Bài giảng Phương pháp giải các bài tập của Lôgic học

BÀI GI NGẢ

PH

NG PHÁP GI

ƯƠ

I Ả

CÁC BÀI T P C A LÔGIC H C

Ậ Ủ

Ọ

Ch ng I ươ

ĐỐI TƯỢNG VÀ Ý NGHĨA CỦA LÔGIC HỌC

I. Đ NH NGHĨA LÔGIC H C Ọ Ị

Lôgic h c là khoa h c nghiên c u v các quy lu t và hình th c c a t ứ ủ ư ứ ề ậ ọ ọ

duy nh m ph n ánh đúng đ n hi n th c. ự ệ ả ắ ằ

ứ Lôgic hình th c là khoa h c nghiên c u v các quy lu t và hình th c ứ ứ ề ậ ọ

duy nh m ph n ánh đúng đ n s v t nh ng th i đi m xác đ nh. c a t ủ ư ắ ự ậ ở ữ ể ằ ả ờ ị

II. QUÁ TRÌNH NH N TH C VÀ HÌNH TH C C A T DUY Ủ Ư Ứ Ứ Ậ

Quá trình nh n th c g m hai giai đo n: ứ ồ ậ ạ

1. Giai đo n nh n th c c m tính. ậ ứ ả ạ

Giai đo n này g m các hình th c: c m giác, tri giác, bi u t ng. ể ượ ứ ạ ả ồ

2. Giai đo n nh n th c lý tính hay t duy. ứ ạ ậ ư

Lôgic h c t p trung nghiên c u v t duy trong đó có các quy lu t và ọ ậ ề ư ứ ậ

hình th c c a nó. ứ ủ

duy: Đ c tr ng c a t ư ủ ư ặ

 T duy ph n ánh hi n th c d i d ng khái quát. ự ướ ạ ư ệ ả

 T duy là quá trình ph n ánh trung gian hi n th c. ự ư ệ ả

 T duy liên h m t thi ệ ậ ư ế ớ t v i ngôn ng . ữ

 ế T duy là s ph n ánh và tham gia tích c c vào quá trình c i bi n ự ư ự ả ả

hi n th c. ự ệ

T duy có các hình th c: khái ni m, phán đoán, suy lu n. ư ứ ệ ậ

ph n sau. Các hình th c này s đ ứ ẽ ượ c nghiên c u sâu h n ứ ơ ở ầ

Ự III. HÌNH TH C LÔGIC VÀ QUY LU T LÔGIC. TÍNH CHÂN TH C Ứ Ậ

C A T T Ư ƯỞ Ủ Ậ NG VÀ TÍNH ĐÚNG Đ N V HÌNH TH C C A L P Ứ Ủ Ắ Ề

LU N Ậ

1. Hình th c lôgic. ứ

Hình th c logic là ph ng th c liên k t các thành ph n c a t t ng đ ứ ươ ầ ủ ư ưở ứ ế ể

ng đó. t o thành c u trúc c a t ấ ạ t ủ ư ướ

N i dung c a các t ủ ộ t ư ưở ủ ng là khác nhau, nh ng hình th c lôgíc c a ư ứ

chúng là nh nhau. ư

Ch ng h n: ẳ ạ

“Lôgíc h c là khoa h c nghiên c u v t duy” ứ ề ư ọ ọ

“Kim loa là ch t d n đi n” ấ ẫ ệ ị

“Cây là th c v t” ự ậ

“Giáo viên là ng i lao đ ng trí óc” ườ ộ

i d ng công th c thì s đ c: S là P N u bi u th d ể ị ướ ạ ẽ ượ ứ ế

2. Quy lu t lôgíc ậ

t y u, bên trong, đ c l p đi Quy lu t lôgíc là m i liên h b n ch t, t ố ệ ả ấ ấ ế ậ ượ ặ

i trong t duy l p l ặ ạ ư

Tuân theo các quy lu t c a t t y u đ đ t t i chân ậ ủ ư duy là đi u ki n t ề ệ ấ ế ể ạ ớ

lý trong quá trình l p lu n. ậ ậ

Các quy lu t c a lôgíc hình th c đ c g i là các quy lu t c b n và bao ậ ủ ứ ượ ọ ậ ơ ả

g m: quy lu t đ ng nh t, quy lu t không mâu thu n (hay quy lu t mâu ồ ậ ấ ậ ẫ ậ ồ

ầ thu n), quy lu t lo i tr cái th ba (hay quy lu t bài trung), quy lu t lý do đ y ạ ừ ứ ậ ẫ ậ ậ

đ .ủ

Chúng ta s nghiên c u k các quy lu t này m t ch ng sau. ứ ỹ ẽ ậ ở ộ ươ

3. Tính chân th c c a t t ng. ự ủ ư ưở

N i dung c a t t ng ph n ánh đúng hi n th c g i là t t ủ ư ưở ộ ự ệ ả ọ ư ưở ng

chân th c (chân lý) ự

N i dung c a t t ng không ph n ánh đúng hi n th c g i là t t ủ ư ưở ộ ự ọ ệ ả ư ưở ng

gi d i (sai l m). ả ố ầ

Ch ng h n: ẳ ạ

“M t s ng i lao đ ng trí óc là giáo viên”- chân th c. ộ ố ườ ự ộ

c” - gi d i. “Cá không là đ ng v t s ng d ộ ậ ố i n ướ ướ ả ố

4. Tính đúng đ n c a hình th c c a l p lu n ứ ủ ậ ắ ủ ậ

ộ Tính đúng đ n v hình th c c a l p lu n là l p lu n đúng theo m t ứ ủ ậ ề ắ ậ ậ ậ

trình t lôgíc xác đ nh. ự ị

ọ L p lu n đúng là l p lu n tuân theo các quy lu t, quy t c c a lôgíc h c ắ ủ ậ ậ ậ ậ ậ

ng chân th c. trên c s các t ơ ở t ư ưở ự

L p lu n sai là l p lu n không tuân theo các quy lu t, quy t c c a lôgíc ắ ủ ậ ậ ậ ậ ậ

t ng gi d i. h c và trên c s t ọ ơ ở ư ưở ả ố

Ch n h n: ẳ ạ

a. M i s ch n đ u chia h t cho 2 (1) ề ọ ố ẵ ế

S 324 là s ch n (2 ) ố ẵ ố

Do đó s 324 chia h t cho 2 ế ố

L p lu n trên là đúng, vì nó xu t phát t hai t ậ ậ ấ ừ t ư ưở ng chân th c (1), (2) ự

và tuân theo các quy t c c a lôgíc h c. ắ ủ ọ

b. Kim lo i là ch t r n (1) ấ ắ ạ

Thu ngân không là ch t r n (2) ấ ắ ỷ

Nên thu ngân không là kim lo i ạ ỷ

L p lu n trên là sai, vì t ng (1) là gi d i. ậ ậ t ư ưở ả ố

c. Hoa h ng có mùi th m (1) ồ ơ

Hoa nhài có mùi th m (2) ơ

Do v y hoa nhài là hoa h ng ậ ồ

L p lu n này là sai, vì, m c dù hai t ậ ậ ặ t ư ưở ự ng (1) và (2) là chân th c,

nh ng nó vi ph m quy t c c a lôgíc h c. Chúng ta s nghiên c u k trong ắ ủ ứ ư ẽ ạ ọ ỹ

ch ng suy di n. ươ ễ

IV. LÔGÍC H C VÀ NGÔN NG Ọ Ữ

Ngôn ng là h th ng thông tin ký hi ệ ố ữ ệu đ m b o ch c năng hình ứ ả ả

thành, gìn gi , chuy n giao thông tin và ph ữ ể ươ ọ ng ti n giao ti p gi a m i ữ ệ ế

ng i.ườ

Ngôn ng đ c chia thành ngôn ng t nhiên và ngôn ng nhân t o. ữ ượ ữ ự ữ ạ

Ngôn ng t nhiên là h th ng thông tin ký hi u, âm thanh và ch vi ữ ự ệ ố ữ ế t ệ

đ c hình thành trong l ch s loài ng i. ượ ử ị ườ

Ngôn ng nhân t o là h th ng ký hi u b tr đ c t o ra t ngôn ổ ợ ượ ạ ệ ố ữ ệ ạ ừ

ng t nhiên nh m chuy n giao chính xác và kinh t các thông tin khoa h c và ữ ự ể ằ ế ọ

các thông tin khác trong đ i s ng xã h i. ờ ố ộ

Trong lôgíc hi n đ i ng i ta s d ng ngôn ng lôgíc v t . Chúng ta ệ ạ ườ ử ụ ị ừ ữ

nghiên c u ngôn ng này. ứ ữ

Tên g i đ i t ng là t hay t h p t ng xác ọ ố ượ ừ ổ ợ ừ ụ (c m t ) bi u th đ i t ể ị ố ượ ừ

đ nh nào đó. ị

Đ i t ng c a t t ng (hay g i t t là đ i t ố ượ ủ ư ưở ọ ắ ố ượ ệ ng) là s v t, hi n ự ậ

t ượ ng, các thu c tính, các m i liên h , các quan h , các quá trình... c a t ệ ủ ự ệ ộ ố

ứ nhiên, đ i s ng xã h i. s n ph m c a ho t đ ng tâm lý, ý th c, nh n th c, ạ ộ ờ ố ủ ứ ả ẩ ậ ộ

các k t qu c a trí t ng t ng, c a t duy. ả ủ ế ưở ượ ủ ư

Đ i t ng đ ố ượ ượ c bi u th b ng tên g i. ị ằ ể ọ

Tên g i là t hay t h p t (c m t ). M i tên g i có nghĩa th c và ọ ừ ổ ợ ừ ụ ừ ự ỗ ọ

ng nghĩa. ữ

Nghĩa th c c a tên g i là đ i t ng hay t p h p đ i t ng đ ự ủ ố ượ ọ ố ượ ậ ợ ượ ể c bi u

th b ng tên g i y, ng nghĩa c a tên g i là thông tin v đ i t ề ố ượ ọ ấ ị ằ ủ ữ ọ ứ ng ch a

trong tên g i.ọ

Ch ng h n: tên g i “Nguy n Du” có nghĩa th c là Nguy n Du, ng ự ễ ễ ẳ ạ ọ ữ

nghĩa là “nhà th l n c a Vi t Nam”. Tác gi ơ ớ ủ ệ ả “Truy n Ki u”. ệ ề

Tên g i đ c chia th ọ ượ ứ ành tên đ n: Hà N i, th c v t, khoa h c. Tên ph c: ự ậ ơ ộ ọ

núi cao nh t Vi t Nam, v tinh c a trái đ t. ấ ệ ủ ệ ấ

Tên g i còn có tên riêng bi u th m t đ i t ng: sông H ng, Đà L t: tên ị ộ ố ượ ể ọ ạ ồ

chung bi u th t p h p đ i t ng: cá, th vi n, thành ph và tên mô t : con ị ậ ố ượ ể ợ ư ệ ố ả

sông dài nh t th gi i (H Baican). ế ớ ấ i (Sông Nin). h sâu nh t th gi ồ ế ớ ấ ồ

Chúng ta có th liên h v i danh t riêng và danh t chung đ cho d ệ ớ ể ừ ừ ể ễ

nh .ớ

V t là bi u th c ngôn ng nêu lên thu c tính v n có c a đ i t ị ừ ố ượ ng ữ ủ ứ ể ộ ố

ng. hay quan h gi a các đ i t ệ ữ ố ượ

Các thu c tính và các quan h đ c kh ng đ nh hay b ph đ nh luôn ệ ượ ộ ủ ị ẳ ị ị

luôn t ng ng v i đ i t ng t ng. ươ ứ ớ ố ượ t ư ưở

V t ng có v t m t ngôi và v t nhi u ngôi. V t th ị ừ ườ ị ừ ộ ị ừ ị ừ ộ ể m t ngôi bi u ề

th m t thu c tính. V t ộ ị ộ ị ừ nhi u ngôi bi u th nhi u thu c tính và các quan h . ệ ể ề ề ộ ị

Ch ng h n: cay, m n, ng t, nh t, r n, l ng, khí, b ng nhau, yêu, ghét, ạ ắ ẳ ạ ặ ằ ọ ỏ

nh h n, l n h n, t ng... ỏ ơ ặ ớ ơ

ộ M nh đ là bi u th c ngôn ng trong đó kh ng đ nh hay ph đ nh m t ủ ị ữ ứ ề ể ệ ẳ ị

cái gì đ y c a hi n th c. ấ ủ ự ệ

Trong lôgic h c ng i ta s d ng các thu t ng lôgic (các h ng lôgic ọ ườ ử ụ ữ ậ ằ

hay các liên t lôgic). Chúng g m các t hay t trong Ti ng Vi ừ ồ ừ h p t ổ ợ ừ ế ệ ư t nh :

và, hay, ho c, n u... thì... t ng đ ng. Khi và ch khi... n u và ch n u... ... ế ặ ươ ươ ỉ ế ế ỉ

Trong lôgic ký hi u (lôgic toán) các h ng lôgic đ ệ ằ ượ c bi u th b ng ngôn ị ằ ể

ng nhân t o nh sau: ạ ữ ư

1. A. B. C,... bi u th tên đ i t ể ố ượ ị ng (tên g i) và bi u th khái n m. ể ệ ọ ị

a, b. c,... m nh đ tuỳ ý bi u th phán đoán đ n. ể ệ ề ơ ị

2. Các h ng lôgic (các liên t ): ừ ằ

* ^ phép h i t ng ng v i liên t “và”... ộ ươ ứ ớ ừ

Cách bi u th : a ^ b. ể ị

* n phép tuy n t ng ng v i liên t “hay”, “ho c”... ể ươ ứ ớ ừ ặ

(cid:218) b. Cách bi u th : a ể ị

Phép tuy n đ c chia thành phép tuy n tuy t đ i (phép tuy n ch t) và ể ượ ệ ố ể ể ặ

phép tuy n liên k t (phép tuy n l ng). ể ỏ ể ế

+ v - Phép tuy n tuy t đ i là phép tuy n nêu ra các gi ệ ố ể ể ả ể ự i pháp đ l a

ch n và ch đ c ch n m t trong các gi i pháp đã đ ỉ ượ ọ ọ ộ ả ượ ẳ c nêu ra là đúng. Ch ng

sáng mai tôi s Hà N i ho c thành ph H Chí Minh”. h n: “9 gi ạ ờ ẽ ở ố ồ ặ ộ

+ v – Phép tuy n liên k t là phép tuy n trong đó nêu ra các gi i pháp đ ế ể ể ả ể

i pháp nêu ra là đúng. l a ch n và có th m t ho c toàn b các gi ự ể ộ ặ ọ ộ ả

Ch ng h n: “ngày mai tôi s lên l p ho c ặ ở ẽ ẳ ạ ớ nhà so n bài”. ạ

- Phép kéo theo (phép t t suy) t ng ng v i liên t “n u...thì...”... * ﬁ ấ ươ ứ ớ ừ ế

“N u m t s chia h t cho 9 (a) thì nó chia h t cho 3 (b)” ộ ố ế ế ế

ﬁ b. Cách bi u th : a ể ị

* « - Phép t ng đ ng v i liên t ng đ ươ ươ ớ “t ừ ươ ươ ng”, “n u và ch ế ỉ

n u...”, “khi và ch khi”... ế ỉ

“M t s chia h t cho 2 (a) khi và ch khi nó là s ch n (b). ố ẵ ộ ố ế ỉ

« b. Cách bi u th : a ể ị

* ø . – phép ph đ nh t ng ng v i các t “không”, “không đúng”, ủ ị ươ ứ ớ ừ

“không ph i”,... ả

“Làm gì có chuy n trong khoa h c m i con đ ệ ọ ọ ườ ng đ u b ng ph ng”. ằ ề ẳ

Cách bi u th ể ị ø a hay ā.

Các l ng t : 3. ượ ừ

- L ng t ng ng v i các t “t * " ượ ừ ph d ng t ổ ụ ươ ứ ớ ừ ấ ả ộ t c ”, “toàn b ”,

“m i”, “m i”... và đ ọ ỗ ượ c bi u th : ể ị " xP(x)

i sinh ra đ u bình đ ng” “M i ng ọ ườ ề ẳ

* $ - L ng t t n t i, t ng ng v i các t ượ ừ ồ ạ ươ ứ ớ ừ ầ ớ “m t s ”, “ph n l n”, ộ ố

“h u h t”,... và đ ế ầ ượ c bi u th : ể ị $ xP(x).

t h c là nhà tri t h c duy v t”. “Có nh ng nhà tri ữ ế ọ ế ọ ậ

4. Các d u k thu t. ấ ậ ỹ

(.) - M và đóng ngo c. ặ ở

Song đ có th chuy n t ngôn ng t ể ừ ể ể ữ ự ạ nhiên sang ngôn ng nhân t o ữ

t, trong đó bao g m c t và câu. (ký hi u) chúng ta c n n m v ng ti ng Vi ầ ữ ế ệ ắ ệ ả ừ ồ

Trong ti ng Vi c đ nh đã quen dùng mà ế ệ t “ thành ng là t p h p t ữ ợ ừ ố ị ậ

nghĩa th ng không dùng đ gi i thích đ c m t cách đ n gi n b ng nghĩa ườ ể ả ượ ả ằ ộ ơ

t o nên nó” (T ti ng Vi t - Vi n ngôn ng 1992. tr. 889 c a các t ủ ừ ạ ừ ế ệ ữ ệ ). Đi uề

đó có nghĩa là thành ng luôn luôn bi u th khái ni m. ữ ệ ể ị

Ch ng h n: “Chân l m tay bùn” – A. ạ ẳ ấ

“Ch ngã em nâng” – A. ị

Đ i v i các câu đ n bi u th m nh đ bao gi cũng đ ố ớ ị ệ ơ ể ề ờ ượ ệ c kí hi u

là:

a, b, c...

Đ i v i các ố ớ ấ ữ câu ph c (bi u th m nh đ ) c n ph i n m r t v ng ả ắ ề ầ ị ệ ứ ể

cách th hi n, c u trúc ng pháp, ng c nh... ể ệ ữ ả ữ ấ

Trong ti ng Vi t nhi u khi các t “và”, “ho c”... và ngay c ế ệ ề ừ ặ ả

“n u...thì...” đ ế ượ c thay b ng d u ằ ấ ph y (,). Vì th , ế đ i v i câu ph c tr ố ớ ứ ẩ ướ c

h t c n ph i hi u n i dung t ng, ng c nh, phân tích thành câu ế ầ ộ ể ả t ư ưở ữ ả

đ n.ơ

Ch ng h n: ạ ẳ

+ “H chí Minh - V anh hùng c a dân t c. Ng ủ ồ ộ ị ườ ệ i sáng l p và rèn luy n ậ

Đ ng C ng S n Vi t Nam”. D u g ch ngang ( - ). d u ph y (,) thay cho t ả ả ộ ệ ấ ạ ẩ ấ ừ

“và”.

Phân tích câu trên ta đ t:ặ

H Chí Minh là V anh hùng c a dân t c – a. ủ ồ ộ ị

H Chí Minh là Ng i sáng l p Đ ng C ng S n Vi t Nam – b - ồ ườ ả ả ậ ộ ệ

H Chí Minh là Ng i rèn luy n Đ ng C ng S n Vi t Nam – c. - ồ ườ ệ ả ả ộ ệ

Công th c t ng quát: a^ b ^c. ứ ổ

+ “Ví ph ng đ ỏ ườ ng đ i b ng ph ng c , ả ờ ằ ẳ

Anh hùng, hào ki ệ t có h n ai”. ơ

Trong câu này, theo ng c nh, d u ph y (,) câu trên thay cho “thì...”, ữ ả ẩ ấ ở

còn d u ph y (,) câu d i thay cho t “và”. T đó chung ta có. ẩ ấ ở i l ướ ạ ừ ừ

- Đ ng đ i b ng ph ng c - a. ờ ằ ườ ả ẳ

Anh hùng có h n ai – b. ơ

- Hào ki ệ t có h n ai – c. ơ

ﬁ b ^ c. Công th c t ng quát: a ứ ổ

+ “Chúng ta không th xây d ng thành công ch nghĩa xã h i n u không ộ ế ủ ự ể

có con ng i xã h i ch nghĩa”. ườ ủ ộ

Đây là cách bi u th c a ti ng Vi ị ủ ế ể ệ ế t. Đ tránh sai l m khi phân tích, n u ể ầ

ch a thành th o, chúng ta nên chuy n theo cách bi u th : “n u...thì...”. ể ư ể ế ạ ị

“N u chúng ta không có con ng i xã h i ch nghĩa thì không th xây ế ườ ủ ể ộ

d ng thành công Ch Nghĩa xã h i”. ự ủ ộ

Phân tích:

Chúng ta không có con ng ườ i xã h i ch nghĩa – a. ủ ộ

- Chúng ta không th xây d ng thành ch nghĩa xã h i – b. ủ ự ể ộ

ﬁ b Công th c t ng quát a ứ ổ

Đ vi t nhanh công th c c a m nh đ ph c nào đó, chúng ta có th ể ế ề ứ ứ ủ ệ ể

th c hi n theo công th c t ng quát sau: n+1 - s m nh đ đ n, n - s liên ố ệ ứ ổ ề ơ ự ố ệ

.ừ t

là 1 thì s m nh đ đ n là 2 trong công th c. Thí d : N u s liên t ụ ế ố ừ ố ệ ề ơ ứ

N u s liên t là 2 thì s m nh đ đ n là 3. ế ố ừ ố ệ ề ơ

V. BI U TH C LÔGÍC TRONG NGÔN NG T NHIÊN. Ữ Ự Ứ Ể

Đi u khó khăn nh t là chuy n t ngôn ng t nhiên sang ngôn ng nhân ể ừ ề ấ ữ ự ữ

t o và t ạ ừ ngôn ng nhân t o sang ngôn ng t ạ ữ ự ữ ả ắ nhiên. Mu n v y ph i n m ậ ố

ng xuyên rèn v ng c ngôn ng t ữ ữ ự ả nhiên l n ngôn ng nhân t o, ph i th ữ ạ ả ẫ ườ

luy n, nâng cao trình đ c a b n thân v hai ngôn ng đó và các tri th c khác ộ ủ ả ữ ứ ề ệ

trong cu c s ng. ộ ố

Đ th c hi n đi u đó chúng ta c n ph i r t chú tr ng t i cách bi u th ể ự ả ấ ệ ề ầ ọ ớ ể ị

bi u th c lôgíc trong ti ng Vi t. ứ ế ể ệ

1. Phép h i (phán đoán liên k t). ộ ế

+ Bi u th b ng d u , (d u ph y), - (g ch ngang). ấ ị ằ ể ấ ẩ ạ

+ Không ch a mà còn b. ỉ

+ Không ch a mà c b. ỉ ả

+ Không nh ng a, mà còn b. ữ

+ a cũng nh b.ư

+ C a l n b. ả ẫ

+ M c dù a, b. ặ

+ Tuy a, nh ng b. ư

+ a đ ng th i b. ờ ồ

+ V a là a v a là b. ừ ừ

.........................................

2. Phép tuy n (phán đoán phân li t). ể ệ

+ a hay b.

+ a ho c b.ặ

. + a ho c là b ặ

+ ... ho c là a ho c là b. ặ ặ

+ D u ph y (,), g ch ngang (-). ạ ấ ẩ

.................................................

3. Phép kéo theo (phép t t suy- phán đoán có đi u ki n) ấ ệ ề

+ N u a thì b . ế

+ b, n u a.ế

+ Giá nh a thì b. ư

+ H a thì b. ễ

+ Khi nào a s có b. ẽ

+ Mu n a, ph i b. ả ố

+ Đ a, ph i b. ể ả

+ N u a, b. ế

+ a, b.

+ Ví ph ng a, b. ỏ

+ Ch a thì b. ỉ

+ a, m t khi b. ộ

+ a, ch ng nào b. ừ

+ Đ có a, t t y u b. ể ấ ế

........................................................

4. Phép t ng đ ng (phán đoán t ng đ ng) ươ ươ ươ ươ

+ a, n u và ch n u b . ỉ ế ế

+ a là đi u ki n c n và đ đ b. ệ ầ ủ ể ề

ế . + a, n u b và b n u a ế

+ a t ng đ ng b. ươ ươ

+ a khi và ch khi b. ỉ

..................................

Vi c n m v ng thao tác trên s giúp cho chúng ta xác đ nh giá tr lôgíc ữ ệ ẽ ắ ị ị

t ng nêu ra d i d ng m t m nh đ và th c hi n các thao tác suy c a t ủ ư ưở ướ ạ ự ệ ề ệ ộ

di n tr c ti p đ i v i các phán đoán đ n và phán đoán ph c. ự ế ố ớ ứ ễ ơ

BÀI T P TH C HÀNH Ự Ậ

Hãy bi u th các t ng sau d i d ng kí hi u (ngôn ng nhân t o) ể ị t ư ưở ướ ạ ữ ệ ạ

Trăm sông đ u đ ra bi n. ề ể ổ

N c ch y đá mòn. ả ướ

Ăn k no lâu, cày sâu t t lúa. ỹ ố

Nhà s ch thì mát, bát s ch ngon c m. ạ ạ ơ

Chân t chân ráo. ướ

Cái răng, cái tóc là góc con ng i.ườ

M t đ i làm h i, b i ho i ba đ i. ộ ờ ạ ạ ạ ờ

h. Yêu tr , tr đ n nhà, ẻ ẻ ế

Yêu già, già đ phúc. ể

i. Qua đình ng nón trông đình ả

Đình bao nhiêu ngói, th ươ ng mình b y nhiêu. ấ

j. Nh ng ng i th t đáy l ng ong ữ ườ ư ắ

i khéo nuôi con. V a khéo l y ch ng, l ấ ừ ồ ạ

Nh ng ng i béo tr c béo tròn ữ ườ ụ

Ăn v ng nh ch p, đánh con c ngày. ư ớ ụ ả

l. Ngôn ng là ph ng ti n hình thành, gìn gi , chuy n giao thông tin t ữ ươ ệ ữ ể ừ

th h này sang th h khác, ph i. ế ệ ế ệ ươ ng ti n giao ti p gi a m i ng ế ữ ệ ọ ườ

m. Có công mài s t t có ngày nên kim. ắ ắ

n. Có chí thì nên

o. N c Vi ướ ệ ấ t Nam làm sao có th l n, n u nh chúng ta không ch p ế ể ớ ư

nh n và ng h nh ng gi c m l n, nh ng khát v ng l n. ộ ữ ơ ớ ữ ủ ấ ậ ọ ớ

i tr ng cây p. Ăn qu , nh ng ả ớ ườ ồ

c nh ngu n q. U ng n ố ướ ớ ồ

r. Chúng ta không th nâng cao ch t l ng giáo d c, n u không xây ấ ượ ể ụ ế

c đ i ngũ giáo viên đ tiêu chu n. d ng đ ự ượ ộ ủ ẩ

s. Chúng ta ch có th xoá đói gi m nghèo, m t khi công nghi p hoá ả ệ ể ộ ỉ

hi n đ i hoá đ t n c. ấ ướ ệ ạ

t. Chúng ta không th đ a đ t n ể ư ấ ướ ố c đi lên, n u không đ u tranh ch ng ế ấ

tham nhũng th ng l i. ắ ợ

u. Th gi i quan là quan đi m c a con ng i, v v trí và ế ớ ủ ể i v th gi ườ ề ế ớ ề ị

i trong th gi i đó. vai trò c a con ng ủ ườ ế ớ

v. Sai l m l n nh t c a đ i ng i là đánh m t mình. ấ ủ ờ ầ ớ ườ ấ

x. Dù ai nói ng , nói nghiêng, ả

Lòng ta v n v ng nh ki ng ba chân. ẫ ữ ư ề

y. N u b n thi ân, đ ng nh nó ừ ế ạ ớ

N u b n th ân, đ ng quên nó. ừ ế ạ ọ

Ch ng II ươ

KHÁI NIỆM

I. Đ C TR NG CHUNG C A KHÁI NI M Ư Ủ Ặ Ệ

Đ i t ng c a t duy là t t c nh ng cái gì đ c con ng i suy nghĩ ố ượ ủ ư ấ ả ữ ượ ườ

i (hay g i t t là đ i t ng). Đ i t ng có th là các s v t, hi n t ng, các t ớ ọ ắ ố ượ ố ượ ự ậ ệ ượ ể

ả quá trình, th m chí k c các thu c tính xét trong nh ng di u ki n hoàn c nh ể ả ữ ề ệ ậ ộ

c th . ụ ể

D u hi u c a đ i t ệ ủ ố ượ ấ ặ ng là toàn b các thu c tính, các quan h , các đ c ệ ộ ộ

đi m, các tr ng thái,... t n t i trong đ i t ồ ạ ể ạ ố ượ ấ ng và đ c tr ng c a nó. Các d u ư ủ ặ

hi u đó giúp con ng i nh n th c đúng đ n, tách đ i t ệ ườ ố ượ ứ ậ ắ ợ ng ra kh i t p h p ỏ ậ

các đ i t ng, phân bi ng này v i đ i t ng khác. ố ượ t đ i t ệ ố ượ ớ ố ượ

D u hi u c b n là nh ng d u hi u quy đ nh b n ch t bên trong, ệ ơ ả ữ ệ ấ ả ấ ấ ị

ng c a đ i t ng. đ c tr ng ch t l ặ ư ấ ượ ủ ố ượ

Đ i l p v i d u hi u c b n là d u hi u không c b n. ố ậ ớ ấ ệ ơ ả ơ ả ệ ấ

D u hi u c b n khác bi ệ ơ ả ấ ệ ệ t là các d u hi u chung và các d u hi u ệ ấ ấ

i trong m t đ i t ng hay m t l p đ i t ng. đ n nh t ch t n t ơ ỉ ồ ạ ấ ộ ố ượ ộ ớ ố ượ Các d uấ

hi u c b n khác bi t c a đ i t ơ ả ệ ệ ủ ố ượ ệ ng t o thành các d u hi u c a khái ni m ủ ệ ấ ạ

bi u th đ i t ng đó. ị ố ượ ể

Khái ni m là hình th c c a t ứ ủ ư ệ ệ duy, trong đó ph n ánh các d u hi u ả ấ

ng hay c a m t l p đ i t ng đ ng nh t. c b n khác bi ơ ả t c a đ i t ệ ủ ố ượ ộ ớ ố ượ ủ ồ ấ

Vì th , mu n tìm d u hi u c b n khác bi ng chúng ta ch ệ ơ ả ế ấ ố t c a đ i t ệ ủ ố ượ ỉ

ng đó. c n v ch ra các d u hi u c a khái ni m bi u th đ i t ầ ệ ủ ị ố ượ ể ệ ấ ạ

Thí d : + Tìm d u hi u c b n khác bi ng “hình vuông” ơ ả ụ ệ ấ t c a đ i t ệ ủ ố ượ

t c a khái ni m “hình vuông”. chúng ta v ch ra các d u hi u c b n khác bi ấ ệ ơ ả ạ ệ ủ ệ

Đó là:

- Hình ch nh t ữ ậ

Có hai c nh liên ti p b ng nhau (ho c có b n c nh b ng nhau) - ố ạ ế ạ ằ ặ ằ

+ D u hi u c b n khác bi ệ ơ ả ấ ệ ủ t c a “v t ch t”: ậ ấ

Ph m trù tri - ạ t h c ế ọ

Th c t i khách quan t n t i đ c l p v i ý th c c a con ng - ự ạ ồ ạ ộ ậ ứ ủ ớ i ườ

Th c t i khách quan đ c đem l i cho con ng ự ạ ượ ạ ườ i trong c m giác ả

Th c t i khách quan đ c c m giác c a con ng i chép l - ự ạ ượ ủ ả ườ ạ i,

ch p l ụ ạ i, ph n ánh. ả

+ Khái ni m ph n ánh đúng đ n hi n th c g i là khái ni m chân ự ọ ệ ệ ệ ả ắ

th c.ự

Thí d : Các khái ni m “con ng i”, “m t tr i”, “con rùa”, “cây”, ụ ệ ườ ặ ờ

“quy n sách”,... Đó là các khái ni m bi u th các s v t đang t n t ệ ự ậ ồ ạ ể ể ị ệ i hi n

th c.ự

+ Khái ni m ph n ánh s v t không t n t ự ậ ồ ạ ệ ả ệ i hi n th c là khái ni m ự ệ

gi d i. ả ố

Thí d : Các khái ni m “ma”, “qu ”, “nàng tiên cá”,... Đó là các khái ỷ ụ ệ

ni m bi u th các s v t không có trong hi n th c. ự ậ ự ể ệ ệ ị

Tính chân th c và tính gi ự ả ố ủ ủ d i c a khái ni m g i là giá tr lôgic c a ọ ệ ị

khái ni m.ệ Song c n l u ý, khi xét giá tr lôgic c a m t khái ni m ph i căn ầ ư ủ ệ ả ộ ị

c vào th i đi m c th xem xét khái ni m đó. ứ ụ ể ể ệ ờ

Thí d : n u tr c đây giá tr lôgic c a khái ni m “ng i bay vào vũ ụ ế ướ ủ ệ ị ườ

tr ” là gi d i thì ngày nay giá tr lôgic c a khái ni m đó l i là chân th c. ụ ả ố ủ ệ ị ạ ự

II. HÌNH TH C NGÔN NG BI U TH KHÁI NI M Ữ Ể Ứ Ệ Ị

Khái ni m đ c bi u th b ng t (t ệ ượ ị ằ ể ừ ho c c m t ặ ụ ừ ổ ợ ừ ậ h p t ). Tuy v y

không đ c đ ng nh t t v i khái ni m. ượ ồ ấ ừ ớ ệ

Trong các ngôn ng khác nhau t bi u th khái ni m cũng khác nhau, ữ ừ ể ệ ị

ch ng h n, ti ng Vi t chúng ta có khái ni m “cái nhà” thì ti ng Nga l i là ế ạ ẳ ệ ệ ế ạ

“дOM-đôm”.

Đ i v i ti ng Vi t c n l u ý: ố ớ ế ệ ầ ư

T đ ng âm và t đ ng nghĩa: ừ ồ ừ ồ

+ M t t bi u th nhi u khái ni m, nh t (ch , chùa, tên ng i), may, ộ ừ ể ư ự ệ ề ị ữ ườ

lao,...

+ M t khái ni m đ ệ ộ ượ c bi u th b ng nhi u t ị ằ ề ừ ể ế , nh khái ni m “ch t”, ư ệ

đ : hy sinh, ng v i giun, hai năm m i v ch u tiên ượ c bi u hi n b i các t ệ ể ở ừ ươ ề ầ ủ ớ

i su i vàng, viên t ch, băng hà,... t , v d ổ ề ướ ố ị

+ Các t nh nhau đ c s p x p theo th t khác nhau s bi u th các ừ ư ượ ắ ứ ự ế ẽ ể ị

khái ni m khác nhau: “vôi tôi” và “tôi vôi”, “t i ph m” và “ph m t i”, “nhà ệ ộ ạ ạ ộ

n c” và “n c nhà”, “làm vi c” và “vi c làm”, “ng i tôi yêu” và “ng ướ ướ ệ ệ ườ ườ i

yêu tôi”,...

