Bài giảng Máu Hematology: Chương 5.1

Chương 5.1 HỆ MÁU

Hematology

• 1. Các thành phần của máu

– a. Huyết tương – b. Bạch cầu – c. Hồng cầu – d. Tiểu cầu

• 2. Nhóm máu và sự đông máu

1 2 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Chức năng của máu

Mô máu (Blood Tissue)

1. Chức năng vận chuyển

2. Chức năng cân bằng nước và muối khoáng

3. Chức năng điều hòa nhiệt

thành phần Máu: gồm huyết tương (plasma) chiếm 55% và các tế bào máu (blood cells) chiếm 45%: cầu, hồng bạch cầu, tiểu cầu.

4. Chức năng bảo vệ

5. Chức năng thống nhất cơ thể và điều hòa hoạt động cơ thể

thành phần chất căn bản giống huyết

Chất căn bản vô định hình ở dạng lỏng, đó chính là huyết tương của máu và bạch huyết. Bạch huyết: tương nhưng ít protein hơn, không có hồng cầu và tiểu cầu, chỉ có bạch cầu mà chủ yếu là Lymphocytes.

3 4 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Chức năng vận chuyển

Chức năng cân bằng nước và muối khoáng

• Máu là con đường vận chuyển:

– Các chất dinh dưỡng sau quá trình tiêu hóa và hấp

thụ ở nhung mao ruột

– Của khí O2 từ phổi đến mô và khí CO2 từ mô đến

phổi

• Máu đảm bảo sự cân bằng nước và muối khoáng cho cơ thể. Nước là thành phần không thể thiếu được của sự sống. Các phản ứng cơ bản của sự sống đều được thực hiện trong môi trường nước.

• Cân bằng nước đảm bảo sự sống còn của cơ thể. Thông qua chức năng này máu trực tiếp duy trì áp suất thẩm thấu và độ pH của dịch thể luôn luôn được ổn định.

– Của các hormon do tuyến nội tiết tiết ra – Sản phẩm thừa của các quá trình trao đổi chất… • Cả huyết tương và tế bào máu là hồng cầu đều tham gia vào công việc vận chuyển này bằng cách hòa tan hay kết hợp với các chất chuyển trong huyết tương và trong hồng cầu.

5 6 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Chức năng điều hòa nhiệt

Chức năng bảo vệ

• Máu tham gia bảo vệ cơ thể. Chức năng này do các tế bào bạch cầu đảm nhiệm. Một nhóm các tế bào bạch cầu thực hiện quá trình thực bào các vi khuẩn, các vật lạ, các độc tố xâm nhập vào cơ thể.

• Máu tham gia điều hòa thân nhiệt, đặc biệt là ở các loài động vật đẳng nhiệt. Máu mang nhiệt ở phần "lõi" của cơ thể ra ngoài để thải vào môi trường hoặc giữ nhiệt cho cơ thể nhờ cơ chế co mạch da.

• Duy trì nhiệt độ bên trong cơ thể và thích ứng với nhiệt độ môi trường ngoài là chức năng quan trọng của máu thông qua sự lưu thông và phân phối máu trên toàn cơ thể.

• Các tế bào bạch cầu sinh ra kháng thể thực hiện các phản ứng miễn dịch bảo vệ cơ thể. • Khi cơ thể bị những tổn thương dẫn đến chảy máu thì hiện tượng đông máu sẽ làm cho vết thương bị bít lại giúp cơ thể không bị mất máu

Chức năng thống nhất cơ thể và điều hòa hoạt động cơ thể

Khối lượng, thành phần và các tính chất hóa học của máu

• Máu lưu thông khắp cơ thể tạo ra môi trường liên hệ mật thiết giữa các bộ phận của cơ thể, và các chất do các bộ phận này sinh ra có thể theo dòng máu tới tác động vào các bộ phận khác giúp cho cơ thể hoạt động nhịp nhàng thống nhất

• Hormon được vận chuyển bằng đường tuần hoàn đến nhóm tế bào khác cùng cơ thể có tác dụng điều tiết đặc hiệu tế bào đích. Hormon đóng vai trò quan trong trong việc điều hòa các hoạt động cơ bản của cơ thể nư trao đổi chất, phát triển, sinh sản.

7 8 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

9 10 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Các tính chất lý, hóa học của máu

Khối lượng máu • Ở người khối lượng máu chiếm 7-9% trọng lượng cơ thể. Người trưởng thành có khoảng 4-5 l máu. Ở nam giới lượng máu nhiều hơn nữ giới.

