1
BÀI GIẢNG
KÝ SINH TRÙNG
VÀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG THÚ Y
Giảng viên
TS. Hồ Thị Dung
ThS. Nguyễn Thị Thuỳ
NĂM 2022
Huế, 2021
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM HUẾ
KHOA CHĂN NUÔI THÚ Y
2
MỤC LỤC
CHƯƠNG I. ĐẠI CƯƠNG VỀ KÝ SINH TRÙNG VÀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG
THÚ Y .......................................................................................................................... 5
I. ĐẠI CƯƠNG VỀ KÝ SINH TRÙNG ...................................................................... 5
1. Khái niệm ký sinh trùng học .................................................................................... 5
2. Khái niệm và phân loại ký sinh trùng ...................................................................... 5
3. Khái niệm và phân loại ký chủ ................................................................................. 6
4. Những thiệt hại do ký sinh trùng gây ra ................................................................... 7
5. Đặc điểm đời sống ký sinh của ký sinh trùng .......................................................... 9
6. Tác động qua lại giữa ký sinh trùng và ký chủ ........................................................ 1
7. Tính cảm thụ của con vật đối với bệnh ký sinh trùng .............................................. 1
II. ĐẠI CƯƠNG VỀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG ......................................................... 2
1. Định nghĩa và cách gọi tên bệnh ký sinh trùng ........................................................ 2
2. Miễn dịch của cơ thể chống lại bệnh ký sinh trùng ................................................. 3
3. Dịch tễ học bệnh ký sinh trùng ................................................................................ 4
4. Học thuyết diệt trừ bệnh giun sán ............................................................................ 1
5. Chẩn đoán bệnh ký sinh trùng .................................................................................. 1
CHƯƠNG 2. GIUN SÁN HỌC ................................................................................... 5
PHẦN 1. SÁN LÁ VÀ MỘT SỐ BỆNH SÁN LÁ ...................................................... 5
I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA SÁN LÁ ....................................................................... 5
1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo ...................................................................................... 5
2. Vòng đời của sán lá .................................................................................................. 7
II. BỆNH SÁN LÁ THƯỜNG GẶP Ở GIA SÚC, GIA CẦM .................................... 8
1. Bệnh sán lá gan ở gia súc nhai lại ............................................................................ 8
2. Bệnh sán lá ruột lợn ............................................................................................... 14
3. Bệnh sán lá dạ cỏ ................................................................................................... 18
4. Bệnh sán lá ở cơ quan sinh sản gia cầm ................................................................. 22
5. Bệnh sán lá ruột gia cầm ........................................................................................ 26
PHẦN 2. SÁN DÂY VÀ MỘT SỐ BỆNH SÁN DÂY .............................................. 30
I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA SÁN DÂY ................................................................. 30
1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo sán dây ....................................................................... 30
2. Vòng đời ................................................................................................................. 32
3. Phân loại sán dây, các loại ấu trùng sán dây gây bệnh cho vật nuôi ............... Error!
Bookmark not defined.
II. BỆNH DO SÁN DÂY VÀ ẤU TRÙNG SÁN DÂY ............................................ 33
3
1. Bệnh sán dây Moniezia ở gia súc nhai lại .............................................................. 33
2. Bệnh sán dây ở gà .................................................................................................. 38
3. Bệnh sán dây ở chó và mèo .................................................................................... 42
4. Bệnh gạo lợn .......................................................................................................... 44
5. Bệnh ấu sán cổ nhỏ .................................................................................................. 1
PHẦN 3. GIUN TRÒN VÀ MỘT SỐ BỆNH GIUN TRÒN ....................................... 2
I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA GIUN TRÒN ............................................................... 2
1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo ...................................................................................... 2
2. Vòng đời ................................................................................................................... 3
II. CÁC BỆNH DO GIUN TRÒN GÂY RA ............................................................... 1
1. Bệnh giun đũa lợn .................................................................................................... 1
2. Bệnh giun đũa bê, nghé ............................................................................................ 1
3. Bệnh giun đũa gà ...................................................................................................... 2
4. Bệnh giun đũa ở chó ................................................................................................ 1
5. Bệnh do giun xoăn ở gia súc nhai lại ....................................................................... 1
6. Bệnh giun móc ở loài ăn thịt .................................................................................... 1