+ D u khác nhau khái ni m cũng khác nhau: lang, làng, láng, lãng, l ng, ệ ấ ả

l ng, lang, lăng, lâng, nom, nôm, n m, du, d , le, lê,... ạ ư ơ

i chính t : rì, dì, gì, dõi, giõi, sa, xa, trăng, chăng,... + Nh m l n l ầ ẫ ỗ ả

ng: c c và ly, bát và chén, cái v và cái t t,... + T đ a ph ừ ị ươ ố ớ ấ

+ T c nh : thi p và chàng,... ừ ổ ư ế

+ T Hán Vi t nh : gái, trai, n , nam,... ừ ệ ữ ư

+ Cùng m t đ i t ộ ố ượ ng xu t hi n ấ ệ ở nh ng th i đi m khác nhau l ể ữ ờ ạ i

đ c bi u th b ng nh ng khái ni m khác nhau, nh sao Hôm, sao Mai,... ượ ị ằ ư ữ ể ệ

(hay t + Các khái ni m và s bi u th khái ni m c a t ự ể ủ ừ ệ ệ ị ổ ợ ừ ở h p t )

nh ng đi u ki n, hoàn c nh c th khác nhau cũng là khác nhau, nh các t ụ ể ư ữ ề ệ ả ừ

và t h p t ổ ợ ừ trong bài th “Tây ti n” c a Quang Dũng. ế ủ ơ

Tây ti n đoàn binh không m c tóc ế ọ

Quân xanh màu lá gi oai hùm ữ

M t tr ng g i m ng qua biên gi ắ ừ ử ộ i ớ

Đêm m Hà N i dáng ki u th m ề ơ ộ ơ

R i rác biên c ng m vi n x ả ươ ồ ễ ứ

ng đi ch ng ti c đ i xanh Chi n tr ế ườ ế ờ ẳ

Áo bào thay chi u anh n m đ t ấ ế ằ

Sông Mã g m lên khúc đ c hành. ầ ộ

Ngày nay v i s phát tri n m nh m c a khoa h c, k thu t, công ớ ự ẽ ủ ể ạ ậ ọ ỹ

ngh các khái ni m m i luôn luôn xu t hi n. Trong th k XX có t i 198 khái ế ỷ ệ ệ ệ ấ ớ ớ

ni m m i ra đ i và trong t ệ ớ ờ ươ ớ ng lai s còn xu t hi n nhi u khái ni m m i ệ ẽ ề ệ ấ

n a. Vì th , chúng ta c n theo dõi đ n m b t k p th i. Đ ng th i các khái ể ắ ữ ắ ị ế ầ ờ ồ ờ

ni m cũng chuy n t đ i s ng xã h i sang khoa h c, k thu t, công ngh và ể ừ ờ ố ệ ệ ậ ộ ọ ỹ

t ừ ệ khoa h c, k thu t, công ngh sang đ i s ng xã h i, nh các khái ni m ờ ố ư ệ ậ ọ ộ ỹ

ệ “mành”, “t ”, “vé”,... Trong ngôn ng g i là ti ng lóng. Đôi khi các khái ni m ữ ọ ế ờ

đ i, nh “tinh vi”, “vi tính”,... ượ c dùng v i nghĩa ng ớ c l ượ ạ ư

Nh ng đi u nêu ra trên đây cho chúng ta th y r ng, kh năng bi u th ấ ằ ữ ể ề ả ị

khái ni m c a t ệ ủ ừ trong ti ng Vi ế ệ ấ ỏ t r t đa d ng và phong phú. Do đó, đòi h i ạ

bi u th khái ni m. chúng ta ph i n m th t ch c t ả ắ ắ ừ ể ệ ậ ị

III. K T C U LÔGIC C A KHÁI NI M Ủ Ấ Ế Ệ

M i khái ni m bao gi cũng có n i hàm và ngo i diên ệ ỗ ờ ạ ộ

a. N i hàm c a khái ni m là t p h p các d u hi u c b n khác ơ ả ủ ộ ợ ệ ệ ậ ấ

bi ng đ t c a đ i t ệ ủ ố ượ ng hay l p đ i t ớ ố ượ ượ ệ c ph n ánh trong khái ni m ả

đó.

Thí d : ụ

+ N i hàm c a khái ni m “hình ch nh t”: ữ ậ ủ ệ ộ

- Hình bình hành,

- Có m t góc vuông. ộ

+ N i hàm c a khái ni m “Hà N i”: Th đô c a n ủ ướ ộ ộ c c ng hoà xã h i ủ ủ ệ ộ ộ

ch nghĩa Vi t Nam. ủ ệ

+ N i hàm c a khái ni m “con ng i”: ủ ệ ộ ườ

- Đ ng v t b c cao. ậ ậ ộ

- Có kh năng ch t o và s d ng công c lao đ ng. ử ụ ế ạ ụ ả ộ

- duy. Có kh năng t ả ư

b. Ngo i diên c a khái ni m là đ i t ng hay t p h p đ i t ố ượ ủ ệ ạ ố ượ ng ợ ậ

đ c khái quát trong khái ni m. ượ ệ

Thí d : ụ

+ Ngo i diên c a khái ni m “hình ch nh t” là vô h n. ữ ậ ủ ệ ạ ạ

+ Ngo i diên c a khái ni m “Hà N i” là 1. ủ ệ ạ ộ

+ Ngo i diên c a khái ni m “con ng i” là vô h n. ủ ệ ạ ườ ạ

Song c n l u ý, n u tính m t th i đi m xác đ nh thì có th xác đ nh là ầ ư ế ở ộ ể ể ờ ị ị

i Trung m t s h u h n nào đó. Ch ng h n ngo i diên c a khái ni m “ng ạ ộ ố ữ ủ ệ ạ ẳ ạ ườ

Qu c” th i đi m ngày 15 tháng 01 năm 2005 là 1,3 t i. ố ở ờ ể ng ỷ ườ

ố + Ngo i diên c a khái ni m “nàng tiên cá” là r ng vì không có đ i ủ ệ ạ ỗ

ng nào t n t t ượ ồ ạ i th c c . ự ả

ạ Nh v y, ngo i diên c a khái ni m có th là vô h n, ho c h u h n, ư ậ ữ ủ ể ệ ạ ạ ặ

th m chí ch là 1, ho c cũng có th là r ng. ặ ể ậ ỗ ỉ

L p lôgíc h c (g i t ọ ắ ớ ọ t là l p) là m t t p h p đ i t ộ ậ ố ượ ợ ớ ng c b n khác ơ ả

bi t chung. ệ

ng cao đ ng”, l p “tr ng đ i h c’’, l p “công Ch ng h n: l p “tr ạ ẳ ớ ườ ẳ ớ ườ ạ ọ ớ

nhân”, l p “trí th c”,... ứ ớ

Đ i t ng riêng bi c a l p. ố ượ ệ ằ t n m trong l p là ph n t ớ ầ ử ủ ớ

Thí d : M i ng i chúng ta là m t ph n t c a l p “ng i”. ụ ỗ ườ ầ ử ủ ớ ộ ườ

L p con là t p h p các ph n t ầ ử ớ ợ ậ ằ có cùng các d u hi u riêng n m ệ ấ

trong m t l p. ộ ớ

ủ Thí d các l p “danh t ”, “đ ng t ”, “tr ng t ’’,... là các l p con c a ừ ừ ừ ụ ạ ớ ớ ộ

ớ l p “t ”, các l p “tam giác vuông”, “tam giác tù”, “tam giác nh n” là các l p ớ ừ ớ ọ

con c a l p “tam giác”. ủ ớ

Khái ni m có ngo i diên phân chia đ ạ ệ ượ c thành các l p con là khái ớ

ni m gi ng (ch ng) c các khái ni m là các l p con đó. ủ ớ ố ệ ệ ả

Thí d : Khái ni m “t ” là khái ni m gi ng c a các khái ni m “danh ệ ừ ủ ụ ệ ệ ố

t ”, “đ ng t ”, “đ ng t ”, “tính t ”... ộ ừ ừ ừ ừ ộ

ạ ủ Khái ni m có ngo i diên là l p con g i là khái ni m loài (lo i) c a ọ ớ ệ ệ ạ

khái ni m là l p. ệ ớ

ủ Thí d các khái ni m “đ ng v t”, “th c v t” là các khái ni m loài c a ự ậ ụ ệ ệ ậ ộ

khái ni m gi ng “gi i h u c ”. ệ ố ớ ữ ơ

ẽ ớ N i hàm và ngo i diên c a khái ni m có m i quan h ch t ch v i ủ ệ ệ ạ ặ ộ ố

nhau. M i quan h đó đ c khái quát trong quy lu t quan h ng ệ ố ượ ệ ượ ậ ữ c gi a

n i hàm và ngo i diên c a khái ni m: ngo i diên c a khái ni m càng ệ ủ ủ ộ ệ ạ ạ

i. r ng thì n i hàm c a nó càng h p và ng ủ ộ ộ ẹ c l ượ ạ

c hi u là quan h t l ngh ch (hay quan L u ýư : Quan h đó không đ ệ ượ ệ ỷ ệ ể ị

h ngh ch bi n), vì n i dung c a quy lu t không có nghĩa là: khi ngo i diên ệ ủ ế ậ ạ ộ ị

c a khái ni m tăng bao nhiêu thì n i hàm c a nó gi m b y nhiêu và ng ộ ủ ủ ệ ả ấ ượ c

l i.ạ

ư Khái ni m gi ng có n i hàm ít h n n i hàm c a khái ni m loài, nh ng ủ ệ ệ ố ộ ơ ộ

l i có ngo i diên r ng h n ngo i diên c a khái ni m loài. Khái ni m loài có ạ ủ ệ ệ ạ ạ ộ ơ

ơ n i hàm giàu h n n i hàm c a khái ni m gi ng, song có ngo i diên h p h n ệ ộ ủ ẹ ạ ơ ộ ố

ngo i diên c a khái ni m gi ng. ủ ệ ạ ố

ạ Thí d : Ngo i diên c a khái ni m loài “tam giác vuông” h p h n ngo i ủ ụ ẹ ệ ạ ơ

diên c a khái ni m gi ng “tam giác”, nh ng n i hàm c a nó l ư ủ ủ ệ ố ộ ạ ộ i giàu h n n i ơ

hàm c a khái ni m “tam giác”, vì ph i thêm d u hi u “có m t góc vuông”. ả ủ ệ ệ ấ ộ

ể ậ Nh ng tri th c nêu ra trong ph n này chúng ta c n n m v ng đ v n ữ ữ ứ ầ ầ ắ

d ng vào các thao tác lôgíc đ i v i khái ni m, phán đoán, suy lu n. ụ ố ớ ệ ậ

IV. CÁC LO I KHÁI NI M Ạ Ệ

Trong ph n này chúng ta c n l u ý t i các c p khái ni m. ầ ư ầ ớ ệ ặ

1. Khái ni m tr u t ệ ừ ượ ng và khái ni m c th . ụ ể ệ

a. Khái ni m tr u t ệ ừ ượ ng là khái ni m nêu lên đ ệ ượ ủ c thu c tính c a ộ

s v t. ự ậ

Thí d : xanh, đen, đ , vàng, r n, l ng... ỏ ụ ắ ỏ

b. Khái ni m c th là khái ni m ch ra s v t c th nào đó. ệ ự ậ ụ ể ụ ể ệ ỉ

Thí d : Trái đ t, m t tr i, m t trăng, cái bút, quy n v ,... ặ ặ ờ ụ ể ấ ở

2. Khái ni m kh ng đ nh và khái ni m ph đ nh ủ ị ệ ệ ẳ ị

a. Khái ni m kh ng đ nh là khái ni m ph n ánh s t n t i th c t ự ồ ạ ự ế ệ ệ ẳ ả ị

ng, c a các thu c tính hay các m i quan h c a đ i t ng. c đ i t ủ ố ượ ệ ủ ố ượ ủ ố ộ

Ch ng h n: Các khái ni m “có văn hoá”, “quy n v này”, “l ch s ”... ự ệ ể ẳ ạ ở ị

b. Khái ni m ph đ nh là khái ni m ch s ph n ánh không t n t ệ ỉ ự ả ủ ị ồ ạ i ệ

d u hi u kh ng đ nh. ấ ệ ẳ ị

Thí d các khái ni m “vô văn hoá”, “b t l ch s ”, “không t t”. ấ ị ự ụ ệ ố

M i khái ni m kh ng đ nh có m t khái ni m ph đ nh và ng i. ủ ị ệ ệ ẳ ỗ ộ ị c l ượ ạ

Thí d : ụ

Khái ni m kh ng đ nh Khái ni m ph đ nh ủ ị ệ ệ ẳ ị

“có văn hoá” “vô văn hoá”

“có phép” “không phép”

“l ch s ” “b t l ch s ” ự ấ ị ự ị

“chính nghĩa” “phi nghĩa = không chính nghĩa”

t khi chúng ta thêm t “không” ho c t t Trong ti ng Vi ế ệ ừ ặ ừ ươ ớ ng ng v i ứ

“không” vào tr c khái ni m ph đ nh. t ừ ướ c khái ni m kh ng đ nh thì s đ ẳ ẽ ượ ệ ị ủ ị ệ

Còn khi b t t “không” ho c t t ng ng v i t “không” thì s đ c khái ớ ừ ặ ừ ươ ớ ừ ứ ẽ ượ

ni m kh ng đ nh. ẳ ệ ị

3. Khái ni m chung và khái ni m đ n nh t. ơ ệ ệ ấ

a. Khái ni m chung là khái ni m có ngo i diên ch a t ứ ừ ệ ệ ạ ố hai đ i

t ượ ng tr lên. ở

Thí d : Các khái ni m “sông”, “phân t ”, “thành ph ”, “th đô”. ử ủ ụ ệ ố

ộ ố b. Khái ni m đ n nh t là khái ni m có ngo i diên ch ch a m t đ i ệ ỉ ứ ơ ệ ạ ấ

ng duy nh t. t ượ ấ

Thí d : Các khái ni m “H Chí Minh”, “H i Phòng”, “sông H ng”. ụ ệ ả ồ ồ

Chúng ta có th liên h khái ni m chung v i danh t chung và khái ệ ệ ể ớ ừ

ni m riêng v i danh t riêng. ệ ớ ừ

c. Khái ni m t p h p là khái ni m ph n ánh l p đ i t ớ ố ượ ợ ệ ệ ậ ả ồ ng đ ng

nh t đ c suy nghĩ nh m t ch nh th duy nh t. ấ ượ ư ộ ể ấ ỉ

Thí d : Các khái ni m “r ng”, “h m đ i”, “t p h p”. ừ ụ ệ ạ ậ ộ ợ

ệ Khái ni m t p h p là s k t h p c a khái ni m đ n nh t và khái ni m ự ế ợ ủ ệ ệ ậ ấ ợ ơ

chung.

c phân ra thành khái ni m chung xác đ nh d. Khái ni m chung đ ệ ượ ệ ị

và khái ni m chung không xác đ nh. ệ ị

ộ * Khái ni m chung xác đ nh là khái ni m chung có ngo i diên ch a m t ứ ệ ệ ạ ị

xác đ nh. s ph n t ố ầ ử ị

Thí d : Các khái ni m “sông Vi t Nam”, “ng i M ng”, “tr ụ ệ ở ệ ườ ườ ườ ng

trung h c c s Hà N i”. ọ ơ ở ở ộ

* Khái ni m chung không xác đ nh là khái ni m có ngo i diên ch a s ứ ố ệ ệ ạ ị

ng ph n t không tính đ c. l ượ ầ ử ượ

Thí d : Các khái ni m “đi n t ”, “hành tinh”, “nguyên t ”. ệ ừ ử ụ ệ

Vi c xác đ nh lo i khái ni m có tác d ng to l n trong l p lu n. Nó giúp ụ ệ ệ ạ ậ ậ ớ ị

chung ta tránh kh i nh ng sao l m lôgíc không đáng có, t o ra thói quen s ữ ạ ầ ỏ ử

duy. d ng chính xác các khái ni m trong t ụ ệ ư

V. QUAN H GI A CÁC KHÁI NI M Ệ Ữ Ệ

ự ậ M i quan h gi a các khái ni m ph n ánh m i quan h gi a các s v t ả ệ ữ ệ ữ ệ ố ố

đ c bi u th b ng các khái ni m đó. Trong ph n này chúng ta l u ý t i các ượ ị ằ ư ệ ể ầ ớ

m i quan h sau đây: ệ ố

A. Quan h h p và quan h không h p. ệ ợ ợ ệ

* Quan h h p là quan h gi a các khái ni m có ngo i diên trùng nhau ệ ữ ệ ợ ệ ạ

hoàn toàn ho c trùng nhau m t ph n. ặ ầ ộ

Thí d : các c p khái ni m có m i quan h h p nh “tr ng t ” và “t ệ ợ ư ừ ụ ệ ặ ạ ố ừ

ch tr ng thái c a s v t”, “ng i lao đ ng trí óc”, và “nhà th ”. ủ ự ậ ỉ ạ ườ ộ ơ

ầ * Quan h không h p là quan h gi a các khái ni m không có ph n ệ ữ ệ ệ ợ

ngo i diên nào trùng nhau. ạ

Thí d : Các c p khái ni m có quan h không h p nh “s ch n”, và ư ố ụ ệ ệ ặ ẵ ợ

“s l , “dũng c m” và “hèn nhát”. ố ẻ ả

Ngo i diên c a các khái ni m đ ủ ệ ạ ượ ơ c bi u th b ng hình tròn Aayler . ị ằ ể

Di n tích c a hình tròn bi u th toàn b ngo i diên c a khái ni m. Quan h ủ ủ ệ ể ệ ạ ộ ị ệ

gi a các khái ni m cũng đ c bi u th b ng hình tròn đó. ữ ệ ượ ị ằ ể

Các quan h gi a các khái ni m sau đây ph i đ c đ c bi t l u ý. ệ ữ ả ượ ặ ệ ệ ư

Khi xét quan h gi a các khái ni m chúng ta c n chú ý ch y u t ệ ủ ế ớ i ệ ữ ầ

ngo i diên c a chúng. ủ ạ

1. Các khái ni m đ ng nh t ấ ệ ồ

Các khái ni m đ ng nh t là các khái ni m có ngo i diên hoàn toàn ệ ệ ạ ấ ồ

trùng nhau.

Thí d : Các c p khái ni m sau đ ng nh t v i nhau: “s t ” (A) và “t ấ ớ ố ừ ụ ệ ặ ồ ừ

ch s l ỉ ố ượ ng s v t” (B), “Hà N i” (A) và “Th đô c a n ộ ự ậ ủ ướ ủ ộ c C ng hoà xã h i ộ

ch nghĩa Vi t Nam (B). ủ ệ

A B

H.1

Các khái ni m đ ng nh t đ c mô hình hoá (H.1) ấ ượ ệ ồ

2. Các khái ni m bao hàm ệ

Các khái ni m bao hàm là các khái ni m có ngo i diên bao hàm nhau. ệ ệ ạ

Khái ni m có ngo i diên ch a ngo i diên c a khái ni m khác g i là ạ ủ ứ ệ ệ ạ ọ

khái ni m chi ph i. Khái ni m có ngo i diên n m trong ngo i diên c a khái ạ ủ ệ ệ ạ ằ ố

ni m khác g i là khái ni m ph thu c. ụ ệ ệ ọ ộ

Thí d : Các khái ni m sau bao hàm nhau: ệ ụ

+ “h c sinh” và “sinh viên”. ọ

+ “câu” và “câu t ng thu t”. ườ ậ

Trong đó “h c sinh” (A) và “câu” (A) là các khái ni m chi ph i, “sinh ệ ọ ố

viên” (B) và “câu t ng thu t” (B) là ườ ậ

Các khái ni m ph thu c. ệ ụ ộ

H.2

Quan h bao hàm gi a các khái ni m đ c ữ ệ ệ ượ

Mô hình hoá nh (H.2). ư

3. Các khái ni m giao nhau ệ

Các khái ni m g i là giao nhau, n u ngo i diên c a ủ ế ệ ạ ọ

chúng có m t ph n trùng nhau. ầ ộ

Thí d : Các c p khái ni m sau: ụ ệ ặ

+ “Thanh niên” (A) và “v n đ ng viên” (B). ậ ộ

H.3

+ “Giáo viên” (A) và “nhà th ” (B). ơ

Quan h gi a các c p khái ni m đó đ ệ ữ ệ ặ ượ c bi u th ị ể

b ng hình tròn sau đây (H.3): ằ

i Các khái ni m không h p chúng ta ch c n chú ý t ợ ỉ ầ ệ ớ

quan hệ sau

4. Quan h tách r i ờ ệ

ầ Các khái ni m ệ g i là tách r i, n u ngo i diên c a chúng không có ph n ủ ế ạ ọ ờ

nào trùng nhau.

Thí d : Các c p khái ni m sau: ụ ệ ặ

H.4

+ “M t tr i” (A) và “Trái đ t” (B). ặ ờ ấ

+ “Cá s u” (A) và “Cây thông” (B) là các c p ấ ặ

khái ni m có quan h tách r i. ệ ệ ờ

c mô hình hoá (H.4): Quan h gi a các c p khái ni m trên đ ặ ệ ữ ệ ượ

: Mu n tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a ba khái L u ýư ệ ữ ố ệ

c h t chúng ta ph i tìm quan h gi a t ng c p khái ni m tr lên, tr ở ệ ướ ệ ữ ừ ế ặ ả

ni m, sau đó mô hình hoá quan h gi a t ng c p khái ni m. ệ ữ ừ ệ ệ ặ

Thí d 1ụ :

Tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a ba khái ni m: “câu” (A), “câu ệ ữ ệ ệ

ph c” (câu ghép) (B) và “câu t ứ ườ ng thu t” (C). ậ

Cách gi i chung: ả

Quan h gi a: ệ ữ

+ A và B là quan h ....ệ

+ A và C là quan h ....ệ

+ B và C là quan h ...ệ

Cách gi i:ả

+ Quan h gi a “câu” và “câu ph c” là quan h bao hàm, trong đó “câu” ệ ữ ứ ệ

là khái ni m chi ph i, “câu ph c” là khái ố ứ ệ

ni m ph thu c. ụ ệ ộ

A C

+ Quan h gi a “câu” và “câu t ng thu t” ệ ữ ườ ậ

H.5 B

là quan h bao hàm, trong đó “câu” là khái ni m ệ ệ

ng thu t” là khái ni m ph thu c. chi ph i, “câu t ố ườ ụ ệ ậ ộ

+ Quan h gi a “câu ph c” và “câu t ng ệ ữ ứ ườ

thu t” là quan h giao nhau. ệ ậ

Mô hình hoá quan h gi a ba khái ni m (H.5) ệ ữ ệ

Thí d 2:ụ

Tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a các khái ni m: “ng i lao ệ ữ ệ ệ ườ

đ ng trí óc” (A), “giáo viên” (B), “nhà th ” (C) và “nh c sĩ” (D). ộ ạ ơ

Quan h gi a các khái ni m: ệ ữ ệ

+ “Ng i lao đ ng trí óc” và “giáo viên” là quan h bao hàm, trong đ ườ ệ ộ ố

“ng i lao đ ng trí óc” là khái ni m chi ph i, “giáo viên” là khái ni m ph ườ ệ ệ ộ ố ụ

thu c.ộ

+ “Ng i lao đ ng trí óc” và “nhà th ” là m i quan h bao hàm, trong ườ ệ ộ ố ơ

đó “ng i lao đ ng trí óc” là khái ni m chi ph i, “nhà th ” là khái ni m ph ườ ệ ệ ộ ơ ố ụ

thu c.ộ

+ “Ng i lao đ ng trí óc” và “nh c sĩ” là quan h bao hàm, trong đó ườ ệ ạ ộ

“ng i lao đ ườ ộng trí óc” là khái ni m chi ph i, “nh c sĩ” là ệ ạ ố

khái ni m ph thu c. ụ ệ ộ

+ “Giáo viên” và “nhà th ” là quan h giao nhau. ơ ệ

H.6

+ “Giáo viên” và “nh c sĩ” là quan h giao nhau. ệ ạ

+ “Nhà th ” và “nh c sĩ” là quan h giao nhau. ệ ạ ơ

Mô hình hoá quan h gi a các khái ni m (H.6): ệ ữ ệ

Thí d 3.ụ

Tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a ba khái ni m: ệ ữ ệ ệ

“Kim lo i” (A), “ch t l ng” (B), “đ ng” (C). ấ ỏ ạ ồ

Quan h gi a các khái ni m: ệ ữ ệ

+ "Kim lo i" và "ch t l ng" là quan h giao nhau. ấ ỏ ệ ạ

+ "kim lo i" và "đ ng" là quan h bao hàm, trong đó "kim lo i" là khái ệ ạ ạ ồ

ni m chi ph i, "đ ng" là khái ni m ph thu c. ụ ệ ệ ồ ố ộ

+ "Ch t l ng" và "đ ng" là quan h tách r i. ấ ỏ ệ ồ ờ

H.7

Mô hình hoá quan h gi a các khái ni m, (H.7). ệ ữ ệ

Khi mô hình hoá quan h gi a các khái ni m ệ ữ ệ

t các quan h và chúng ta có th xem xét l n l ể ầ ượ ệ

cũng có th không c n theo trình t ể ầ . ự

Đ có th tìm ra quan h gi a các khái ni m chúng ta ệ ữ ể ể ệ

ệ c n ph i n m v ng n i hàm, ngo i diên c a khái ni m, khái ni m ạ ầ ả ắ ủ ữ ệ ộ

gi ng và khái ni m loài. H n n a, trong nhi u tr ữ ề ệ ố ơ ườ ả ng h p, chúng ta còn ph i ợ

hi u c nh ng v n đ di n ra trong th c t hàng ngày c a con ng ể ả ữ ể ễ ự ế ấ ủ ườ ủ ờ i, c a đ i

s ng xã h i. ố ộ

Chúng ta c n xây d ng k năng th c hi n vi c tìm quan h và mô hình ự ự ệ ệ ệ ầ ỹ

hoá quan h gi a các khái ni m. Đi u này r t quan tr ng, vì vi c tìm quan h ệ ữ ệ ệ ề ấ ọ ệ

c s d ng liên t c trong và mô hình hoá quan h gi a các khái ni m s đ ệ ữ ẽ ượ ử ụ ụ ệ

vi c tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a hai thu t ng (khái ni m) trong ệ ữ ữ ệ ệ ệ ậ

ấ phán đoán hay gi a ba thu t ng (ba khái ni m) trong lu n ba đo n nh t ữ ữ ệ ậ ậ ạ

quy t đ n. ế ơ

VI. THU H P VÀ M R NG KHÁI NI M Ở Ộ Ẹ Ệ

Quan h gi ng loài quy lu t quan h ng c gi a n i hàm và ng ệ ố ệ ượ ậ ữ ộ o i diên ạ

c a khái ni m là c s c a các thao tác thu h p và m r ng khái ni m. ủ ơ ở ủ ở ộ ẹ ệ ệ

a. Thu h p khái ni m là thao tác lôgíc nh m chuy n khái ni m có ệ ể ẹ ệ ằ

ngo i diên r ng, n i hàm h p sang khái ni m có ngo i diên h p h n và ẹ ơ ộ ộ ẹ ệ ạ ạ

n i hàm r ng h n. ộ ộ ơ

Đ thu h p khái ni m chúng ta ch c n thêm các d u hi u vào n i hàm ỉ ầ ẹ ể ệ ệ ấ ộ

c a khái ni m đó. ủ ệ

Thí d : Thu h p khái ni m “giáo viên” chúng ta có các khái ni m “giáo ụ ẹ ệ ệ

viên Vi t Nam”, "giáo viên d y gi i Vi t Nam”, "giáo viên d y gi i Vi t Nam ệ ạ ỏ ệ ạ ỏ ệ

năm 2004”, "giáo viên Nguy n Th Ng c Hà”. ễ ọ ị Ở ệ đây khi thu h p khái ni m ẹ

"giáo viên” chúng ta đã b sung thêm các d u hi u “Vi t Nam”, “d y gi ệ ấ ổ ệ ạ ỏ i”,

“năm 2004” và tên c th c a m t giáo viên d y gi i c th là Nguy n Th ụ ể ủ ạ ộ ỏ ụ ể ễ ị

Ng c Hà. ọ

Gi ớ ạ ấ i h n c a các thao tác thu h p khái ni m là khái ni m đ n nh t, ủ ẹ ệ ệ ơ

nghĩa là khái ni m là ngo i diên ch ch a m t đ i t ạ ộ ố ượ ỉ ứ ệ ng duy nh t. Trong thí ấ

d trên khái ni m đ n nh t đó là khái ni m “Nguy n Th Ng c Hà”. ụ ệ ễ ệ ấ ơ ọ ị

b. M r ng khái ni m là thao tác lôgíc nh m chuy n khái ni m có ở ộ ể ệ ệ ằ

ơ ngo i diên h p, n i hàm r ng sang khái ni m có ngo i diên r ng h n, ộ ộ ộ ệ ẹ ạ ạ

n i hàm h p h n. ẹ ơ ộ

Đ m r ng khái ni m chúng ta ch c n b t các d u hi u c a n i hàm ệ ủ ộ ể ở ộ ỉ ầ ệ ấ ớ

đó.

ệ Thí d : M r ng khái ni m “công nhân” chúng ta có các khái ni m ở ộ ụ ệ

“ng i lao đ ng chân tay”, “ng i”. ườ ộ ườ i lao đ ng”, “ng ộ ườ

Gi i h n c a thao tác m r ng khái ni m là ph m trù. Ph m trù là khái ớ ạ ủ ở ộ ệ ạ ạ

ni m có ngo i diên r ng nh t, nh ng n i hàm l i ít nh t. ư ệ ạ ấ ộ ộ ạ ấ

ệ B t c khoa h c nào cũng có m t h th ng ph m trù và khái ni m ộ ệ ố ấ ứ ạ ọ

ph n ánh các s v t do khoa h c đó nghiên c u. Ch ng h n, hình h c có các ự ậ ứ ả ẳ ạ ọ ọ

ph m trù nh : “đi m”, “đ ư ể ạ ườ ư ng”, “m t”...Ngôn ng h c có các ph m trù nh : ữ ọ ặ ạ

“t ”, “câu”... ừ

Trong khi m r ng khái ni m c n l u ý t i lĩnh đ c ph n ánh n i khái ầ ư ở ộ ệ ớ ượ ả ở

t d ng l ni m. Ch có nh v y chúng ta m i bi ư ậ ệ ớ ỉ ế ừ i ạ ở ấ khái ni m r ng nh t - ệ ộ

ph m trù. ạ

Thu h p và m r ng khái ni m là hai thao tác lôgíc ng c nhau. ở ộ ẹ ệ ượ

M ở r nộ g

Th u hẹ p

H.8

Mô hình hoá chúng nh sau (H8). ư

ở ộ Nh ng đi m c n l u ý khi th c hi n các thao tác thu h p và m r ng ệ ầ ư ự ữ ẹ ể

khái ni m:ệ

+ Xác đ nh lĩnh v c th c hi n hai thao tác đó. ự ự ệ ị B i vì, nh trên đã nêu ư ở

ra, m t t ộ ừ ự có th bi u th nhi u khái ni m. N u không xác đ nh lĩnh v c th c ể ể ự ế ệ ề ị ị

hi n hai thao tác đó thì d dàng đi ch ch h ng. ệ ệ ễ ướ

Ch ng h n: ạ ẳ

Câu h i nêu ra: Hãy thu h p khái ni m “câu”. Tr c h t chúng ta xác ẹ ệ ỏ ướ ế

ệ đ nh khái ni m đó thu c lĩnh v c ngôn ng , khi đó chúng ta có các khái ni m ị ữ ự ệ ộ

“câu”, “câu đ n”, “câu đ n này”. Còn khái ni m đó thu c đ i s ng thông ờ ố ệ ơ ơ ộ

th ng chúng ta có các khái ni m “câu”, “câu cá”, “câu cá chép”, “câu cá chép ườ ệ

này”.

+ Xác đ nh m c đích th c hi n thao tác. ụ ự ệ ị

Trên c s đó đ xác đ nh h ơ ở ể ị ướ ệ ng th c hi n. B i vì, v i m t khái ni m ự ệ ớ ở ộ

cho tr c chúng ta có th th c hi n theo nhi u h ng khác nhau. ướ ể ự ề ướ ệ

Ch ng h n, khái ni m “câu” có th thu h p theo các h ng: ẹ ể ệ ẳ ạ ướ

“Câu”, “câu đ n”, “câu đ n này” và ơ ơ

“Câu”, “câu ph c”, “câu ph c này”. ứ ứ

Ho c khái ni m “hình tam giác” có th thu h p theo các h ng: ệ ể ẹ ặ ướ

“Hình tam giác”, “hình tam giác vuông”, “hình tam giác vuông này”, và

“hình tam giác”, “hình tam giác nh n”, “hình tam giác nh n này”. ọ ọ

+ Các khái ni m n m trong quá trình thu h p ho c m r ng khái ở ộ ẹ ệ ằ ặ

ni m ph i là các khái ni m có quan h gi ng – loài. ệ ố ệ ệ ả

Thu h p khái ni m là thao tác chuy n t ể ừ ẹ ệ khái ni m gi ng sang khái ố ệ

ni m loài. ệ

M r ng khái ni m là thao tác chuy n t ở ộ ể ừ ệ ệ khái ni m loài sang khái ni m ệ

gi ng.ố

Th c ch t c a thao tác thu h p khái ni m là thêm t ấ ủ ự ệ ẹ ừ ệ vào khái ni m

c n thu h p, t c là thêm d u hi u. Do v y, n i hàm c a khái ni m tăng ầ ẹ ứ ủ ộ ệ ệ ấ ậ

và ngo i diên c a nó gi m. ủ ả ạ

“vuông” vào khái ni m “hình tam giác” chúng ta Ch ng h n thêm t ạ ẳ ừ ệ

đ c khái ni m “hình tam giác vuông”. Khái ni m “hình tam giác vuông” có ượ ệ ệ

ộ ngo i diên h p h n ngo i diên c a khái ni m “hình tam giác”, nh ng n i ư ủ ệ ẹ ạ ạ ơ

hàm l i tăng h n. ạ ơ

M r ng khái ni m th c ch t là b t t bi u th khái ni m, t c là ở ộ ớ ừ ể ự ứ ệ ệ ấ ị

ả b t d u hi u c a khái ni m, do v y làm cho n i hàm c a khái ni m gi m ớ ấ ệ ủ ủ ộ ệ ệ ậ

di và ngo i diên c a khái ni m tăng lên. ủ ệ ạ

Ch ng h n, m r ng khái ni m “nhà giáo u tú Vi t Nam” chúng ta b ở ộ ư ệ ẳ ạ ệ ỏ

u tú thì s đ c khái ni m “nhà giáo Vi t Nam” và ti p t c t “Vi t ừ ư ẽ ượ ệ ệ ế ụ ừ ệ t

Nam” chúng ta s đ ẽ ượ ọ c khái ni m “nhà giáo” đi u này giúp cho chúng ta ch n ệ ề

bi u th khái ni m m t cách chu n xác, tránh vi c s d ng m t cách tuỳ t ừ ể ệ ử ụ ệ ẩ ộ ộ ị

ti n.ệ

Th c t cho th y, trong khi nói và vi t chúng ta th ng s d ng các t ự ế ấ ế ườ ử ụ ừ ,

đúng h n là các khái ni m đ c bi u th b ng t , m t cách không đúng. Vì ệ ơ ượ ị ằ ể ừ ộ

th , t ng c a chúng ta nêu ra d dàng b hi u l m. Ch ng h n, đáng l t ế ư ưở ị ể ầ ủ ễ ẳ ạ ẽ

t “c s s n xu t ng binh n ng”, chúng ta l i vi t “c s ph i vi ả ế ơ ở ả ấ c aủ th ươ ặ ạ ế ơ ở

ng binh n ng”, “Xay b t em” l c vi s n xu t th ả ấ ươ ộ cho tr ặ ẻ i đ ạ ượ ế ộ t: ‘Xay b t

tr em”, ho c đúng ra ph i thông báo là: “B ph n không khí l nh ẻ ặ ả ậ ạ ộ c a Trung ủ

tâm d báo khí t đã báo, hi n nay có m t b ph n không khí ự ượ ng thu văn ỷ ộ ộ ệ ậ

l nh đang di chuy n xu ng phía nam...”, Biên t p viên l ạ ể ậ ố ạ ậ i nói: “B ph n ộ

không khí l nh đã báo, hi n nay có m t b ph n không khí l nh đang di ộ ộ ệ ạ ậ ạ

chuy n xu ng phía nam...”,v.v...Nh ng s c t b t t ự ắ ớ ừ ư nh trên d dàng d n t ễ ẫ ớ i ữ ể ố

t ng đã nêu ra. Vì th , khi s d ng t s hi u l m th m chí xuyên t c t ự ể ầ ạ ư ưở ậ ử ụ ế ừ

chúng ta ph i r t th n tr ng. Đây cũng chính là làm trong sáng ti ng Vi t. ả ấ ế ậ ọ ệ

VII. Đ NH NGHĨA KHÁI NI M Ệ Ị

1. B n ch t c a đ nh nghía khái ni m ấ ủ ị ệ ả

B n ch t c a đ nh nghĩa khái ni m đ c th hi n trong thao tác đ nh ấ ủ ệ ả ị ượ ể ệ ị

nghĩa khái ni m.ệ

ủ Đ nh nghĩa khái ni m là thao tác lôgíc nh m phát hi n n i hàm c a ộ ệ ệ ằ ị

khái ni m ho c xác l p ý nghĩa c ệ ặ ậ ủ a các thu t ng . ữ ậ

Ch ng h n, thông qua đ nh nghĩa khái ni m “hình vuông” chúng ta phát ệ ẳ ạ ị

hi n n i hàm c a khái ni m đó là “hình ch nh t có b n c nh b ng nhau”, ữ ủ ệ ệ ậ ạ ằ ộ ố

hay n i hàm c a khái ni m “v t ch t” là “ph m trù tri t h c ch th c t ủ ệ ậ ấ ạ ộ ế ọ ỉ ự ạ i

khách quan đ c đem l i cho con ng ượ ạ ườ i trong c m giác, đ ả ượ ả ủ c c m giác c a

con ng i chép l i, ch p l i, ph n ánh và t n t ườ ạ ụ ạ ồ ạ ộ ậ ủ i đ c l p v i c m giác c a ớ ả ả

con ng i”. ườ

N i hàm c a khái ni m bao g m nhi u thu c tính. Trong m i đ nh ủ ề ệ ộ ộ ỗ ồ ị

nghĩa nêu ra m t hay m t s thu c tính. Vì th , m t khái ni m có th có ộ ố ệ ế ể ộ ộ ộ

nhi u đ nh nghĩa khác nhau. ề ị

Ch ng h n, khái ni m “hình vuông” có các đ nh nghĩa sau: ệ ẳ ạ ị

+ Hình vuông có t giác ph ng , l i có các c p c nh đ i song song, ứ ẳ ồ ặ ạ ố

b ng nhau và có m t góc vuông. ằ ộ

ế + Hình vuông là hình bình hành có m t góc vuông và hai c nh liên ti p ạ ộ

b ng nhau. ằ

ằ + Hình vuông là hình bình hành có m t góc vuông và b n c nh b ng ạ ố ộ

nhau.

