/08 11
Mé t s è bÖnh lý c ña c an: Can khÝ uÊt kÕt: • Nguyªn nh©n: do tinh chÝ bÞ kÝch ®éng ->can khÝ uÊt kÕt->c¶n trë lu th«ng khÝ huyÕt->bÖnh. • BÖnh biÓu hiÖn: m¹ng sên, kinh nguyÖt. • Thuèc: hµnh khÝ gi¶i uÊt, s¬can, thanh can. Can háa vîng viªm lªn trªn • Do uÊt kÕt hãa háa ->viªm, g©y ch¶y m¸u. • BiÓu hiÖn: nhøc ®Çu, phiÒn t¸o ch¶y m¸u. • Thuèc: thanh nhiÖt t¶ háa, thanh can. ThÊp nhiÖt ë kinh can: • Do thÊp nhiÖt lµm can, khÝ trë ng¹i • BiÓu hiÖn: hoµng ®¶m, viªm tinh hoµn, khÝ h b¹ch ®íi. • Thuèc: thanh thÊp nhiÖt ë can ®ëm. 2/08 12
Can phong né i ®«ng: • Do sèt cao hoÆc can thËn ©m h can d¬ng vîng. • BiÓu hiÖn: sèt cao, h«n mª, co qu¾p. (HuyÕt h sinh phong.) • Thuèc: thanh can, b×nh can t¾t phong, dìng huyÕt. Hµn trÖ ë kinh phong: • Do hµn x©m nhËp kinh can ->can khÝ ngng trÖ. • BiÓu hiÖn: ®au h¹ vÞ, tinh hoµn ... • Thuèc: «n lý trõ hµn. 3 Tú: + Chñ vËn hãa thñy cè c: ®å ¨n vµ níc uèng. • HÊp thô, tiªu hãa, vËn chuyÓn thøc ¨n thµnh c¸c chÊt tinh vi ®a lªn phÕ ®Ó vµo t©m m¹ch ®i nu«i dìng toµn th©n. Chøc n¨ng nµy kÐm ->rèi lo¹n tiªu hãa, phï. • §a níc ®i nu«i c¬thÓ->thËn->bµng quang->ra ngoµi (liªn quan ®Õn tú, phÕ, thËn) • VËn hãa kÐm ->®µm Èm (tø chi phï, ®¹i trêng Øa 2/08ch¶y, bông cæ tríng) 13
+Thè ng huyÕt: • - Qu¶n lý huyÕt ch¶y trong lßng m¹ch, lµm kháe m¹ch • - Tú kÐm ->ch¶y m¸u (nhá, kÐo dµi) + Chñ c¬ nhôc, tø chi: • - Mang chÊt dinh dìng cña ®å ¨n nu«i dìng c¬nhôc • - Tú m¹nh c¬nhôc kháe, tú yÕu c¬nhôc mÒm nhÏo, mÖt mái, g©y ra gi¸ng. + Tú Ý ch khÝ : • VËn hãa ®å ¨n t¹o thµnh khÝ nu«i dìng c¬thÓ vµ cung cÊp n¨ng lîng cho c¬thÓ ho¹t ®éng. • Tú khÝ xung tóc c¬thÓ kháe vµ ngîc l¹i. + Tú khai khiÕu ra m iÖng, vinh nhuËn ra m «i: • M«i ®îc tú nu«i dìng. • Tú kháe m«i t¬i nhuËn, ¨n uèng ngon vµ ngîc l¹i m«i th©m x¸m, nh¹t mµu. + Tú thæ s inh phÕ kim , kh¾c thËn thñy, biÓu lý víi vÞ. 2/08 14