• Khối lượng máu thay đổi theo loài. Lượng máu còn thay đổi

theo một số trạng thái.

• Ở trạng thái bình thường, có khoảng ½ lượng máu lưu thông trong mạch còn ½ được dự trữ ở lá lách khoảng 16%, gan 20%, dưới da 10%. Máu ở dạng dự trữ thường đặc hơn máu lưu thông do lượng nước được hấp thu bớt. Máu dự trữ được bổ sung cho máu lưu thông khi cơ thể bị mất máu, khi lao động cơ bắp kéo dài, khi nhiệt độ cơ thể tăng, hoặc trạng thái ngạt thở xúc cảm mạnh.

•Tỷ trọng của máu: Ở người tỷ trọng của máu là 1,051-1,060, trong đó của riêng huyết tương là 1,028-1,030, của riêng hồng cầu là 1,09-1,10. Tỷ trọng máu thay đổi theo các loài khác nhau không lớn •Độ nhớt của máu: Độ nhớt chung của máu so với nước là 5, trong đó của riêng huyết tương là 1,7 -2,2. Độ nhớt của máu do hồng cầu và thành phần protein trong huyết tương quyết đinh

11 12 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Các tính chất lý, hóa học của máu

Phản ứng của máu (cid:61656) Phản ứng của máu hay giá trị pH của máu phụ thuộc vào hàm lượng H+ và OH- trong máu. Nồng độ OH- cao hơn H+ 17 lần nên máu có phản ứng kiềm yếu, giá trị pH 7,36.

(cid:61656) Giá trị pH là một hằng số, trong cơ thể nó luôn được ổn định nhờ một số hệ đệm có mặt trong máu. Cơ chế đệm tự động cũng chính là cơ chế điều hòa thăng bằng acid-base của thể dịch. (cid:61656) Giá trị pH máu của một số loài động vật như

•Áp suất thẩm thấu của máu Áp suất thẩm thấu của máu do hàm lượng của muối khoáng và của các protein hòa tan trong huyết tương quyết định. Đây là một chỉ tiêu sinh lý quan trọng và phài luôn được duy trì ở một hằng số. Ở người áp suất thẩm thấu dao động trong khoảng 7,6-8,1 atm. Giá trị này chủ yếu do các muối vô cơ hòa tan (chủ yếu là NaCl) tạo thành.

sau: Trâu, bò 7,25 - 7,45; lợn 7,97; dê, cừu 7,49; chó 7,36;

thỏ 7,58.

Ở người: pH máu động mạch: 7,4 (7,38 - 7,43); pH

máu tĩnh mạch: 7,37 (7,35 - 7,40)

13 14 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Thành Phần Chính Của Máu

Máu

Protein huyết tương có các thành phần cơ bản sau đây

Albumin:

42 g/l

15 16 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Huyết tương (Plasma) • Huyết tương là phần lỏng của máu, màu hơi vàng, chiếm 55-60% thể tích máu toàn phần

Globulin:

24 g/l

Tỉ lệ albumin/globulin:

1,7

• Huyết tương chứa 90-92% là nước, còn lại là các chất hữu cơ và các chất vô cơ.

α1 globulin:

3,5 g/l

α 2 globulin:

5 g/l

• Huyết tương bị lấy mất fibrinogen thì gọi

là huyết thanh.

β globulin:

8 g/l

7,5 g/l

(cid:404) globulin:

Fibrinogen

2- 4 g/l 18

17 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

2. Các chất hữu cơ không phải là protein

3. Các chất vô cơ

Nhóm này rất đa dạng và thường được chia làm hai loại: những chất có và không chứa nitơ.

Những chất hữu cơ không phải protein, có chứa nitơ

• Các chất vô cơ thường ở dạng ion và được

Urê

300mg/l

chia thành hai loại anion và cation.

Acid amin tự do

500mg/l

Acid uric

45mg/l

Creatin, creatinin

30mg/l

Bilirubin

5mg/l

Amoniac

2mg/l

Các chất hữu cơ không phải protein, không chứa nitơ

• Các chất vô cơ giữ vai trò chủ yếu trong điều hoà áp suất thẩm thấu, điều hoà pH máu và tham gia vào các chức năng của tế bào

Glucose:

1g/l

Lipid:

5g/l

Cholesterol

2g/l

Phospholipid

1,5g/l

0,1g/l 19

20 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí

Acid lactic 24/03/2010 8:01 CH

24/03/2010 8:01 CH

Chức năng huyết tương

Thành phần tế bào

• Huyết tương có tác dụng như dung dịch đệm

giữ cho pH ổn định.