+ Hình vuông là hình ch nh t có hai c nh liên ti p b ng nhau. ữ ậ ế ằ ạ

+ Hình vuông là hình ch nh t có b n c nh b ng nhau. ữ ậ ố ạ ằ

+ Hình vuông là hình ch nh t có hai đ ng chéo vuông góc v i nhau. ữ ậ ườ ớ

+ Hình vuông là hình thoi có m t góc vuông. ộ

2. K t c u c a đ nh nghĩa khái ni m: ế ấ ủ ị ệ

M i đ nh nghĩa khái ni m bao gi cũng có hai thành ph n: khái ỗ ị ệ ờ ầ

c đ nh nghĩa (Dfd) và khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn). ni m đ ệ ượ ị ể ị ệ

Khái ni m đ ệ ượ ị ủ c đ nh nghĩa là khái ni m đã nêu ra mà n i hàm c a ộ ệ

nó c n ph i phát hi n. ả ệ ầ

ủ Khái ni m đ đ nh nghĩa là khái ni m dùng đ v ch ra n i hàm c a ể ạ ể ị ộ ệ ệ

khái ni m đ c đ nh nghĩa. ệ ượ ị

Thí d : Đ nh nghĩa khái ni m “hình vuông”: “hình vuông” là hình ch ụ ệ ị ữ

nh t có b n c nh (hay hai c nh liên ti p) b ng nhau”, trong đó: ố ạ ế ạ ậ ằ

“Hình vuông” – khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd). ệ ượ ị

“Hình ch nh t có b n c nh b ng nhau” – Khái ni m đ đ nh nghĩa ể ị ữ ệ ậ ằ ạ ố

(Dfn).

Ho c “Ng i làm công tác giáo d c, gi ng day trong nhà tr ng hay ặ ườ ụ ả ườ

các c s giáo d c khác là nhà giáo”, trong đó: ơ ở ụ

“Nhà giáo” – khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd). ệ ượ ị

“Ng i làm công tác giáo d c, gi ng d y trong nhà tr ng hay các c ườ ụ ả ạ ườ ơ

s giáo d c khác” – khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn). ở ể ị ụ ệ

Đ i v i ti ng Vi t ng ố ớ ế ệ ườ ệ i ta có th bi u th qua đ nh nghĩa khái ni m ể ể ị ị

theo trình t : khái ni m đ c đ nh nghĩa - t n i kh ng đ nh – khái ni m đ ự ệ ượ ị ừ ố ệ ẳ ị ể

đ nh nghĩa ho c khái ni m đ đ nh nghĩa - t ị ể ị ệ ặ ừ ố ệ n i kh ng đ nh – khái ni m ị ẳ

đ c đ nh nghĩa. ượ ị

C n đ c bi t l u ý : Khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd) bao gi cũng ầ ặ ệ ư ệ ượ ị ờ

g m ít ch , khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn) luôn luôn gòm nhi u ch . Đây ồ ể ị ữ ữ ề ệ

là ph ng pháp t t nh t, có hi u qu nh t khi bu c chúng ta ph i phân ươ ố ộ ệ ấ ấ ả ả

tích k t c u c a m t đ nh nghĩa khái ni m nào đó. ế ấ ủ ộ ị ệ

ệ Ph n trên đã nêu ra cách tìm n i hàm, t c là ph i v ch ra các d u hi u ả ạ ứ ầ ấ ộ

t c a khái ni m đó. Song đ n đây chúng ta không c n ph i s c b n khác bi ơ ả ệ ủ ả ử ế ệ ầ

ỉ ầ d ng cách tìm đó n a. Đ tìm n i hàm c a khái ni m nào đó chúng ta ch c n ụ ủ ữ ể ệ ộ

nêu ra khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn) c a đ nh nghĩa khái ni m đó thôi. ủ ị ể ị ệ ệ

Ch ng h n: + Đ tìm n i hàm c a khái ni m “danh t ” chúng ta ch ủ ừ ể ệ ạ ẳ ộ ỉ

c n nêu ra khái ni m đ đ nh nghĩa c a đ nh nghĩa khái ni m “danh t ”: ‘t ủ ầ ể ị ừ ệ ệ ị ừ

ch tên s v t” (Dfd). ự ậ ỉ

+ N i hàm c a khái ni m “lao đ ng” là “ho t đ ng quan tr ng c a con ạ ộ ủ ủ ệ ộ ọ ộ

ng i nh m t o ra c a c i v t ch t và tinh th n c a xã h i” (Dfn). ườ ủ ả ậ ầ ủ ạ ằ ấ ộ

+ Đ nh nghĩa khái ni m “th gi i quan”: ế ớ ệ ị

“Th gi ế ớ i quan (Dfd) là h th ng nh ng quan ni m c a con ng ữ ệ ố ủ ệ ườ ề i v

th gi i, v v trí và vai trò c a con ng i trong th gi ế ớ ề ị ủ ườ ế ớ i nh m gi ằ ả ụ i đáp m c

i (Dfn)”. đích, ý nghĩa cu c s ng c a con ng ộ ố ủ ườ

3. Các lo i và hình th c đ nh nghĩa. ứ ị ạ

a. Đ nh nghĩa th c t và đ nh nghĩa duy danh. ự ế ị ị

* Đ nh nghĩa th c t ự ế ị

Là đ nh nghĩa trong đó đ i t ng t n t i th c đ ố ượ ị ồ ạ ự ượ ậ c bi u th b ng thu t ị ằ ể

ng nào đó. ữ

* Đ nh nghĩa duy danh. ị

Đ nh nghĩa duy ị ộ danh là đ nh nghĩa trong đó xác l p ý nghĩa c a m t ủ ậ ị

thu t ng nào đó. ữ ậ

b. Đ nh nghĩa rõ ràng và đ nh nghĩa không rõ ràng. ị ị

* Đ nh nghĩa rõ ràng. ị

Đ nh nghĩa rõ ràng là đ nh nghĩa trong đó xác l p đ ị ậ ị ượ ệ ằ c quan h b ng

nhau v ngo i diên gi a Dfd và Dfn (ngd Dfd = ngd Dfn). ữ ề ạ

Đ nh nghĩa rõ ràng có các hình th c đ nh nghĩa sau: ứ ị ị

t v loài. + Đ nh nghĩa qua gi ng g n gũi và khác bi ố ầ ị ệ ề

Đ nh nghĩa qua gi ng g n gũi và khác bi ầ ố ị ệ ề t v loài là đ nh nghĩa trong ị

đó, tr c h t, ch ra khái ni m gi ng g n gũi ch a khái ni m đ ướ ứ ế ệ ệ ầ ố ỉ ượ c đ nh ị

nghĩa, sau đó ch ra d u hi u khác bi t v i loài c a nó đ phân bi ệ ấ ỉ ệ ớ ủ ể ệ ệ t khái ni m

loài đó v i các khái ni m loài khác cũng n m trong gi ng y. ệ ằ ấ ớ ố

+ Đ nh nghĩa theo ngu n g c (đ nh nghĩa truy n th ng) là đ nh nghĩa ề ố ồ ố ị ị ị

ng đ c đ nh nghĩa. v ch ra ngu n g c t o thành đ i t ạ ố ạ ố ượ ồ ượ ị

+ Đ nh nghĩa qua quan h (đ nh nghĩa qua m t đ i l p). ặ ố ậ ệ ị ị

ệ ủ ủ Đ nh nghĩa qua quan h là đ nh nghĩa trong dó ch ra quan h c a c a ệ ị ị ỉ

ng v i m t đ i l p c a nó. đ i t ố ượ ặ ố ậ ủ ớ

Hình th c đ nh nghĩa này th ng đ ứ ị ườ ượ ử ụ ạ c s d ng đ đ nh nghĩa các ph m ể ị

trù.

+ Miêu t .ả

Miêu t là đ nh nghĩa trong đó li t kê các d u hi u khác bi t bên ngoài ả ị ệ ệ ấ ệ

ng nh m phân bi ng khác. c a đ i t ủ ố ượ ằ t đ i t ệ ố ượ ng y v i các đ i t ớ ố ượ ấ

+ Nêu đ c tr ng. ặ ư

ấ Nêu đ c tr ng là đ nh nghĩa trong đó ch ra đ c tr ng quan tr ng nh t ư ư ặ ặ ọ ị ỉ

c a đ i t ủ ố ượ ng c n đ nh nghĩa. ị ầ

+ So sánh.

So sánh là đ nh nghĩa trong đó ch ra d u hi u c a đ i t ng b ng cách ệ ủ ố ượ ấ ị ỉ ằ

ng t ng khác. v ch ra các d u hi u t ạ ệ ươ ấ ự ớ ấ v i d u hi u y trong đ i t ệ ấ ố ượ

+ Phân bi t.ệ

Phân bi t là đ nh nghĩa khái ni m trong đó ch ra các d u hi u không ệ ệ ệ ấ ị ỉ

đ i t i t n t ồ ạ ở ố ượ ng y. ấ

Trong hình th c đ nh nghĩa phân bi t ng i ta th ng s d ng các khái ứ ị ệ ườ ườ ử ụ

ni m ph đ nh. ủ ị ệ

* Đ nh nghĩa không rõ ràng. ị

Đ nh nghĩa không rõ ràng là đ nh nghĩa không có các d u hi u nh đ nh ư ị ệ ấ ị ị

nghĩa rõ ràng.

Đ nh nghĩa không rõ ràng có các hình th c: đ nh nghĩa qua văn c nh, ứ ả ị ị

đ nh nghĩa theo quy n p, đ nh nghĩa qua tiên đ . ề ị ạ ị

4. Các quy t c c a đ nh nghĩa khái ni m. ắ ủ ị ệ

Đây là ph n r t quan tr ng. Nó giúp chúng ta phát hi n đ nh nghĩa khái ầ ấ ệ ọ ị

ni m nào là đúng, đ nh nghĩa khái ni m nào là sai v m t lôgíc. ề ặ ệ ệ ị

a. Quy t c 1.ắ

Đ nh nghĩa ph i cân đ i. ố ả ị

Đ nh nghĩa đ c g i là cân đ i, ị ượ ố n u ngo i diên Dfd = ngo i diên ế ạ ạ ọ

Dfn.

Vi ph m quy t c này s d n đ n m t trong hai sai l m. ẽ ẫ ế ắ ạ ầ ộ

Sai l m th nh t: ứ ấ ầ

Đ nh nghĩa q a r ng, t c là ngo i diên Dfd< ngo i diên Dfn . ứ ộ ứ ạ ạ ị

Thí d : “Hình bình hành là t giác ph ng, l ụ ứ ẳ ồ ớ i, có các c nh song song v i ạ

nhau” là đ nh nghĩ a quá r ng, vì trong ngo i diên c a khái ni m “hình bình ị ủ ệ ạ ộ

hành” có c “hình thang”. ả

Sai l m th hai: ứ ầ

Đ nh nghĩa quá h p, t c là ngo i diên Dfd > ngo i diên Dfn. ẹ ứ ạ ạ ị

Thí d : “Sinh viên là nh ng ng i đang h c trong các tr ữ ụ ườ ọ ườ ạ ọ ng đ i h c”

là đ nh ngh ị ĩa quá h p, vì trong ngo i diên c a khái ni m “sinh viên” ch a nêu ủ ư ệ ẹ ạ

i đang h c trong các tr ng cao đ ng”. lên “nh ng ng ữ ườ ọ ườ ẳ

Theo quy t c này, ắ ấ ớ Dfd và Dfn luôn luôn có quan h đ ng nh t v i ệ ồ

nhau. Mô hình hoá quan h gi a chúng đ c bi u th b ng hai hình tròn trùng ệ ữ ượ ị ằ ể

Dfd Dfn

khít lên nhau (H.9).

b. Quy t c 2. ắ

H.9

Đ nh nghĩa ph i rõ ràng, chính xác, ả ị

ng n g n (đ nh nghĩa ph i t ng minh). ắ ọ ả ườ ị

Khi đ nh nghĩa khái ni m không đ ệ ị c s ượ ử

ng văn h c. d ng hình t ụ ượ ọ

c. Quy t c 3.ắ

Đ nh nghĩa không đ c lu n qu n (hay đ nh nghĩa không đ ị ượ ẩ ẩ ị ượ c

vòng quanh).

Ch ng h n: “ Bao la là mênh mông, bát ngát” và “mênh mông là bát ngát, ẳ ạ

bao la”.

d. Quy t c 4.ắ

Đ nh nghĩa không đ ị ượ c ph đ nh. ủ ị

c s d ng t Nói m t cách khác, trong đ nh nghĩa khái ni m không đ ị ệ ộ ượ ử ụ ừ

n i ph đ nh (“không là”), chúng ta luôn luôn ph i s d ng t ố ả ử ụ ủ ị ừ ố n i kh ng đ n ẳ ị h

(“là”).

B n quy t c c a đ nh nghĩa khái ni m r t quan tr ng. Chúng giúp cho ệ ắ ủ ấ ố ọ ị

c cách đ nh nghĩa m t khái ni m nào đó ho c phân chúng ta n m ch c đ ắ ắ ượ ệ ặ ộ ị

bi c m t đ nh nghĩa khái ni m đúng hay sai v m t lôgíc. Khi đ nh nghĩa t đ ệ ượ ề ặ ộ ị ệ ị

ng d vi ph m quy t c: đ nh nghĩa ph i cân đ i, vì th chúng khái ni m th ệ ườ ế ễ ạ ắ ả ố ị

ta c n n m th t ch c quy t c 1. ắ ắ ắ ậ ầ

Mu n làm đ c bài t p ph n này chúng ta c n n m v ng: ố ượ ữ ậ ầ ắ ầ

- B n ch t c a đ nh nghĩa khái ni m. ấ ủ ị ệ ả

- K t c u lôgíc c a đ nh nghĩa khái ni m. ế ấ ủ ị ệ

- Các quy t c c a đ nh nghĩa khái ni m. ắ ủ ị ệ

- Các khái ni m đã đ c đ nh nghĩa ệ ượ ị ở các lĩnh v c khác nhau ự

trong ho t đ ng, trong cu c s ng c a con ng i. ạ ộ ộ ố ủ ườ

Ph n này có th có các d ng bài t p sau: ể ầ ạ ậ

I. D ng bài t p th nh t ứ ấ ạ ậ

Cho đ nh nghĩa khái ni m: “Khái ni m trong đó ngo i diên c a nó ch ủ ệ ệ ạ ị ỉ

ch a m t đ i t ng g i là khái ni m đ n nh t”. ộ ố ượ ứ ệ ấ ọ ơ

a. Phân tích k t c u lôgíc c a đ nh nghĩa trên. ế ấ ủ ị

b. Đ nh nghĩa trên đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ị

Cách gi i.ả

Đ tr l ể ả ờ ế ấ i câu a chúng ta d a vào ph n l u ý khi xem xem xét k t c u ầ ư ự

lôgíc c a đ nh nghĩa khái ni m. ủ ị ệ

Đ tr l ể ả ờ i cho câu b chúng ta d a vào b n quy t c c a đ nh nghĩa khái ố ắ ủ ị ự

ni m, trong đó ch y u là quy t c 1. ủ ế ệ ắ

Tr l i: ả ờ

a. Phân tích k t c u c a đ nh nghĩa: ế ấ ủ ị

+ “Khái ni m đ n nh t” – khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd): ệ ệ ấ ơ ượ ị

ng” – + “ Khái ni m trong đó có ngo i diên c a nó ch ch a m t đ i t ạ ộ ố ượ ỉ ứ ủ ệ

khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn). ể ị ệ

b. Đ nh nghĩa trên là đúng v m t lôgíc, vì đ nh nghĩa đó tuân theo ề ặ ị ị

toàn b các quy t c c a m t đ nh nghĩa khái ni m. ắ ủ ộ ị ệ ộ

II. D ng bài t p th hai. ứ ạ ậ

Cho các m nh đ (phán đoán): ệ ề

Lôgíc hình th c là khoa h c v t duy. (1) ọ ề ư ứ

(2) ứ ấ Lôgíc hình th c là khoa h c v các quy lu t và các hình th c c u ọ ề ứ ậ

trúc c a t duy lôgíc. ủ ư

(3) duy Lôgíc hình th c là khoa h c v các thao tác hình th c c a t ề ứ ủ ư ứ ọ

lôgíc.

c coi là đ nh nghĩa khái ni m đúng và nêu Hãy ch n m t phán đoán đ ộ ọ ượ ệ ị

lên c s đ ch n phán đoán đó. ơ ở ể ọ

Tr l i: ả ờ

Trong ba phán đoán đã cho phán đoán (2) là đ nh nghĩa khái ni m đúng, ệ ị

vì:

+ M nh đ (phán đoán) đó đã v ch ra n i hàm c a khái ni m “lôgíc ủ ệ ệ ề ạ ộ

hình th c”.ứ

+ M nh đ (phán đoán) đó bao g m hai thành ph n: ệ ề ầ ồ

- Khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd) – “lôgíc hình th c”. ệ ượ ị ứ

- Khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn) – “khoa h c v các quy lu t và ể ị ề ệ ậ ọ

duy lôgíc”. các hình th c c u trúc c a t ứ ấ ủ ư

+ Đ nh nghĩa đó tuân theo toàn b các quy t c c a đ nh nghĩa khái ni m. ắ ủ ị ệ ộ ị

III. D ng bài t p th ba. ứ ậ ạ

Cho các m nh đ (phán đoán): ề ệ

a. “Nhà giáo d y giáo d c ph thông giáo d c ngh nghi p, giáo ạ ở ụ ụ ề ệ ổ

d c chuyên nghi p g i là giáo viên”. ụ ệ ọ

b. ng là ng “Hi u tr ệ ưở ườ ạ ộ i ch u trách nhi m qu n lý m i ho t đ ng ả ệ ọ ị

c a nhà tr ủ ườ ng, do các c quan Nhà n ơ ướ c có th m quy n b nhi m” ề ệ ẩ ổ

1. Hai m nh đ (phán đoán) trên đ c coi là các đ nh nghĩa. ệ ề ượ ị

2. Trong các đ nh nghĩa khái ni m đó đ nh nghĩa khái ni m nào ệ ệ ị ị

đúng, đ nh nghĩa khái ni m nào sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ệ ị

3. Hãy s a l ử ạ ị ệ i đ nh nghĩa khái ni m sai thành đ nh nghĩa khái ni m ệ ị

đúng.

4. Hãy vi i d ng ký hi u các đ nh nghĩa khái ni m đúng trên. t d ế ướ ạ ệ ệ ị

Tr l i. ả ờ

Hai m nh đ (phán đoán) trên đ ề ệ ượ ệ c g i là đ nh nghĩa khái ni m ọ ị

vì:

+ Chúng đ u đ ề ượ ử ụ c s d ng d phát hi n n i hàm c a các khái ni m. ộ ủ ệ ể ệ

+ K t c u c a chúng đ u bao g m hai thành ph n: ế ấ ủ ề ầ ồ

- Khái ni m đ c đ nh nghĩa “"giáo viên” và “hi u tr ng”. ệ ượ ị ệ ưở

- Khái ni m đ đ nh nghĩa: “nhà giáo d y giáo d c ph thông, ể ị ạ ở ệ ụ ổ

giáo d c ngh nghi p, giáo d c chuyên nghi p” và “ng ụ ụ ề ệ ệ ườ ệ i ch u trách nhi m ị

qu n lý m i ho t đ ng c a nhà tr ạ ộ ủ ả ọ ườ ng, do các c quan Nhà n ơ ướ ẩ c có th m

quy n b nhi m”. ổ ề ệ

2. ạ C hai đ nh nghĩa khái ni m trên đ u sai, vì chúng đ u vi ph m ề ệ ề ả ị

các quy t c c a đ nh nghĩa khái ni m: đ nh nghĩa ph i cân đ i. ắ ủ ị ệ ả ố ị

C th : đ nh nghĩa khái ni m “"giáo viên” là đ nh nghĩa quá r ng, đ nh ụ ể ị ệ ộ ị ị

nghĩa khái ni m “hi u tr ng” l i là đ nh nghĩa quá h p. ệ ệ ưở ạ ẹ ị

3. S a l i các đ nh nghĩa khái ni m đó: ử ạ ệ ị

“Nhà giáo d y giáo d c ph thông và giáo d c ngh nghi p g i là ạ ở ụ ụ ề ệ ọ ổ

"giáo viên”.

ng là ng “Hi u tr ệ ưở ườ ủ i ch u trách nhi m qu n lý m i ho t đ ng c a ạ ộ ệ ả ọ ị

nhà tr c có th m quy n b nhi m và công ườ ng, do các c quan Nhà n ơ ướ ệ ề ẩ ổ

nh n”.ậ

Vi i d ng ký hi u: t d 4. ế ướ ạ ệ

a. Ta đ t:ặ

+ “Giáo viên là nhà giáo d y ạ ở giáo d c ph thông”: a. ổ ụ

+ “Giáo viên là nhà giáo d y ạ ở giáo d c ngh nghi p”: b. ề ụ ệ

Căn c vào ng c nh ta có: a^b. ữ ả ứ

b. Ta đ t:ặ

ng là ng + “Hi u tr ệ ưở ườ ủ i ch u trách nhi m qu n lý m i ho t đ ng c a ạ ộ ề ả ọ ị

nhà tr ng”: a. ườ

ng là ng i do các c quan Nhà n c có th m quy n b + “Hi u tr ệ ưở ườ ơ ướ ề ẩ ổ

nhi m”: b. ệ

ng là ng i do các c quan Nhà n c có th m quy n công + “Hi u tr ệ ưở ườ ơ ướ ề ẩ

nh n”: b. ậ

Căn c vào đó ta có: a ^ b ^ c. ứ

IV. D ng bài t p th t : ứ ư ậ ạ

Cho m nh đ (phán đoán): ề ệ

ng, quan đi m đ c h th ng hoá, khái “Ý th c lý lu n là nh ng t ậ ữ ứ t ư ưở ể ượ ệ ố

c trình bày d quát hoá thành các h c thuy t khoa h c, đ ọ ế ọ ượ ướ ạ ệ ố i d ng h th ng

các khái ni m, ph m trù quy lu t”. ạ ệ ậ

ậ Căn c theo lôgíc hình th c, hãy nêu nh n xét v đây là d ng bài t p ứ ứ ề ạ ậ

khó. Đ tr i đ l ể ả ờ ượ ộ c d ng bài t p này đòi h i chúng ta ph i tích h p m t ạ ậ ả ợ ỏ

ng tri th c hoàn ch nh v lôgíc h c, v các khoa h c khác, th m chí c l ượ ứ ề ề ậ ọ ọ ỉ ả

nh ng tri th c c a cu c s ng. ứ ủ ộ ố ữ

Khi g p d ng bài t p này, chúng ta c n ph i: ậ ặ ạ ầ ả

+ Đ c và hi u k đ bài. ể ỹ ề ọ

+Hi u rõ n i dung t ng c a m nh đ (phán đoán) cho tr c. ể ộ t ư ưở ủ ệ ề ướ

+ Hi u m c đích gi ụ ể ả i quy t đ bài. ế ề

T đó m i liên k t các tri th c và đ nh h ng tr l i. ứ ừ ế ớ ị ướ ả ờ

Th c ch t c a đ bài là m nh đ (phán đoán) đó có ph i đ nh nghĩa ề ấ ủ ả ị ự ệ ề

khái ni m hay không và lý gi i nh n xét c a b n thân. ệ ả ủ ả ậ

Tr l i: ả ờ

ệ M nh đ (phán đoán) nêu ra trong đ bài là m t đ nh nghĩa khái ni m ộ ị ề ệ ề

vì:

+Nó là thao tác lôgíc nh m v ch ra n i hàm c a khái ni m. ạ ủ ệ ằ ộ

+ Nó có k t c u lôgíc c a m t đ nh nghĩa khái ni m. C th : ụ ể ộ ị ế ấ ủ ệ

Khái ni m đ c đ nh nghĩa: “Ý th c lý lu n”. ệ ượ ị ứ ậ

Khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn): “nh ng t ng quan đi m đ c h ể ị ữ ệ t ư ưở ể ượ ệ

th ng hoá, khái quát hoá thành các h c thuy t khoa h c, đ c trình bày d ế ố ọ ọ ượ ướ i

d ng h th ng hoá các khái ni m, ph m trù, quy lu t”. ạ ệ ố ệ ạ ậ

Đây là m t đ nh nghĩa khái ni m đúng, vì nó tuân theo đ y đ các quy ộ ị ủ ệ ầ

t c c a đ nh nghĩa khái ni m. ắ ủ ị ệ

VIII. PHÂN CHIA KHÁI NI MỆ

1. B n ch t và các lo i phân chia khái ni m. ạ ệ ả ấ

a. B n ch t c a phân chia khái ni m. ấ ủ ệ ả

Thao tác lôgíc v ch ra ngo i diên c a khái ni m g i là phân chia ủ ọ ệ ạ ạ

khái ni m.ệ

Th c ch t c a phân chia khái ni m là tìm ra các khái ni m loài thu c v ấ ủ ộ ề ự ệ ệ

ng đ i t ng thu c ngo i diên khái ni m gi ng ch không ph i tìm s l ứ ố ượ ệ ả ố ố ượ ạ ộ

t kê t c a khái ni m. Nói chung, ủ ệ đ phân chia khái ni m chúng ta li ể ệ ệ ấ ả t c

ậ khái ni m loài c a khái ni m gi ng. Mu n v y, chúng ta ph i n m th t ố ậ ả ắ ủ ố ệ ệ

v ng quan h gi a khái ni m gi ng và khái ni m loài. ệ ừ ệ ữ ố ệ

Ch ng h n, phân chia khái ni m: ệ ạ ẳ

* “Câu” trong ngôn ng .ữ

Đ phân chia khái ni m đó chúng ta li t kê t ể ệ ệ ấ ả ủ t c khái ni m loài c a ệ

khái ni m gi ng “câu” trong ngôn ng . ữ ệ ố

C th : + “Câu đ n” và “câu ph c (câu ghép)”, ho c ặ ụ ể ứ ơ

+ “Câu t ng thu t”, “câu v n đáp” (“câu h i”), “câu c m thán”, “câu ườ ậ ả ấ ỏ

c u khi n” (“câu m nh l nh”). ầ ệ ế ệ

* “Tri t h c duy v t”. ế ọ ậ

Khái ni m gi ng “tri ệ ố ế ọ t h c duy v t” bao g m ba khái ni m loài: ồ ệ ậ

“Tri t h c duy v t ch t phác, tr c quan”, “tri ế ọ ự ấ ậ ế ọ t h c duy v t siêu hình” ậ

và “tri t h c duy v t bi n ch ng”. Đó cũng chính là chúng ta đã phân chia khái ế ọ ứ ệ ậ

ni m “tri t h c duy v t”. ệ ế ọ ậ

b. K t c u lôgíc c a phân chia khái ni m. ế ấ ủ ệ

Phân chia khái ni m bao g m hai thành ph n: ệ ầ ồ

ệ + Khái ni m b phân chia: đó là khái ni m gi ng ch a các khái ni m ứ ố ệ ệ ị

loài.

trên. Thí d : Các khái ni m gi ng “câu”, “tri ệ ụ ố ế ọ t h c duy v t” đã nêu ậ ở

+ Các thành ph n phân chia: đó là các khái ni m loài n m trong khái ệ ầ ằ

ni m gi ng y. ố ấ ệ

ặ Thí d : Các khái ni m loài “câu đ n” và “câu ph c (câu ghép)”, ho c ơ ứ ụ ệ

“câu t ườ ng thu t”, “câu v n đáp”, “câu c m thán” và “câu c u khi n” là các ả ế ấ ậ ầ

thành ph n phân chia c a khái ni m gi ng “câu” và các khái ni m “tri ủ ệ ệ ầ ố ế ọ t h c

duy v t ch t phác, tr c quan”, “tri t h c duy v t siêu hình”, “tri ự ấ ậ ế ọ ậ ế ọ ậ t h c duy v t

t h c duy v t”. bi n ch ng” là các thành ph n phân chia c a khái ni m “tri ầ ủ ứ ệ ệ ế ọ ậ

c. C s phân chia khái ni m. ơ ở ệ

D u hi u dùng đ phân chia khái ni m g i là c s phân chia. ơ ở ọ ệ ệ ể ấ

C s phân chia có th là m t d u hi u, có th là m t s d u hi u, có ộ ố ấ ộ ấ ơ ở ể ệ ệ ể

th là d u hi u c a b n ch t , bên trong và cũng có th là d u hi u không ủ ệ ể ể ệ ấ ấ ả ấ

b n ch t, bên ngoài. Vi c ch n c s phân chia tuỳ thu c vào m c đích phân ả ơ ở ụ ệ ấ ọ ộ

chia khái ni m.ệ

C s phân chia khác nhau s đ c các thành ph n phân chia khác nhau, ơ ở ẽ ượ ầ

m c dù có th phân chia cùng m t khái ni m. ể ệ ặ ộ

Ch ng h n: Phân chia khái ni m “ng i”. ệ ạ ẳ ườ

c các thành ph n phân + C s phân chia - v trí d a lý, chúng ta đ ị ơ ở ị ượ ầ

chia”

“Ng i Châu Á”, “ng i Châu Phi”, “ng i Châu M ”, “ng i Châu ườ ườ ườ ỹ ườ

Úc”.

+ C s phân chia - màu da, các thành ph n phân chia s là: “ng i da ơ ở ẽ ầ ườ

tr ng “, “ng i da vàng”, “ ng i da đen”. ắ ườ ườ i da đ ”, “ng ỏ ườ

C s phân chia - gi i tính, các thành ph n phân chia là: “nam” và “n ”. ơ ở ớ ữ ầ

Chúng ta cũng có th phân chia khái ni m “ng ệ ể ườ i” theo c s phân chia ơ ở

khác, nh : đ tu i, chi u cao. Cân n ng. màu m t, màu tóc, v.v... ư ộ ổ ề ắ ặ

d. Các lo i phân chia khái ni m. ệ ạ

* Phân chia theo s bi n đ i d u hi u ự ế ổ ấ ệ

ố Phân chia theo s bi n đ i d u hi u là s phân chia khái ni m gi ng ệ ự ế ổ ấ ự ệ

thành các khái ni m loài sao cho m i khái ni m loài v n gi ệ ệ ẫ ỗ đ ữ ượ ệ c d u hi u ấ

chung nào đó c a gi ng, nh ng d u hi u u l i có l ệ ấ ạ ủ ư ấ ố ượ ng ch t m i trong các ớ ấ

khái ni m loài. ệ

Ch ng h n: + Phân chia khái ni m “ng ệ ẳ ạ ườ i” theo d u hi u “v trí đ a lý”, ệ ấ ị ị

chúng ta có các khái ni m loài (các thành ph n phân chia): “ng i Châu Á”, ệ ầ ườ

“ng i Châu Phi”, “ng i Châu M ”, “ng ườ ườ ỹ ườ ế i Châu Úc”. D u hi u đó bi n ấ ệ

Châu Âu sang Châu Á, Châu Phi, Châu M t i Châu Úc. Vì th các khái đ i t ổ ừ ỹ ớ ế

ni m loài c a khái ni m gi ng “ng ng m i. ủ ệ ệ ố ườ i” có nh ng ch t l ữ ấ ượ ớ

+ Phân chia khái ni m “câu” trong ngôn ng theo d u hi u “ch c năng” ữ ứ ệ ệ ấ

chúng ta có các thành ph n phân chia: “câu t ng thu t”, “câu v n đáp”, “câu ầ ườ ậ ấ

ủ c m thán”, “câu c u khi n”. D u hi u “ch c năng” là d u hi u chung c a ệ ả ứ ệ ế ầ ấ ấ

khái ni m gi ng “câu”, song d u hi u y mang ch t l ệ ấ ấ ượ ệ ấ ố ng m i là t ớ ườ ng

thu t v n đáp, c m thán và c u khi n đ c th hi n trong khái ni m loài. ậ ấ ế ượ ả ầ ể ệ ệ

* Phân đôi.

Thao tác lôgíc phân chia khái ni m gi ng thành hai khái ni m loài có ệ ệ ố

quan h mâu thu n v i nhau g i là phân đôi. ớ ệ ẫ ọ

Ch ng h n, phân đôi các khái ni m: ệ ẳ ạ

+ “Ng i” s đ c các khái ni m loài “nam” và “n ”. ườ ẽ ượ ữ ệ

+ “Chi n tranh” đ c các thành ph n phân chia “chi n tranh chính ế ượ ế ầ

nghĩa” và “chi n tranh phi nghĩa”. ế

+ “Hình h c” đ ọ ượ ọ c các khái ni m loài “hình h c ph ng” và “hình h c ệ ẳ ọ

không gian”.

H n ch c a phân đôi khái ni m là ch có th sau m t s b c khái ế ủ ệ ạ ở ộ ố ướ ể ỗ

ni m loài l ệ ạ i quay v khái ni m gi ng ban đ u. ệ ề ầ ố

L u ý: Phân chia khái ni m khác hoàn toàn v i chia nh đ i t ỏ ố ượ ư ệ ớ ớ ng, v i

ậ chia cái toàn th thành các b ph n. Thí d , chia nh cây thành các b ph n ụ ể ậ ộ ộ ỏ

nh : r , thân, lá, hoa, qu . ả ư ễ

Trong phân chia khái ni m các thành ph n phân chia ph i là các ệ ầ ả

khái ni m loài (lo i) c a khái ni m gi ng (ch ng) b phân chia. ệ ạ ủ ủ ố ệ ị

2. Các quy t c phân chia khái ni m: ệ ắ

+ Quy t c 1: Phân chia ph i cân đ i, ố nghĩa là: ắ ả

Ngo i diên c a khái ni m b phân chia = t ng ngo i diên c a các thành ủ ủ ệ ạ ạ ổ ị

ph n phân chia. ầ

Vi ph m quy t c nay s d n đ n m t trong hai sai l m: ẽ ẫ ế ạ ắ ầ ộ

Sai l m th nh t: ạ ấ Phân chia thi u thành ph n, t c là: Ngo i ứ ế ầ ứ ầ

ầ diên c a khái ni m b phân chia > t ng ngo i diên c a các thành ph n ổ ủ ủ ệ ạ ị

phân chia.

Thí d : Phân chia khái ni m “ng ụ ệ ườ ế i” theo c s “v trí đ a lý” n u ị ơ ở ị

chúng ta b khái ni m “ng i châu Úc” thì đó là phân chia thi u thành ph n. ệ ỏ ườ ế ầ

Sai l m th hai: Phân chia th a thành ph n, t c là: Ngo i diên ứ ầ ầ ứ ừ ạ

c a khái ni m b phân chia < t ng ngo i diên c a các thành ph n phân ủ ủ ổ ệ ầ ạ ị

chia

Thí d : phân chia khái ni m “nguyên t hoá h c” chúng ta đ c các ụ ệ ố ọ ượ

khái ni m loài: “kim lo i”, “á kim”, và “h p kim”. Đó là sai l m phân chia ệ ạ ầ ợ

th a thành ph n. Đi u này ch ng t chúng ta không n m đ c ki n th c hoá ử ừ ề ầ ỏ ắ ượ ứ ế

h c cũng nh ki n th c lôgic h c. H n n a phân chia nh v y không ch vi ơ ọ ư ế ư ậ ữ ứ ọ ỉ

ph m quy t c 1 mà còn vi ph m các quy t c khác c a phân chia khái ni m. ủ ệ ắ ạ ắ ạ

+ Quy t c 2: Phân chia ph i theo m t c s nh t đ nh và gi nguyên ộ ơ ở ấ ị ắ ả ữ

trong su t quá trình phân chia. ố

Quy t c này đòi h i khi đã ch n m t hay m t s d u hi u nào đó làm ộ ộ ố ấ ệ ắ ỏ ọ

c thay đ i, thêm, b t d u hi u trong quá trình c s phân chia thì không đ ơ ở ượ ớ ấ ệ ổ

phân chia.

