Bài 5: Ngân hàng trung ương và chính sách tiền tệ
FIN101_Bai5_v1.0013105223 61
BÀI 5 NGÂN HÀNG TRUNG ƯƠNG VÀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ
Hướng dẫn học
Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:
Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia
thảo luận trên diễn đàn.
Đọc tài liệu:
1. Giáo trình Lý thuyết Tài chính Tiền tệ, PGS. TS. Nguyễn Hữu Tài chủ biên, NXB
Đại học KTQD.
2. Tiền tệ, ngân hàng và Thị trường tài chính, Frederic S. Mishkin, NXB Khoa học
Kỹ thuật, 2001.
Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc qua email.
Trang Web môn học.
Nội dung
Bài này có 3 vấn đề chính cần hiểu rõ: quá trình cung ứng tiền tệ đơn giản, chức năng và
hoạt động của NHTW, chính sách tiền tệ.
Trước hết, để hiểu được quá trình tạo tiền đơn giản, chúng ta cần hiểu rõ ý ngh
ĩ
a bảng
cân đối tiền tệ rút gọn của NHTW (NHTW), cách thức làm thay đổi cơ số tiền tệ, và
thông qua hoạt động nhận tiền gửi và cho vay của hệ thống NHTM, lượng tiền cung
ứng sẽ thay đổi như thế nào.
Đối với hoạt động của NHTW, sinh viên cần hiểu và giải thích được các chức năng
của NHTW, các hoạt động gắn với các chức năng đó, và giải thích được sự khác biệt
cơ bản về chức năng và hoạt động giữa NHTW với NH thương mại.
Đối với vấn đề chính sách tiền tệ, ngoài việc hiểu và giải thích ý nghĩa mục tiêu của
chính sách tiền tệ, sinh viên cần hiểu cơ chế sử dụng các công cụ của chính sách tiền tệ
để điều tiết lượng tiền cung ứng nhằm đạt được các mục tiêu của chính sách tiền tệ.
Mục tiêu
Sau khi học xong bài này, sinh viên cần thực hiện được các việc sau:
Phân tích nội dung bảng cân đối tiền tệ rút gọn của NHTW.
Mô tả quá trình tạo tiền đơn giản trong hệ thống ngân hàng và công thức mô hình tạo
tiền đơn giản.
Phân tích các chức năng của NHTW và các hoạt động gắn với các chức năng đó.
Phân biệt sự khác nhau cơ bản giữa NHTW với NHTM.
Phân tích cơ chế hoạt động của chính sách tiền tệ.
Phân tích các mục tiêu của chính sách tiền tệ và mối liên hệ giữa các mục tiêu đó.
Phân tích các công cụ của chính sách tiền tệ và việc sử dụng các công cụ đó trong quá
trình thực thi chính sách tiền tệ.
Bài 5: Ngân hàng trung ương và chính sách tiền tệ
62 FIN101_Bai5_v1.0013105223
Tình huống dẫn nhập
Lựa chọn định hướng thực thi chính sách tiền tệ
Ngân hàng Nhà nước Việt Nam cũng như các NHTW ở nhiều nước luôn phải đứng trước những
sự lựa chọn: ưu tiên thúc đẩy tăng trưởng kinh tế hay ưu tiên kiểm soát lạm phát vì 2 mục tiêu
này thường xung đột nhau và số liệu kinh tế trên thực tế cho thấy, không phải lúc nào cũng dễ
dàng để ra quyết định là nghiêng về tăng trưởng kinh tế hay là hạn chế lạm phát.
Năm 2012 khép lại đối với Việt Nam với tốc độ tăng trưởng kinh tế là 5,03% (thấp hơn mục tiêu
của Quốc hội là 6,25%) và tỷ lệ lạm phát là 6,81% (cũng thấp hơn mục tiêu của Quốc hội là
10%). Số liệu quí I/2013 về tỷ lệ tăng trưởng kinh tế (4,89%) và lạm phát (6,64%) trong đều thấp
hơn so với các các mục tiêu mà Quốc hội đặt ra (tăng trưởng kinh tế 5,5% và kiểm soát lạm phát
ở mức 8%).
Với những số liệu cơ bản nêu trên, theo Anh (Chị), Ngân hàng Nhà nước Việt Nam
nên thực thi chính sách tiền tệ như thế nào để đạt được mục tiêu do Quốc hội đặt ra?