• Huyết tương vận chuyển các chất dinh dưỡng hoà tan (gluco, axit amin...), các sản phẩm bài tiết (ure, axit uric), các khí hoà tan (O2, CO2 và Nitơ), hormon và vitamin.

• Vì vậy, huyết tương là dung dịch ngoại bào, môi

trường cho tất cả các tế bào

Hồng cầu: Erythrocyte (RBC)

Thành phần hồng cầu

Nước

67,00 %

• Ở chim và những loài động vật có xương sống bậc thấp, hồng cầu có hình trứng và là một tế bào máu có nhân.

Hemoglobin

28,00 %

Lipid các loại (lecitin, cholesterol)

0,30 %

2,00 %

• Ở người và động vật có vú, hồng cầu hình đãi hai mặt lõm, không có nhân và các bào quan, nó trở thành cái túi chứa đầy huyết cầu tố (hemoglubin).

Những chất khác có chứa nitơ (enzym, protein, glutation)

Urê

0,02 %

Các chất vô cơ (K+)

1,20 %

• Kích thước 7,5 x 2.5 (cid:61549)m • Số lượng: 4-6 triệu /mm3 • Đời sống: 100-120 ngày • Chức năng: vận chuyển O2 và

CO2

21 22 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

23 24 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

(cid:67)(cid:7845)(cid:117) (cid:116)(cid:114)(cid:250)(cid:99) (cid:72)(cid:101)(cid:109)(cid:111)(cid:103)(cid:108)(cid:111)(cid:98)(cid:105)(cid:110)(cid:32)(cid:40)(cid:72)(cid:98)(cid:41)

(cid:61538)

• Hemoglobin là phân tử protein được tạo thành từ 4 chuỗi amino acids (globin), mỗi chuỗi chứa một ion Sắt gắn với nhóm heme. Mỗi nhóm heme có thể liên kết với một oxygen.

(cid:61537)

• Hemoglobin cho phép máu vận chuyển oxygen nhiều hơn là chỉ vận chuyển bằng cách hò tan trong huyết tương. Một hồng cầu có chứa khoảng 250 triệu hemoglobin, mỗi hemoglobin có thể liên kết với 4 oxygen. Vì vậy, một tế bào hồng cầu có thể vận chuyển khoảng một tỉ nguyên tử oxygen!

Khi những hồng cầu già chúng sẽ bị phá vỡ ở gạn và tỳ tạng đồng thời phóng thích hemoglobin, một số được tái sử dụng, và phần còn lại rời cơ thể ở dạng sắc tố nâu của phân gọi là stercobilin. Dù rằng, chế độ dinh dưỡng protein và sắt vẫn là nguồn cần thiết cung cấp hemoglobin.

Hemoglobin có khả năng liên kết thuận nghịch với oxygen, gắn với oxygen ở phổi và giải phóng ở mô trong cơ thể. Hồng cầu chưa trưởng thành (erythroblasts) tổng hợp hemoglobin và chuyển thành dạng trưởng thành erythrocytes trong tủy đỏ xương.

Điều hòa sinh hồng cầu

CÁC LOẠI BẠCH CẦU

25 26 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

27 28 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH

Erythropoietin do thận sản xuất ở dạng chưa hoạt động gọi là erythogenin. Nhờ kết hợp với một globulin (do gan sản xuất) erythogenin chuyển thành erythropoietin hoạt động. Erythropoietin kích thích quá trình chuyển CFU-E thành tiền nguyên hồng cầu và kích thích chuyển nhanh các hồng cầu non thành hồng 24/03/2010 8:01 CH cầu trưởng thành.

Bạch cầu trung tính Neutrophil (Granulocyte)

Bạch cầu trung tính Neutrophil (Granulocyte) • Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, nhân có từ 2- 5 thùy, không có hạt nhân, có nhiều hạt đặc hiệu màu trung tính.

• Đáp ứng nhanh nhất đối với sự xâm

nhiễm của vi khuẩn.