+ Quy t c 3: Các thành ph n phân chia ph i lo i tr nhau, t c là các ả ạ ừ ứ ắ ầ

thành ph n phân chia n m trong quan h không h p. ợ ệ ằ ầ

Ch ng h n, khi phân chia khái ni m “th c s ” chúng ta đ c các thành ự ự ệ ẳ ạ ượ

ph n phân chia (các khái ni m loài) sau đây lo i tr ệ ầ ạ ừ ẫ ừ l n nhau: “danh t ”,

“đ ng t ”, “tính t ”, “s t ”, “đ i t ”. ừ ạ ừ ố ừ ừ ộ

+ Quy t c 4: Phân chia ph i liên ti p, khái ni m gi ng phân ế t c là t ứ ắ ả ừ ệ ố

chia thành các khái ni m loài b c 1, t các khái ni m loài b c 1 đ n các khái ệ ậ ừ ế ệ ậ

ni m loài b c 2, r i đ n b c 3, v.v... ồ ế ệ ấ ậ

Ch ng h n phân chia khái ni m “tri t h c” chúng ta đ c các thành ệ ạ ẳ ế ọ ượ

ph n phân chia (các khái ni m loài) theo các th b c (t ệ ứ ậ ầ ừ ố các khái ni m gi ng ệ

đ n các khái ni m loài). ế ệ

C th : ụ ể

Tri

t h c ế ọ

B c 1 Tri

Tri

t h c duy tâm

ậ

ế ọ

t h c duy v t ậ

ế ọ

ệ

ứ

ủ

ậ ậ

B c 2 Thdv bi n ch ng thdv siêu hình thdt khách quan thdt ch quan B c 3 ........................... ...................... .......................... ....................... H.9

Từ

Th c t

H t

Thán t

ự ừ

ư ừ

ừ

+ Phân chia khái ni m “tri t h c”: ệ ế ọ

Tính t

Phó t

Đ i t

K t t

S t

ừ

Đ ng t ộ

ạ ừ

ế ừ

ố ừ

Tr ợ

ừ

+ Phân chia khái ni m “t ”. ừ ệ

Danh t từ ............. ......... ......... ......... ......... ........ .......... .......... H.10

3. Phân lo i.ạ

Phân lo i là s s p x p các khái ni m bi u th các đ i t ự ắ ố ượ ể ệ ế ạ ị ng m t cách ộ

có h th ng theo l p sao cho m i l p chi m m t v trí nh t đ nh trong h ệ ố ỗ ớ ấ ị ộ ị ế ớ ệ

th ng đó. ố

Thí d : Đ ng v t và th c v t đ ậ ự ậ ượ ụ ộ c phân lo i nh sau: ạ ư

Ngành, l p, b , h , gi ng, loài. ộ ọ ớ ố

ọ Phân lo i là s phân chia liên ti p các khái ni m nên nó tuân theo m i ự ệ ế ạ

quy t c phân chia khái ni m. Có hai lo i phân lo i: ệ ắ ạ ạ

+ Phân lo i b tr : ạ ổ ợ

Phân lo i b tr là s phân lo i nh m phát hi n nhanh đ i t ng cá ạ ổ ợ ố ượ ự ệ ạ ằ

bi t nào đó trong các đ i t ng đ c phân lo i. ệ ố ượ ượ ạ

C s c a phân lo i b tr th ng là các d u hi u bên ngoài, không ơ ở ủ ạ ổ ợ ườ ệ ấ

ng nhanh chóng. b n ch t, song nó giúp cho vi c tìm ki m đ i t ả ố ượ ế ệ ấ

Thí d : Chúng ta s d ng phân lo i b tr trong khi l p danh sách theo ạ ổ ợ ử ụ ụ ậ

ộ ớ v n A, B, C... c a m t t p th nào đó nh : danh sách h c sinh c a m t l p ầ ộ ậ ư ủ ủ ể ọ

ủ h c, danh sách cán b , công ch c c a m t c quan, ho c phân lo i sách c a ọ ứ ủ ộ ơ ặ ạ ộ

th vi n... ư ệ

+ Phân lo i t nhiên là s phân lo i các đ i t ạ ự ố ượ ự ạ ng theo l p xác đ nh ớ ị

d a trên c s các d u hi u b n ch t c a chúng. ự ấ ủ ơ ở ệ ấ ả

Vì phân lo i t ạ ự nhiên d a trên c s các d u hi u b n ch t, nên trong ấ ơ ở ự ệ ả ấ

nhi u tr ề ườ ộ ớ ng h p nó giúp cho chúng ta phát hi n tính quy lu t c a m t l p ậ ủ ệ ợ

ng. đ i t ố ượ

Ch ng h n, D.I Menđêlêép đã d a vào phân lo i t ạ ự ự ạ ẳ ự nhiên đ xây d ng ể

“h th ng tu n hoàn các nguyên t hoá h c” . Nh vào s phân lo i đó ệ ầ ố ố ự ạ ờ ọ

Menđêlêép đã tiên đoán đ c s t n t i c a các nguyên t ượ ự ồ ạ ủ ố ớ hoá h c cùng v i ọ

c, nh nh ng thu c tính c a chúng mà v sau này khoa h c m i phát hi n đ ề ệ ượ ữ ủ ộ ớ ọ ư

xcanđi, gali, giecmali và các nguyên t ố hoá h c khác. ọ

Phân lo i t nhiên đ ạ ự ượ ọ c các khoa h c nh toán h c, hoá h c, sinh h c, ư ọ ọ ọ

i nh n th c đúng ngôn ng h c...luôn luôn s d ng vì nó giúp cho con ng ử ụ ữ ọ ườ ứ ậ

ậ ố đ n s phát tri n trong không gian và th i gian c a s v t theo quy lu t v n ắ ự ủ ự ậ ể ờ

có c a chúng, v n d ng nh n th c đó vào ho t đ ng nh m mang l ứ ậ ụ ạ ộ ủ ậ ằ ạ i hi u qu ệ ả

cao nh t.ấ

BÀI T P TH C HÀNH Ự Ậ

ệ 1. Xác đ nh quan h và mô hình hoá quan h gi a các khái ni m ệ ữ ệ ị

“H c sinh” và “sinh viên”. a. ọ

“Nhà giáo”, “"giáo viên” và “gi ng viên”. b. ả

“Toán h c”, “hình h c”, “đ i s ” và “l ng giác”. c. ạ ố ọ ọ ượ

“Thanh niên”, “sinh viên” và “v n đ ng viên”. d. ậ ộ

“S t e. ố ự nhiên”, “s ch n” và “s l ” ố ẻ ố ẵ

f. ấ “Qu n lý”, “qu n lý giáo d c”, “qu n lý xã h i” và “qu n lý ch t ụ ả ả ả ả ộ

ng giáo d c”. l ượ ụ

g. “Khái ni m”, “khái ni m kh ng đ nh”, “khái ni m ph đ nh” và ủ ị ệ ệ ệ ẳ ị

“khái ni m đ n nh t”. ệ ấ ơ

2. Th c hi n thao tác lôgíc thu h p các khái ni m sau: ự ẹ ệ ệ

“H c sinh”, “sinh viên”, “t ”, “khoa h c”, “đ ng v t”. ừ ậ ọ ộ ọ

3. Th c hi n thao tác lôgíc m r ng các khái ni m sau: ở ộ ự ệ ệ

“Khái ni m chung”, “gi ng viên cao đ ng s ph m”, “danh t ”, “trí ừ ư ệ ả ẳ ạ

th c”.ứ

4. Cho các đ nh nghĩa khái ni m ệ ị

a. T do là s nh n th c đ c cái t t y u và hành đ ng theo cái t ứ ượ ự ự ậ ấ ế ộ ấ t

y u đó. ế

b. Danh t là t ch tên riêng s v t. ừ ừ ỉ ự ậ

c. Nhân cách là m t con ng ộ ườ ụ ể i c th đang s ng trong xã h i. ố ộ

d. Khái ni m là s đúc k t nh ng hi u bi t c a con ng ữ ự ế ệ ể ế ủ ườ ề ộ i v m t

lo i s v t, hi n t c th hi n b ng m t t ạ ự ậ ệ ượ ng nh t đ nh và đ ấ ị ượ ể ệ . ộ ừ ằ

e. Pháp lu t là cac quy t c x s có tính b t bu c chung đ c Nhà ắ ử ự ậ ắ ộ ượ

n c quy đ nh và b o đ m thi hành b ng s c m nh c a Nhà n c. ướ ủ ứ ả ả ạ ằ ị ướ

Hãy cho bi t:ế

a. K t c u lôgíc c a các đ nh nghĩa khái ni m đó. ị ế ấ ủ ệ

b. Trong các đ nh nghĩa đó đ nh nghĩa nào là đúng, đ nh nghĩa nào là ị ị ị

sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ

c. S a l i các đ nh nghĩa sai cho đúng ử ạ ị

d. Phân chia các khái ni m “t ệ ự do”, “khái ni m”, “danh t ”. ệ ừ

5. Cho m nh đ ệ ề: “ho t đ ng c a con ng ạ ộ ủ ườ ủ ả ậ i nh m t o ra c a c i v t ằ ạ

ch t cho xã h i g i là lao đ ng”. ộ ọ ấ ộ

a. M nh đ trên có ph i là m t đ nh nghĩa khái ni m không? Vì ộ ị ệ ề ệ ả

sao?

b. N u m nh đ trên là m t đ nh nghĩa khái ni m thì đ nh nghĩa đó ộ ị ề ệ ệ ế ị

đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ

N u đ nh nghĩa trên là sai thì hãy s a l i thành đ nh nghĩa đúng. c. ử ạ ế ị ị

d. ủ Tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a hai thành ph n c a ệ ữ ệ ầ

đ nh nghĩa đúng. ị

Vi i d ng kí hi u (ngôn ng nhân t o) đ nh nghĩa đúng. t d ế ướ ạ ữ ệ ạ ị

f. ả Phân chia khái ni m “lao đ ng”, “sinh viên”, “gi ng viên”, “qu n ệ ả ộ

lý”.

6. Cho các m nh đ : ề ệ

Lôgíc h c là khoa h c v t duy. a. ọ ề ư ọ

duy. b. Lôgíc h c là khoa h c v các quy lu t c a t ọ ề ậ ủ ư ọ

Lôgíc h c là khoa h c v các quy lu t và các hình th c c a t c. ứ ủ ư ề ậ ọ ọ

duy.

d. Lôgíc h c là khoa h c v các quy lu t và hình th c c a t duy ứ ủ ư ề ậ ọ ọ

nh m ph n ánh đúng hi n th c. ự ệ ả ằ

M nh đ nào trong các m nh đ đó là đ nh nghĩa khái ni m đúng? Vì ệ ề ề ệ ệ ị

sao?

CH NG III. ƯƠ

PHÁN ĐOÁN

I. Đ C TR NG CHUNG C A PHÁN ĐOÁN Ư Ủ Ặ

1. Đ nh nghĩa ị

Phán đoán là hình th c c a t ứ ủ ư duy nh liên k t các khái ni m đ ế ờ ệ ể

kh ng đ nh hay ph đ nh m t cái gì đó thu c b n thân đ i t ng t ủ ị ố ượ ộ ộ ẳ ả ị ư

ng hay quan h gi a các đ i t ng t ng. t ưở ệ ữ ố ượ t ư ưở

Ch ng h n các phán đoán: ẳ ạ

Cây là th c v t. a. ự ậ

Sinh viên là h c sinh. b. ọ

c. S t không là đ ng v t s ng trên c n. ư ử ậ ố ạ ộ

d. Đo n th ng a dài h n đo n th ng b. ẳ ạ ẳ ạ ơ

Các phán đoán đ u đ ề ượ ậ c liên k t b i hai khái ni m “cây”, “th c v t”, ế ở ự ệ

ạ “sinh viên” và “h c sinh”, “s t ” và “đ ng v t không s ng trên c n”, “đo n ư ử ạ ậ ọ ố ộ

th ng a” và “đo n th ng b”. ạ ẳ ẳ

* Giá tr (ý nghĩa) lôgíc c a phán đoán. ủ ị

ệ Phán đoán ph n ánh đúng hi n th c g i là phán đoán chân th c (kí hi u: ự ọ ự ệ ả

c hay 1).

Phán đoán không ph n ánh đúng hiên th c g i là phán đoán gi d i (kí ự ọ ả ả ố

hi u: g hay o). ệ

Phán đoán ch a bi d i g i là phán đoán không xác ư ế t chân th c hay gi ự ả ố ọ

đ nh (kí hi u: k). ị ệ

Các phán đoán a, b là các phán đoán chân th c, c là các phán đoán gi ự ả

t đ dài c a đo n th ng a d i, phán đoán d là không xác đ nh vì ta ch a bi ố ư ị ế ộ ủ ẳ ạ

cũng nh đ dài c a đo n th ng b. ủ ư ộ ạ ẳ

Chú ý: Khi xem xét giá tr lôgíc c a các phán đoán c n đ t chúng ủ ặ ầ ị ở

nh ng quan h c th . Vì quan h này chúng là gi d i, nh ng quan h ệ ụ ể ữ ở ệ ả ố ư ở ệ

khác chúng l i co giá tr chân th c và ng i. ạ ự ị c l ượ ạ

Thí d : N u tr c năm 1945 chúng ta nói: “Vi t Nam là n ụ ế ướ ệ ướ ộ ị c thu c đ a

chúng ta nói nh n a phong ki n” - phán đoán là chân th c. Song n u bây gi ử ự ế ế ờ ư

d i. v y thì phán đoán là gi ậ ả ố

II. HÌNH TH C NGÔN NG BI U TH PHÁN ĐOÁN Ữ Ể Ứ Ị

Phán đoán luôn luôn đ ượ c bi u th b ng câu. ị ằ ể

Phán đoán và câu th ng nh t v i nhau ố ấ ớ ở ệ ch chúng đ u ph n ánh hi n ề ả ỗ

th c thông qua các hình th c bi u th khác nhau, tuy v y chúng ta không đ ị ứ ự ể ậ ượ c

Vì: đ ng nh t phán đoán và câu. ồ ấ

Phán đoán thu c ph m trù c a lôgíc h c, còn câu thu c ph m trù - ủ ạ ạ ộ ọ ộ

c a ngôn ng h c. ủ ữ ọ

- Thành ph n c a phán đoán và câu không gi ng nhau. ầ ủ ố

K t c u lôgíc c a phán đoán m i ng i là nh nhau song c u trúc ế ấ ủ ở ọ ườ ư ấ

ng pháp c a câu l i ph thu c vào ngôn ng c a t ng dân t c. ữ ủ ạ ữ ủ ừ ụ ộ ộ

+ Câu t ườ ẳ ng thu t luôn luôn bi u th phán đoán, vì chúng luôn kh ng ệ ậ ị

ng t ng. đ nh hay ph đ nh m t cái gì đó thu c v đ i t ị ộ ề ố ượ ủ ị ộ t ư ưở

ẳ + Câu h i, nói chung, không bi u th phán đoán vì chúng ch a kh ng ư ể ỏ ị

ng t ng. đ nh hay ph đ nh m t cái gì đó thu c v đ i t ị ộ ề ố ượ ủ ị ộ t ư ưở

Song, n u đó là câu h i ỏ tu từ (câu h i trong đó ch a s kh ng đ nh, ứ ự ế ẳ ỏ ị

ni m tin nào đó) thì nó l ề ạ ầ i là phán đoán. Vì v y đ i v i câu h i chúng ta c n ố ớ ậ ỏ

th n tr ng khi xác đ nh chúng là hay không là phán đoán. ậ ọ ị

Ch ng h n: ẳ ạ

- “C u đi h c ch a đ y?” câu này ch a kh ng đ nh hay ph đ nh ủ ị ư ư ậ ấ ẳ ọ ị

thông tin nêu ra vì th nó không là phán đoán. ế

- “C u đi lên l p đ y à?” đ i v i câu h i này có hai tr ố ớ ậ ấ ớ ỏ ườ ợ ng h p

ph i xem xét: ả

Tr ườ ng h p th nh t: N u hoàn toàn không bi ế ứ ấ ợ ế ạ ớ t b n mình đi lên l p

mà đ t câu h i nh v y thì câu h i này không ph i phán đoán. ư ậ ặ ả ỏ ỏ

Tr ng h p th hai: N u đã bi ườ ứ ế ợ ế ạ t b n mình đi lên l p nh ng v n h i thì ớ ư ẫ ỏ

câu h i đó l ỏ ạ ẳ i thu c phán đoán, vì đ ng sau câu h i đó ch a đ ng s kh ng ứ ự ự ằ ộ ỏ

đ nh. ị

ể Câu c m thán và câu c u khi n (câu m nh l nh), nói chung không bi u ế ệ ệ ả ầ

ng t th phán đoán. Chúng th hi n ý nguy n c m xúc h ể ệ ệ ả ị ướ ớ ệ i vi c th c hi n ự ệ

hành đ ng xác đ nh. Tuy v y có nh ng tr ng h p chúng l i thu c phán đoán. ữ ậ ộ ị ườ ợ ạ ộ

Thí d :ụ

- “B c tranh này đ p quá!” – phán đoán vì nó kh ng đ nh c m xúc ứ ẹ ẳ ả ị

c a con ng ủ ườ i trên b c tranh c th . ụ ể ứ

- “M t t c không đi m t li không r i!” – phán đoán vì kh ng đ nh ộ ấ ẳ ộ ờ ị

quy t tâm c a con ng ng. ủ ế ườ i không r i m nh đ t quê h ả ấ ờ ươ

III. PHÁN ĐOÁN Đ NƠ

1. Đ nh nghĩa ị

Phán đoán đ n là phán đoán đ c t o thành t ơ ượ ạ ừ ố ệ ữ m i liên h gi a

hai khái ni m.ệ

Đ nh nghĩa trên cho th y, ấ đ xây d ng đ ự ể ị ượ ấ c m t phán đoán đ n nh t ộ ơ

thi t ph i có hai khái ni m. ế ệ ả

2. K t c u lôgíc ế ấ

M i phán đoán đ n, ngo i tr phán đoán quan h , phán đoán tình thái, ạ ừ ỗ ơ ệ

bao g m các thành ph n (tính t trái sang ph i): ầ ồ ừ ả

L ng t , ch ng (kí hi u: S), t n i, v ng (kí hi u: P) hay ượ ừ ủ ữ ệ ừ ố ữ ệ ị

ng t , ch t (S), h t , v t (P). l ượ ừ ủ ừ ệ ừ ị ừ

Ch ng và v ng c a phán đoán g i là thu t ng c a phán đoán. ị ữ ủ ủ ữ ữ ủ ậ ọ

a. L ng t . ượ ừ

L ng t là khái ni m ch ra s l ng đ i t ng đ ượ ừ ố ượ ệ ỉ ố ượ ượ ữ ủ c ch ng c a ủ

phán đoán nêu lên.

Trong ti ng vi ng t ế t l ệ ượ đ ừ ượ c bi u th b ng các t ị ằ ể ừ ỗ : “M i”, “m i”, ọ

“t t c ”, “m t s ”, “m t ph n”, “m t vài”, “có nh ng”,... ấ ả ộ ố ữ ầ ộ ộ

b. Ch ng (ch t ủ ữ ) ủ ừ

Ch ng là khái ni m ch đ i t ng c a t t ng đ c nêu ra trong ỉ ố ượ ủ ữ ệ ủ ư ưở ượ

phán đoán.

c. V ng (v t ) ị ữ ị ừ

ng t ng đ c nêu V ng là khái ni m ch ra d u hi u c a đ i t ỉ ệ ủ ố ượ ữ ệ ấ ị t ư ưở ượ

ra ch ng . ở ủ ữ

c còn v ng đ ng sau. Th ng th L u ý:ư Ch ng đ ng tr ủ ữ ứ ướ ị ữ ứ ườ ườ ng

còn v ng ch a nhi u t ch ng ch a ít t ủ ữ ứ ừ ị ữ ứ . ề ừ

d. T n i (h t ừ ố ) ệ ừ

T n i là khái ni m nêu lên m i liên h gi a ch ng và v ng . ị ữ ủ ữ ệ ữ ừ ố ệ ố

Trong ti ng vi n i th t t ng đ c bi u th : “là”, “th c ch t là”, ế ệ ừ ố ườ ượ ự ể ấ ị

“không là”, “không ph i là”, “-“, (g ch ngang), “,” (d u ph y)... ả ẩ ấ ạ

Công th c bi u th : S......P. ể ứ ị

Trong đó:.......bi u th nh t n i. ị ư ừ ố ể

Thí d : - “M t s h c sinh là sinh viên”, trong đó: “m t s ” - l ng t ộ ố ọ ộ ố ụ ượ ừ

“h c sinh” ch ng : “là” - t ủ ữ ọ ừ ố n i, “sinh viên” - v ng . ị ữ

- ữ “Cá không là đ ng v t s ng trên c n”, trong đó: “cá” - ch ng , ậ ố ủ ạ ộ

“không là” - t ừ ố n i, “đ ng v t s ng trên c n” - v ng . ị ữ ậ ố ạ ộ

Tr ng h p này l ng t n, nh ng ph i hi u là “t t c ”. Đây là cách ườ ợ ượ ừ ẩ ư ể ả ấ ả

bi u th trong ti ng vi t. ế ể ị ệ

3. Các lo i phán đoán. ạ

Tuỳ theo tiêu chí phán đoán đ n đ c phân chia thành các lo i khác ơ ượ ạ

nhau nh phán đoán quan h , phán đoán đ c tính, phán đoán hi n th c, phán ự ư ệ ệ ặ

ế đoán nh t quy t. Nh ng chúng ta t p trung ch y u vào phán đoán nh t quy t ủ ế ư ế ấ ậ ấ

đ n (hay còn g i là phán đoán đ c tính). ơ ặ ọ

Các lo i phán đoán nh t quy t đ n. ế ơ ạ ấ

* Phân chia theo ch t l ng t n i: ấ ượ ừ ố

- Phán đoán kh ng đ nh: t ẳ ị ừ ố n i ch ra d u hi u thu c v đ i t ệ ộ ề ố ượ ng ấ ỉ

(t n i kh ng đ nh - t n i “là” cà các t ng ng v i “là”. t ừ ố ẳ ị ừ ố ừ ươ ứ ớ

Công th c chung: S không là P ứ

Thí d : ụ

- “"giáo viên là ng i lao đ ng trí óc” – phán đoán kh ng đ nh. ườ ẳ ộ ị

- “Nhà văn không là ng i lao đ ng chân tay” – phán đoán ph ườ ộ ủ

đ nh. ị

L u ý: Đ phân bi t hai lo i phán đoán này ch xem xét t n i (h t ). ư ể ệ ạ ỉ ừ ố ệ ừ

M i phán đoán kh ng đ nh có m t phán đoán ph đ nh t ủ ị ẳ ỗ ộ ị ươ ớ ng ng v i ứ

nó và ng i, m i phán đoán ph đ nh có m t phán đoán kh ng đ nh t c l ượ ạ ủ ị ẳ ỗ ộ ị ươ ng

ứ ng v i nó. ớ Đ chuy n phán đoán kh ng đ nh thành phán đoán ph đ nh ị ủ ị ể ể ẳ

ch vi c thêm t “không” vào t n i “là”, còn chuy n phán đoán ph đ nh ỉ ệ ừ ừ ố ủ ị ể

“không” n i “không là” t thành phán đoán kh ng đ nh ch vi c b t ẳ ỉ ệ ỏ ừ ị ở ừ ố

ho c nh ng t đ ng nghĩa v i t “không” trong ti ng Vi t. ữ ặ ừ ồ ớ ừ ế ệ

* Phân chia phán đoán theo ngo i diên c a ch ng . ủ ữ ủ ạ

+ Phán đoán đ n nh t: Ngo i diên c a ch ng ch có ạ ữ ỉ m t đ i t ộ ố ượ ng ủ ủ ấ ơ

duy nh t.ấ

Công th c chung: S này là P ứ

“Hà N i là th đô c a n t Nam”. ủ ướ ủ ộ c C ng hoà Xã h i Ch nghĩa Vi ộ ủ ộ ệ

- S này không là P

“Anh An không là sinh viên”.

+Phán đoán riêng (Phán đoán b ph n): Ngo i diên c a ch ng bao ữ ủ ủ ậ ạ ộ

ng. g m ồ m t s đ i t ộ ố ố ượ

Công th c chung: M t s S là P. ộ ố ứ

“M t s ng i lao đ ng trí óc là "giáo viên”. ộ ố ườ ộ

Hay: M t s S không là P. ộ ố

“Có nh ng sinh viên không là sinh viên gi i”. ữ ỏ

+ Phán đoán chung (Phán đoán toàn th ): Ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ể ạ

ng. g m ồ toàn b đ i t ộ ố ượ

Công th c chung: T t c S là P. ấ ả ứ

“M i công dân đ u ph i tuân theo pháp lu t”. ả ề ậ ọ

Ho c: T t c S không là P. ấ ả ặ

“Cá không là đ ng v t s ng trên c n”. ậ ố ạ ộ

Trong ti ng Vi t có th không c n vi t hay nói t bi u th “t t c ” và ế ệ ể ầ ế ừ ể ị ấ ả

ng ng v i t đó. Có nh ng t láy cũng đ c hi u là “t nh ng t ữ t ừ ươ ớ ừ ứ ữ ừ ượ ể ấ ả t c ”

nh : “ai ai”, “nhà nhà”, “ng i ng i”, “ngành ngành”... ư ườ ườ

4. B n d ng chung c b n c a phán đoán nh t quy t đ n (phân ơ ả ủ ế ơ ố ạ ấ

chia phán đoán nh t quy t đ n theo ch t l ng t n i và ngo i diên ế ơ ấ ượ ấ ừ ố ạ

c a ch ng ). ủ ủ ữ

a. Phán đoán kh ng đ nh chung (toàn th ). ị ể ẳ

+ Đ nh nghĩa: Phán đoán kh ng đ nh chung là phán đoán kh ng đ nh theo ẳ ẳ ị ị ị

ch t l ng c a t ấ ượ ủ ừ ố n i và là chung theo ngo i diên c a ch ng . ủ ữ ủ ạ

Thí d : “M i công dân đ u ph i tuân theo pháp lu t”. ụ ề ậ ả ọ

+ Kí hi u: a (ho c A). ệ ặ

+ Công th c: T t c S là P (S a P). ấ ả ứ

b. Phán đoán ph đ nh chung (toàn th ). ủ ị ể

+ Đ nh nghĩa: Phán đoán ph đ nh chung là phán đoán ph đ nh theo ủ ị ủ ị ị

ch t l ng t n i và là chung theo ngo i diên c a ch ng ấ ượ ừ ố ủ ữ. ủ ạ

không là đ ng v t ăn c ”. Thí d : “S t ụ ư ử ậ ộ ỏ

+ Kí hi u e (ho c E). ệ ặ

+ Công th c: T t c S không là P. (S e P). ấ ả ứ

Ho c: Không S nào là P. ặ

Thí d : “Không ng i yêu chu ng hoà bình nào l ụ ườ ộ ạ i mu n chi n tranh”. ế ố

Ho c: “M i ng i yêu hoà bình đ u không mu n chi n tranh”. ặ ọ ườ ề ế ố

: Hai công th c là nh nhau. Chúng ta c n ghi nh đ không L u ýư ớ ể ư ứ ầ

ế ơ nh m l n khi th c hi n suy di n tr c ti p đ i v i phán đoán nh t quy t đ n ố ớ ự ự ễ ế ệ ẫ ầ ấ

ph n suy di n. s nghiên c u ẽ ứ ở ễ ầ

c. Phán đoán kh ng đ nh riêng (b ph n). ị ộ ậ ẳ

+ Đ nh nghĩa: Phán đoán kh ng đ nh riêng là phán đoán kh ng đ nh theo ẳ ẳ ị ị ị

ch t l ng t ấ ượ ừ ố n i và là riêng theo ngo i diên c a ch ng . ủ ữ ủ ạ

ng thu t”. Thí d : “M t s câu là câu t ộ ố ụ ườ ậ

+ Kí hi u: i (ho c I). ệ ặ

+ Công th c: M t s S là P. (S i P). ộ ố ứ

d. Phán đoán ph đ nh riêng (b ph n). ộ ậ ủ ị

ấ + Đ nh nghĩa: Phán đoán ph đ nh riêng là phán đoán ph đ nh theo ch t ủ ị ủ ị ị

ng t l ượ ừ ố n i và là riêng theo ngo i diên c a ch ng . ủ ữ ủ ạ

Thí d : “M t s ng i lao đ ng trí óc không là giáo viên”. ộ ố ườ ụ ộ

+ Kí hi u: o (ho c O) ệ ặ

+ Công th c: M t s S không là Ph đ nh (S o P). ộ ố ủ ị ứ

Đ i v i phán đoán đ n nh t ố ớ ấ chúng ta đ a v ư ề phán đoán kh ng đ nh ơ ẳ ị

chung hay phán đoán ph đ nh chung hay ủ ị tuỳ thu c vào ộ t ừ ố n i kh ng đ nh ẳ ị

n i ph đ nh. t ừ ố ủ ị

L u ý: ư

* Đ phân bi t (đ a v ) b n d ng chung c b n c a phán đoán ể ệ ư ề ố ơ ả ủ ạ

nh t quy t đ n i: ế ơ chúng ta ch c n chú ý t ỉ ầ ấ ớ

- T bi u th l ng t (bao gi cũng đ ng tr c phán đoán). ừ ể ị ượ ừ ờ ứ ướ

- ế T n i (kh ng đ nh hay ph đ nh), mà không c n đ ý đ n ủ ị ừ ố ể ẳ ầ ị

n i dung t ng đ c nêu ra trong phán đoán. ộ t ư ưở ượ

* Đ xác đ nh quan h và mô hình hoá quan h gi a hai thu t ng ệ ữ ể ệ ậ ị ữ

trong phán đoán nh t quy t đ n ế ơ , chúng ta c n ghi nh : ớ ấ ầ

ự + Xác đ nh giá tr lôgíc c a phán đoán. Ch có phán đoán chân th c ủ ỉ ị ị

m i có th xác đ nh đúng quan h . ệ ị ớ ể

+ Đ i v i phán đoán ph đ nh, ch ng (S) và v ng (P) luôn luôn ủ ữ ị ữ ố ớ ủ ị

có quan h tách r i. ệ ờ

+ Đ i v i phán đoán kh ng đ nh, ch ng (S) và v ng (P) n m ủ ữ ị ữ ố ớ ằ ở ẳ ị

m t trong ba quan h : ho c đ ng nh t, ho c bao hàm, ho c giao nhau. ặ ồ ộ ệ ấ ặ ặ

ế ơ Trên c s b n d ng chung c b n c a phán đoán nh t quy t đ n, ơ ở ố ơ ả ủ ạ ấ

t hai khái ni m. chúng ta có th xây d ng các phán đoán khi bi ự ể ế ệ

Ch ng h n: Cho hai khái ni m “k s ” và “ng i lao đ ng trí óc”. Hãy ỹ ư ệ ẳ ạ ườ ộ

xây d ng các phán đoán có th xây d ng đ hai phán đoán đó. ự ự ể c t ượ ừ

Trong thí d này chúng ta ch a bi t khái ni m nào là ch ng , khái ư ụ ế ủ ữ ệ

ni m nào là v ng . Vì th , chúng ta ph i th c hi n theo các b c sau. ị ữ ự ệ ệ ế ả ướ

+ B c 1. Xây d ng ch ng và v ng c a phán đoán d đ nh xây ướ ữ ủ ự ị ủ ữ ự ị

d ng.ự

Chon khái ni m “k s ” là ch ng (S) và khái ni m “ng ỹ ư ủ ữ ệ ệ ườ ộ i lao đ ng

trí óc” là v ng (P). ị ữ

+ B c 2. ướ ế D a vào b n d ng chung c b n c a phán đoán nh t quy t ơ ả ủ ự ấ ạ ố

đ n, chúng ta có b n phán đoán: ơ ố

- “k s là ng i lao đ ng trí óc”. ỹ ư ườ ộ

- “Không có k s nào là ng i lao đ ng trí óc”. ỹ ư ườ ộ

- “Có nh ng k s là ng i lao đ ng trí óc”. ỹ ư ữ ườ ộ

- “M t s k s không là ng i lao đ ng trí óc”. ộ ố ỹ ư ườ ộ

+ B c 3. Ch n khái ni m “ng i lao đ ng trí óc” là ch ng (S) và ướ ệ ọ ườ ủ ữ ộ

khái ni m “k s ” là v ng (P). ỹ ư ị ữ ệ

+ B c 4. ướ ủ Xây d ng các phán đoán theo b n d ng chung c b n c a ơ ả ự ạ ố

phán đoán nh t quy t đ n. ấ ế ơ Chúng ta có b n phán đoán m i: ố ớ

- “Ng i lao đ ng trí óc là k s ”. ườ ỹ ư ộ

- “Không ng i lao đ ng trí óc nào là k s ”. ườ ỹ ư ộ

- “M t s ng i lao đ ng trí óc là k s ”. ộ ố ườ ỹ ư ộ

- “M t s ng i lao đ ng trí óc không là k s ”. ộ ố ườ ỹ ư ộ

Tr l i: ả ờ

Ch n khái ni m “k s ” là ch ng (S) và khái ni m “ng ỹ ư ủ ữ ệ ệ ọ ườ ộ i lao đ ng

trí óc” là v ng (P), chúng ta có 4 phán đoán: ị ữ

i lao đ ng trí óc”. +”K s là ng ỹ ư ườ ộ

i lao đ ng trí óc”. + “Không k s nào là ng ỹ ư ườ ộ

i lao đ ng trí óc”. + “M t s k s là ng ộ ố ỹ ư ườ ộ

+ “M t k s không là ng i lao đ ng trí óc”. ộ ỹ ư ườ ộ

Chon khái ni m “ng ệ ườ i lao đ ng trí óc” là ch ng (S), “k s ” là v ủ ỹ ư ữ ộ ị

ng (P) chúng ta có 4 phán đoán: ữ

+ “Ng i lao đ ng trí óc là k s ”. ườ ỹ ư ộ

+ “Không ng i lao đ ng trí óc nào là k s ”. ườ ỹ ư ộ

+ “M t s ng i lao đ ng trí óc là k s ”. ộ ố ườ ỹ ư ộ

+ “M t s ng i lao đ ng trí óc không là k s ”. ộ ố ườ ỹ ư ộ

Nh v y, ư ậ v i hai khái ni m b t kỳ bao gi ớ ệ ấ ờ ự chúng ta cũng xây d ng

c tám phán đoán. đ ượ

ng g p trong lo i bài t p này là ng Sai l m th ầ ườ ặ ậ ạ ườ ọ i h c c suy nghĩ ứ

ngay t i các phán đoán chân th c. Cho nên, trong khi làm bài t p c n đ c k ớ ự ậ ầ ọ ỹ

câu h i, đây câu h i ch yêu c u “xây d ng các phán đoán t hai khái ni m” ỏ ở ự ầ ỏ ỉ ừ ệ

ch không ph i “xây d ng các phán đoán chân th c t ” hai khái ni m ự ừ ự ứ ả ệ

N u câu h i yêu c u “xây d ng các phán đoán hai khái ự ế ầ ỏ chân th cự t ừ

ni m” cho tr c thì c n th c hi n: ệ ướ ự ệ ầ

+ B c 1. Xây d ng tám phán đoán nh đã làm trên. ướ ư ự ở

+ B c 2. Xác đ nh giá tr lôgíc c a các phán đoán v a xây d ng. ướ ừ ự ủ ị ị

+ B c 3. Vi t các phán đoán chân th c. ướ ế ự

Th ng th ng v i hai khái ni m cho tr ườ ườ ệ ớ ướ c chúng ta s xây d ng đ ẽ ự ượ c

b n phán đoán chân th c ố ự (Xét theo quan h gi a các phán đoán). ệ ữ

L u ý: Xây d ng các phán đoán d a vào quan h gi a hai khái ni m. ự ệ ữ ự ư ệ

Cho hai khái ni m: A và B. ệ

+ N u hai khái ni m A và B có ệ ế quan h đ ng nh t ệ ồ ấ thì chúng ta xây

c các phán đoán kh ng đ nh chung chân th c: d ng đ ự ượ ự ẳ ị

- “M i A là B” ọ

- “M i B là A”. ọ

+ N u hai khái ni m A và B có , trong đó A bao hàm ệ ế quan h bao hàm ệ

B thì chúng ta có các phán đoán chân th c:ự

“M t s A là B”. ộ ố

- “M t s A không là B”. ộ ố

“M i B là A”. ọ

+ N u hai khái ni m A và B có quan h giao nhau thì chúng ta có các ệ ế ệ

phán đoán chân th c:ự

- “M t s A là B”. ộ ố

- “M t s A không là B”. ộ ố

- “M t s B là A”. ộ ố

- “M t s B không là A”. ộ ố

+ N u hai khái ni m A và B có quan h ph đ nh thì chúng ta xây ế ệ ệ ủ ị

c hai phán đoán p chung chân th c. d ng đ ự ượ ự

- “M i A không là B”. ọ

“M i B không là A”. ọ

ấ 5. Tính chu diên c a các thu t ng (S và P) trong phán đoán nh t ủ ữ ậ

quy t đ n. ế ơ

a. Đ nh nghĩa: ị

+ Thu t ng là chu diên, n u nó nêu lên toàn b l p đ i t ng. ộ ớ ố ượ ữ ế ậ

ố + Thu t ng là không chu diên, n u nó ch nêu lên m t ph n l p đ i ế ầ ớ ữ ậ ộ ỉ

ng. t ượ

b.B ng tính chu diên c a các thu t ng (S và P) trong phán đoán ậ ủ ữ ả

nh t quy t đ n. ế ơ (H.11) ấ

H.11 Ký Tính chu Mô hình hó gi a quan Công th c trong ứ ữ

diên h gi a S&P ệ ữ Phán hi uệ

Lôgíc toán S P Lôgíc đoán

truy nề

th ngố

A (A) M i S là P + + ọ " x (S(x)ﬁ P(x))

(S a P) - Kh nẳ

P‘

S+

S+P +

đ nhị

chun

E (E) + + + M i S ọ

S+

không là P Ph ủ

+ Không S đ nh ị " x(S(x)ﬁ P(x))

nào là P chung

+ I (I) - ộ ố M t s S $ x(S(x)ﬁ P(x))

P‘

là P (S i P) + Kh nẳ

S +

đ nh ị

riêng

S‘

P +

o (O) M t s S - + Phủ ộ ố

không là P đ nhị $ x(S(x)ﬁ P(x))

(S o P) riêng

Đ xác đ nh đúng tính chu diên c a các thu t ng (S và P) trong các ủ ữ ể ậ ị

phán đoán nh t quy t đ n c n l u ý: ế ơ ầ ư ấ

+ C n chý ý t i n i dung t ng đ c nêu lên trong phán đoán, t c là ầ ớ ộ t ư ưở ượ ứ

chú ý t ớ i giá tr lôgíc c a phán đoán. N u giá tr lôgíc c a phán đoán là gi ế ủ ủ ị ị ả ố d i

c ho c xác đ nh không thì quan h gi a các thu t ng s không xác đ nh đ ậ ệ ữ ữ ẽ ị ượ ặ ị

chu n xác. Do v y, tính chu diên c a các thu t ng cũng không xác đ nh đ ữ ủ ậ ẩ ậ ị ượ c

chính xác.