Gợi ý:
1. NHNN nên thực thi chính sách tiền tệ thắt chặt hay nới lỏng?
2. Để thực thi chính sách tiền tệ theo ý kiến của Anh (Chị), các công cụ của chính
sách tiền tệ nên được sử dụng như thế nào?
Bài 5: Ngân hàng trung ương và chính sách tiền tệ
FIN101_Bai5_v1.0013105223 63
5.1. Bảng CĐ tiền tệ rút gọn của NHTW và quá trình thay đổi cơ số tiền tệ
5.1.1. Bảng cân đối tiền tệ rút gọn của NHTW
Bảng cân đối tiền tệ rút gọn của NHTW có các khoản mục sau đây:
NHTW
Tài sản Nợ
Chứng khoán Tiền lưu hành ngoài hệ thống ngân hàng (C)
Tiền cho vay chiết khấu Dự trữ của các NHTM (R)
Cơ số tiền tệ (MB = C + R)
Các khoản mục bên Nợ:
Tiền lưu hành ngoài ngân hàng: đây là số tiền giấy do NHTW phát hành và hiện
tại đang được các tổ chức, cá nhân không phải là ngân hàng nắm giữ. Đây là khoản
nợ của NHTW vì nếu là trong chế độ bản vị vàng, NHTW có nghĩa vụ chuyển đổi
các đồng tiền giấy đó ra vàng cho người nắm giữ tiền giấy khi họ có yêu cầu
chuyển đổi. Trong chế độ bản vị tiền giấy, NHTW không có nghĩa vụ chuyển đổi
tiền giấy ra vàng, nhưng họ có trách nhiệm bảo vệ giá trị của đồng tiền giấy mà họ
phát hành.
Tiền dự trữ của các NHTM. Tiền dự trữ bao gồm tiền mặt ở trong két của các
NHTM và tiền gửi của NHTM tại NHTW. Đây là khoản nợ của NHTW vì khi các
NHTM có tiền gửi ở NHTW yêu cầu rút tiền mặt ra thì NHTW có trách nhiệm đáp
ứng yêu cầu đó.
Các khoản mục bên Tài sản:
Chứng khoán: đây là các loại tài sản tài chính do NHTW nắm giữ. Các loại chứng
khoản chủ yếu là các loại trái phiếu chính phủ, tín phiếu kho bạc và một số loại
giấy tờ có giá khác. Các tài sản này đem lại thu nhập cho NHTW.
Tiền cho vay chiết khấu: đây là khoản tiền mà NHTW cho các NHTM vay. Các
khoản vay chiết khấu thuần túy là các khoản tiền ứng trước, không cần tài sản đảm
bảo, được NHTW cho vay và trừ đi ngay tiền lãi của khoản vay (vì vậy được gọi là
chiết khấu).
5.1.2. Quá trình thay đổi cơ số tiền tệ
NHTW có thể thay đổi cơ số tiền tệ thông qua 2 nghiệp vụ:
Thứ nhất là nghiệp vụ thị trường mở. Đó là việc NHTW mua, bán các chứng khoán
với các NHTM, từ đó làm thay đổi cơ số tiền tệ.
Ví dụ, NHTW mua 100 tỷ tín phiếu kho bạc từ ngân hàng Đệ Nhất. Như vậy, ta sẽ có
thay đổi trong bảng CĐKT của NHTW và ngân hàng Đệ Nhất như sau:
NHTW
Chứng khoán + 100 tỷ Dự trữ + 100 tỷ
Bài 5: Ngân hàng trung ương và chính sách tiền tệ
64 FIN101_Bai5_v1.0013105223
Ngân hàng Đệ Nhất
Dự trữ
Chứng khoán
+ 100 tỷ
- 100 tỷ
Kết quả của nghiệp vụ này là làm dự trữ của NHTM tăng 100 tỷ và cơ số tiền tệ tăng
100 tỷ.
Thứ hai, nghiệp vụ cho vay chiết khấu. Ví dụ, NHTW cho Ngân hàng Đệ nhất vay
100 tỷ. Như vậy, ta sẽ có thay đổi trong bảng CĐKT của NHTW và Ngân hàng Đệ
Nhất như sau:
NHTW
Cho vay chiết khấu + 100 tỷ Dự trữ + 100 tỷ
Ngân hàng Đệ Nhất
Dự trữ + 100 tỷ Vay từ NHTW + 100 tỷ
Kết quả của nghiệp vụ này là làm dự trữ của NHTM tăng 100 tỷ và cơ số tiền tệ tăng
100 tỷ.