• Ở máu bình thường, bạch cầu trung tính chiếm tỷ lệ 60-70% tổng số bạch cầu tức khoảng 3000-6000/mm3

• Chức năng

• Có đời sống khoảng 10 giờ • Tế bào hình cầu, kích thước 10 – 15(cid:61549)m, trong bào tương chứa 50 – 200 hạt nhỏ mịn bắt màu tím – hồng nhạt .

– Có thể xuyên mạch (lát mạch) và thực bào đối với các vật nhỏ và các mảnh vụn của mô.

• Chức năng cơ bản của bạch cầu trung tính là thực

bào

– Giãi phóng các enzyme phân hủy và các

• Có vai trò quan trọng trong quá trình viêm.

chất hóa học.

29 30 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Bạch cầu ưa acid Eosinophil (Granulocyte)

• Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, có đường kính từ 10-15 (cid:61549)m, nhân có từ 2-3 thùy, không có hạt nhân, có nhiều hạt ưa màu acid với kích thước to và đều nhau từ 0,5-1 (cid:61549)m.

• Ở máu bình thường, bạch cầu ưa acid chiếm tỷ lệ 1-3% tổng số bạch cầu tức khoảng 150-450/mm3

• Sự có mặt của loại bạch cầu này liên quan đến hiện trượng dị ứng, chúng có khả năng tiết ra histamin.

Bạch cầu đơn nhân Monocyte (Agranulocyte)

• Những bạch cầu nhân không

có chia thùy

31 32 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Bạch cầu ưa bazơ Basophil (Granulocyte) • Một loại bạch cầu hạt đã trưởng thành, có đường kính từ 10-12 (cid:61549)m, nhân xù xì vì sự chia thùy không đều,có nhiều hạt ưa màu bazơ mà hình dáng và kích thướcphân bố không đều. • Ở máu bình thường, bạch cầu ưa bazơ chiếm lệ rất thấp 0,5% tổng số bạch cầu tức

tỉ khoảng 20-50 /mm3

• Chức năng: có vai trò quan trọng trong phản

ứng mẫn cảm chậm và miễn dịch dị ứng.

• Tế bào chất mờ • Số lượng: 2-8% – 100-700 /mm3

Bạch cầu đơn nhân Monocyte (Agranulocyte)

Bạch cầu đơn nhân Lymphocyte (Agranulocyte)

33 34 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

• Tế bào máu thuộc loại bạch cầu đơn nhân, không có hạt. Đường kính từ 8-16(cid:61549)m.

• Monocyte có vai trò nhận chìm các phân tử lạ và giới thiệu các mẩu kháng nguyên trên bề mặt của chúng để các tế bào T nhận biết.

lymphocyte

• Có 2

loại

• Monocyte tiết các chất hoà tan hoạt hoá tế bào T (cid:61664) tế bào T giải phóng các chất hoá học kích thích đại thực bào trở thành đại thực bào hoạt hoá, những kẻ giết thật sự.

• Ở limpho bào chỉ có ít bào quan (ribosome, tiểu vật) hoặc kém phát triển (lưới nội bào, bộ Golgi) là lymphocyte T và lymphocyte B.

• Monocyte có vai trò quan trọng trong giai đoạn đầu của đáp ứng miễn dịch, còn có vai trò trong chuyển hoá một số chất sắt, bilirubin và 1 số lipid.

• Số lượng: 20-30% (cid:8211) (cid:49)(cid:44)(cid:53)(cid:48)(cid:48)(cid:45)(cid:51)(cid:44)(cid:48)(cid:48)(cid:48) / mm3

35 36 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Tiểu cầu: Platelets

Chức năng của Lymphocyte

• Lymphocyte những tế bào trung tâm trong đáp ứng miễn dịch bảo vệ cơ thể.

• Khối bào tương nhỏ, đường kính 2-3(cid:61549)m hình cầu hay hình trứng sinh ra từ tế bào nhân khổng lồ của tủy tạo huyết. Gồm hai phần: phần ngoại vi trong suốt, và phần trung tâm có chứa tiểu vật và các không bào.

• + Tế bào Lympho B chịu trách nhiệm miễn dịch dịch thể (cid:61664) tổng hợp và giải phóng các kháng thể lưu động – immuno globulin.

• + Tế bào Lympho T chịu trách nhiệm miễn dịch tế bào và điều hoà miễn dịch dịch thể.

• Số lượng: 150-500,000 / mm3 • Đời sống của tiểu cầu là từ 8- 10 ngày, nơi tiêu hủy tiểu cầu là lá lách và gan.