+ N m ch c các khái ni m bi u th ch ng (S) và v ng (P) c a phán ị ủ ữ ữ ủ ể ệ ắ ắ ị

đoán nh t quy t đ n và quan h gi a chúng v i nhau. ệ ữ ế ơ ấ ớ

+ Ph i phân bi ả ệ ấ t chính xác b n d ng chung c b n c a phán đoán nh t ơ ả ủ ạ ố

quy t đ n. ế ơ

T đó đ c bi t l u ý (ph i ghi nh ) sau: ừ ặ ệ ư b n nh n xét ố ậ ớ ả

+ Ch ng c a phán đoán chung (kh ng đ nh ho c ph đ nh) bao ủ ữ ủ ủ ị ặ ẳ ị

gi cũng chu diên. ờ

+ Ch ng c a phán đoán riêng luôn luôn không chu diên. ủ ữ ủ

+ V ng c a phán đoán ph đ nh luôn luôn chu diên. ị ữ ủ ủ ị

+ V ng c a phán đoán kh ng đ nh. ị ữ ủ ẳ ị

ấ ớ Chu diên khi ch ng và v ng (S, P) có quan h đ ng nh t v i ệ ồ ủ ữ ữ ị

nhau, ho c ch ng (S) bao hàm v ng (P). ủ ữ ị ữ ặ

- Không chu diên khi v ng (P) bao hàm ch ng (S), ho c ch ủ ữ ị ữ ặ ủ

ng (S) và v ng (P) có m i quan h giao nhau. ị ữ ữ ố ệ

a. Thí d 1: ụ

“M t s n c là n c ch m phát tri n:. ộ ố ướ ướ ể ậ

Xác đ nh tính chu diên c a các thu t ng trong phán đoán trên. ủ ữ ậ ị

- B c 1. Xác đ nh d ng chung c b n c a phán đoán trên: ơ ả ủ ướ ạ ị

ng t n i kh ng đ nh “là” phán đoán trên Căn c vào l ứ ượ ừ “m t s ” và t ộ ố ừ ố ẳ ị

là phán đoán kh ng đ nh riêng (i). ẳ ị

- B c 2. Xác đ nh tính chu diên c a ch ng (S). ủ ữ ướ ủ ị

D a vào nh n xét trên: ch ng c a phán đoán riêng không chu diên ự ậ ở ữ ủ ủ

nên S không chu diên: S

- B c 3. Xác đ nh tính chu diên c a v ng (P). ủ ị ữ ướ ị

Đây là v ng c a phán đoán kh ng đ nh riêng nên theo nh n xét th t ữ ủ ứ ư ẳ ậ ị ị

ph i xét quan h gi a ch ng (S) và v ng (P). ủ ữ ệ ữ ị ữ ả

Quan h gi a khái ni m “n c” và khái ni m “n ệ ữ ệ ướ ệ ướ ể c ch m phát tri n” ậ

là quan h bao hàm, trong đó “n c” – khái ni m chi ph i, “n c ch m phát ệ ướ ệ ố ướ ậ

tri n” – khái ni m ph thu c. ệ ụ ể ộ

T đó chúng ta suy ra: v ng (P) chu diên : P+. ị ữ ừ

b. Thí d 2.ụ

“Không ai yêu chu ng hoà bình l ộ ạ i mu n chi n tranh”. ế ố

- B c 1: Xây d ng d ng chung c b n c a phán đoán trên. ơ ả ủ ướ ự ạ

Căn c vào hình th c c a phán đoán, chúng ta th y phán đoán trên có ứ ủ ứ ấ

công th c: “Không S nào là P”. Do đó nó thu c v phán đoán ph đ nh chung. ộ ề ủ ị ứ

- B c 2. Xây d ng tính chu diên c a ch ng (S). ủ ữ ướ ủ ự

D a vào nh n xét th nh t chúng ta có ch ng (S): “ai yêu chu ng hoà ủ ữ ự ứ ậ ấ ộ

i yêu chu ng hoà bình”) – chu diên S+ bình” (hi u m t cách khác: ‘ng ộ ể ườ ộ

- B c 3: Xây d ng tính chu diên c a v ng (P). ủ ị ữ ướ ự

D a vào nh n xét th ba, chúng ta có v ng (P). ị ữ ự ứ ậ

“ng i mu n chi n tranh” – chu diên P+ ườ ế ố

IV. QUAN H GI A CÁC PHÁN ĐOÁN NH T QUY T Đ N Ế Ơ Ệ Ữ Ấ

c và quan h không so sánh đ c. 1. Quan h so sánh đ ệ ượ ệ ượ

c. a. Quan h so sánh đ ệ ượ

Các phán đoán nh t quy t đ n so sánh đ ế ơ ấ ượ ấ c là các phán đoán nh t

quy t đ n có cùng các thu t ng (cùng ch ng và v ng ), nh ng khác nhau ế ơ ư ữ ữ ữ ủ ậ ị

ng t và ch t l ng t c a t n i. v l ề ượ ừ ấ ượ ừ ủ ừ ố

Thí d : Các phán đoán sau có quan h so sánh đ c. ụ ệ ượ

+ "Kim lo i là ch t r n”. ấ ắ ạ

+ “M t s kim lo i không là ch t r n”. ộ ố ấ ắ ạ

Hai phán đoán đó có cùng con ng ườ i "kim lo i" và v ng “ch t r n”, ị ấ ắ ữ ạ

ng t (“t ng t n i (“là” và “không nh ng l ư ượ ừ ấ ả t c ” và “m t s ”) và ch t l ộ ố ấ ượ ừ ố

là”) khác nhau.

b. Quan h không so sánh đ c. ệ ượ

Các phán đoán nh t quy t đ n không so sánh đ c là các phán đoán ế ơ ấ ượ

nh t quy t đ n có ch ng (S) hay v ng (P) khác nhau. ủ ữ ế ơ ị ữ ấ

Thí d : Hai phán đoán nh t quy t đ n sau có quan h không so sánh ế ơ ụ ệ ấ

đ c, vì ch ng c a chúng khác nhau (“th c v t”, “đ ng v t”). ượ ủ ữ ủ ự ậ ậ ộ

“Có nh ng th c v t s ng d c” và “M t s đ ng v t s ng d ự ậ ố ữ i n ướ ướ ộ ố ộ ậ ố ướ i

n c”. ướ

Trong th c t t duy c a chúng ta ch c n chú ý t i ự ế ư ỉ ầ ủ ớ quan h gi a các ệ ữ

(có tr ng h p g i là phán đoán nh tấ quy t đ n theo “hình vuông lôgíc” ế ơ ườ ọ ợ

“bàn c lôgíc” hay “ma tr n lôgíc”). ậ ờ

a. “Hình vuông lôgíc”: (H.12)

+B n đ nh c a hình vuông ủ ố ỉ

Bi uể th b n d ng chung c b n c a phán đoán nh t quy t đ n (a, e, i, ơ ả ủ ế ơ ị ố ạ ấ

o).

+ Các c nh và các đ ng chéo bi u th các quan h gi a các phán ạ ườ ệ ữ ể ị

đoán nh tấ

Đ i l p chung

ố ậ

quy t đ n. ế ơ

Đó là các quan h :ệ

P h ụ

c c ộ ộ u u h h t t

Đ iố l p chung: quan h gi a a & e. ệ ữ ậ

t h u ộ c

ụ ụ h h P P

Đ iố l p riêng : quan h gi a i & o. ệ ữ ậ

- Mâu thu n : quan h gi a a & o, e & i.

Phụ thu c : quan h gi a a & i, e & o. ệ ữ ộ

Đ i l p riêng

ố ậ

ệ ữ ẫ

b. Đi u ki n đ đ a các phán đoán nh t quy t đ n vào “ hình vuông ệ ể ư ế ơ ề ấ

lôgic”.

Các phán đoán nh t quy t đ n có ế ơ ấ

ch ng (S) và v ng (P), ch không ph i cùng các khái ni m. Cùng ứ ủ ữ ị ữ ệ ả

c. Đ c tr ng c a các quan h . ệ ủ ặ ư

Các ký hi u: chân th c - c; gi d i –g; không xác đ nh –k, nghĩa là ự ệ ả ố ị

có th ể

d i. chân th c ho c gi ự ặ ả ố

+ Quan h đ i l p chung. ệ ố ậ

Quan h gi a d i không ệ ữ a & e: a & e có th ể cùng gi ả ố , nh ng ư

cùng chân th cự .

(cid:0) e (gi d i) - “g” ; Cụ th : a(chân th c) – “c” ự ể ả ố

(cid:0) e(chân th c) – “c” a (gi d i) – “ g”; ự ả ố

(cid:0) a(gi d i) – “g” e (không xác đ nh) – “k”; ả ố ị

(cid:0) e (gi d i) – “g” a(không xác đ nh) – “k”. ả ố ị

+ Quan h đ i l p riêng. ệ ố ậ

Quan h gi a không cùng ệ ữ i & o : i & o có th ể cùng chân th cự , nh ng ư

gi d i. ả ố

(cid:0) i (gi d i) –“g” Cụ th :ể ả ố o (chân th c) – “c”. ự

(cid:0) o (gi d i) – “g” ả ố i (chân th c) –“c”. ự

(cid:0) o (không xác đ nh) – “k”. i (chân th c) – “c” ự ị

(cid:0) i (không xác đ nh) – “k”. o (chân th c) –“c” ự ị

+ Quan h ph thu c: ệ ụ ộ

Quan h gi a ệ ữ a & i. e & o, a & e – các phán đoán chi ph i: i và o –các ố

phán đoán ph thu c. ụ ộ

ự ủ T tính chân th c c a phán đoán chi ph i suy ra tính chân th c c a ự ủ ừ ố

phán đoán ph thu c và t tính gi d i c a phán đoán ph thu c suy ra ụ ộ ừ ả ố ủ ụ ộ

tính gi d i c a phán đoán chi ph i ch không th ng c l i. ả ố ủ ể ượ ạ T c là t ứ ố ứ ừ

ự ủ tính chân th c c a phán đoán ph thu c không th suy ra tính chân th c c a ộ ự ủ ụ ể

phán đoán chi ph i và t tính gi d i c a phán đóan chi ph i không th suy ra ố ừ ả ố ủ ể ố

tính gi d i c a phán đoán ph thu c. ả ố ủ ụ ộ

ụ ể th :

C a( ch©n thùc) –“c” (cid:0) i (ch©n thùc) – “c”.

i (gi¶ dèi) –“g” (cid:0) a(gi¶ dèi) –“g”.

a(gi¶ dèi) –“g” (cid:0) i (kh«ng x¸c ®Þnh) –“k”.

i (ch©n thùc) –“c” (cid:0) a (kh«ng x¸c ®Þnh)

– “k”.

e (ch©n thùc) –“c” (cid:0) o (ch©n thùc) –“c”.

o(gi¶ dèi) –“g” (cid:0) e(gi¶ dèi) –“g”.

g k k c g k c k g g c c g c g c

c (A) g e(E) c i(I) g o(O) c e(E) g a(A) g i(I) c o(O) c i(I) k a(A) g e(E) k o(O) c o(O) g a(A) k e(E) i(I) k H×nh 13 e(gi¶ dèi) –“g” (cid:0) o (kh«ng x¸c ®Þnh) –“k”. o (ch©n thùc) –“c” (cid:0) e(kh«ng x¸c ®Þnh)

– “k”.

+ Quan h mâu thu n. ệ ẫ

Quan h gi a ệ ữ a & o, e & i.

d i và N uế m t phán đoán là chân th c thì phán đoán kia là gi ự ộ ả ố

ng i. c l ượ ạ

(cid:0) o (gi d i) –“g”. Cụ th : ể a(chân th c) –“c” ự ả ố

(cid:0) a(gi d i) – “g”. o(chân th c) –“c” ự ả ố

(cid:0) i (gi d i) –“g”. e(chân th c) –“c” ự ả ố

(cid:0) e(gi d i) –“g”. i(chân th c) –“c” ự ả ố

B ngả t ng h p quan h gi a các phán đoán nh t quy t đ n trong “hình ệ ữ ế ơ ấ ổ ợ

vuông logic”:

ế Chú ý: M c đích ch y u c a quan h gi a các phán đoán nh t quy t ủ ế ủ ệ ữ ụ ấ

giá tr lôgíc c a m t phán đoán suy ra giá tr lôgíc c a phán đoán đ n là t ơ ừ ủ ủ ộ ị ị

khác trong“hình vuông lôgíc”.

Thí d :ụ

1. Xây d ng các phán đoán còn l

Cho phán đoán “M t s nhà qu n lý là nhà qu n lý giáo d c”. ả ộ ố ụ ả

2. Xác đ nh giá tr lôgíc c a các phán đoán v a xây d ng đ

i theo “hình vuông lôgíc”. ự ạ

c theo ư ừ ủ ị ị ươ

c. giá tr lôgíc c a phán đoán tr ủ ị ướ

Cách gi i.ả a ø a

Câu1.*B c1: Xác đ nh d ng chung ướ ạ ị

c g c b n c a phán đoán cho tr ơ ả ủ ướ c d a vào ự g c ng t và ch t l ng t n i. l ượ ừ ấ ượ ừ ố

“M t s nhà ộ ố

qu n lý là nhà qu n lý giáo ả ả

d c” – i. ụ

“M t s nhà qu n lý là nhà qu n lý giáo d c” -i. ộ ố ụ ả ả

* B c 2: Xác đ nh các phán đoán cón ph i xây d ng ướ ự ả ị

căn c vào b n phán đóan trong “hình vuông lôgíc”. ứ ố

Các phán đoán c n ph i xây d ng : a, e, o. ự ầ ả

* Xây d ng các phán đoán a, e, o d a vào các công th c chung ự ứ ự

c aủ các phán đoán a, e, o. C th : ụ ể

+ “M i nhà qu n lý là nhà qu n lý giáo d c”. ụ ả ả ọ

+ “M i nhà qu n lý không là nhà qu n lý giáo d c”. ụ ả ả ọ

+ “M t s nhà qu n lý không là nhà qu n lý giáo d c”. ộ ố ụ ả ả

Câu 2.

* B c 1 c. ướ : Xác đ nh giá tr lôgíc c a phán đoán cho tr ủ ị ị ướ

“M t s nhà qu n lý là nhà qu n lý giáo d c” chân th c (c). ả ộ ố ụ ự ả

* Xác đ nh giá tr logicc a các phán đoán v a xây d ng đ c ư ự ủ ị ị ượ

d aự vào quan h gi a các phán đoán nh t quy t đ n trong“hình vuông lôgíc”. ệ ữ ế ơ ấ

(cid:0) + i – chân th c (c) a – không xác đ nh (k). ự ị

(cid:0) + i – chân th c (c) e – gi d i (g). ự ả ố

(cid:0) + i – chân th c (c) o –không xác đ nh (k). ự ị

2. Quan h ph đ nh gi a các phán đoán đ n. ệ ủ ị ữ ơ

Hai phán đoán đ n g i là ph đ nh l n nhau hay có quan h ph đ nh ủ ị ủ ị ệ ẫ ơ ọ

l n nhau, n u giá tr lôgíc c a m t trong hai phán đoán là chân th c và giá tr ẫ ự ủ ế ộ ị ị

d i hay ng i. c a phán đoán kia là gi ủ ả ố c l ươ ạ

Các c p phán đoán nh t quy t đ n có quan h ph đ nh l n nhau: ệ ủ ị ế ơ ặ ấ ẫ

+ “S này là P” và “S này không là P”.

+ a -o: “T t c S là P” và “M t s S không là P”. ấ ả ộ ố

+ e -i : “Không S nào là P” và “ m t s S là P”. ộ ố

￹ a=a.

Ph đ nh 2 l n phán đoán đ n chúng ta thu đ c chính phán đoán đó: ủ ị ầ ơ ượ

￹

V. PHÁN ĐOÁN PH C Ứ

1. Đ nh nghĩa phán đoán ph c ứ ị

Phán đoán ph c là phán đoán đ c t o thành t ứ ượ ạ ừ ơ các phán đoán đ n

liên t lôgíc. t ừ ừ

Các phán đoán đ n g i là các phán đoán thành ph n. ầ ơ ọ

Phán đoán ph c ph i bao g m ít nh t là hai phán đoán thành ph n. ứ ả ầ ấ ồ

Thí d : “H c t p là nghĩa v và quy n l i c a công dân” – phán đoán ọ ậ ề ợ ủ ụ ụ

ph c.ứ

Phán đoán đó bao g m hai phán đoán thành ph n: ầ ồ

+ “H c t p là nghĩa v c a công dân”. ọ ậ ụ ủ

+ “H c t p là quy n l i c a công dân”. ọ ậ ề ợ ủ

Liên t lôgíc: “và”: ừ

Các liên t lôgíc đ c s d ng: “và”, “ho c”, “hay”, “n u…thì…”, ừ ượ ử ụ ế ặ

“n u và ch n u…”, “khi và ch khi…” và các liên t ỉ ế ế ỉ ừ khác đ ng nghĩa ồ

đó. v i các liên t ớ ừ

Xem thêm “Bi u th c lôgíc trong ngôn ng t nhiên” ữ ự ứ ể ở ủ phân V c a

ch ng I. ươ

2.Các lo i phán đoán ph c. ứ ạ

Căn c vào ý nghĩa c a liên t lôgíc chúng ta có các lo i phán đoán ủ ứ ừ ạ

ph c sau. ứ

a.Phán đoán liên k t (Phép h i). ộ ế

Phán đoán liên k t là phán đoán ph c đ c t o thành t các phán đoán ứ ượ ạ ế ừ

lôgíc “và” cũng nh các t đ ng nghĩa v i “và”. đ n nh liên t ờ ơ ừ ư ừ ồ ớ

(cid:217) Ký hi u: ệ

(cid:217) Công th c : a ứ b. trong đó a và b là các phán đoán thành ph n.ầ

B ng giá tr lôgíc: ả ị

a b a (cid:217) b

c c c

c g g

g c g

g g g

H.15

N u các phán đoán thành ph n là a,b,c,d thì các phán đoán liên k t s là: ế ẽ ế ầ

((a (cid:217) b) (cid:217) c) (cid:217) d) hay a (cid:217) b (cid:217) c (cid:217) d.

Phán đoán liên k t có th có các tr ế ể ườ ng h p sau: ợ

* S1 và S2 là (không là) P.

* S là (không là)P1 và P2.

* S1 và S2 (không là) P1 và P2.

v.v……………

b. Phán đoán phân li t (phép tuy n). ệ ể

Phán đoán phân li t là phán đoán ph c đ c t o thành t các phán đoán ệ ứ ượ ạ ừ

lôgíc “hay” , “ho c”,…. đ n nh liên t ờ ơ ừ ặ

. Ký hi u: ệ (cid:0)

(cid:0) Công th c: a ứ b, trong đó a và b là các phán đoán thành ph n.ầ

Liên t lôgíc có hai nghĩa: liên k t và phân li t. ừ ế ệ

* V i nghĩa “liên k t” kiên t “ho c” có th đ ng nghĩa v i liên t ế ớ ừ ể ồ ặ ớ ừ

ờ “và”.Nói m t cách khác, các d u hi u nêu ra trong phán đoán có th đ ng th i ể ồ ệ ấ ộ

l a ch n toàn b các d u hi u đó. Vì th , phán đoán phân li ự ệ ế ấ ọ ộ t đ ệ ươ c g i là ọ

phán đoán phân li t liên k t. ệ ế

(cid:0) Công th c: a b. ứ

B ngả giá tr lôgíc: ị

a b a (cid:0) b

c c c

c g c

g c c

g g g

H.16

*V i nghĩa “phân li t” liên t ớ ệ ừ ớ “ ho c” không th đ ng nghĩa v i ể ồ ặ

liên t ừ ể ự “và”. Nói cách khác, các d u hi u nêu ra trong phán đoán ch có th l a ệ ấ ỉ

c g i là phán ch n m t trong các d u hi u. Vì v y phán đoán phân li ệ ấ ậ ộ ọ t đ ệ ươ ọ

đoán phân li t tuy t đ i (phép tuy n ch t). ệ ệ ố ể ặ

Công th c : a v b. ứ

B ng giá tr lôgíc: ả ị

a b a (cid:0) b

c c g

c g c

g c c

g g g

H.17

Thí d : Cho hai phán đoán “Ngày mai tôi s ẽ ở ụ thành ph H Chí Minh ố ồ

sáng mai tôi s thành ph H Chí Minh ho c Hà ho c Hà N i” và “7gi ộ ặ ờ ẽ ở ố ồ ặ

N i”.ộ

t nào? Hai phán đoán trên thu c lo i phán đoán phân li ộ ạ ệ

Cách gi i:ả

Đ xác đ nh đúng lo i phán đoán trên chúng ta ph i căn c không gian ứ ể ạ ả ị

và th i gian đ c nêu lên trong n i dung t ng c a hai phán đoán đó. ờ ượ ộ t ư ưở ủ

phán đoán th nh t, th i gian nêu lên là c “ ngày mai” – 24 gi và Ở ứ ấ ả ờ ờ

không gian là đi u ki n hi n t i c a n c ta. Do đó, tôi có th v a thành ệ ạ ủ ệ ề ướ ể ừ ở

ph H Chí Minh, v a Hà N i. Cho nên, phán đoán th nh t thu c phán ố ồ ừ ở ứ ấ ộ ộ

đoán phân li t liên k t. ệ ế

N i dung t ng nêu lên trong phán đoán th hai đ c xác đ nh ộ t ư ưở ứ ươ ị ở

m t th i đi m nh t đ nh là 7 gi ấ ị ể ờ ộ ờ ạ ể ừ . T i th i đi m c th đó tôi không th v a ụ ể ể ờ

thành ph H Chí Minh, v a thành ph Hà N i. Vì v y phán đoán th hai ở ố ồ ừ ở ứ ậ ố ộ

thu c v phán đoán phân li t tuy t đ i. ộ ề ệ ệ ố

Phán đoán phân li t bao g m t ba phán đoán thành ph n tr lên chúng ệ ồ ừ ầ ở

ta bi u th theo công th c nh phán đoán liên k t. ứ ư ế ể ị

Phán đoán phân li ệ t có th có các d ng bi u th sau: ạ ể ể ị

+ S1 ho c S2 là (không là) P. ặ

+S là (không là) P1 ho c P2. ặ

+ S1 ho c S2 là (không là) P1 ho c P2. ặ ặ

c. Phán đoán có đi u ki n. ệ ề

c t o thành t các phán Phán đoán có đi u ki n là phán đoán ph c đ ệ ứ ượ ạ ề ừ

đoán đ n nh liên t lôgíc “n u.....thì....” và các liên t ờ ơ ừ ế ừ ồ đ ng nh t khác. ấ

(cid:0) Ký hi u : ệ

(cid:0) b, trong đó a – c s , b – h qu . ả

Công th c : aứ ơ ở ệ

B ng giá tr lôgíc: ả ị

a b a (cid:0) b

c c c

c g g

g c c

73 g g c

H.18

Trong ti ng Vi t không ph i lúc nào phán đoán có đi u ki n cũng đ ế ệ ệ ề ả ượ c

vi t theo trình t : c vi t ng ế ự c s – h qu ơ ở ệ ả. Trình t ự đó nhi u khi đ ề ượ ế ượ c

l i: ạ

H qu - c s . ệ ả ơ ở

Thí d :+ “Hai tam giác b ng nhau, n u chúng có ba c nh b ng nhau”. ụ ế ằ ạ ằ

C s “Chúng (hai tam giác) có ba c nh b ng nhau”. ơ ở ạ ằ

H qu : “Hai tam giác b ng nhau”. ệ ả ằ

c là khái ni m đ n nh t”. + “Khái ni m cho tr ệ ướ ệ ấ ơ

Chính đi u nêu ra trên giúp chúng ta l u ý khi phân tích phán đoán có ư ề

đi u ki n nh m xác đ nh chính xác c s và h qu . ả ơ ở ệ ề ệ ằ ị

Đ ng th i trong ti ng Vi t ng i ta cũng có th không vi t liên t ế ồ ờ ệ ườ ể ế ừ

lôgíc. Trong tr ng h p đó c n ph i căn c vào ng c nh ườ ứ ầ ả ợ ữ ả đ xác đ nh. ể ị

+“Cá không ăn mu i , cá n”. Thí d : ụ ố ươ

+ “Ví ph ng đ ỏ ườ ng đ i b ng ph ng c , ả ờ ằ ẳ

Anh hùng, hào ki ệ t có h n ai”. ơ

Căn c vào ng c nh c a phán đoán đó chúng ta th y hai phán đoán ữ ả ủ ứ ấ

thu c lo i phán đoán phân li t. ạ ộ ệ

L u ý:ư

+ T m t c s rút ra nhi u h qu . ả ừ ộ ơ ở ề ệ

“N u m t s chia h t cho 6 thì nó chia h t cho 2 và 3”. ộ ố ế ế ế

+T nhi u c s rút ra m t h qu . ả ề ơ ở ộ ệ ừ

“ Bao gi rau di p làm đình, ờ ế

G lim làm ghém thì mình l y ta”. ấ ỗ

d. Phán đoán t ng đ ng (phép t ng đ ng). ươ ươ ươ ươ

Phán đoán t ng đ ng là phán đoán ph c đ c t o thành t các phán ươ ươ ứ ượ ạ ừ

đoán đ n nh liên t lôgíc “n u và ch n u”, “khi và ch khi”, v.v..... ờ ơ ừ ỉ ế ế ỉ

. Ký hi u: ệ (cid:0)

(cid:0) b. Công th c: aứ

Công th c đó th c ch t là s k t h p c a hai công th c : ự ế ợ ủ ứ ự ứ ấ

a (cid:0) b và b (cid:0) a.

(a (cid:0) b) (cid:0) (b (cid:0) a).

B ng giá tr lôgíc: ả ị

a b a (cid:0) b

c c c

c g g

g c g

g g c

H.19

Công th c tính s dòng trong b ng giá tr lôgíc c a phán đoán ph c : ứ ủ ứ ả ố ị

d i. Trong đó: 2- ch giá tr lôgíc: chân th c và gi ị ự ỉ ả ố

n- s phán đoán thành ph n . ố ầ

n = 1,2,3,4,....

B ng t ng h p giá tr lôgíc c a phán đoán ph c : ứ ủ ả ổ ợ ị

a (cid:0) a b a (cid:0) b a (cid:0) b a " b a (cid:0) b b

c c c c c g c

g c g g c c g

g c g c c c g

g g g g g c c

H.20

Thí d : Xác đ nh giá tr lôgic c a n i dung t ng sau: ủ ộ ụ ị ị t ư ưở

“ Bao gi ờ ạ tr ch đ ng n đa, ẻ ọ

Sáo đ d i n ẻ ướ ướ c, thì ta l y mình”. ấ

Đi u khó khăn trong bài t p này là tr c h t chúng ta ph i đ a v công ề ậ ướ ế ả ư ề

th c đ t đó xác đ nh giá tr lôgíc c a t t ể ừ ứ ủ ư ưở ị ị ng nêu ra. Mu n th chúng ta ố ế

ph i hi u r t sâu ti ng Vi t là ng c nh c a ti ng Vi t. ể ấ ế ả ệ t, đ c bi ặ ệ ủ ế ữ ả ệ

Chúng ta ph i th c hi n các b c sau: ự ệ ả ướ

Cách gi i:ả

* B c 1: Đ a t ng đó v ngôn ng nhân t o (công th c). t ư ư ưở ướ ứ ữ ề ạ

tr ch đ ng n đa” – a. Chúng ta đ t: “Bao gi ặ ờ ạ ẻ ọ

“Sáo đ d i n c” – b. ẻ ướ ướ

“Ta l y mình” –c. ấ

Căn c vào ng c nh chúng ta th y, t ng nêu ra là phán đoán có ữ ả ứ ấ t ư ưở

đi u ki n. ề ệ

a (cid:0) b (cid:0) c. Công th c: ứ

L p b ng giá tr lôgíc. Mu n v y, chúng ta d a vào công th c: ậ ứ 2n . ự ả ậ ố ị

32 = 8) và 5 c t.ộ

Đi u đó có nghĩa b ng giá tr lôgíc có 8 dòng ( ề ả ị

a b c a (cid:0) b a (cid:0) b (cid:0) c

c c c c c

c c g c g

c g c g c

c g g g c

g c c g c

g g c g c

g g g g c

H.21

d i (dòng th hai), còn Ở ộ c t cu i cùng c a b ng có m t giá tr gi ả ị ả ố ứ ủ ố ộ

toàn b các dòng khác là chân th c. Vì th , chúng ta đi đ n k t lu n: n i dung ự ế ế ế ậ ộ ộ

t ng trên là không xác đ nh (có th chân th c và cũng có th gi d i). c a t ủ ư ưở ể ả ố ự ể ị

L u ý:ư

+ N u ế ở ộ c t cu i cùng c a b ng giá tr toàn b giá tr là chân th c thì ị ủ ả ự ố ộ ị

kh ng đ nh ch c ch n n i dung t ng nêu ra là chân th c. ắ ắ ẳ ộ ị t ư ưở ự

+ N u toàn b giá tr c t cu i trong b ng là gi d i thì kh ng đ nh ế ộ ị ở ộ ả ố ả ố ẳ ị

ch c ch n n i dung t ng nêu ra là gi d i. ắ ắ ộ t ư ưở ả ố

+ N u c t cu i cùng trong b ng dù ch m t giá tr là gi ế ở ộ ỉ ộ ả ố ị ả ố ộ d i thì n i

dung t ng nêu ra là không xác đ nh. t ư ưở ị

+ Cách xác l p b ng giá tr c a phán đoán ph c có nhi u phán đoán ị ủ ứ ề ậ ả

thành ph n :ầ

ng phán đoán thành ph n. - Xác đ nh s l ị ố ượ ầ

-Xác đ nh s l ị ố ượ ng phán đoán ph c c n xét giá tr . ị ứ ầ

T đó xác đ nh s c t trong b ng. ố ộ ừ ả ị

ng dòng trong b ng theo công th c Xác đ nh s l ị ố ượ ứ 2n . ả

Cách vi t các giá tr trong các c t bi u th các phán đoán thành ph n: ế ể ầ ộ ị ị

- C t th nh t vi t m t n a giá tr chân th c, m t n a giá tr gi d i. ứ ấ ộ ế ộ ử ộ ử ị ả ố ự ị

d i và vi t xen k - C t th hai gi m m t n a giá tr chân th c, gi ộ ử ự ứ ả ộ ị ả ố ế ẽ

nhau.

-Các c t ti p theo cũng đ ộ ế ượ c th c hi n nh v y. ệ ư ậ ự

(Tham kh o thí d trên c t 1, 2, 3). ụ ả ở ộ

+ N u trong công th c có các phán đoán ph đ nh thì vi ủ ị ứ ế ế t giá tr lôgíc ị

i v i giá tr lôgíc c a phán đoán kh ng đ nh. ph i ng ả c l ượ ạ ớ ủ ẳ ị ị

Thí d 1: Xác đ nh giá tr lôgíc c a công th c sau: ị ủ ứ ụ ị

((a (cid:0) b) (cid:0) ￹ b) (cid:0) ￹ a

Cách gi i: L p b ng giá tr logic (trong công th c ch có hai phán đoán, ả ứ ậ ả ị ỉ

nên b ng ch có b n dòng): ỉ ả ố

c t 3 và c t 4 ng c v i giá tr logic c t 1 và c t 2). (Giá tr logic ị ở ộ ộ ượ ớ ị ở ộ ộ

Toàn b giá tr logic ộ ị ở ộ ủ c t cu i cùng đ u chân th c, nên giá tr lôgíc c a ự ề ố ị

công th c nêu ra là hoàn toàn chân th c. ự ứ

￹ a

￹ b

a (cid:0) b a b (a (cid:0) b) (cid:0) ￹ b ((a (cid:0) b) (cid:0) ￹ b) (cid:0) ￹ a

c c g g c g c

c g g c g g c

g c c g g g c

g g c c g g c

H.22

2. a. Cho các công th c bi u th các phán đoán: ứ ể ị

m1 = (a (cid:0) b) (cid:0) c;

m2 = (b (cid:0) a) (cid:0) (a (cid:0) b (cid:0) a) (cid:0) c.

m3 = a (cid:0) c (cid:0) b.

H iỏ :

1, n u giá tr lôgíc c a a, b, c là nh nhau ủ

a. Tìm giá tr lôgíc c a m ị ủ ư ế ị

(a = b = c)?

1 có quan h v i giá tr lôgíc c a m

2 và m3 nh th nào?

b. N u giá tr lôgíc c a a,b,c là b t kỳ (chân th c hay gi d i) thì giá tr ự ủ ế ấ ị ả ố ị

lôgíc c a mủ ệ ớ ủ ị ư ế

Cách gi i :ả

1, khi bi

a.Th c ch t c a bài t p là xác đ nh giá tr lôgíc c a m t giá tr ấ ủ ủ ự ậ ị ị ế ị

lôgíc c a a và b. ủ

ự Giá tr lôgíc c a a, b và c là nh nhau, nghĩa là chúng cùng chân th c ư ủ ị

ho c cùng gi d i. ặ ả ố

L p b ng giá tr lôgíc c a m ủ ậ ả ị c m1 = (a (cid:0) b) (cid:0) c a b

V i a, b, c có cùng giá tr lôgíc nh ớ ị ư c c c g nhau thì m1 là gi d i. ả ố

g g g g

b.L p b ng giá tr lôgíc b t kỳ c a a, b, c : ủ ả ấ ậ ị

m1= m2= (b (cid:0) a b c

(a (cid:0) b) (cid:0) c a) (cid:0) (a (cid:0) b (cid:0) a)c m3= a (cid:0) c (cid:0) b

c c c g g g

c c g g g g

c g c c g c

c g g g g g

g c g c c c

g c g c g g

g g g g g c

g g g g g g

H.24

1, m2, m3, là

1, m2, và m3 không có quan h gì v i nhau.