7. Bệnh giun xoắn ........................................................................................................ 1
CHƯƠNG 3. ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT KÝ SINH VÀ BỆNH DO ĐỘNG VẬT
CHÂN ĐỐT ................................................................................................................. 1
I. ĐẠI CƯƠNG VỀ ĐỘNG VẬT CHÂN ĐỐT KÝ SINH .......................................... 1
1. Đặc điểm hình thái, cấu tạo và phân loại ................................................................. 1
2. Đặc điểm sinh học, vai trò gây bệnh và biện pháp phòng trừ động vật chân đốt .... 2
II. VE, GHẺ, CÔN TRÙNG KÝ SINH VÀ GÂY BỆNH ............................................ 7
1. Phân bộ Ixodoidea .................................................................................................... 7
2. Phân bộ mạt .............................................................................................................. 1
3. Phân bộ mò ............................................................................................................... 1
4. Phân bộ ghẻ .............................................................................................................. 1
CHƯƠNG 4. ĐƠN BÀO KÝ SINH VÀ BỆNH DO ĐƠN BÀO GÂY RA ............... 1
I. ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA ĐƠN BÀO KÝ SINH .............................................. 1
1. Hình thái ................................................................................................................... 1
2. Đặc điểm sinh học .................................................................................................... 1
II. PHÂN LOẠI ĐƠN BÀO KÝ SINH ........................................................................ 2
1. Lớp mao trùng .......................................................................................................... 2
2. Lớp bào tử trùng ....................................................................................................... 1
4
3. Lớp roi trùng ............................................................................................................ 1
4. Lớp chân giả ............................................................................................................. 1
III. MỘT SỐ BỆNH ROI TRÙNG Ở GIA SÚC .......................................................... 1
1. Bệnh tiên mao trùng do roi trùng giống Trypanosoma ............................................ 1
2. Bệnh sảy thai do Trichomonas ở bò ......................................................................... 4
IV. MỘT SỐ BỆNH BÀO TỬ TRÙNG Ở GIA SÚC .................................................. 1
1. Bệnh lê dạng trùng ở bò ........................................................................................... 1
2. Bệnh theileria ở bò ................................................................................................... 1
3. Bệnh đơn bào đường máu gà do Leucocytozoon ..................................................... 4
4. Bệnh cầu trùng gà .................................................................................................... 1
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................ 3
5
CHƯƠNG I. ĐẠI CƯƠNG VỀ KÝ SINH TRÙNG VÀ BỆNH KÝ SINH TRÙNG THÚ Y
I. ĐẠI CƯƠNG VỀ KÝ SINH TRÙNG
1. Khái niệm ký sinh trùng học
Ký sinh trùng học là môn khoa học nghiên cứu về mối quan hệ giữa vật ký sinh và vật
chủ (ký sinh trùng và ký chủ), rút ra các quy luật cơ bản trong quá trình thích nghi của cơ thể
vật ký sinh và vật chủ, tạo cơ sở để đề xuất các biện pháp đấu tranh với các bệnh ký sinh trùng,
nhằm nâng cao sức khoẻ con người và phát triển vật nuôi, cây trồng.
Ký sinh trùng học động vật là khoa học nghiên cứu ký sinh trùng ở người, động vật và
các bệnh do chúng gây ra ở động vật và người. Bao gồm ký sinh trùng y học và thú y học, trong
bài giảng này sẽ chủ yếu đề cập đến ký sinh trùng thú y học.
Ký sinh trùng thú y học là khoa học nghiên cứu ký sinh trùng ở vật nuôi và các bệnh do
chúng gây ra trên vật nuôi. Trong đó, đối tượng nghiên cứu gồm 3 nhóm chính: Giun sán (khoa
học về giun sán); chân khớp (khoa học về tiết túc); nguyên sinh động vật (khoa học về đơn bào)
gây hại cho người và động vật. Phạm vi nghiên cứu của ký sinh trùng thú y gồm: vị trí của ký
sinh trùng trong hệ thống phân loại
2. Khái niệm và phân loại ký sinh trùng
2.1. Khái niệm ký sinh trùng
Ký sinh trùng là những sinh vật sống nhờ vào ký chủ đang sống, chiếm đoạt các chất dinh
dưỡng của ký chủ đó để sống và phát triển. Ví dụ: giun đũa lợn (Ascaris suum) là ký sinh trùng
tồn tại ở ruột lợn, nó chiếm đoạt chất dinh dưỡng của lợn để phát triển.
Trong hiện tượng ký sinh, ký sinh trùng nhỏ bé và yếu hơn rất nhiều so với ký chủ. Chúng
cần ký sinh ở một ký chủ sống để chiếm đoạt chất dinh dưỡng liên tục hoặc nhiều lần, đồng
thời ký chủ cũng là nơi cư trú lâu dài hoặc tạm thời của các loài ký sinh trùng này.
2.2. Phân loại ký sinh trùng
Ký sinh trùng có nhiều chỗ cư trú và nhiều cách sống khác nhau. Vì vậy, có thể phân loại
ký sinh trùng theo một số căn cứ sau:
a. Theo chỗ cư trú của ký sinh trùng
Ngoại ký sinh trùng sống trên bề mặt của cơ thể vật chủ (da, lông, mang), ví dụ như ve,
bét, bọ chét và muỗi, vv.
Nội ký sinh trùng sống trong xoang, mô và tế bào của ký chủ, ví dụ như lớp bào tử trùng
Sporozoa, sán dây, sán lá và giun tròn.
Mỗi loài ký sinh trùng đều chỉ thích hợp với những vị trí ký sinh nhất định trên hoặc bên
trong cơ thể ký chủ. Khi chúng ký sinh ở những chỗ khác thì được gọi là “ký sinh trùng lạc
chỗ”. Trong quá trình ký sinh, ký sinh trùng có thể thay đổi chỗ ở tuỳ theo từng giai đoạn phát
triển. Ví dụ: Giun xoắn (Trichinella spiralis) giai đoạn trưởng thành sống trong thành ruột non,
giai đoạn ấu trùng sống trong cơ. Ký sinh trùng sốt rét (Plasmodium vivax) phát triển trong tế
bào gan, giai đoạn sau vào trong máu.