Tiểu cầu

Tính chất : •

Tiểu cầu • Co mạch: khi mạch máu bị thương tổn, giải phóng serotonin tham gia vào quá trình làm co mạch. • Đông máu:giải phóng thromboplastin là yếu tố quan trọng tham gia vào quá trình đông máu, biến protein fibrinogen hoà tan thành dạng sợi fibrin, rồi thành cục máu đông bịt kín vết thương.

•

• Co cục máu đông: Tiểu cầu có khả năng tiết ra một chất làm cho cục máu đông co lại, củng cố sự cầm máu khi bị thương. Bảo vệ các tế bào nội mô mạch.

37 38 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

40 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí

Tiểu cầu có khả năng dính kết vào các tiểu phần khác, vào vi khuẩn lạ. Tiểu cầu có khả năng ngưng kết, tạo thành từng đám không có hình dạng nhất định. Tiểu cầu dễ vỡ và giải phóng một số chất như thromboplastin, serotonin 39 24/03/2010 8:01 CH

Nhóm A

Nhóm máu ABO

• Trên bề mặt màng tế bào hồng cầu có hai yếu tố gọi là ngưng kết nguyên A và B.

• Trong huyết tương có hai yếu tố gọi là

ngưng kết tố (cid:61537) và (cid:61538) .

• Nhóm A: Trên màng hồng cầu chỉ có ngưng kết nguyên A • Trong huyết tương chỉ có ngưng kết tố (cid:61538) (cid:61480)đối lập với ngưng kết nguyên B)

• Không phải người nào cũng có đủ 4 yếu tố kể trên mà phân chia ra thành 4 nhóm người khác nhau.

24/03/2010 8:01 CH

41 42 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Nhóm AB

Nhóm B

• Nhóm B:

Trên màng hồng cầu chỉ có kết ngưng nguyên B

• Nhóm AB: Trên màng hồng cầu có kết ngưng cả nguyên A và B

• Trong huyết tương chứa

(cid:61480)đối

không có ngưng kết tố

• Trong huyết tương chỉ có ngưng kết tố (cid:61537) lập với ngưng kết nguyên A)

Nhóm O

43 44 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

(cid:75)(cid:105)(cid:101)(cid:229)(cid:117) (cid:103)(cid:101)(cid:110)

(cid:84)(cid:121)(cid:251) (cid:76)(cid:101)(cid:228) (cid:37)

(cid:75)(cid:105)(cid:101)(cid:229)(cid:117) (cid:103)(cid:101)(cid:110)

(cid:78)(cid:104)(cid:111)(cid:249)(cid:109) (cid:109)(cid:97)(cid:249)(cid:117)

(cid:75)(cid:104)(cid:97)(cid:249)(cid:110)(cid:103) (cid:110)(cid:103)(cid:117)(cid:121)(cid:101)(cid:226)(cid:110)

(cid:75)(cid:104)(cid:97)(cid:249)(cid:110)(cid:103) (cid:116)(cid:104)(cid:101)(cid:229)

(cid:78)(cid:103)(cid:246)(cid:244)(cid:248)(cid:105) (cid:86)(cid:105)(cid:101)(cid:228)(cid:116)

(cid:78)(cid:103)(cid:246)(cid:244)(cid:248)(cid:105) (cid:100)(cid:97) (cid:116)(cid:114)(cid:97)(cid:233)(cid:110)(cid:103)

ngưng

• Nhóm O: Trên màng hồng cầu không có chứa kết nguyên A và B

(cid:79)(cid:79) (cid:79)(cid:65) (cid:104)(cid:111)(cid:97)(cid:235)(cid:99)(cid:65)(cid:65) (cid:79)(cid:66) (cid:104)(cid:111)(cid:97)(cid:235)(cid:99) (cid:66)(cid:66) (cid:65)(cid:66)

47 41 9 3

43 21,5 29,5 6

(cid:79) (cid:65) (cid:66) (cid:65)(cid:66)

(cid:45) (cid:65) (cid:66) (cid:65) (cid:118)(cid:97)(cid:248) (cid:66)

(cid:61537)(cid:61472)(cid:118)(cid:97)(cid:248) (cid:61538) (cid:61538) (cid:61537) (cid:61485)

• Trong huyết tương có chứa ngưng kết tố (cid:61537) và (cid:61538)

Sự truyền máu Blood Transfusions • Khi chỉ truyền một lượng ít người ta chỉ chú ý đến hồng cầu của người cho và huyết tương của người nhận (huyết tương người cho với khối lượng ít sẽ hòa đồng nhanh).