Nhìn vào b ng giá tr lôgíc chúng ta th y giá tr lôgíc c a m ủ ả ấ ị ị

khác nhau. Vì v y mậ ệ ớ

3.a. Vi ế ớ t công th c c a phán đoán theo b ng giá tr sau sao cho (v i ủ ứ ả ị

đi u ki n ) a, b, c ch có m t m t l n trong công th c: M(a,b,c). ộ ầ ứ ề ệ ặ ỉ

b a c M(a,b,c)

c c g g

g c g c

c g c c

g g c c

H.25

b. Vi ế t công th c c a phán đoán theo b ng giá tr nh trên sao cho a, b, ả ứ ủ ư ị

c ch có m t m t l n trong công th c M(a,b,c) và không dùng phép lôgíc đã ộ ầ ứ ặ ỉ

dùng câu h i trên (a). ở ỏ

Cách gi i:ả

Th c ch t bài t p này ng c v i bài t p 2. ự ậ ấ ượ ớ ậ

a.V n d ng b ng t ng h p giá tr lôgíc c a các phán đoán ph c chúng ủ ứ ụ ậ ả ổ ợ ị

ta có:

M(a,b,c) = (a (cid:0) b) (cid:0) c.

b.V i đi u ki n không dùng phép lôgíc đã dùng ề ệ ớ ở ả a. chúng ta v n ph i ẫ

d a vào b ng t ng h p giá tr lôgíc c a các phán đoán ph c. ị ự ứ ủ ả ợ ổ

D a vào b ng giá tr lôgíc c a các phán đoán ph c, chúng ta có: ứ ủ ự ả ị

M(a,b,c) = (a (cid:0) b) (cid:0) c.

3.Quan h gi a các phán đoán ph c. ệ ữ ứ

Quan h gi a các phán đoán ph c đ c th hi n rõ nh t trong tính ệ ữ ứ ượ ể ệ ấ

đ ng tr c a các phán đoán ph c, t c là các phán đoán ph c có cùng giá tr ẳ ị ủ ứ ứ ứ ị

lôgíc.

Trong th c t t ng chúng ta có th bi u th ự ế ư duy m t n i dung t ộ ộ t ư ưở ể ể ị

d ướ i nhi u hình th c khác nhau. ứ ề

Cụ th :ể

￹ b).

￹ b); a (cid:0) + a (cid:0) b = ￹ (a (cid:0) b = ￹ (b (cid:0) ￹ a); a (cid:0) b = ￹ ( ￹ a (cid:0)

￹ b).

+ a (cid:0) b = a (cid:0) b = b (cid:0) ￹ b; a (cid:0) ￹ a; a (cid:0) b = ￹ ( ￹ a (cid:0)

￹ b).

+ a (cid:0) b: a (cid:0) b = ￹ b (cid:0) ￹ a : a (cid:0) b = ￹ a (cid:0) b = ￹ (a (cid:0)

D aự vào b ng giá tr lôgíc c a các phán đoán ph c, chúng ta có th ủ ứ ả ị ể

ch ng minh các công th c n m trong quan h đ ng tr . ị ứ ằ ệ ẳ ứ

ị ể ử ụ Chúng ta c n ghi nh các công th c có quan h đ ng tr đ s d ng ứ ệ ẳ ầ ớ

trong suy lu n tr c ti p đ i v i phán đoán ph c. ự ế ố ớ ứ ậ

Thí d :ụ

“Mu n có k t qu h c t p t t thì chúng ta ph i có ph ả ọ ậ ố ế ố ả ươ ọ ng pháp h c

t p phù h p”. ậ ợ

Chúng ta có th vi t d i hình th c khác, nh ng n i dung t t ể ế ướ ứ ư ộ ư ưở ng

không đ i:ổ

+ “Không có ph ng pháp h c t p phù h p thì chúng ta không th có ươ ọ ậ ể ợ

t”. k t qu h c t p t ế ả ọ ậ ố

+ “Chúng ta ho c không có k t qu h c t p t t, ho c ph i có ph ả ọ ậ ố ế ặ ặ ả ươ ng

pháp h c t p phù h p”. ọ ậ ợ

+ “Đâu có chuy n, chúng ta có k t qu h c t p t t mà l i không có ả ọ ậ ố ệ ế ạ

ph ươ ng pháp h c t p phù h p”. ọ ậ ợ

BÀI T P TH C HÀNH. Ự Ậ

1.Cho các c p khái ni m : ệ ặ

a. “Khái ni m” và “khái ni m đ n nh t”. ệ ệ ấ ơ

b. “Đ ng t ” và “t ch hành đ ng c a s v t”. ừ ộ ừ ỉ ủ ự ậ ộ

c. “ Thanh niên” và “ng i lao đ ng trí óc”. ườ ộ

d. “Tri t h c duy tâm”. ế ọ t h c duy v t” và “ tri ậ ế ọ

Câu h i:ỏ

* Hãy xây d ng các phán đoán chân th c t t ng c p khái ni m đó. ự ừ ừ ự ệ ặ

* Hãy xác đ nh quan h và mô hình hóa quan h gi a hai thu t ng ệ ữ ệ ậ ị ữ

trong t ng phán đoán v a xây d ng đ c. ự ừ ừ ượ

ừ * Xác đ nh tính chu di n c a hai thu t ng trong t ng phán đoán v a ủ ữ ừ ệ ậ ị

c. xây d ng đ ự ượ

* Tìm n i hàm và ngo i diên c a khái ni m “đ ng t ”, “khái ni m”. ủ ừ ệ ệ ạ ộ ộ

2. Xây d ng các phán đoán theo “hình vuông lôgíc” t phán đoán ự ừ

a. “Phán đoán chung là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ạ

ng”. g m toàn b l p đ i t ồ ộ ớ ố ượ

b. Xác đ nh giá tr lôgíc c a các phán đoán v a xây d ng đ c trên c ủ ự ừ ị ị ượ ơ

c. s giá tr lôgíc c a phán đoán cho tr ủ ở ị ướ

3.Vi t các phán đoán đ ng tr v i các phán đoán sau: ế ị ớ ẳ

i v a có tri th c chuyên môn cao v a có a. “C nhân ph i là nh ng ng ả ữ ử ườ ừ ừ ứ

t”. đ o đ c t ạ ứ ố

b. “Chúng ta không th nâng cao trình đ t ể ộ ư ắ duy lôgíc, n u không n m ế

th t v ng tri th c lôgíc h c”. ậ ữ ứ ọ

ho c không bao gi c. “Chúng ta ph i phát tri n kinh t ả ể ế ặ ờ ế ti n k p các ị

n c tiên ti n”. ướ ế

4. Cho các phán đoán đ c bi u th nh sau: ượ ị ư ể

+ m1 = a (cid:0) b (cid:0) c.

+ m2 = (a (cid:0) b (cid:0) c) (cid:0) (a (cid:0) b (cid:0) c) (cid:0) (b (cid:0) a (cid:0) c ).

+ m3 = (a (cid:0) b (cid:0) c) (cid:0) (a (cid:0) b (cid:0) c) (cid:0) ( b (cid:0) a (cid:0) c ).

H iỏ :

t c các phán a.V i c- chân th c (c) và v i m i giá tr c a a, b trong t ớ ị ủ ự ớ ọ ấ ả

2 và m3?

đoán thì m1 có quan h nh th nào v i m ệ ư ế ớ

1 có quan h v i m

2 và m3 như

b. V i a, b, c có giá tr lôgíc b t kỳ thì m ấ ớ ị ệ ớ

th nào? ế

5.a. Vi t công th c c a phán đoán theo b ng giá tr sau sao cho a, b, c ế ứ ủ ả ị

ch có m t m t l n trong phán đoán. ộ ầ ặ ỉ

A b c m

C g c c

G c c c

H.26

b. Vi ế t công th c c a phán đoán theo b ng giá tr trên sao cho a, b, c ch ả ứ ủ ị ỉ

có m t m t l n trong công th c và không dùng công th c đã vi ộ ầ ứ ứ ặ t ế ở ph n trên ầ

(hay không dùng phép toán lôgíc ph n trên). ở ầ

6. Cho các công th c bi u th các phán đoán: ứ ể ị

+ m1 = a (cid:0) (b (cid:0) c);

￹ a;

c) (cid:0) (b (cid:0) a (cid:0) b) (cid:0) + m2 = ￹ (b (cid:0)

+ m3 = a (cid:0) ￹ (b (cid:0) ￹ c).

H iỏ :

a.Tìm giá tr lôgíc c a m1, n u giá tr lôgíc c a a và b nh nhau, giá tr ủ ư ủ ế ị ị ị

lôgíc c a c là chân th c. ủ ự

1 có quan h v i m

2 và m3 như

b. N u a, b, c có giá tr lôgíc b t kỳ thì m ế ấ ị ệ ớ

th nào? ế

7.a. Vi t m t công th c bi u th phán đoán theo b ng giá tr phía d ế ứ ể ả ộ ị ị ướ i

sao cho a, b, c ch có m t m t l n trong phán đoán: M(a,b,c). ộ ầ ặ ỉ

a b c M

c c g g

c c c c

g c g g

g c c c

H.27

b. Vi t m t công th c bi u th phán đoán theo b ng giá tr sao cho a,b,c ế ứ ể ả ộ ị ị

ch có m t m t l n trong phán đoán và không dùng phép suy di n bài a. (hay ộ ầ ễ ở ặ ỉ

không dùng phép lôgíc đã dùng a).ở

8. Xác đ nh quan h và mô hình hóa quan h gi a các thu t ng ệ ữ ệ ậ ị ữ

trong các phán đoán sau:

a. Có nh ng câu là câu t ng thu t. ữ ườ ậ

i Vi b. M i ng ọ ườ ệ t Nam đ u yêu t ề ổ qu c. ố

c. Không ai mu n đ t n c mình t ấ ướ ố ụ ậ t h u v kinh t ề . ế

d. Không công dân nào không tuân theo pháp lu t.ậ

đ. Không ít d báo xã đã tr thàn hi n th c. ự ự ệ ở

ầ e. Ph n l n nh ng s n ph m do chúng ta s n xu t ra đã đ t yêu c u ầ ớ ữ ả ấ ả ạ ẩ

ch t l ng. ấ ượ

g. M t b ph n không nh trong xã h i coi tiêu c c là t t y u . ộ ộ ự ậ ỏ ộ ấ ế

i dân là m t ng i lính. h. M i ng ỗ ườ ộ ườ

i. Ng i dân Vi t Nam n i nào cũng có lòng m n khách. ườ ệ ở ơ ế

k. Ai cũng ph i có nhân cách. ả

t đ p c a ng i Vi l. M t trong nh ng ph m ch t t ữ ấ ố ẹ ủ ẩ ộ ườ ệ ầ t Nam là tinh th n

c n cù lao đ ng. ầ ộ

m. Lòng t hào dân t c đã tr thành ph m ch t cao quý c a ng i dân ự ủ ấ ẩ ộ ở ườ

t. Đ t Vi ấ ệ

n. Ch ng có vinh quang nào giành cho k hèn nhát. ẻ ẳ

CH NG IV ƯƠ

CÁC QUY LUẬT CƠ BẢN CỦA LÔGÍC HÌNH THỨC.

Quy lu t c a lôgíc h c là nh ng m i liên h c b n, t t y u, bên trong, ệ ơ ả ậ ủ ữ ọ ố ấ ế

đ c l p đi l p l i gi a các thành ph n c a t t ng hay gi a các t t ượ ặ ặ ạ ầ ủ ư ưở ữ ữ ư ưở ng

Chúng ta xem xét các quy lu t c b n c a logic hình th c. v i nhau. ớ ậ ơ ả ủ ứ

I. QUY LU T Đ NG NH T Ấ Ậ Ồ

1. N i dung quy lu t. ộ ậ

Trong quá trình t duy m i t ng ph i đ ng nh t vói chính nó. ư t ọ ư ưở ả ồ ấ

T t ng c a chúng ta đ c bi u th b i các khái ni m và phán đoán. ư ưở ủ ượ ị ở ể ệ

Chúng bi u th các s v t đ ng nh t v i chính nó ự ậ ồ ấ ớ ể ị ở ấ nh ng th i đi m nh t ờ ữ ể

ả ồ đ nh. Do đó, các khái ni m và phán đoán bi u th các s v t cũng ph i đ ng ị ự ậ ệ ể ị

nh t v i nhau. Đi u đó có nghĩa, khi chúng ta s d ng khái ni m hay phán ấ ớ ử ụ ề ệ

đoán nào đó đ nêu ra t ng thì trong toàn b quá trình t duy ph i gi ể t ư ưở ộ ư ả ữ

nguyên chúng ch không đ c thay đ i. ứ ượ ổ

2. Ký hi u.ệ

(cid:0) * Đ i v i khái ni m: A = A; A đ ng nh t v i A; A là A; A A. ấ ớ ố ớ ệ ồ

(cid:0) * Đ i v i phán đoán: a = a; a đ ng nh t v i a; a là a; a a. ấ ớ ố ớ ồ

3. Yêu c u.ầ

a. Yêu c u t ng quát. ầ ổ

Trong quá trình t duy không đ ư ượ c bi n đ ng nh t thành khác bi ấ ế ồ ệ t

và không đ c bi n khác bi ượ ế ệ t thành đ ng nh t. ồ ấ

t ph i xét trong nh ng đi u ki n, hoàn c nh, Đ ngồ nh t và khác bi ấ ệ ữ ề ệ ả ả

quan h , liên h .... c th . ụ ể ệ ệ

ng nói: Ch ngẳ h n, trong “ D báo th i ti ờ ế ự ạ t” biên t p viên th ậ ườ

“ B ph n không khí l nh đã báo: hi n nay có m t b ph n không khí ộ ộ ệ ậ ạ ậ ộ

ậ l nh đang di chuy n xu ng phía nam...”. Biên t p viên đã vi ph m quy lu t ạ ể ậ ạ ố

t “b ph n không khí l nh” đ ng nh t, vì đã đ ng nh t hai khái ni m khác bi ồ ệ ấ ấ ồ ệ ậ ạ ộ

thành đ ng nh t. ồ ấ

b. Yêu c u c th . ầ ụ ể

* Ph i ph n ánh đúng đ i t ng: ố ượ ả ả ữ T c là, ph i ph n ánh đúng nh ng ả ứ ả

ng. d u hi u v n có c a b n thân đ i t ấ ủ ả ố ượ ệ ố

Các sai l m có th ph m ph i: ể ầ ạ ả

+ Ng bi n: vô tình ph n ánh không đúng đ i t ả ộ ệ ố ượ ứ ng, do nh n th c, ậ

thi u tri th c, ...... v đ i t ng. ề ố ượ ứ ế

+ Ng y bi n: c tình ph n ánh sai đ i t ng. ố ượ ụ ệ ả ố

i trong khái ni m “nhân Ch ngẳ h n, M c tình c t b t d u hi u t n t ắ ớ ấ ệ ồ ạ ỹ ố ạ ệ

quy t c a các dân t c. quy n”. Đó là d u hi u: quy n t ấ ề ự ề ệ ế ủ ộ

* Ph i s d ng đúng ngôn ng bi u th đ i t ng. ả ử ụ ị ố ượ ữ ể

Các sai l m có th ph m ph i: ể ầ ạ ả

+ Không s d ng đúng ngôn ng bi u th đ i t ng. ị ố ượ ữ ể ử ụ

+ Không hi u ngôn ng bi u th đ i t ng. ị ố ượ ữ ể ể

Các sai l m đó d dàng d n đ n “ ông nói gà, bà nói v t”. ễ ế ầ ẫ ị

* Tái t o đ i t ng nh nguyên m u trong t duy, ạ ố ượ ư ẫ ư ả ạ nghĩa là ph i t o

l ng trong b não gi ng nh đ i t ng t n t i đ i t ạ ố ượ ư ố ượ ộ ố ồ ạ i trong hi n th c. ệ ự

Các sai l m có th ph m ph i: ể ầ ạ ả

+Thu nh n thông tin v đ i t ề ố ượ ậ ng không đúng, không đ y đ . ầ ủ

+ X lý thông tin v đ i t ng không đúng. ề ố ượ ử

Các sai l m đó s đ a đ n “nhìn gà hóa cu c”. ẽ ư ế ầ ố

Thí d :ụ

1. Trong m t gi lên l p, giáo viên đ t câu h i cho h c sinh: ộ ờ ặ ớ ọ ỏ

- Em cho bi “qu tr ng” thu c lo i t nào? t t ế ừ ả ứ ạ ừ ộ

- Th a th y t “qu tr ng” thu c danh t , h c sinh tr l i. ầ ừ ư ả ứ ộ ừ ọ ả ờ

- T t. Th y khen và đ t câu h i ti p: ỏ ế ầ ặ ố

- Danh t chung hay dang t riêng? ừ đó thu c danh t ộ ừ ừ

- Danh t chung ! Th a thày. ừ ư ạ

- Gi ỏ i. Th y khen và đ t câu h i ti p theo: ặ ỏ ế ầ

- Nó thu c gi ng đ c hay gi ng cái? ự ộ ố ố

-Th a th y, em ch a tr l c ! i đ ả ờ ượ ạ ư ư ầ

- Sao d t th . Th y m ng và h i ti p : ỏ ế ế ắ ầ ố

- Vì sao?

- Vì em ph i đ i qu tr ng n ra gà tr ng hay gà mái, em m i tr l ớ ả ờ i ả ợ ả ứ ố ở

đ c ! ượ ạ

Tr ngườ h p này th y đã ph m sai l m khi đ t câu h i. Th y đã s ầ ặ ầ ạ ầ ợ ỏ ử

“nó” không rõ ràng, chính xác, Vì th , em h c sinh hi u l m và vi d ng t ụ ừ ể ầ ế ọ

ớ ph m quy lu t đ ng nh t. Em h c sinh đó đã đ ng nh t khái ni m “nó” v i ậ ồ ệ ấ ạ ấ ọ ồ

qu tr ng th c ch không ph i danh t ứ ả ứ ự ả ừ “ qu tr ng”. ả ứ

2. Anh An và ch Th y th o lu n v i nhau v n i hàm và ng ai diên ề ộ ủ ả ậ ớ ọ ị

c a khái ni m “sinh viên”. Hai ng ủ ệ ườ i không th ng nh t v i nhau. Ai đúng và ấ ớ ố

ai sai?

Th ng chúng ta hay quy ngay cho ng i này đúng, ng i kia ngườ th ườ ườ ườ

sai, mà không suy xét cho k nh ng tr ng h p có th x y ra. ỹ ữ ườ ể ả ợ

i quy t bài t p này, tr c h t, chúng ta ph i gi s anh An nêu Để gi ả ế ậ ướ ế ả ả ử

ra v n đ tr ề ướ ấ c và xét theo t ng yêu c u c th . ầ ụ ể ừ

* Anh An nêu n i hàm và ngo i diên c a khái ni m “sinh viên” không ủ ệ ạ ộ

ậ đúng, do không hi u đúng (vô tình) , cũng có th c tình nói sai đ th nh n ể ử ể ố ể

th c c a ch Th y, anh An sai. ủ ứ ủ ị

* Anh An s d ng ngôn ng đ nêu ra n i hàm và ngo i diên c a khái ử ụ ữ ể ủ ạ ộ

ni m “sinh viên” đúng, nh ng ch Th y không hi u, ch Th y sai. ị ủ ủ ư ể ệ ị

* Anh An thông tin v n i hàm và ngo i diên c a khái ni m “sinh viên” ề ộ ủ ệ ạ

rõ ràng, chính xác, xong ch Th y thu nh n không đ y đ . Ch Th y sai. ầ ủ ủ ủ ậ ị ị

ủ * Ch Th y thu nh n đ y đ thông tin v n i hàm và ngo i diên c a ề ộ ủ ủ ậ ầ ạ ị

khái ni m “sinh viên” đ y đ , song x lý thông tin không chính xác, nên không ầ ủ ử ệ

nh t trí. Ch Th y sai. ị ủ ấ

Trong nh n th c thông th ứ ậ ườ ng cũng nh nh n th c khoa h c, đ c bi ứ ư ậ ặ ọ ệ t

vai trò t trong nghiên c u khoa h c, quy lu t đ ng nh t gi ọ ậ ồ ứ ấ ữ ố i quan tr ng. Nó ọ

ng giúp chúng ta di n đ t nh n th c c a mình v đ i t ậ ề ố ượ ứ ủ ễ ạ ở ể nh ng th i đi m ữ ờ

đ ng yên t m th i chính xác. ứ ạ ờ

Đ iố v i nghiên c u khoa h c, khi chúng ta đã nêu ra khái ni m b ng t ứ ệ ằ ớ ọ ừ ,

ho c t t ng b ng phán đoán nào đó, chúng ta ph i gi nguyên trong c m t ụ ừ ặ ư ưở ằ ả ữ

c thay đ i chúng b ng t , c m t khác, su t quá trình l p lu n, không đ ậ ậ ố ượ ằ ổ ừ ụ ừ

ng khác. b ng m t n i dung t ộ ộ ằ t ư ưở

Đôi khi chúng ta ph i thay đ i đ tránh trùng l p thì ph i thay th t ổ ể ế ừ , ả ặ ả

đ ng nh t v i t đã s d ng ho c thay th phán đoán v c m t ụ ừ ồ ấ ớ ừ và c m t ụ ừ ử ụ ế ặ ề

ng đã nêu ra trong phán hình th c ch không đu c thay th v n i dung t ợ ế ề ộ ứ ứ t ư ưở

đoán. Đ th c hi n đ ể ự ệ ượ ắ ủ c đi u đó chúng ta s ph i ti n hành theo quy t c c a ả ế ề ẽ

suy lu n tr c ti p đ i v i phán đoán. Chúng ta s nghiên c u ố ớ ứ ở ự ế ẽ ậ ậ ph n suy lu n ầ

tr c ti p đ i v i phán đoán. ố ớ ự ế

II. QUY LU T KHÔNG M ÂU THU N Ậ Ẫ

1. N i dung quy lu t. ộ ậ

Trong quá trình t duy không đ c v a kh ng đ nh, v a ph đ nh ư ượ ừ ủ ị ừ ẳ ị

m t cái gì đó thu c v b n thân đ i t ng t ng t ộ ề ả ố ượ ộ ư ưở ở cùng m t quan h . ệ ộ

ng đ N uế hai t t ư ưở ượ ẫ ớ c bi u th b i hai phán đoán mâu thu n v i ị ở ể

ả nhau thì chúng không th cùng chan th c, m t trong hai phán đoán ph i ự ộ ể

gi d i. ả ố

c hi u v i nghĩa r ng. Có th , quan h v không Quan h ph i đ ệ ả ượ ệ ề ể ể ộ ớ

gian, v th i gian, v thu c tính hay v nh ng quan h khác. ề ữ ệ ề ề ộ ờ

t l u ý, trong t C nầ đ c bi ặ ệ ư ư ư duy mâu thu n ch phát sinh khi v à ỉ ẫ

kh ng, v a ph đ nh m t cái gì đó c a đ i t ng t ng ủ ố ượ ủ ị ừ ẳ ộ t ư ưở ở cùng m t quan ộ

h .ệ

nh ng quan h khác nhau thì s không có mâu thu n. N uế xem xét ở ữ ệ ẽ ẫ

2. Ký hi u:ệ a �� a; a và không a.

3. Yêu c u:ầ

Trong t duy: ư

* Ph i ph n ánh đúng đ i t ng tùy theo quan h xác đ nh. ố ượ ả ả ệ ị

* Không đu c có mâu thu n tr c ti p. ự ế ợ ẫ

Mâu thu n tr c ti p đ c bi u th b ng hai c p phán đoán sau: ự ế ượ ẫ ị ằ ể ặ

+ S này là P (a) và S này không là P(e).

+ T t c S là P(a) và không S nào là P (e). ấ ả

* Không đ ượ c có mâu thu n gián ti p. ẫ ế

các phán đoán không đ Đi uề đó có nghĩa là các h qu rút ra t ệ ả ừ ượ c

mâu thu n v i nhau. ẫ ớ

Mâu thuãn gián ti p đ c bi u th b ng các c p phán đoán sau: ế ượ ị ằ ể ặ

+ T t c S là P (a) và m t s S không là P (o). ấ ả ộ ố

+ Không S nào là P(e) và m t s S là P(i). ộ ố

Th cự ch t 4 c p phán đoán trên có quan h v i nhau trong “hình vuông ệ ớ ấ ặ

lôgíc”.

ậ B nố c p phán đoán đó n m trong quan h mâu thu n v i nhau, vì v y, ệ ặ ằ ẫ ớ

ộ hai phán đoán trong m i c p phán đoán y không th cùng chân th c, m t ỗ ặ ự ể ấ

trong hai phán đoán là gi d i. Tuy v y, quy lu t không ch rõ phán đoán nào ả ố ậ ậ ỉ

là chân th c, phán đoán nào là gi d i. Đ xác đ nh giá tr lôgíc c a hai phán ự ả ố ủ ể ị ị

đoán chúng ta ph i d a vào s ph n ánh hi n th c đúng hay sai c a chúng. ự ả ả ự ự ủ ệ

Thí d : a. N u chúng ta kh ng đ nh “cá không là đ ng v t s ng trên ị ậ ố ụ ế ẳ ộ

c n” và l ạ ạ ạ i ph đ nh “ cá là đ ng v t s ng trên c n” thì chúng ta đã vi ph m ậ ố ủ ị ạ ộ

quy lu t mâu thu n. M t trong hai phán đoán là chân th c, phán đoán kia là ự ậ ẫ ộ

gi d i. Mu n bi ả ố ố ế ộ t phán đoán nào là chân th c chúng ta ph i d a vào n i ự ả ự

dung t t ư ưở ng c a chúng. Phán đoán nào ph n ánh đúng hi n th c thì phán ả ự ủ ệ

ạ đoán đó là chân th c. C th : phán đoán “cá không là đ ng v t s ng trên c n” ụ ể ậ ố ự ộ

là chân th c và “ cá là đ ng v t s ng trên c n” là gi d i. ậ ố ự ạ ộ ả ố

b. Trong giáo trình, ch ng h n “ Tri t h c Mac _ Lênin” khi xem xét v ẳ ạ ế ọ ề

m i quan h bi n ch ng gi a v t ch t và ý th c kh ng đ nh: “ B n thân ý ấ ệ ệ ứ ứ ữ ậ ẳ ả ố ị

th c không làm đ ứ ượ ấ c gì c , ý th c ch có th tác đ ng to l n đ n v t ch t ứ ể ế ả ậ ộ ớ ỉ

m t khi thông qua ho t đ ng c a con ng i”. ạ ộ ủ ộ ườ

Song trong m i quan h bi n ch ng gi a t n t ữ ồ ạ ệ ệ ứ ố ộ i xã h i và ý th c xã h i ứ ộ

l i vi t: “ N u ý th c xã h i ph n ánh đúng đ n t n t i xã h i thì nó s thúc ạ ế ắ ồ ạ ứ ế ả ộ ẽ ộ

i t n t i xã h i phát tri n”. đ y t n t ẩ ồ ạ ồ ạ ể ộ

Hai t ng đ c vi t trong m t giáo trình đã mâu thu n v i nhau. t ư ưở ượ ế ẫ ộ ớ

B i vì t n t ồ ạ ở ứ i xã h i và ý th c xã h i ch là bi u hi n c a v t ch t và ý th c ệ ủ ậ ứ ể ấ ộ ộ ỉ

trong đ i s ng xã h i. ờ ố ộ

Hai t t ư ưở ng đó không đ ng nh t v i nhau, nghĩa là tác gi ấ ớ ồ ả ạ đã vi ph m

quy lu t đ ng nh t. ậ ồ ấ

Để hai t t ư ưở ậ ng đó không vi ph m quy lu t mâu thu n và quy lu t ạ ậ ẫ

đ ng nh t thì chúng ta ph i vi ồ ấ ả ế ắ ồ t: “ N u ý th c xã h i ph n ánh đúng đ n t n ứ ế ả ộ

t i xã h i phát tri n ạ i xã h i thì nó s thúc đ y t n t ẽ ẩ ồ ạ ộ ạ ộ ể thông qua ho t đ ng ộ

i”. c a con ng ủ ườ

c. Cho hai phán đoán:

“ M i kim lo i là ch t r n” và “ M t s kim lo i không là ch t r n”. ộ ố ấ ắ ấ ắ ạ ạ ọ

ủ Hãy xác đ nh giá tr lôgíc c a m t phán đoán và suy ra giá tr lôgíc c a ủ ộ ị ị ị

phán đoán kia. Vì sao có th suy ra nh v y? ư ậ ể

Trả l i:ờ

Căn c vào câu h i chúng ta có th xác đ nh giá tr lôgíc c a phán đoán ể ủ ứ ỏ ị ị

đó suy ra giá tr lôgíc c a phán đoán th hai ho c xác đ nh giá th nh t và t ấ ứ ừ ủ ứ ặ ị ị

tr lôgíc c a phá đóan th hai r i suy ra giá tr lôgíc c a phán đoán th nh t. ứ ấ ủ ủ ứ ồ ị ị

Vi cệ xác đ nh giá tr lôgíc c a m t trong hai phán đoán không khó. ộ ủ ị ị

Chúng ta có th th y ngay phán đoán th nh t là gi d i và phán đoán th hai ể ấ ứ ấ ả ố ứ

là chân th c. Vì chúng ta d a vào s ph n ánh c a n i dung t ng đ ự ủ ự ự ả ộ t ư ưở ượ c

nêu ra trong hai phán đoán .

Khi chúng ta bi t phán đoán th nh t là gi d i, chúng ta suy ra ngay ế ứ ấ ả ố

phán đoán th hai là chân th c, ho c bi ự ứ ặ ế ự t phán đoán th hai là chân th c, ứ

chúng ta suy ra ngay phán đoán th nh t là gi d i. ứ ấ ả ố

i ý th hai chúng ta d a vào quy lu t mâu thu n: hai phán đoán Để tr l ả ờ ự ứ ậ ẫ

n m trong quan h mâu thu n (a&o), nên m t phán đoán là chân th c thì phán ằ ự ệ ẫ ộ

d i và ng i. đoán mâu thu n v i nó là gi ẫ ớ ả ố c l ượ ạ

III. QUY LU T BAÌ TR CÁI TH BA (QUY LU T BÀI Ừ Ứ Ậ Ậ

TRUNG)

1. N i dung quy ộ

Hai phán đoán mâu thu n v i nhau không th cùng gi ớ ể ẫ ả ố ộ d i, m t

trong hai phán đoán ph i chân th c. ự ả

2. Ký hi u: ệ a �� a; a ho c ặ ￹ a.

Quy lu t lo i tr cái th ba đ ạ ừ ứ ậ ượ c xem nh làm rõ h n yêu c u v tính ơ ư ề ầ

xác đ nh, tính không mâu thu n, tính liên t c, nh t quán c a t duy. Do đó, ủ ư ụ ấ ẫ ị

yêu c u c a quy lu t không mâu thu n cũng đ ầ ủ ậ ẫ ượ ầ ủ c v n d ng vào yêu c u c a ụ ậ

quy lu t này, nh ng ph m vi tác đ ng h p h n. ạ ư ẹ ậ ơ ộ

3. Yêu c u. ầ

a. Trong t duy không đ c v a kh ng đ nh đ i t m t quan ư ượ ừ ng ố ượ ở ộ ẳ ị

h l i v a ph đ nh ngay đ i t ng cũng quán h đó. ệ ạ ừ ủ ị ố ượ ở ệ

Yêu c u đ c bi u th nh sau: ầ ượ ị ư ể

S này là P(a) và S này không là P (e).

b. Trong t duy không th t n t i h qu lôgíc c a phán đoán l ư ể ồ ạ ệ ủ ả ạ i

mâu thu n v i chính phán đoán đó. ẫ ớ

Yêu c u đ ầ ượ c bi u th : ị ể

+ T t c S là P (a) và m t s S không là P(o). ấ ả ộ ố

+ Không S nào là P(e) và m t sô S là P(i). ộ

Trong th c t , ch ng h n, tranh lu n v i nhau quy lu t này th ự ế ẳ ậ ạ ậ ớ ườ ng

đ c v n d ng và nh ông bà chúng ta khái quát “ s nói s ph i, vãi nói vãi ượ ậ ư ư ụ ư ả

hay”, nghĩa là ai nói cũng cho mình nói đúng, còn ng i kia nói sai. ướ

i dân đ n g p nhà thông thái và nói: Thí d : a. M t hôm m t ng ộ ụ ộ ườ ế ặ

i hàng xóm. - Hôm qua tôi v a cãi nhau v i ng ừ ớ ườ

Ông ta k l i n i dung cu c cãi vã đó và h i nhà thông thái: ể ạ ộ ỏ ộ

- Theo ông, ai đúng , ai sai? Th a ông. ư

Nhà thông thái ch m rãi tr l i: ả ờ ậ

- Ông đúng ch ng i kia đúng sao đ c. ứ ườ ượ

Hai hôm sau ng ườ ặ i hàng xóm đã tham gia cu c cãi vã và cùng đ n g p ộ ế

nhà thông thái:

- Th a ông, trong chuy n này tôi đúng hay ông ta đúng ? ư ệ

Nhà thông thái tr l i: ả ờ

- H n nhiên là ông đúng r i, ông ta đúng sao đ c. ẳ ồ ượ

Nghe đ ượ ộ c n i dung hai cu c nói chuy n đó, v nhà thông thái nói: ệ ợ ộ

- Em không hi u t i sao, ng i này nói anh b o đúng, ng i kia nói anh ể ạ ườ ả ườ

cũng nói là đúng.

Nhà thông thái m m c i và đáp: ỉ ườ

- Em cũng đúng n t đ y! ố ấ

Trong câu chuy n trên nhà thông thái đã s d ng quy lu t lo i tr cái ử ụ ạ ừ ệ ậ

th ba. Cu c cãi vã đó ch di n ra gi a hai ng i v i nh ng t ng trái ỉ ễ ữ ứ ộ ườ ớ ữ t ư ưở

ng ượ ự c nhau nh m m c đích giành ph n th ng v mình. Nhà thông thái đã d a ụ ề ằ ắ ầ

vào trình t “ng i nói tr c là ng i nói đúng” (“s nói s ph i, vãi nói vãi ự ườ ứơ ườ ư ư ả

ph i”). Vì th , nhà thông thái đã tr l i nh trên. ả ờ ế ả ư

b. Trình bày n i dung và các yêu c u c a quy lu t lo i tr cái th ba. ầ ủ ạ ừ ậ ộ ứ

B ng các thí d c th hãy phân tích các l i lôgíc (sai l m) có th g p do vi ụ ụ ể ằ ỗ ể ặ ầ

ph m các yêu c u c a quy lu t này. ầ ủ ạ ậ

Cách gi i.ả

+ N i dung c a quy lu t: ủ ậ ộ

d i, m t trong hai Hai phán đoán mâu thu n v i nhau không th gi ẫ ể ả ố ộ ớ

phán đoán ph i chân th c. ả ự

Yêu c u:ầ

+ Hai phán đoán bi u th hai t ng ph i n m trong quan h mâu ể ị t ư ưở ả ằ ệ

thu n.ẫ

Hai phán đoán sau không n m trong quan h mâu thu n: ằ ệ ẫ

- “Kim lo i là ch t r n” và ấ ắ ạ

- “Kim lo i không là ch t r n”. ấ ắ ạ

Vì v y chúng vi ph m yêu c u. ạ ậ ầ

+Các c p phán đoán n m trong quan h mâu thu n; ệ ặ ằ ẫ

- “S này là P” và “S này không là P”.