4 PhÕ: + PhÕ chñ khÝ , chñ h« hÊp: • PhÕ lµ n¬i trao ®æi khÝ, hÝt thanh khÝ, th¶i träc khÝ, cung cÊp dìng khÝ cho c¬thÓ. • PhÕ cung cÊp khÝ trêi cïng víi khÝ cña ®å ¨n uèng t¹o thµnh t«ng khÝ, t«ng khÝ ®æ vµo t©m m¹ch ®i nu«i d ìng toµn th©n. • PhÕ khÝ b×nh thêng h« hÊp tèt, phÕ khÝ yÕu sÏ rèi lo¹n h« hÊp. + Chñ tuyªn ph¸t, tóc gi¸ng: • Tuyªn ph¸t (tuyªn phÕ): Lµ thóc ®Èy khÝ huyÕt t©n dÞch ph©n bè ra toµn th©n( bªn trong ®i vµo t¹ng phñ kinh l¹c, bªn ngoµi ®i ra b×mao c¬nhôc). PhÕ khÝ kh«ng tuyªn g©y ñng trÖ, rèi lo¹n h« hÊp. • Tóc gi¸ng: lµ ®a khÝ ®i xuèng, khÝ ®i xuèng lµ thuËn, nÕu khÝ ®i lªn lµ nghÞch, uÊt t¹i phÕ, g©y khã thë suyÔn tøc. 2/08 15
+ PhÕ chñ b× m ao, th«ng ®iÒu thñy ®ao: * B×mao: - §îc phÕ tuyªn ph¸t ®a khÝ huyÕt,chÊt dinh dìng nu«i d ìng b¶o vÖ chèng ngo¹i tµ, ®iÒu hßa ®ãng më tÊu lý (tuyÕn må h«i). - BÖnh ë biÓu g©y ¶nh hëng ®Õn phÕ vµ ngîc l¹i, xuÊt hiÖn triÖu chøng ë biÓu lÉn phÕ, vÝ dô phong hµn cã chøng sî giã, sî l¹nh (biÓu) kÌm theo ng¹t mòi ho(phÕ). - Ch÷a kÕt hîp ch÷a c¶ biÓu lÉn phÕ * Th«ng ®iÒu thñy ®¹o: • Lµ phÕ tuyªn ph¸t ®a níc ra bªn ngoµi ®Ó bµi tiÕt qua må h«i, vµ h¬i thë. • Tóc gi¸ng ®a níc xuèng díi ®Ó ®µo th¶i qua con ® êng ®¹i tiÖn vµ tiÓu tiÖn. • Khi ch÷a phï cÇn th«ng phÕ khÝ kÕt hîp lîi niÖu. VÝ dô phï do phßng thñy (viªm cÇu thËn do l¹nh) ®îc ch÷a b»ng tuyªn phÕ lîi niÖu. 2/08 16
+ PhÕ trî t©m : gióp t©m hoµn thµnh chøc n¨ng + Khai khiÕu ra m òi, chñ tiÕng nãi: • Khai khiÕu ra mòi: lµ n¬i thë vµ ngöi cña phÕ, mäi tr¹ng th¸i cña phÕ ®Òu thÓ hiÖn qua mòi, mòi b¶o vÖ cho phÕ, bÖnh cña mòi ¶nh hëng ®Õn phÕ. Ngo¹i tµ x©m nhËp phÕ g©y ng¹t mòi, ch¶y níc mòi. • Chñ tiÕng nãi: phÕ khÝ ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn tiÕng nãi, phÕ khÝ tèt tiÕng nãi sang s¶ng kháe m¹nh, ngîc l¹i tiÕng nãi nhá, yÕu, trÇm, khµn, qua tiÕng nãi cã thÓ x¸c ®Þnh bÖnh ë phÕ, häng, vµ ngîc l¹i. + PhÕ kim s inh thËn thñy, kh¾c can m é c, biÓu lý ®¹i trµng. Mé t s è bÖnh c ña phÕ: • Thùc chøng: • Phong hµn ph¹m phÕ • Phong nhiÖt ph¹m phÕ • §µm träc trë ng¹i phÕ • H chøng: 2/08 17 • PhÕ ©m h