• Phản ứng ngưng kết hồng cầu thực chất là sự tương tác miễn dịch giữa kháng nguyên – kháng thể.

• Ngưng kết nguyên A và B có bản chất là polysaccharit, còn ngưng kết tố (cid:61537) và (cid:61538) có bản chất globulin.

• Là nguyên nhân dẫn đến sự kết khối (clumping) và sau đó là tiêu huyết (hemolysis).

45 46 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

47 48 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Hệ thống RH (Rhesus)

Phản ứng ngưng kết hồng cầu

• Những người có yếu tố ngưng kết nguyên Rh trên bề mặt hồng cầu Rh+, còn những người không có gọi là Rh- . Huyết tương bình thường không có sẳn kháng thể chống Rh+ .

• Kháng thể chỉ hình thành ở những người Rh- sau khi đã nhận nhiều lần một lượng máu có kháng nguyên Rh+ . Kháng thể này được ký hiệu là rh, nó phản ứng chậm, thường 2-3 tháng sau khi nhận kháng nguyên Rh+ , nó mới có phản ứng.

• Khi đã được tạo ra tính đồng miễn dịch sẽ tồn tại

nhiều năm

Hệ thống RH

• Ở lần có thai đầu tiên, lượng rh trong máu mẹ còn ít nhưng từ lần chửa thứ hai trở đi lượng kháng thể rh tăng lên và qua máu mẹ khuếch tán sang thai nhi gây ra phản ứng ngưng kết hồng cầu ở thai nhi.

• Trường hợp nguy hiểm nhất do ngưng kết nguyên Rh tạo ra là khi kết hôn, người cha Rh+ còn mẹ Rh-. Khi người mẹ có thai, thai nhi sẽ mang Rh+ theo cha. Rh sẽ có mặt ở tất cả các tế bào của thai nhi mà không phải chỉ riêng ở hồng cầu. Khi tế bào hồng cầu bị thoái biến Rh sẽ được giải phóng vào dịch thể thai nhi, từ đó Rh sẽ khuếch tán qua màng thai sang cơ thể mẹ. Vì mẹ là Rh- nên máu mẹ sẽ xuất hiện rh chống lại Rh.

• Do vậy, từ lần chửa thứ hai trở đi rất dễ bị sẩy thai, đẻ non hoặc thậm chí thai nhi chết trong bụng mẹ. Trẻ đẻ non trong rất ốm yếu và dễ tử vong.

49 50 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

51 52 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Sự đông máu

• Quá trình đông máu cùng với hiện tượng co mạch co mạch tự động tại nơi thương tổn là một cơ chế tự vệ.

• Đông máu là một quá trình rất phức tạp, gồm nhiều yếu tố tham gia và nhiều giai đoạn. Ở trạng thái bình thường các yếu tố chống đông ưu thế giúp cho máu luôn ở thể lỏng. Khi bị thương chảy máu, chất gây đông ưu thế hơn làm cho máu đông lại tại vết thương.

• Thông thường máu đóng cục trong khoảng

thời gian 2-6 phút.

53 54 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Các yếu tố tham gia vào quá trình đông máu

F

Tên thường gọi

F

Tên thường gọi

I

Fibrinogen (96)

IX

Chiristmas factor (24)

II

Prothrombin (72)

X

Stuart – Power factor (30)

III

Tissue thromboplastin

XI

prothromboplastin

Plasma antecedent (PTA) (48)

IV

Ion Calci

V

Proaccelerin (20)

XII

Hageman factor (50)

VII

Proconvertin (5)

XIII

stabilizing

factor

Fibrin – (FSF) (250)

VIII

Antihemophilic factor A (12)

55 56 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố I: Fibrinogen

Yếu tố II: Prothrombin

• Là một protein huyết tương,

• Là một protein huyết tương, do gan sản xuất là chính, một phần nhỏ do lưới nội mô.

thuộc loại 2a-globulin. Prothrombin chuyển thành Thrombin dưới tác dụng của yếu tố Thromboplastin có trong huyết tương và mô tiết ra với sự có mặt của calci và một yếu tố khác của máu.

• Prothrombin do gan sản xuất ra, vitamin K trình tổng hợp

cần thiết cho quá prothrombin của gan.