- “T t c S là P” và “m t s S không là P” và ấ ả ộ ố

- “T t c S không là P” và “m t s S là P” không th cùng gi ấ ả ộ ố ể d i ả ố

Các phán đoán sau vi ph m quy lu t: ạ ậ

- “M t s cay là th c v t” và “cây không là th c v t”. ự ậ ự ậ ộ ố

-“Sinh viên là h c sinh” và “m t s sinh viên không là h c sinh”. ộ ố ọ ọ

-“Mèo không là đông v t ăn c ” và “m t s mèo là đ ng v t ăn c ”. ộ ố ậ ậ ỏ ỏ ộ

IV.QUY LU T LÝ DO Đ Y Đ Ậ Ầ Ủ

1.N i dung quy lu t . ộ ậ

ng đ các M iỗ t t ư ưở ượ c coi là chân th c, n u nó có lý do đ y đ t ế ầ ủ ừ ự

ng chân th c khác . t t ư ưở ự

ng chân th c dùng đ rút ra tính chân th c c a t t Nh ngữ t t ư ưở ự ủ ư ưở ng ự ể

khác g i là c s . ơ ở ọ

ng chân th c đ c rút ra t Tư t ưở ự ượ ừ nh ng t ữ t ư ưở ọ ng chân th c khác g i ự

là h qu . ệ ả

2.Yêu c u .ầ

+ T t ng nêu ra đã kh ng đ nh tính chân th c ph i rõ ràng v ư ưở ự ẳ ả ị ề

n i dung. ộ

N i dung c a t tu ng đ c bi u th thông qua các khái ni m và ủ ư ở ộ ượ ệ ể ị

phán đoán . Vì th các khái ni m và phán đoán ph i rõ ràng . ẹ ế ả

+ Các t ng nêu ra làm lý do ph i chân th c . t ư ưở ự ả

Các t ng chân th c có th là các d li u th c t t ư ưở ữ ệ ự ế ự ể ố ệ ,các s li u

th ng kê,các đ nh nghĩa khái ni m , các quy lu t khoa h c (các tiên ọ ố ệ ậ ị

đ ,đ nh đ , đ nh lý, đ nh lu t,...). ề ị ề ị ậ ị

+ Các lý do nêu ra ph i đ y đ . ả ầ ủ

Tuỳ theo t ng c n ph i kh ng đ nh tính chân th c ho c theo t ư ưở ự ả ặ ầ ẳ ị

yêu c u đ tìm ra lý do c n đ a ra cho đ y đ . ầ ủ ầ ư ầ ể

t ng c n kh ng đ nh +Các lý do nêu ra ph i có m i liên h v i t ả ệ ớ ư ưở ố ầ ẳ ị

tính chân th c .ự

Thí d :ụ

a. Trong m t l n thi v n đáp môn lôgíc h c, sau khi h i thi 10 sinh viên ộ ầ ấ ọ ỏ

trong s 30 sinh viên ,m t gi ng viên nh n xét: ộ ậ ả ố

t th t . Các sinh viên đã tr thi đ u đ c 8 -Sinh viên l p này h c t ớ ọ ố ề ậ ả ượ

điêm tr lên. ở

Gi ngả viên đó nh n xét đúng hay sai ? ậ

Cách gi i.ả

-T t ng nêu ra : “Sinh viên l p này h c t ư ưở ọ ố ớ t th t”. ậ

- Lý do nêu ra : “Các sinh viên đã tr thi đ u đ c 8 đi m tr lên” . ề ượ ả ể ở

Lý do nêu ra là chân th c .ự

-Lý do nêu ra ch a đ y đ ,vì gi ng viên m i h i thi đ ư ầ ớ ỏ ủ ả ượ c 1/3 s sinh ố

viên c n h i thi . ầ ỏ

K tế lu n:Gi ng viên đó nh n xét sai . ả ậ ậ

b. Trong bu i h p H i đ ng nhà tr ng đ xét danh hi u “H c sinh ổ ọ ộ ồ ườ ệ ể ọ

tiên ti n” ng ph thông trung h c. Giáo viên ch nhi m l p 10A ế m t tr ở ộ ườ ủ ệ ổ ớ ọ

nêu nh n xét: em An l p tôi là m t h c sinh h c r t t ậ ở ớ ọ ấ ố ộ ọ ề t ,các môn h c đ u ọ

8 đi m tr lên .Em r t l phép v i các th y, cô giáo, v i toàn th cán đ t t ạ ừ ấ ễ ể ở ể ầ ớ ớ

ng, đ i s r t t t v i các b n h c trong tr ng. Vì b công nhân viên nhà tr ộ ườ ố ử ấ ố ớ ạ ọ ườ

th tôi đ ngh xét và công nh n em An là h c sinh tiên ti n . ậ ế ế ề ọ ị

Hãy cho bi t ý ki n nh n xét và đ ngh c a giáo viên ch nhi m tr ế ị ủ ủ ề ệ ế ậ ướ c

H i đ ng nhà tr ng . ộ ồ ườ

Cách gi i .ả

- T t ư ưở ng do giáo viên ch nhi m đ a ra : “Em An là h c sinh tiên ư ủ ệ ọ

ti n”.ế

- Lý do đ ượ c giáo viên ch nhi m đ a ra :“Em An ệ ư ủ ở ớ ộ ọ l p tôi là m t h c

sinh h c r t t 8 đi m tr lên. Em r t l ọ ấ ố t, các môn h c đ u đ t t ọ ạ ừ ề ấ ễ ể ở ớ phép v i

các th y, cô giáo , v i toàn th cán b công nhân viên nhà tr ể ầ ớ ộ ườ ố ử ấ ng ,đ i s r t

t v i các b n h c trong tr ng”. t ố ớ ạ ọ ườ

- Lý do đó là chân th c . ự

- Lý do đó ch a đ y đ , vì giáo viên ch nhi m ch a xem xét t cách ủ ủ ư ư ệ ầ ư

gia đình và ngoài xã h i . đ o đ c c a em An ạ ứ ủ ở ở ộ

ắ Do đó ,nh n xét và đ ngh c a giáo viên ch nhi m là ch a ch c ị ủ ủ ư ệ ề ậ

ch n .ắ

BÀI T P TH C HÀNH Ự Ậ

1.Trong truy n c Hy L p có câu chuy n : ệ ổ ệ ạ

“M t ch nô nuôi m t con g u. Ch nô và con g u r t yêu quý nhau. ấ ấ ủ ủ ấ ộ ộ

M t hôm ch nô đang n m ng .Con g u nhìn th y m t con ru i đ u trên má ấ ồ ậ ủ ủ ằ ấ ộ ộ

ch nô. Con g u gi ng đ ủ ấ ơ tay đ p ch t con ru i. Nh ng do không l ồ ư ế ậ ượ ượ ứ c s c

đ p c a mình, nên con g u đã đ p ch t c ch nô. ấ ậ ủ ế ả ủ ậ

Trong phiên toà xét x t i gi t ng i c a con g u, quan toà A nói : ử ộ ế ườ ủ ấ

-Vì gi t ng i ,nên ph i t hình. ế ườ ả ử

Quan toà B phán :

- Hành đ ng đ p ch t ru i nh m m c đích nhân đ o, nên nó không có ụ ế ậ ạ ằ ộ ồ

i.ộ t

H iỏ :

- Quan toà nào x đúng? ử

- N u quan toà x sai thì đã vi pham sai l m lôgíc nào? ử ế ầ

2. Trình bày n i dung và yêu c u c a quy lu t đ ng nh t. B ng các ví ầ ủ ậ ồ ằ ấ ộ

d c th hãy phân tích các lo i l ụ ụ ể ạ ỗ ầ i lôgíc có th g p do vi ph m các yêu c u ể ặ ạ

c a quy lu t này. ủ ậ

3. Trình bày n i dung và yêu c u c a quy lu t mâu thu n. B ng các ví ầ ủ ằ ẫ ậ ộ

d c th hãy phân tích các lo i l ụ ụ ể ạ ỗ ầ i lôgíc có th ph m do vi ph m các yêu c u ể ạ ạ

c a quy lu t này. ủ ậ

4. Trình bày n i dung và yêu c u c a quy lu t lý do đâỳ đ . B ng các ví ầ ủ ủ ằ ậ ộ

d c th hãy phân tích các lo i l ụ ụ ể ạ ỗ ầ i lôgíc có th g p do vi ph m các yêu c u ể ặ ạ

c a quy lu t này. ủ ậ

5. Trình bày n i dung, công th c và yêu c u c a quy lu t không mâu ủ ứ ậ ầ ộ

ậ thu n. T đó ch rõ s khác nhau yêu câù, ph m vi ho t đ ng c a quy lu t ạ ộ ủ ự ừ ẫ ạ ỉ

này so v i quy lu t lo i tr cái th ba. ạ ừ ứ ậ ớ

ữ 6. “...Ta không c n danh v ng. Mi hãy thuy t nh ng đi u đó v i nh ng ữ ề ế ầ ớ ọ

k ham danh v ng....thành đ t, danh ti ng, danh d và vinh quang ch là s h ế ẻ ự ư ự ạ ọ ỉ

i c a k này là th t b i c a k kia. Đây là đ i quân c a mi. ả o. S th ng l ự ắ ợ ủ ấ ạ ủ ẻ ủ ẻ ộ

Ng i hèn kém không th khu t ph c đ c chúng. Nh ng khu t ph c đ ườ ụ ượ ể ấ ụ ượ c ư ấ

ng ườ ấ ớ i y s ng chánh đ ng an l c. Ta tr i c man xa đ chi n đ u v i ả ơ ể ế ẽ ẳ ấ ạ ộ

ng ườ ấ ầ i đ y. Ta thà ch t vinh trong tr n chi n, còn h n s ng nh c trong đ u ụ ế ế ậ ố ơ

hàng”.

ế D aự vào quy lu t c a lôgíc hình th c, hãy phân tích v m t lôgíc ý ki n ứ ề ặ ậ ủ

trên.

7. Trong m t gi gi ng văn ộ ờ ả ở ớ l p 10, th y giáo g i m t h c sinh lên ọ ộ ọ ầ

b ng và h i: ả ỏ

Em hãy cho bi ế t suy nghĩ c a nhà th qua các câu th sau: ơ ủ ơ

“Anh nh ti ng, ớ ế

Anh nh hình, ớ

Anh nh nh, ớ ả

Anh nh em. ớ

i!” Anh nh l m, em ớ ắ ơ

Suy nghĩ m t lát, h c sinh tr l i: ả ờ ộ ọ

- Th a th y, có l nhà th v a m t....ti vi. ư ầ ẽ ơ ừ ấ

duy. Hãy phân tích sai l m c a th y và trò trên c s quy lu t t ầ ơ ở ậ ư ủ ầ

8. Trong m t cu h p bình b u thi đua c a năm h c, đ i đa s thành ộ ọ ủ ầ ạ ộ ố ọ

viên c a l p đ u nh t trí b n Nam là sinh viên xu t s c, vì cho r ng, b n đó ủ ớ ấ ắ ề ấ ạ ạ ằ

i, có thái đ đúng m c trong h c t p, có quan h t t v i các th y, cô h c gi ọ ỏ ọ ậ ệ ố ớ ự ầ ộ

giáo, v i các cán b công ch c và v i b n h c, có ý th c t ứ ớ ạ ứ ổ ớ ộ ọ ỷ ậ ch c k lu t. ứ

Song có m t vài thành viên ph n đ i, vì cho r ng các lý do đó, m c dù đúng, ả ặ ằ ộ ố

nh ng ch a đ . ư ủ ư

Ý ki n ph n đ i trên là đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ế ả ố

9. Có m t sĩ quan Pháp vi t th g i Napôlêông đ xin ph c p th ộ ế ư ử ụ ấ ể ươ ng

t t. Th vi ng. M t v t th ng ậ ư ế t: “Tôi b hai v t th ị ế ươ ộ ế ươ ở ộ ế trên trán và m t v t

th Năng xi”. ươ ng trong tr n chi n ậ ế ở

a. Đo n th trên đúng hay sai v m t lôgíc? ề ặ ư ạ

b. Nêu yêu c u c a quy lu t lôgíc hình th c đ c dùng làm c s cho ứ ượ ủ ầ ậ ơ ở

nh n xét c a b n thân v đo n th trên . ủ ả ư ề ậ ạ

10. M t di n gi thuy t trình: “ đ i có lu t bù tr . Khi ng i ta mù ễ ộ ả ế Ở ờ ừ ậ ườ

i ta đi c m t tai thì tai kia m t con m t thì con m t kia s sáng h n. Khi ng ắ ẽ ắ ộ ơ ườ ế ộ

nghe s rõ h n”. ẽ ơ

th t to lên: Đ tộ nhiên, m t thính gi ộ ả ố

“Quá đúng! Tôi th y khi ng i ta c t m t chân thì chân kia dài h n”. ấ ườ ụ ơ ộ

i to. Toàn b thính gi ộ b t c ả ậ ườ

a. D a vào quy lu t lôgíc c a t duy, hãy cho bi t, vì sao thính gi ủ ư ự ậ ế ả ậ b t

i vì câu nói c a thính gi đó. c ườ ủ ả

b. Nêu n i dung, công th c và yêu c u c a quy lu t đã đ c dùng làm ầ ủ ứ ậ ộ ượ

i trên. c s cho vi c lý gi ơ ở ệ ả

100

CH

. NG V

ƯƠ

SUY LUẬN VÀ SUY DIỄN (SUY LUẬN DIỄN DỊCH)

I. Đ C TR NG CHUNG C A SUY LU N. Ư Ủ Ậ Ặ

1. Đ nh nghĩa. ị

Suy lu n là hình th c c a t duy nh đó suy ra phán đoán m i t ứ ủ ư ậ ớ ừ ộ m t ờ

hay nhi u phán đoán bi ề t tr ế ướ c theo các quy t c lôgíc xác đ nh. ắ ị

2. K t c u lôgíc c a suy lu n. ế ấ ủ ậ

B tấ kỳ suy lu n nào cũng bao g m: ậ ồ

+ Ti n đ ( phán đoán xu t phát) – phán đoán bi t tr c t đó suy ề ề ấ ế ướ ừ

ra phán đoán m i.ớ

+ K t lu n – phán đoán m i thu đ c b ng con đ ng suy lu n lôgíc ế ậ ớ ượ ằ ườ ậ

t ừ các ti n đ . ề ề

+ L p lu n ậ – cách th c lôgíc rút ra k t lu n t ậ ừ ậ ứ ế các ti n đ . ề ề

Ví d “T t c s ch n đ u chia h t cho 2, nên s 128 chia h t cho hai, ế ấ ả ố ụ ế ề ẵ ố

vì nó là s ch n”. ố ẵ

“T t c s ch n đ u chia h t cho 2 ” và “Nó ( s 128) là s ch n” là ấ ả ố ề ế ẵ ẵ ố ố

các ti n đ . ề ề

“ S 128 chia h t cho 2” là k t lu n. ế ế ậ ố

Ký hi u: T – các ti n đ . ề ề ệ

K- k t lu n. ế ậ

T K

L uư ý: Trong cách bi u th c a ti ng Vi ị ủ ế ể ệ t chúng ta nên nh : ớ

+Phán đoán đ ng tr ứ ướ các t c ừ “ nên”, “ cho nên”, “do đó”, “suy ra ”,

“vì th ”, “vì v y” các t ậ ,..... và đ ng sau ứ ế ừ “ vì”, “b i vì”, ở ..... là ti n đề ề.

101

+ Phán đoán đ ng sau các t ứ ừ “ nên”, “ cho nên”, “do đó”, “suy ra ”,

“vì th ”, “vì v y”, ậ ..... và đ ng tr ứ ế ướ các t c ừ “ vì”, “b i vì”, ở . ..... là k t lu n ế ậ

3. Đi u ki n đ suy lu n đúng. ể ệ ề ậ

+ Các ti n đ ph i chân th c. ề ề ả ự

Trong lôgíc ký hi u (lôgíc toán) không có đi u ki n này. ề ệ ệ

+ Suy lu n ph i tuân theo các quy lu t và quy t c c a lôgíc h c. ắ ủ ọ ả ậ ậ

ộ B tấ c suy lu n nào cũng ph i tuân theo hai đi u ki n đó. Vi ph m m t ứ ề ệ ậ ả ạ

trong hai đi u ki n đó s d n đ n sai l m. Vì v y đ ki m tra suy lu n đúng ầ ể ể ẽ ẫ ệ ế ề ậ ậ

hay sai chúng ta ph i căn c vào hai đi u ki n trên. ứ ệ ề ả

4. Các lo i suy lu n. ạ ậ

Căn c vào cách th c l p lu n, suy lu n đ ứ ậ ứ ậ ậ ượ ậ c chia ra thành suy lu n

di n d ch (suy di n) và suy lu n quy n p (quy n p). ễ ễ ậ ạ ạ ị

ấ + Suy di n là suy lu n trong đó tri th c riêng ( tri th c đ n nh t) ứ ơ ứ ễ ậ

c rút ra t nh ng tri th c chung (hay có th nói:đi t đ ượ ừ ữ ứ ể ừ ế cái chung đ n

cái riêng).

+ Quy n p là suy lu n trong đó tri th c chung đ c rút ra t ứ ạ ậ ượ ừ

nh ng tri th c ít chung h n (các tri th c riêng hay các tri th c đ n nh t). ứ ơ ứ ứ ữ ơ ấ

II. SUY DI N TR C TI P Ự Ễ Ế

Suy di n còn đ ễ ượ c chia ra thành suy di n tr c ti p và suy di n gián ti p. ự ế ễ ế ễ

+ Suy di n tr c ti p là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ự ế ế ễ ễ ậ ượ ừ

m t tiên đ . ề ộ

+Suy di n gián ti p là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t hai ậ ượ ễ ế ế ễ ừ

tiên đ tr lên ề ở

Đi u c n ghi nh đ i v i suy di n tr c ti p là n i dung t t ớ ố ớ ự ế ề ễ ầ ộ ư ưở ng

c a phán đoán không đ i . ủ ổ

102

C th : n i dung t ng c a phán đoán xu t phát đ c gi nguyên ụ ể ộ t ư ưở ủ ấ ượ ữ

k t lu n . ở ế ậ

A. SUY DI N TR C TI P Đ I V I PHÁN ĐOÁN NH T QUY T Đ N Ế Ố Ớ Ế Ơ Ự Ấ Ễ

1.Phép chuy n hoá ( phép đ i ch t ). ổ ể ấ

Phép chuy n hoá là suy di n tr c ti p ch t l ng c a phán đoán thay ấ ượ ự ế ễ ể ủ

đ i (phán đoán kh ng đ nh thành phán đoán ph đ nh , phán đoán ph đ nh ổ ủ ị ủ ị ẳ ị

t thành phán đoán kh ng đ nh ), ngo i diên c a ch ng và n i dung t ạ ữ ủ ủ ẳ ộ ị ư ưở ng

c a phán đoán không đ i . ủ ổ

ng c a phán đoán và gi Để làm thay đ i ch t l ấ ượ ổ ủ ữ nguyên n i dung t ộ ư

ng c a phán đoán , chúng ta ph i chuy n đ ng th i t t ưở ờ ừ ố ữ ủ n i và v ng c a ị ủ ể ả ồ

phán đoán thành t ừ ố ệ n i và v ng đ i l p v i chúng . H n n a , đ th c hi n ữ ố ậ ể ự ữ ớ ơ ị

t . đúng chúng ta còn ph i n m th t v ng ti ng Vi ả ắ ậ ữ ế ệ

Hai cách chuy n hoá: ể

1.Cách th nh t . ứ ấ

a. Th c hi n ph đ nh hai l n. ủ ị ự ệ ầ

S là P  S không là không P.

+ T n i “là” chuy n thành “không là” ể ừ ố

+ V ng “P” chuy n thành “không P” ể ị ữ

Trong ti ng Vi t còn có nh ng cách bi u th khác : ế ệ ữ ể ị

“S không th là không P”, “ S không th không là P”, ... ể ể

Thí d :Th c hi n phép chuy n hoá đ i v i phán đoán sau : ể ố ớ ụ ự ệ

“Danh t là t ch tên s v t”. ừ ừ ỉ ự ậ

Cách gi i :ả

Chúng ta tách ra ba thành ph n :ầ

- L ng t và ch ng gi nguyên _"danh t ” . ượ ừ ủ ữ ữ ừ

103

- T n i “là” chuy n thành t n i đ i l p “không là” hay “không th ừ ố ể ừ ố ố ậ ể

là”.

- V ng “t ch tên s ” chuy n thành v ng đ i l p “không là ch tên ữ ừ ỉ ữ ố ậ ự ể ỉ ị ị

không ch tên s v t”. s v t” hay“t ự ậ ừ ự ậ ỉ

Chúng ta có k t qu sau: ế ả

+ “Danh t ch tên s v t” hay ừ không th không là t ể ừ ỉ ự ậ

+ “ Danh t không th là tè không ch tên s v t”. ừ ự ậ ể ỉ

b. Chuy n nghĩa ph đ nh t ủ ị ể : ừ

+ V ng sang t n i: ị ữ ừ ố

“ S không là P” sang “ S là không P”

+ T n i sang t n i: ừ ố ừ ố

“ S là không P” sang “ S không là P”.

ứ ấ 2. Cách th hai.(Th c hi n đ n gi n h n cách th nh t). ệ ơ ả ơ ự ứ

* Đ i v i ố ớ phán đoán kh ng đ nh: ẳ ị

” vào phán đoán: Thêm hai từ “ không

+ Thêm m t t “ không” vào các t ộ ừ ừ ố ể n i đ chuy n “ là” thành “ ể

không là”.

+ Thêm m t t “không” vào v ng đ chuy n thành v ng đ i l p. ộ ừ ị ữ ố ậ ị ữ ể ể

Thí d : “M t s đ ng v t là đ ng v t s ng trên c n” chuy n thành. ộ ố ộ ậ ố ụ ể ậ ạ ộ

“ M t s đ ng v t ộ ố ộ ậ không là đ ng v t ậ không s ng trên c n” ạ ộ ố

Hay “ M t đ ng v t ộ ộ ậ không th là đ ng v t không ể ậ ộ s ngố trên c n”.ạ

“ M t đ ng v t ộ ộ ậ không th không ể là đ ng v t s ng trên c n” ậ ố ạ ộ

“ + N u v ng là khái ni m ph đ nh thì chuy n t ệ ủ ị ể ừ không” t ữ ế ị vừ ị

ng sang t n i. ữ ừ ố

104

Thí d :ụ

“Cá là đ ng v t ộ ậ không s ng trên c n” th c hi n phép chuy n hoá s ự ệ ể ạ ố ẽ

đ c:ượ

“ Cá không là đ ng v t s ng trên c n”. ậ ố ạ ộ

* Đ i v i ố ớ phán đoán ph đ nh: ủ ị

+ Chuy n t “ “t ể ừ không” t ừ ừ ố n i” vào cho v ng đ chy n thành ị ữ ể ể

v ng đ i l p. ị ữ ố ậ

Thí d : “ Nông dân không là ng i lao đ ng trí óc” chuy n thành: ụ ườ ể ộ

“Nông dân là ng i ườ không lao đ ng trí óc”. ộ

+ N u công th c là “ Không S nào là P” thì chuy n t “không” vào ể ừ ứ ế

th ng v ng đ chuy n v ng thành v ng đ i l p. ể ị ữ ị ữ ố ậ ị ữ ể ẳ

Thí d : “ ụ Không loài cá nào là đ ng v t s ng trên c n” suy ra : ộ ậ ố ạ

“M i loài cá là đ ng v t ậ không s ng trên c n”. ố ạ ọ ộ

ơ ả ủ 3. Th c hi n phép chuy n hoá đ i v i b n d ng chung c b n c a ố ớ ố ự ể ệ ạ

phán đoán nh t quy t đ n, chúng ta d c các phán đoán t ng ng sau: ế ơ ấ ượ ươ ứ

1. a(A)  e(E).

là t ch hành đ ng c a s v t” (a) nên “ Không đ ng t nào “ Đ ng t ộ ừ ừ ỉ ủ ự ậ ộ ộ ừ

không ch hành đ ng c a s v t”(e). ộ ủ ự ậ ỉ

2. e(E)  a(A).

“ Anh ta không là ng t”(e) do v y i t ườ ố ậ

“ Anh ta là ng i không t t” (a). ườ ố

3. i(I) o(O).

“ Có nh ng giáo viên là giáo viên toán” suy ra : ữ

“ Có nh ng giáo viên không th không là giáo viên toán” ữ ể

105

4. o(O)  i(I).

“M t s sinh viên không là sinh viên gi i”, vì th ộ ố ỏ ế

“ M t s sinh viên là sinh viên không gi i”. ộ ố ỏ

2. Phép đ o ng ả ượ c ( phép đ i ch , phép hoán v ). ỗ ổ ị

Phép đ o ng c là suy di n tr c ti p trong đó ch ng c a phán đoán ả ượ ữ ủ ủ ự ế ễ

xu t phát chuy n thành v ng c a k t lu n, v ng c a phán đoán xu t phát ữ ủ ế ữ ủ ể ấ ấ ậ ị ị

chuy n thành ch ng c a k t lu n, ch t l ng phán ữ ủ ấ ượ ủ ế ể ậ ng và n i dung t ộ t ư ưở

đoán không đ i.ổ

t phép đ o ng c chúng ta c n n m th t v ng Để th c hi n t ự ệ ố ả ượ ậ ữ tính chu ắ ầ

ế diên c a các thu t ng , quan h gi a các thu t ng phán đoán nh t quy t ệ ữ ữ ữ ủ ậ ấ ậ

đ n và b n d ng chung c b n c a các phán đoán đó. ơ ơ ả ủ ố ạ

Trong phép đ o ng c chúng ta ph i đ m b o nguyên tính chu ả ượ ả ả ả gi ữ

diên c a ch ng và v ng ủ ữ ị ữ khi thay đ i v trí c a chúng ổ ị ủ ủ ở ế ể ộ k t lu n đ n i ậ

dung t ng c a phán đoán không đ i. t ư ưở ủ ổ

c có hai lo i: Phép đ o ng ả ượ ạ

* Phép đ o ng là phép đ o ng c trong đó d ng chung ả ượ c thu n tuý ầ ả ượ ạ

c b n c a phán đoán nhát quy t không đ i. ơ ả ủ ế ổ

Thí d :ụ

+ “ Các s chia h t cho 2 là s ch n” (a), cho nên ố ẵ ế ố

“ Các s ch n thì chia h t cho 2”(a). ố ẵ ế

a a.

Ch ng và v ng có quan h giao nhau. Ch ng và v ng đ u chu ủ ữ ị ữ ệ ị ữ ề ủ ữ

diên.

+ “M t s thanh niên là sinh viên” (i) do v y: ộ ố ậ

“ M t s sinh viên là thanh niên”(i). ộ ố

106

i i.

Ch ng và v ng có quan h tách r i. ủ ữ ị ữ ờ Ch ng vai v ng đ u chu ữ ề ệ ủ ữ ị

diên.

+ “ Không loài cá nào là đ ng v t s ng trên c n”(e), vì th ế ậ ố ạ ộ

“ Không đ ng v t s ng trên c n nào là loài cá”(e). ậ ố ạ ộ

e e.

*Phép đ o ng c bi n đ i ả ượ ế ổ là phép đ o ng ả ượ c trong đó d ng chung c ạ ơ

ng t b n c a phán đoán nh t quy t đ n thay đ i theo l ả ủ ế ơ ấ ổ ượ . ừ

a i và i  a.

Thí d :ụ

i lao đ ng trí óc”, do đó: *“ T t cấ ả giáo viên là ng ườ ộ

i lao đ ng trí óc là giáo viên”. “ M t sộ ố ng ườ ộ

Trong phán đoán xu t phát các khái niêm “ giáo viên” và “ ng ấ ườ i

lao đ ng trí óc” có quan h bao hàm. ệ ộ

Khái ni m “ giáo viên” – chu diên (ch ng c a phán đoán chung). ủ ữ ủ ệ

i lao đ ng trí óc” – không chu diên ( ngo i diên c a S Khái ni m “ ng ệ ườ ủ ạ ộ

n m trong ngo i diên c a P). ạ ằ ủ

Đ n i dung t ng c a phán đoán không đ i chúng ta ph i gi ể ộ t ư ưở ủ ả ổ ữ

nguyên tính chu diên c a c ch ng và v ng . Vì th , k t lu n ph i là ủ ả ủ ữ ế ế ị ữ ậ ả “m tộ

số ng ườ ủ ữ ớ i lao đ ng trí óc là giáo viên” ( ch có phán đoán riêng thì ch ng m i ộ ỉ

không chu diên).

*“ M t s cây là cây lá phi n”, vì th : ế ộ ố ế

“ Cây lá phi n là cây”. ế

ti n đ các khái ni m “ cây” và “ cây lá phi n” có quan h bao hàm, Ở ề ề ệ ế ệ

trong đó “ cây” là khái ni m chi ph i, “ cây lá phi n” là khái ni m ph thu c. ụ ệ ế ệ ố ộ

107

Khái ni m “ cây” – không chu diên( ch ng c a phán đoán riêng). ủ ữ ủ ệ

Khái ni m “ cây lá phi n” – chu diên ( ngo i diên c a P n m tronh ủ ế ệ ằ ạ

ngo i diên c a S). ủ ạ

Do v y, k t lu n ph i là “ cây lá phi n là cây” đ đ m b o tính chu ể ả ế ế ậ ậ ả ả

diên c a S và P. ủ

Phép đ o ng c đ i v i các phán đoán a, e, i, o nh sau: ả ượ ố ớ ư

a. + a  a, n u Svà P đ ng nh t v i nhau. ấ ớ ồ ế

+ ai, n u ngo i diên c a S n m trong ngo i diên c a P. ủ ủ ế ạ ạ ằ

b. e  e, vì S và P luôn chu diên ti n đ và k t lu n ở ề ề ế ậ

c. + i  a, n u ngo i diên c a P n m trong ngo i diên c a S. ủ ủ ế ạ ạ ằ

+ i  i, n u S và P giao nhau. ế

d. o- không th c hi n đ c phép đ o ng c, ệ ượ ự ả ượ vì tính chu diên c a chủ ủ

c đ m b o trong v ng c a k t lu n. ng trong ti n đ không đ ề ữ ề ượ ả ị ữ ủ ế ả ậ

Các b c th c hi n: ướ ự ệ

* Đ o v trí c a ch ng và v ng cho nhau. ủ ữ ị ữ ả ị ủ

* Đ c l i phán đoán v a xây d ng. N u n i dung t ọ ạ ừ ự ộ ế t ư ưở ủ ng c a

c b bi n đ i thì thêm t phán đoán v a xây d ng đ ừ ự ượ ị ế ổ ừ ộ “ m t s ”. N n n i ộ ố ế

dunh t bi u th l t ư ưở ng phán đoán không đ i thì không c n thêm t ổ ầ ừ ể ị ượ ng

.ừ t

3. Phép đ i l p v ng ( phép đ i ch t k t h p v i đ i ch ). ấ ế ợ ớ ổ ố ậ ị ữ ổ ỗ

ớ Phép đ i l p v ng là suy di n tr c ti p trong đó khái ni m đ i l p v i ự ế ị ữ ố ậ ố ậ ễ ệ

v ng c a ti n đ chuy n thành ch ng c a k t lu n, ch ng c a ti n đ ị ữ ủ ế ữ ủ ữ ủ ủ ủ ề ể ề ề ậ ề

chuy n thành v ng c a k t lu n, t ị ữ ủ ế ể ậ ừ ố ủ ề n i c a ti n đ chuy n thành t ề ể ừ ố ố n i đ i

l p trong k t lu n và n i dunh t ậ ậ ế ộ t ư ưở ng c a ti n đ không đ i. ề ủ ề ổ

108

Thí d : Th c hi n phép đ i l p v ng đ i v i phán đoán sau: “ S t ị ữ ố ớ ố ậ ố ừ ự ụ ệ

là t s ch s l ừ ố ỉ ố ượ ng c a s v t”. ủ ự ậ

a.Cách th nh t. ứ ấ

Cách gi i.ả

* B c th nh t: n i thành t n i đ i l p: ứ ấ Chuy n t ể ừ ố ướ ừ ố ố ậ

ng c a v t” thành “ t Chuy n “ t ể ch s l ừ ỉ ố ượ ủ ậ ừ không ch s l ỉ ố ượ ủ ng c a

v t”.ậ

* B c th hai : Chuy n t n i là thành t n i đ i l p “ không là”. ướ ứ ể ừ ố ừ ố ố ậ

* B c th ba: Gi nguyên ch ng : ướ ứ ữ ủ ữ “ s t ”. ố ừ

* B c th t : không ch s l ng c a s ứ ư Đ i ch c a v ng : ỗ ủ ị ữ “ t ướ ổ ừ ỉ ố ượ ủ ự

t k t lu n. v t” v i ậ ớ ch ngủ ữ “ s t ” ố ừ và vi ế ế ậ

ng c a v t “ T ừ không ch s l ỉ ố ượ ủ ậ không là s t ”. ố ừ

Khái quát chung v các b c th c hi n: ề ướ ự ệ

+ Chuy n P thành không P: P ￹ P . ể

+ Chuy n t n i thành t n i đ i l p, “ là” thành “ không là” và “ ể ừ ố ừ ố ố ậ

không là” thành “ là”.

+ Gi nguyên ch ng S. ữ ủ ữ

+Đ i ch “ không P” cho “S” và “S” cho “ không P” s đ ẽ ượ ế c k t ỗ ổ

lu n.ậ

b.Cách th hai . ứ

* B ướ c th nh t: Th c hi n phép chuy n hoá đ i v i ti n đ . ố ớ ề ề ứ ấ ự ể ệ

* B c th hai: Th c hi n phép đ o ng c đ i v i ướ ứ ự ệ ả ượ ố ớ k t quế ả c aủ

phép chuy n hoá. ể

Thí d : th c hi n phép toán đ i l p v ng đ i v i phán đoán sau: ố ậ ị ữ ố ớ ụ ự ệ

“S t là t ố ừ ch s l ừ ỉ ố ượ ng c a s v t ”. ủ ự ậ

109

Cách gi i.ả

+B c th nh t. Th c hi n phép chuy n hoá : ứ ấ ướ ự ể ệ

“S t là t ố ừ ch s l ừ ỉ ố ượ ng c a s v t ”,nên ủ ự ậ

“S t không l là t không không ch s l ng c a s v t ” _k t qu ố ừ ừ ỉ ố ượ ủ ự ậ ế ả

c a chuy n hoá . ủ ể

+B c th hai .Th c hi n phép đ o ng ự ướ ứ ệ ả ượ ố ớ ế ể c đ i v i k t qu c a chuy n ả ủ

hoá:

“T không ch s l ng c a s v t không lá s t ”: ỉ ố ượ ừ ủ ự ậ ố ừ

K t qu c a hai cách chuy n hoá cùng m t phán đoán là nh nhau ả ủ ư ộ ể ế

ố ậ ị ữ ố L u ýư :+N u câu h i đ t ra :" Th c hi n phép đ i l p v ng đ i ỏ ặ ự ệ ế

ộ v i phán đoán sau : “..............” thì chúng ta có th th c hi n theo m t ớ ể ự ệ

trong hai cách đã nêu trên.

+ N u câu h i đ t ra : “Th c hi n phép đ i l p v ng ự ố ậ ị ữ thông qua ỏ ặ ệ ế

phép chuy n hoá và phép đ o ng c ể ả ượ phán đoán sau :”................” thì chúng

ta ch đ c th c hi n theo cách th hai. ỉ ượ ự ứ ệ

Th c hi n theo phép đ i l p v ng đ i v i các phán đoán a, e, i, o nh ị ữ ố ớ ố ậ ự ệ ư

a  e.

Ho cặ : - a chuy n thành e. ể

-e đ o ng c thành a. ả ượ

Thí d trên. ụ

Đ iố v i e có hai tr ớ ườ ng h p: ợ

* e  i.

Thí d : “ Cá không ph i là đ ng v t s ng trên c n”. ậ ố ụ ả ạ ộ

110

+ Cách 1. – Chuy n “đ ng v t s ng trên c n” thành “ đ ng v t không ậ ố ể ạ ậ ộ ộ

s ng trên c n”. ố ạ

- Chuy n “ không ph i là” thành “ là” ể ả

- Gi nguyên “ cá”. ữ

- Vi ế ế t k t lu n: “ M t s đ ng v t không s ng trên c n là cá”. ậ ộ ố ộ ậ ạ ố

+ Cách 2.

- Th c hi n chuy n hoá: ự ể ệ

“ Cá là đ ng v t không s ng trên c n”. ậ ạ ộ ố

c k t qu c a chuy n hoá: - Th c hi n đ o ng ệ ự ả ượ ế ả ủ ể

“M t s đ ng v t không s ng trên c n là cá”. ộ ố ộ ậ ạ ố

* e  a

Thí d :ụ

“ Tính t không th là t không ch tính ch t c a s v t”. ừ ể ừ ấ ủ ự ậ ỉ

“ T ch tính ch t c a s v t là tính t ”. ấ ủ ự ậ ừ ỉ ừ

Cách ti n hành nh thí d trên. ụ ư ế

c. i – không th c hi n đ c. ệ ượ ự

c gi nguyên trong k t lu n hay Vì giá tr lôgíc c a ti n đ không đ ủ ề ề ị ượ ữ ế ậ

không th th c hi n phép đ o ng ể ự ệ ả ượ c sau khi đã th c hi n phép chuy n hoá . ệ ự ể

d.Đ i v i o có hai tr ố ớ ườ ng h p: ợ

* o  i.

Thí d : “ M t s ng i lao đ ng trí óc không là giáo viên”, do đó: ộ ố ườ ụ ộ

“ M t s ng i không ph i là giáo viên là ng ộ ố ườ ả ườ i lao đ ng trí ộ

óc”.

111

Có th th y rõ k t qu nay, n u th c hi n phép đ i l p v ng phán ể ấ ố ậ ữ ự ế ế ệ ả ị

đoán trên theo cách th hai. ứ

- Th c hi n phép chuy n hoá: ự ệ ể

“ M t s ng i lao đ ng trí óc không là giáo viên”, nên ộ ố ườ ộ

“ M t s ng i lao đ ng trí óc là ng ộ ố ườ ộ ườ i không ph i giáo viên”. ả

- Th c hi n phép đ o ng c k t qu c a chuy n hoá: ự ệ ả ượ ế ả ủ ể

i lao đ ng trí óc là ng i không ph i là giáo viên”, vì “ M t s ng ộ ố ườ ộ ườ ả

v y:ậ

“ M t s ng i không ph i giáo viên là ng i lao đ ng trí óc”. ộ ố ườ ả ườ ộ

* o  a.