5. ThËn: + ThËn tµng tinh, chñ s inh dôc, ph¸t dôc cña c¬ thÓ • Tinh tiªn thiªn: • Cã s½n tõ bè mÑ truyÒn sang, tõ trong bµo thai, trong ®ã cã tÝnh sinh dôc vµ ®îc tµng tr÷ë thËn. • Tinh hËu thiªn: • Tõ chÊt tinh hoa cña ®å ¨n uèng t¹o thµnh ®Ó nu«i dìng c¬thÓ, cßn thõa bæ sung cho tinh tiªn thiªn vµ tµng tr÷ë thËn. • Tinh tµng tr÷ë thËn gåm tinh tiªn thiªn vµ hËu thiªn quyÕt ®Þnh sù sinh dôc, ph¸t dôc cña c¬thÓ tõ nhá ®Õn trëng thµnh sinh con c¸i ®Õn lóc giµ. N÷7 tuæi thiªn qui thÞnh, 14 thiªn qui ®Õn 49 thiªn qui suy(c¹n), nam 8 tuæi thiªn qui thÞnh, 16 thiªn qui ®Õn 64 tuæi (8x8) thiªn qui suy. • Qu¸ tr×nh sinh trëng, ph¸t triÓn c¬thÓ, sinh con c¸i ®Òu liªn quan ®Õn thËn tinh, chøc n¨ng tµng tinh tèt c¬thÓ ph¸t triÓn tèt kháe m¹nh vµ ngîc l¹i cÇn ch÷a vµo thËn. 2/08 18
+ MÖnh m «n háa: • Tinh biÕn thµnh khÝ gäi lµ thËn khÝ • ThËn tinh cßn gäi thËn ©m, nguyªn ©m, ch©n ©m • ThËn khÝ gäi lµ thËn d¬ng , ch©n d¬ng, mÖnh m«n háa, nguyªn d¬ng. • ThËn ©m lµ ch©n thñy tiªn thiªn; mÖnh m«n háa lµ ch©n háa tiªn thiªn. • Quan hÖ gi÷a thËn ©m vµ d¬ng lµ quan hÖ “©m d¬ng hå c¨n, thñy háa kÝ tÕ ” t¹o thÕ c©n b»ng, bÖnh tËt lµ do sù mÊt c©n b»ng. + Chñ khÝ hãa níc (chñ thñy) • Tøc lµ thËn khÝ cung cÊp, vËn chuyÓn, thanh läc bµi tiÕt lîng níc trong c¬thÓ. ViÖc ®iÒu tiÕt nµy liªn quan ®Õn c¸c t¹ng: phÕ tuyªn ph¸t tóc gi¸ng th«ng ®iÒu thñy ®¹o, nguån níc trªn; thËn lµ nguån níc díi; tú chñ vËn háa thñy cèc; ngoµi ra cã thÓ c¶ t©m chñ huyÕt m¹ch. V×vËy khi ø ®äng níc trong c¬thÓ cÇn quan t©m ®Õn c¸c t¹ng nµy. 2/08 19
+ ThËn chñ cè t, dìng n∙o, s inh huyÕt: • Chñ cèt: v×thËn tµng tinh, tinh sinh tñy, tñy ë trong x ¬ng nu«i dìng cèt nªn bÖnh vÒ x¬ng cèt cã thÓ ch÷a vµo thËn. • Dìng n·o: v×thËn sinh tñy, tñy ë cét sèng th«ng víi n·o, kh«ng ngõng bæ sung tinh tñy cho n·o (n·o lµ bÓ cña tñy). V×vËy thËn (tiªn thiªn) suy kÐm ¶nh hëng ®Õn ph¸t triÓn trÝ tuÖ thêng ch÷a vµo thËn. • Sinh huyÕt: v×huyÕt do tinh sinh ra, tinh l¹i tµng tr÷ë thËn v×vËy thËn sinh huyÕt, huyÕt h cÇn kÕt hîp ch÷a vµo thËn. + ThËn n¹p khÝ : • Lµ sù hîp t¸c víi phÕ trong qu¸ tr×nh h« hÊp, trong khi h« hÊp cã giai ®o¹n n¹p khÝ vµo thËn, nÕu chøc n¨ng nµy kÐm dÉn ®Õn phÕ khÝ nghÞch g©y nªn chøng ho hen khã thë, ch÷a cÇn kÕt hîp cè thËn ®Ó n¹p khÝ. 2/08 20