• Các thuốc chống đông có tác dụng kháng

vitamin K

57 58 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố III Thromboplastin do mô tiết ra

Yếu tố IV: Calci

• Còn gọi là thromboplastin ngoại sinh (yếu tố III), đây là một lipoprotein do não và một số mô tiết ra.

• Calci có nồng độ bình thường trong máu khoảng 9-11mg/100ml, ion Calci cần cho nhiều quá trình đông máu: – Cùng yếu tố V và X hoạt hóa

thromboplastin

– Cùng

thromboplastin

chuyển

hóa

prothrobin thành thrombin

– Giai đoạn thành lập fibrin

59 60 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố V: Proaccelerin

Yếu tố VII: Proconvertin

này có

chuyển

• Là một globulin tan trong nước, do gan tổng hợp, yếu tố này cần cho giai đoạn cuối của thromboplastin. • Trong huyết thanh sau khi đông máu

• Là một protein do gan sản xuất, yếu tố thành thể prothrombin bởi gan và do vậy, cần có vai trò của vitamin K.

không còn yếu tố này.

• Thiếu Proconvertin dễ gây xuất huyết

ở da và niêm mạc

• Thiếu Proaccelerin có biểu hiện: xuất huyết niêm mạc, hay chảy máu cam, kinh nguyệt kéo dài ở phụ nữ…

61 62 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố VIII: Antihemophilic factor A

Yếu tố IX: Christmas • Là một protein cần thiết cho sự tạo thành thromboplastin, nó được hoạt hóa ngay trong quá trình đông máu và khi huyết tương tiếp xúc với thủy tinh

• Là yếu tố chống ưa chảy máu, là một globulin do lách và có thể là mạng lưới nội mô tổng hợp. Yếu tố này đóng vai trò quan trọng đối với việc tạo thành throboplastin nội sinh.

• Thiếu yếu tố

• Nó mất hoạt tính bởi Thrombin và

fibrinolysin

IX trong bệnh thiếu vitamin K hay bệnh gan nặng gây bệnh ưa chảy máu B

63 64 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố XI: Plasma prothromboplastin antecedent (PTA)

Yếu tố X: Stuart- Power

• Là tiền thromboplastin huyết

b-globulin

chuyển

tương, là một thành rồi thromboplastin nội sinh (yếu tố XI) do yếu tố XII Hageman hoạt hóa, tiểu cầu giải phóng ra thromboplastin nội sinh.

trình

quá

và

• Nó còn có vai trò tập trung tiểu cầu trong

• Là yếu tố tương đối bền vững nhưng chỉ hoạt động trong môi trường có pH từ 6-9, có tác dụng đối với sự tạo thành thromboplastin nội sinh, ngoại sinh chuyển prothrombin thành thrombin.

đông máu

• Thiếu yếu tố này gây chảy máu nhẹ và ưa

• Giảm yếu tố X là bệnh di truyền hay thiếu vitamin K hoặc bệnh gan nặng

chảy máu C

65 66 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Yếu tố XII: Hageman factor (HF)

Yếu tố XIII: Fibrin – stabilizing factor (FSF)

• Được hoạt hóa khi máu tiếp xúc với

thủy tinh

• Là yếu tố ổn định Fibrin là một tương do thrombin

globulin huyết hoạt hóa.

• Tác dụng củng cố sợi fibrin giống như một enzyme làm chắc thêm các cầu nối hydro giữa các chuỗi polypeptide và cầu nối disulfit

67 68 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

Sự đông máu

• Chia làm 3 giai đoạn • Giai đoạn I: sự xuất hiện thromboplastin nội sinh

và ngoại sinh.

• Cục máu sau một thời gian từ vài giờ đến vài ngày tùy loại máu, sẽ tan vì trong máu có plasminogen.