5.2. Quá trình tạo tiền đơn giản trong hệ thống ngân hàng
Quá trình tạo tiền trong hệ thống NHTM
Hệ thống các NHTM có một chức năng rất quan trọng đó là chức năng tạo tiền. Sự
thật là toàn bộ hệ thống ngân hàng có thể làm được điều mà từng ngân hàng riêng
lẻ không thể thực hiện được. Hệ thống ngân hàng có thể nới rộng việc cho vay nợ
từ đó mở rộng khối lượng các phương tiện thanh toán trong nền kinh tế lên nhiều
lần so với số dự trữ mới được tạo ra.
Để hiểu được bản chất của quá trình tạo tiền gửi qua các ngân hàng, ta sẽ làm rõ
các vấn đề sau:
o Mức cung tiền tệ M bao gồm tiền giấy ngoài ngân hàng (C) và những tiền gửi
có thể rút bằng séc trong ngân hàng (D). M = C + D
o Giả sử tỷ lệ dự trữ bắt buộc là 10% và các ngân hàng trong hệ thống ngân hàng
cho vay hết số dự trữ có thể cho vay, tức là dự trữ vượt mức bằng không.
Cơ chế của quá trình tạo ra tiền gửi cho các NHTM như sau:
NHTW mua vào 100 tỷ TPKB từ Ngân hàng Đệ Nhất. Như vậy, ta sẽ có thay đổi
trong bảng CĐKT của NHTW và Ngân hàng Đệ Nhất như sau:
NHTW
Chứng khoán + 100 tỷ Dự trữ + 100 tỷ
Bài 5: Ngân hàng trung ương và chính sách tiền tệ
FIN101_Bai5_v1.0013105223 65
Ngân hàng Đệ Nhất
Dự trữ
Chứng khoán
+ 100 tỷ
- 100 tỷ
Kết quả của nghiệp vụ này là làm dự trữ của ngân hàng Đệ Nhất tăng 100 tỷ và cơ số
tiền tệ tăng 100 tỷ. Ngân hàng Đệ Nhất chưa phải tăng dự trữ bắt buộc nên cho ông
An nào đó vay hết 100 tỷ, ông An đem tiền gửi vào ngân hàng An Bình. Bảng CĐKT
của ngân hàng An Bình có dạng như sau:
Ngân hàng An Bình
Dự trữ + 100 tỷ Tiền gửi + 100 tỷ
Ngân hàng An Bình phải thực hiện dự trữ bắt buộc tăng thêm 10 tỷ, ngân hàng này
cho ông Bảo nào đó vay 90 tỷ, ông Bảo đem tiền gửi vào ngân hàng Bảo Việt. Bảng
CĐKT của ngân hàng Bảo Việt thay đổi như sau:
Ngân hàng Bảo Việt
Dự trữ + 90 tỷ Tiền gửi + 90 tỷ
Ngân hàng Bảo Việt phải dự trữ bắt buộc tăng thêm 9 tỷ vào cho ông Công nào đó vay
81 tỷ, ông Công lại đem tiền gửi vào ngân hàng Công thương. Bảng CĐKT của ngân
hàng Công thương thay đổi như sau:
Ngân hàng Công Thương
Dự trữ + 81 tỷ Tiền gửi + 81 tỷ
Quá trình này được lặp lại cho tới ngân hàng thứ n trong hệ thống NHTM. Lượng tiền
cung ứng tăng lên trong hệ thống ngân hàng bằng tổng số dư tiền gửi tăng thêm trong
hệ thống NHTM. Ta có phương trình sau:
M = D = 100 + 90 + 81 + … = 100 × 1/0,1 = 1.000 tỷ
Như vậy, lượng tiền cung ứng tăng lên 1.000 tỷ. Đây được gọi là quá trình tạo tiền
đơn giản trong hệ thống ngân hàng.
Số nhân tiền đơn giản
Chúng ta thấy rằng có một số nhân tiền khi có số tiền dự trữ mới tăng lên. Tỷ lệ
của lượng tiền cung ứng tăng thêm so với mức tăng thêm của tiền dự trữ gọi là số
nhân của mức cung tiền tệ. Trong trường hợp đơn giản được phân tích như ở đây,
số nhân của mức cung tiền tệ là:
1/0.1 = 10 = 1/ tỷ lệ dự trữ bắt buộc = 1/ rD