• Giai đoạn II: sự chuyển prothrombin ở dạng không hoạt động thành dạng hoạt động thông qua phản ứng hóa học với sự tham gia của nhiều yếu tố khác nhau, trong đó thromboplastin là chất khởi động

• Giai đoạn đầu plasminogen ở dạng không hoạt động, sau đó chuyển thành plasmin. fibrin,

fibrinopeptide,

• Plasmin

cắt

thrombin do đó làm cục máu đông tan ra

69 70 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí

• Giai đoạn III: thrombin hình thành có tác dụng như một enzyme tham gia chuyển protein huyết tương là fibrinogen dạng hòa tan thành các sợi fibrin không hòa tan và tạo thành mạng lưới để giữ tế bào máu, hình thành bợn máu bịt kín vết thương. 24/03/2010 8:01 CH

Ứng dụng trong truyền máu

24/03/2010 8:01 CH

Ứng dụng trong truyền máu •Trên màng hồng cầu người, người ta đã tìm ra khoảng 30 kháng nguyên thường gặp và hàng trăm kháng nguyên hiếm gặp khác. Hầu hết những kháng nguyên là yếu, chỉ được dùng để nghiên cứu di truyền gen và quan hệ huyết thống.

Sơ đồ truyền máu

71 72 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí

•Khi truyền nhầm nhóm máu, phản ứng truyền máu có thể xảy ra, trong đó hồng cầu của máu người cho bị ngưng kết, rất hiếm khi máu truyền vào gây ngưng kết hồng cầu người nhận. Các hồng cầu ngưng kết thành từng đám mà có thể bịt kín các mạch máu nhỏ. Vài giờ hoặc vài ngày tiếp theo, sẽ xảy ra tan máu (vỡ hồng cầu). Ðôi khi ngay sau khi truyền nhầm nhóm máu, hiện tượng tan máu xảy ra lập tức. Một hậu quả gây tử vong của phản ứng truyền máu là kẹt thận cấp.

24/03/2010 8:01 CH 24/03/2010 8:01 CH

+ Nguyên tắc chung: Không để kháng nguyên và kháng thể tương ứng gặp nhau. Như vậy chỉ được phép truyền máu cùng nhóm. + Nguyên tắc tối thiểu: Khi truyền một lượng máu nhỏ (<200 ml) không để kháng nguyên trên màng hồng cầu của người cho gặp kháng thể tương ứng trong huyết tương người nhận. Có thể truyền máu theo sơ đồ truyền máu kinh điển Khi truyền máu khác nhóm phải tuân thủ các quy tắc: Chỉ truyền một lần, lượng máu truyền không quá 200 ml, tốc độ truyền chậm.

Bệnh do rối loạn đông máu

• Đông máu phụ thuộc vào sự tương tác của nhiều thành phần trong máu. Một vài trong số đó được gọi là yếu tố đông máu. Nếu một trong số các yếu tố đông máu này không có hoặc bị thiếu thì chảy máu kéo dài có thể xảy ra.

• Ðông máu là một quá trình chuyển máu ở thể lỏng (sol) sang thể đặc (gel), mà thực chất là chuyển fibrinogen ở dạng hòa tan thành dạng không hòa tan. Cơ thể tạo thành các cục máu đông để làm ngừng chảy máu khi bị thương và giúp phục hồi tổn thương.

• Một bệnh nhân Hemophilia có ít yếu tố đông máu hơn bình thường. Hemophilia A là bệnh hay gặp nhất do giảm yếu tố VIII. Hemophilia B do giảm yếu tố IX.

Hemophilia là bệnh rối loạn đông máu di truyền còn goi là bệnh ưa chảy máu. Một người bị Hemophilia không bị chảy máu nhanh hơn mà chảy máu lâu cầm hơn người bình thường

73 74 Nguyễn Hữu Trí Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH

• Bệnh di truyền lặn, liên quan đến nhiễm sắc thể giới tính X. Nguyên nhân gây bệnh ở các bệnh nhân này được cho là đột biến gen 24/03/2010 8:01 CH

Bệnh do rối loạn đông máu

- Rối loạn chức năng gan sẽ dẫn đến rối loạn cơ chế cầm máu, vì gan là cơ quan hầu như sản xuất toàn bộ các yếu tố gây đông máu và chống đông máu.

- Thiếu hụt vitamin K dẫn đến giảm các yếu tố II, VII,

IX và X vì vậy gây rối loạn cơ chế cầm máu.

- Bệnh ưa chảy máu (hemophilia) do thiếu các yếu tố VIII (hemophilia A), yếu tố IX (hemopilia B), yếu tố XI (hemophilia C). Đây là những bệnh di truyền. - Suy và nhược tuỷ làm giảm tiểu cầu gây rối loạn

cơ chế cầm máu.

- Huyết khối.

75 Nguyễn Hữu Trí 24/03/2010 8:01 CH

Bài giảng Máu Hematology: Chương 5.1 - Hệ máu