Thí d :ụ

“ M t s đ ng v t không ph i là đ ng v t có x ng s ng”, do v y: ộ ố ộ ậ ậ ả ộ ươ ậ ố

ng s ng là đ ng v t”. “ Đ ng v t không x ậ ộ ươ ậ ộ ố

Cách th c hi n gi ng nh thí d ng h p th nh t. tr ụ ở ườ ư ự ệ ố ứ ấ ợ

4. Suy lu n theo “ hình vuông lôgíc”. ậ

D a vào quan h gi a các phán đoán a, e, i, o trong “ hình vuông lôgíc” ệ ữ ự

các tiêu đ . Song đ rút ra chúng ta có th rút ra nh ng k t lu n chính xác t ữ ế ể ậ ừ ề ể

các ti n đ , chung ta ph i n m v ng các quan k t lu n tin c y, chính xác t ậ ế ậ ừ ả ắ ữ ề ề

ầ h gi a các phán đoán đó. Các quan h đó chúng ta đã nghiên c u trong ph n ệ ệ ữ ứ

quan h gi a các phán đoán theo “ hình vuông lôgíc”. ệ ữ

B. SUY DIÊN TR C TI P Đ I V I PHÁN ĐOÁN PH C. Ế Ố Ớ Ự Ứ

ự ế Gi ng nh suy di n tr c ti p đ i v i phán đoán đ n, suy di n tr c ti p ố ớ ự ư ễ ế ễ ố ơ

ng c a ti n đ v i phán đoán ph c cũng ph i gi ớ ứ ả ữ nguyên n i dung t ộ t ư ưở ủ ề ề

trong k t lu n. Đi u đó cũng có nghĩa là n i dung t ng c a phán đoán ề ế ậ ộ t ư ưở ủ

không đ i mà ch thay đ i v hình th c c a phán đoán . Chính vì v y chúng ứ ủ ổ ề ổ ỉ ậ

112

ta ph i n m th t v ng tính đ ng tr c a phán đoán ph c c nghiên ậ ữ ả ắ ị ủ ứ đã đ ẳ ượ

c u trong ph n phán đoán ph c. H n n a, khi đ c m t phán đoán ph c ứ ơ ữ ứ chúng ứ ầ ọ ộ

ta c n chú ý ngay t i các liên t lôgíc đ xác đ ng chính xác lo i phán đoán ầ ớ ừ ể ạ ị

i công th c đúng đ n. thì s vi ph c nh m đ a t ằ ư ớ ứ ắ N u xác đ nh sai liên t ứ ế ị ừ ẽ ế t

i sai các bài t p. sai công th c. T đó d n đ n gi ừ ứ ế ẫ ả ậ

CÁC LO I BÀI T P. Ạ Ậ

1 Lo i bài t p th nh t. ậ ứ ấ ạ

Câu h i đ t ra c th là: ụ ể ỏ ặ

phán đoán sau. + Hãy rút ra k t lu n đúng t ế ậ ừ

phán đoán sau. + Th c hi n suy di n t ệ ễ ừ ự

+ Vi i phán đoán sau sao cho n i dung t ng c a nó không t l ế ạ ộ t ư ưở ủ

đ i.ổ

Cách gi i( gi ng nhau) ả ố

*B c th nh t: Chuy n ngôn ng t nhiên thành công th c. ướ ứ ấ ữ ự ể ứ

Đây là b c khó nh t, b i nó đòi h i chúng ta ph i n m v ng các ướ ấ ở ả ắ ữ ỏ

cách bi u th phán đoán ph c trong tiêng Vi t cũng nh ngôn ng lôgíc v ứ ể ị ệ ư ữ ị

( lôgíc kí hi u) đ c nghiên c u ng I. t ừ ệ ượ ch ứ ở ươ

*B c th hai: Chuy n công th c thành ngôn ng t nhiên phù ướ ữ ự ứ ứ ể

h p v i ng pháp ti ng Vi t trên c s tính đ ng tr c a các phán đoán ợ ớ ữ ế ệ ơ ở ị ủ ẳ

ph c. ứ

a. Phán đoán liên k t.ế

Thí d : Hãy rút ra k t lu n đúng t phán đoán sau (ho c th c hi n suy ụ ế ậ ừ ự ệ ặ

lu n t phán đoán sau, hay vi i phán đoán sao cho n i dung không đ i): ậ ừ t l ế ạ ộ ổ

“ Lao đ ng là nghĩa v và quy n l i c a công dân”. ề ợ ủ ụ ộ

L u ýư : Chúng ta ph i suy nghĩ v n i dung và hình th c c a phán đoán ề ộ ứ ủ ả

đã cho đ xác đ nh v lo i c a phán đoán ph c( nó thu c lo i phán đoán liên ề ạ ủ ứ ể ạ ộ ị

113

t hay phán đoán có di u ki n, phán đoán t k t, phán đoán phân li ế ệ ề ệ ươ ng

đ ng). Nói cách khác, chúng ta ph i chú ý ngay t i logíc “và”, ươ ả ớ các liên t ừ

“ho c”, “n u ...thì ...”, “n u và ch n u” và các t ng đ ỉ ế ế ế ặ t ừ ươ ươ ng v i các ớ

đó trong ti ng Vi t ừ ế ệ t.

Cách gi i.ả

Chúng ta đ t:ặ

+ “Lao đ ng là nghĩa v c a công dân”: a. ụ ủ ộ

+ “lao đ ng là quy n l i c a công dân”: b. ề ợ ủ ộ

ứ Căn c vào ng c nh c a phán đoán đã cho chúng ta có công th c: ữ ả ủ ứ

D a vào tính đ ng tr c a phán đoán liên k t, chúng ta có: ị ủ ự ế ẳ

+ a ^ b = ￹ (a  ￹ b): “Không th cho r ng, lao đ ng là nghĩa v thì ụ ể ằ ộ

không là quy n l i c a công dân”. ề ợ ủ

i thì + a ^ b = ￹ (b  ￹ a): “Không th nói r ng, lao đ ng là quy n l ề ợ ể ằ ộ

không là nghĩa v c a công dân”. ụ ủ

ệ ộ ụ + a ^ b = ￹ ( ￹ a (cid:218) ￹ b): “Đâu có chuy n, lao đ ng không là nghĩa v

ho c không là quy n l i c a công dân”. ề ợ ủ ặ

b. Phán đoán phân li t. ệ

Thí d : Th c hiên suy lu n đúng đ i v i phán đoán sau: ố ớ ụ ự ậ

“Chúng ta đi lên ch nghĩa xã h i ho c đi theo con đ ng t b n ch ủ ặ ộ ườ ư ả ủ

nghĩa”.

Cách gi i.ả

Chúng ta đ t:ặ

+ “Chúng ta đi lên ch nghĩa xã h i”: a. ủ ộ

+ “Chúng ta đi theo con đ ng t b n ch nghĩa”: b. ườ ư ả ủ

114

(cid:218) Căn c vào ng c nh c a phán đoán đã cho, chúng ta có: a b. ữ ả ứ ủ

D a vào tính đ ng tr c a phán đoán phân li ị ủ ự ẳ t, ệ chúng ta có:

+ a (cid:218) b = ￹ a  b: “Chúng ta không đi lên ch nghĩa xã h i thì ph i đi ủ ả ộ

theo con đ ng t ườ ư ả b n ch nghĩa”. ủ

b a : “chúng ta không đi theo con đ ng t + a (cid:218) b = ￹ ườ ư ả b n ch nghĩa ủ

thì ph i đi lên ch nghĩa xã h i”. ủ ả ộ

+a (cid:218) ể ệ b = ￹ ( ￹ a ^ ￹ b): “Không th có chuy n, chúng ta không đi lên

ch nghĩa xã h i và cũng không đi theo con đ ng t ủ ộ ườ ư ả b n ch nghĩa’’. ủ

c.Phán đoán có đi u ki n. ệ ề

Thí d : Hãy vi i phán đoán sau sao cho n i dung không đ i: ụ t l ế ạ ộ ổ

“Chúng ta không th xoá đói gi m nghèo, n u không công nghi p hoá ệ ể ế ả

hi n đ i hoá đ t n c”. ấ ướ ệ ạ

Trong phán đoán này h qu đ c vi c, c s vi t sau. Vì L u ý:ư ả ượ ệ t tr ế ướ ơ ở ế

th n u ch a thành th o, chúng ta nên vi i theo đúng th t : “N u không ế ế ư ạ t l ế ạ ứ ự ế

công nghi p hoá hi n đ i hoá đ t n ấ ướ ệ ệ ạ ả c thì chúng ta không th xoá đói gi m ể

nghèo”, sau đó ti n hành suy lu n. ế ậ

Chúng ta đ t: ặ

+ “Chúng ta không công nghi p hoá hi n đ i hoá đ t n c”: a. ấ ướ ệ ệ ạ

+ “Chúng ta không th xoá đói gi m nghèo”: b. ể ả

a  b. Căn c vào ng c nh c a phán đoán, chúng ta có: ủ ữ ả ứ

D a vào tính đ ng tr c a phán đoán ị ủ ự ẳ có đi u ki n, ề ệ chúng ta có:

+ a  b = ￹ b ￹ a: “Mu n xoá đói gi m nghèo thì chúng ta ph i công ả ả ố

c”. nghi p hoá hi n đ i hoá đ t n ệ ấ ướ ệ ạ

+ ab= ￹ av b: “Ho c chúng ta ông nghi p hoá hi n đ i hoá đ t n ấ ướ c ệ ệ ặ ạ

ho c chúng ta không th xoá đói gi m nghèo ”. ể ặ ả

115

+ ab= ￹ ( a ^ ￹ ệ b) : “ Làm gì có chuy n, chúng ta không công nghi p ệ

hoá đ t n c mà có th xoá đói gi m nghèo”. ấ ướ ể ả

ư ể Chú ý: Chúng ta có th đ t ể ặ ￹ ổ a và ￹ b, nh ng l u ý khi chuy n đ i ư

công th c.ứ

b =b a. + ￹ a ￹

b. + ￹ a ￹ b = a v ￹

a v b). + ￹ a ￹ b = ￹ ( ￹

Tuy nhiên không nên đ t nh v y, vì d dàng nh m l n. ư ậ ễ ặ ầ ẫ

M uẫ chung:

+ “.............................................”: a. ( Đ i v i phán đoán liên k t và phán ố ớ ế

đoán phân li t a luôn đ ng tr “và”, t “ho c”, đ i v i phán đoán có ệ ứ c t ướ ừ ừ ố ớ ặ

đi u ki n a luôn đ ng sau t “khi”). ứ ề ệ ừ “N u” tr ế c t ướ ừ

+”..............................................”: b (Đ i v i phán đoán liên k t và phán ố ớ ế

đoán phân li “và”, t ệ t b luôn đ ng sau t ứ ừ ừ ề “ho c”, đ i v i phán đoán có đi u ố ớ ặ

ki n b luôn đ ng sau t “thì” ). ứ ệ ừ

Căn c vào ng c nh c a phán đoán, chúng ta có công ứ ủ ữ ả

th c: .................................. ứ

D aự vào tính đ ng tr c a phán đoán.................................., chúng ta có: ị ủ ẳ

+...........................................................................................

2. Lo i bài t p th hai. ứ ạ ậ

Cho tr c ti n đ và các k t lu n, hãy xét các k t lu n đúng (H p lôgíc ướ ề ề ế ế ậ ậ ợ

) t các k t lu n đó. ừ ế ậ

Cách gi i: ả

116

*B c th nh t: Chuy n các ti n đ và k t lu n t ngôn ng t nhiên ậ ừ ướ ứ ề ể ề ế ấ ữ ự

sang ngôn ng nhân t o(Công th c). ứ ữ ạ

ị ủ *B c th hai: So sánh các công th c đó v i công th c v đ ng tr c a ứ ứ ề ẳ ướ ứ ớ

các phán đoán ph c thì k t lu n đó là đúng (H p lôgíc). ứ ế ậ ợ

i có l p lu n nh sau:”N u không n m v ng pháp lu t thì Thí d : Ng ụ ườ ư ữ ế ậ ậ ắ ậ

không ph i là lu t gia gi i”. ả ậ ỏ Do v y:ậ

i”. “H ai n m v ng pháp lu t thì s là m t lu t gia gi ậ ữ ẽ ễ ắ ậ ộ ỏ

b. “N u không ph i là lu t gia gi i thì không c n n m v ng pháp ế ả ậ ỏ ữ ắ ầ

lu t”.ậ

c. “Mu n là lu t gia gi i thì nh t thi ậ ố ỏ ấ ế t ph i n m v ng pháp lu t”. ữ ả ắ ậ

d. “Đâu có chuyên, không n m v ng pháp lu t mà l i là m t lu t gia ữ ậ ắ ạ ậ ộ

gi i”.ỏ

Trong b n k t lu n trên hãy xác đ nh k t lu n h p lôgíc. ế ế ậ ậ ố ợ ị

• B c th nh t:

Cách gi i;ả

ứ ấ ướ

Chúng ta đ t:ặ

+ “ Ai không n m v ng pháp lu t”: a. ữ ắ ậ

+ “Ng i”: b. ườ i đó không ph i là lu t gia gi ả ậ ỏ

Căn c vào ng c nh c a ti n đ , chúng ta có công th c: a b. ủ ề ữ ả ứ ứ ề

T ng t nh v y, chúng ta có các công th c: ươ ự ư ậ ứ

b. a ￹ ￹

b  a.

a. ￹ b ￹

￹ (a ^ ￹ b).

117

• B c th hai:

ướ ứ

Căn c vào tính đ ng tr c a phán đoán có đi u ki n chúng ta th y các ị ủ ứ ề ệ ẳ ấ

k t lu n c) và d) là các k t lu n đúng (h p lôgíc), vì: ế ế ậ ậ ợ

a  b = ￹ b ￹ a và a  b = ￹ (a^ ￹ b).

M uẫ chung:

Chúng ta đ t :ặ

+ ......................................................................................: a.

+ ......................................................................................: b.

Căn c vào ng c nh c a ti n đ , chúng ta có các công th c : ........... ủ ề ữ ả ứ ứ ề

T nh v y, chúng ta có các công th c: ngươ t ự ư ậ ứ

+................

ế Căn c vào tính đ ng tr c a phán đoán .........., chúng ta th y k t ị ủ ứ ấ ẳ

lu n ..........là các k t lu n đúng (h p lôgíc), vì: ậ ế ậ ợ

...........................................................

3. Lo i bài t p th ba: ứ ạ ậ

Cho phán đoán: “Chúng ta ch ng nh ng ph i phát tri n kinh t th ữ ể ẳ ả ế ị

tr ng, mà còn ph i gi v ng đ nh h ng xã h i ch nghĩa”. ườ ả ữ ữ ị ướ ủ ộ

Có nh ng phán đoán nào đ ng tr v i phán đoán trên ? ẳ ị ớ ữ

Cho bi t c u trúc c a phán đoán đã cho và các phán đoán đ ng tr ế ấ ủ ẳ ị

v i phán đoán đó? ớ

118

Th cự ch t cách gi ấ ả i bài t p này gi ng nh cách gi ố ư ậ ả ấ i bài t p th nh t, ứ ậ

nh ng ng i. T c là chúng ta ph i làm câu b tr c sau đó làm câu a. ư c l ượ ạ ứ ả ướ

Ơ III. SUY DI N GIÁN TI P. LU N BA ĐO N NH T QUY T Đ N Ạ Ậ Ấ Ế Ế Ễ

(LU N BA ĐO N) Ậ Ạ

Suy di n gián ti p là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ế ễ ễ ế ậ ượ ừ ề hai ti n

đ tr lên. ề ở

Lu nậ ba đo n là suy di n gián ti p trong đó bao g m ba phán đoán. Hay ễ ế ạ ồ

ộ ế lu n ba đo n là suy di n gián ti p trong đó bao g m hai ti n đ và m t k t ế ề ề ễ ạ ậ ồ

lu n.ậ

A. LU N BA ĐO N NH T QUY T Đ N Ế Ơ Ấ Ậ Ạ

ế 1.Đ nh nghĩa. Lu n ba đo n nh t quy t đ n là suy di n gián ti p ấ ế ơ ễ ậ ạ ị

ế g m hai ti n đ và m t k t lu n đ u là nh ng phán đoán nh t quy t ề ồ ộ ế ữ ề ề ậ ấ

đ n.ơ

Thí d : M i s ch n đ u là s chia h t cho 2 (1) ọ ố ẵ ụ ề ế ố

Số 128 là s ch n (2) ố ẵ

.......................................................................................................................

..............

ế Do đó, s 128 là s chia h t cho 2 (3) và (2) là hai ti n đ . (3) là k t ế ề ề ố ố

lu n ậ

(1),(2) và (3) đ u là phán đoán nh t quy t đ n. ế ơ ề ấ

2. K t c u lôgíc c a lu n ba đo n ủ ế ấ ậ ạ

+ Hai ti n đ : (1) và (2), m t k t lu n(3). ộ ế ề ề ậ

+ K t lu n g m ch ng (S) và thu t ng l n (P), ữ ữ ớ ủ ế ậ ậ ồ ứ ch ng (S) đ ng ủ ữ

tr c, v ng (P) đ ng sau. ứơ ị ữ ứ

nh ). + Ch ng (S) c a k t lu n là thu t ng nh (danh t ậ ủ ữ ữ ỏ ủ ế ậ ừ ỏ

l n). + V ng (P) c a k t lu n là thu t ng l n (danh t ậ ủ ế ị ữ ữ ớ ậ ừ ớ

119

+ Thu t ng nh (S) và thu t ng l n (P) g i là thu t ng bên (danh t ữ ớ ữ ữ ậ ậ ậ ỏ ọ ừ

bên).

+ Ti n đ thu t ng nh g i là thu t ng nh . ữ ỏ ữ ỏ ọ ề ề ậ ậ

+ Ti n đ thu t ng l n g i là thu t ng l n. ữ ớ ữ ớ ề ề ậ ậ ọ

+ Thu t ng có m t trong c hai ti n đ g i là thu t ng gi a(M) ữ ữ ề ọ ữ ề ậ ặ ả ậ

(danh t gi a). Thu t ng gi a là h t nhân liên k t gi a hai thu t bên đ rút ừ ữ ữ ữ ữ ế ể ậ ạ ậ

ra k t lu n. ế ậ

ầ Như v y, ậ khi phân tích k t c u lôgíc c a m t lu n ba đo n c n ế ấ ủ ộ ậ ạ

th c hi n theo trình t sau: ự ệ ự

“do đó”, “nên”, “cho + Xác đ nh k t lu n b ng cách d a vào các t ằ ự ế ậ ị ừ

nên”,...nh đã nêu ra ph n trên. Vì trong ti ng Vi ư ở ế ầ ệ ạ t lu n ba đo n ậ

đ c vi t d ượ ế ướ ạ ứ . i d ng m t câu ph c ộ

+ Phân tích k t lu n đ tìm S và P ( S luôn luôn đ ng tr c, P luôn ứ ể ế ậ ướ

luôn đ ng sau). ứ

Bao gi cũng ph i phân tích k t lu n tr c. ờ ế ả ậ ướ

+ Xác đ nh ti n đ nh d a vào ti n đ ch a S. ề ỏ ự ề ứ ề ề ị

+ Xác đ nh ti n đ l n d a vào ti n đ ch a P. ề ớ ự ề ứ ề ề ị

ặ + Xác đ nh thu t ng gi a( M) trên c s tìm thu t ng có m t ữ ữ ơ ở ữ ậ ậ ị

trong c hai ti n đ . ề ề ả

Chú ý: Có th xác đ nh ti n đ nh tr c, r i xác đ nh ti n đ l n sau ỏ ướ ể ề ề ị ề ớ ề ồ ị

ho c xác đ nh ti n đ l n tr c, r i xác đ nh ti n đ nh sau. ề ớ ề ặ ị ướ ề ề ồ ỏ ị

i lu n ba đo n d Cu iố cùng, vi t l ế ạ ạ ướ ạ i d ng quen thu c cùng v i các ký ộ ậ ớ

hi u S, M, P đ tránh nh m l n lo i hình (nghiên c u sau): ầ ứ ệ ể ầ ạ

Dòng th nh t – ti n đ l n. ứ ấ ề ớ ề

Dòng th hai - ti n đ nh . ề ỏ ứ ề

G ch ngang. ạ

120

Dòng cu i cùng- K t lu n. ố ế ậ

Thí d . Phân tích k t c u lôgíc c a lu n ba đo n sau: ế ấ ủ ụ ậ ạ

“Phán đoán riêng là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao ủ ữ ủ ạ

ng, do v y, phán đoán chung không là phán đoán riêng, vì g m m t s đ i t ồ ộ ố ố ượ ậ

ộ ố ố nó không là phán đoán trong đoa ngo i diên c a ch ng bao g m m t s đ i ủ ủ ữ ạ ồ

ng ”. t ượ

c h t chúng ta Để phân tích k t c u c a m t lu n ba đo n, tr ế ấ ủ ộ ậ ạ ướ ế

ph i chú ý t i ngay t i các t “nên”, “cho nên”, “do đó”, “do v y”,...,”vì”, ả ớ ớ ừ ậ

“b i vì”,...nh m xác đ nh nhanh và chính xác k t lu n, ti n đ . ề ở ề ế ằ ậ ị

Cách gi i:ả

Căn c vào ng c nh cu lu n ba đo n, chúng ta có: ả ậ ữ ả ứ ạ

ứ + “Phán đoán chung không là phán đoán riêng” – K t lu n, vì nó đ ng ế ậ

trong đó: sau từ “do v y”, ậ

“Phán đoán chung” – Ch ng - Thu t ng nh (S). ủ ữ ữ ỏ ậ

“Phán đoán riêng” – v ng - Thu t ng l n (P). ị ữ ữ ớ ậ

ồ + “Phán đoán riêng là phán đoán trong đó ngo i diên ch ng bao g m ữ ủ ạ

m t s đ i t ng” – ti n đ l n c ộ ố ố ượ ề ớ . Vì nó đ ng tr ề ứ ướ từ “do v y” ậ và ch aứ

thu t ng l n (P). ữ ớ ậ

+ Nó (phán đoán chung) không là phán đoán trong ngo i diên c a ch ủ ạ ủ

ng bao g m m t s đ i t ng” – ti n đ nh , vì nó đ ng sau t “vì” và ộ ố ố ượ ữ ồ ứ ỏ ề ề ừ

ch a thu t ng ữ nh (S). ỏ ứ ậ

ộ ố ố + (Phán đoán trong các ngo i diên c a ch ng bao g m m t s đ i ủ ữ ủ ạ ồ

ng”- Thu t ng gi a (M), vì nó có m t trong c hai ti n đ t ượ ữ ữ ề ậ ặ ả ề.

Vi : tế l ạ i lu n ba đo n, chúng ta có ạ ậ

ồ Phán đoán riêng (P) là phán đoán trong ngo i diên c a ch ng bao g m ủ ữ ủ ạ

m t s đ i t ng(M). ộ ố ố ượ

121

Phán đoán chung (S) không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ủ ạ ủ

ng bao g m m t s đ i t ng (M). ộ ố ố ượ ữ ồ

Do v y, phán đoán chung (S) không là phán đoán riêng(P) ậ

Chú ý: Các ch vi t nghiêng không thay đ i. ữ ế ổ

Trong ti ng Vi t c bi u th theo m t trong ba ế ệ lu n ba đo n đ ậ ạ ượ ộ ể ị

d ng sau : ạ

+ Ti n đ , ti n đ , k t lu n. ề ề ề ế ề ậ

“ M i s ch n đ chia h t cho 2, cho nên,s 74 là s ch n, do đó ọ ố ẵ ố ẵ ể ế ố

nó chia h t cho 2”. ế

+ Ti n đ , k t lu n, ti n đ . ề ề ế ề ề ậ

“ m i s ch n đ chia h t cho 2, cho nên, s 74 là s chia h t cho ọ ố ẵ ế ế ề ố ố

2, vì nó là s ch n”. ố ẵ

+ K t lu n, ti n đ , ti n đ . ề ề ề ề ế ậ

ề “ S 74 là s chia h t cho 2, vì nó là s ch n, mà m i s ch n đ u ọ ố ẵ ố ẵ ế ố ố

chia h t cho 2”. ế

3. Ti n đ c a lu n ba đo n. ề ủ ề ậ ạ

i b ng ba cách: Ti nề đ c a lu n ba đo n đ ề ủ ạ ượ ậ c di n gi ễ ả ằ

+ Di n gi ễ ả i theo n i hàm: ộ

ẫ D uấ hi u c a s v t là d u hi u c a chính s v t đó. Cái gì mâu thu n ệ ủ ự ậ ệ ủ ự ậ ấ

voéi d u hi u cũng mâu thu n v i chính s viêc đó. ự ẹ ẫ ấ ớ

+ Di n gi ễ ả i theo ngo i diên: N u đã kh ng đ nh hay ph đ nh m t cái ẳ ủ ị ế ạ ộ ị

gì đó cho toàn b l p đ i t ng thì cũng kh ng đ nh hay ph đ nh cái gì đó ộ ớ ố ượ ủ ị ẳ ị

cho m i đ i t ỗ ố ượ ng c a l p y. ủ ớ ấ

122

4. Các quy t c chung c a lu n ba đo n. ( S d ng trong tr ậ ử ụ ủ ắ ạ ườ ng

h p v ng c a phán đoán kh ng đ nh không chu diên). ợ ị ữ ủ ẳ ị

+ Quy t c 1ắ . M i lu n ba đo n ch c n có ba thu t ng (S, M, P) . ỉ ầ ữ ậ ậ ạ ỗ

V t ch t (M) t n t ấ ồ ạ ậ i vĩnh vi n (P) ễ

Bánh mì (S) là v t ch t (M). ậ ấ

......................................................................

Nên bánh mì (S) tône t i vĩnh vi n (P). ạ ễ

K t lu n “ Bánh mì t n t i vĩnh vi n “ là sai, vì thu t ng gi a ồ ạ ế ậ ữ ữ ở ễ ậ

ti n đ l n và ti n đ nh không đ ng nh t v i nhau. Do đó, lu n ba đo n có ấ ớ ề ớ ề ề ề ạ ậ ỏ ồ

b n thu t ng , ch không ph i có ba thu t ng . ữ ố ứ ữ ậ ả ậ

Theo quy t c nay, c chúng ta có th xây ắ v i ba khái ni m cho tr ớ ệ ướ ể

d ng m t lu n ba đo n đúng . ự ộ ậ ạ

m t trong + Quy t c 2ắ . Thu t ng gi a (M) ph i chu diên ít nh t ữ ữ ấ ở ộ ậ ả

hai ti n đ . ề ề

t). ( Thu t ng gi a hai chu diên ữ ữ ậ ở ả c hai ti n đ càng t ề ề ố

T t c giáo viên (P) là ng i lao đ ng trí óc(M). ấ ả ườ ộ

T t c nhà th (S) là ng i lao đ ng trí óc (M). ấ ả ơ ườ ộ

................................................................................

Do đó, t t c nhà th (S) là giáo viên(P). ấ ả ơ

ữ ữ K t lu n: “ T t c nhà th là giáo viên” là sai , vì thu t ng gi a “ ấ ả ế ậ ậ ơ

ng ườ i lao đ ng trí óc” không chu diên trong c hai ti n đ . ề ề ả ộ

+ Quy t c 3ắ . Thu t ng bên (S,P) không chu diên trong ti n đ , không ữ ề ề ậ

th chu diên trong k t qu . ả ể ế

N u P chu diên trong ti n đ thì P có th chu diên và cũng có th ể ề ế ề ể

không chu diên trong khái ni m. K t lu n v n là đúng. ệ ế ậ ẫ

123

Suy di n trong đó k t ku n đ c rút ra t ậ ượ ế ễ ừ ộ ề ễ m t ti n đ (M) là suy di n ề

tr c ti p P”. ự ế

Phép chuy n hoá (S) là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ễ ế ể ậ ượ ừ ộ m t

ti n đ (M). ề ề

Vì v y, phép chuy n hoá (S) là suy di n tr c ti p (P). ự ế ể ễ ậ

K t lu n “ phép chuy n hoá là suy di n tr c ti p” là k t lu n đúng, ự ế ế ễ ế ể ậ ậ

ề m ec dù thu t ng l n (P) trong k t lu n không chu diên, còn trong ti n đ P ậ ữ ớ ế ề ậ ạ

l i chu diên. ạ

+ Quy t c 4ắ . N u c hai ti n đ là phán đoán ph đ nh thì không th ề ủ ị ề ế ả ể

rút ra k t lu n. ế ậ

Nghĩa là, m t trong hai ti n đè là phán đoán kh ng đ nh thì m i rút ra ề ẳ ộ ớ ị

đ c k t lu n. ượ ế ậ

ế + Quy t c 5ắ . N u m t trong hai ti n đ là phán đoán ph đ nh thì k t ề ủ ị ề ế ộ

lu n là phán đoán ph đ nh. ủ ị ậ

Khái ni m đ n nh t (P) là khái ni m mà ngo i diên ch có m t đói ệ ệ ấ ạ ơ ộ ỉ

ng (M). t ượ

ộ Khái ni m chung (S) không ph i là khái ni m mà ngo i diên ch có m t ệ ệ ả ạ ỉ

ng (M). đ i t ố ượ

...................................................................................................................

Vì v y, khái ni m chung (S) không là khái ni m đ n nh t (P). ệ ệ ậ ấ ơ

Ti n d nh là phán đoán ph đ nh, cho nên k t lu n là phán đoán ph đ nh. ủ ị ủ ị ế ề ề ậ ỏ

N u c hai ti n đ là phán đoán riêng thì không th rút ra + Quy t c 6.ắ ế ả ề ề ể

k t lu n. ế ậ

T c là, m t trong hai ti n đ ph i là phán đoán chung m i rút ra đ ả ứ ề ề ộ ớ ượ c

k t lu n. ế ậ

124

N u m t ti n đ là phán đoán riêng thì k t lu n là phán + Quy t c 7.ắ ộ ề ế ề ế ậ

đoán riêng.

(M) là t ch hành đ ng c a s v t (P). Đ ng t ộ ừ ừ ỉ ủ ự ậ ộ

M t s t ch (S) không là đ ng t (M). ộ ố ừ ỉ ộ ừ

Suy ra, m t s t (S) không là t ch hành đ ng c a s v t (P). ộ ố ừ ừ ỉ ủ ự ậ ộ

Ti n đ nh v a là phán đoán ph đ nh, v a là phán đoán riêng. Do đó, ủ ị ỏ ừ ừ ề ề

k t lu n là phán đoán ph đ nh riêng. ế ủ ị ậ

5. Lo i hình và ph ng th c c a lu n ba đo n. ạ ươ ứ ủ ạ ậ

a. Lo i hình. ạ

Lo i hình là các d ng khác nhau c a lu n ba đo n do s s p x p khác ủ ự ắ ế ạ ạ ạ ậ

nhau c a các thu t ng gi a (M). ậ ữ ữ ủ

+ Lo i hình I. ạ

Thu t ng gi a là ch ng trong ti n đ l n và là v ng trong ti n đ ề ủ ữ ữ ữ ị ữ ề ớ ề ậ ề

nh .ỏ

+ Lo i hình II. ạ

Thu t ng gi a là v ng c a c hai ti n đ . ề ị ữ ủ ả ữ ữ ề ậ

+ Lo i hình III. ạ

Thu t ng gi a là ch ng trong c hai ti n đ . ề ủ ữ ữ ữ ề ậ ả

+ Lo i hình IV. ạ

ề Thu t ng gi a là v ng trong các ti n đ l n và là ch ng trong ti n ữ ữ ề ớ ữ ữ ủ ề ậ ị

đ nh . S đ : ề ơ ồ ỏ

M.............P P ..............M M.............P P.............M

S.............M S..............M M.............S M.............S

125

LH.I LH.II LH.III LH

H.28

L u ý:ư

+ Ti n đ l n luôn luôn có M và P. ề ề ớ

+ Ti n đ nh luôn luôn có S và M. ề ề ỏ

+ K t lu n luôn luôn có S và P: S---- P ế ậ

Các ti n đ và k t lu n c a lu n ba đo n luôn là các phán đoán: a, e, i, ậ ủ ề ề ế ậ ạ

*Quy t c lo i hình I: ắ ạ

+ Ti n đ l n là phán đoán chung ( a ho c e). ề ớ ề ặ

+Ti n đ nh là phán đoán kh ng đ nh(a ho c i). ề ề ẳ ặ ỏ ị

*Quy t c lo i hình II: ạ ắ

+ Ti n đ l n là phán đoán chung ( a ho c e). ề ớ ề ặ

+ M t ti n đ là phán đoán ph đ nh; ộ ề ủ ị ề

N u ti n đ l n là a thì ti n đ nh là e ho c o. ề ớ ề ế ề ề ặ ỏ

N u ti n đ l n là e thì ti n đ nh là a ho c i. ề ớ ế ề ề ề ặ ỏ

*Quy t c lo i hình III: ạ ắ

+ M t ti n đ là phán đoán chung. ộ ề ề

+ Ti n đ nh là phán đoán kh ng đ nh(a ho c i). ề ề ẳ ặ ỏ ị

- N u ti n đ nh là a thì ti n đ l n là a, ho c e, ho c i, ho c o. ề ớ ề ề ề ế ặ ặ ặ ỏ

- N u ti n đ nh là i thì ti n đ l n là a, ho c e. ề ớ ề ề ề ế ặ ỏ

*Quy t c lo i hình IV: ạ ắ

ấ +N u m t tiên đ là phán đoán ph đ nh (e ho c o) thì tiên đ l n nh t ủ ị ề ớ ế ề ặ ộ

là phán đoán chung (a ho c o). ặ

126

ỏ +N u tiên đ l n là phán đoán kh ng đ nh (a ho c i) thì tiên đ nh là ẳ ề ớ ế ề ặ ị

phán đoán chung (a ho c i). ặ

+N u tiên đ nh là phán đoán kh ng đ nh (a ho c i) thì k t lu n là ẳ ế ề ế ặ ậ ỏ ị

phán đoán riêng (i ho c o). ặ

Th ng th ng t duy ít s d ng lo i hình IV. Ng i ta đ a lo i hình ườ ườ ư ử ụ ạ ườ ư ạ

IV v lo i hình I d a vào phép đ o ng ự ề ạ ả ượ c hai ti n đ ề ề b.

Ph ng th c ươ ứ . Ph ươ ng th c là s k t h p ti n đ l n v i ti n đ nh ề ự ế ợ ớ ề ề ớ ứ ề ỏ

đ rút ra k t lu n. Đi u này cũng có nghĩa, ch có nh ng cách k t h p phù ể ế ợ ữ ế ề ậ ỉ

h p v i quy t c các lo i hình m i rút ra đ ợ ạ ắ ớ ớ ượ ế c k t lu n đúng. ậ

127

* Lo i hình I: ạ

Các cách suy lu n đúng: ậ

MaP MeP MaP MeP

MaP MaP MiP MiP

............. ..................... .............. ..............

MaP MeP MiP MoP

Ph ngươ th c: a a a, e a e, a i i, e o i ứ

* Lo i hình II: ạ

Các cách suy lu n đúng: ậ

MeP MaP MeP MaP

MaP MeP MiP MoP

......... ............. ............. .............

MeP MeP MoP MoP

Ph ngươ th c: e a e, a e e , e i o, a o o. ứ

* Lo i hình III: ạ

Các cách suy lu n:ậ

MaP MaP MiP MeP MoP MeP

MaP MeP MaP MaP MaP MiP

........ ............. ............. ............. ......... ..........

MiP MeP MiP MoP MoP MoP

Ph ngươ th c: a a i, i a i, a i i, e a o, o a o, e i o. ứ

128

* Lo i hình IV: ạ

Các cáh suy lu n đúng: ậ

MaP MaP MiP MeP MeP

MaP MeP MaP MaP MiP

......... ............. ............. ............. .......

MiP MeP MiP MoP MoP

Ph ng th c đúng: a a i, a e e, i a i, e a o , e a o, e o i. ươ ứ

Khi vi t ph ng th c bao gi cũng theo trình t : ế ươ ứ ờ ề ự ti n đ l n, ti n ề ớ ề

đ nh , k t lu n. ề ỏ ế ậ

Trong th c t t duy ự ế ư đ xác đ nh ph ể ị ươ ạ ng th c c a lu n ba đo n ứ ủ ậ

chúng ta ch c n ỉ ầ xác đ nh d ng chung c b n c a ti n đ l n, ti n đ ơ ả ủ ề ề ớ ề ạ ị ề

nh và k t lu n, sau đó ghép chúng l i v i nhau theo trình t ỏ ế ậ ạ ớ ự ề ề ớ : ti n đ l n,

ti n đ nh , k t lu n. ề ề ỏ ế ậ

Ch ng h n, chúng ta xác đ nh đ c ti n đ l n là a, ti n đ nh là i ạ ẳ ị ượ ề ớ ề ề ề ỏ

và k t lu n là i. Ph ậ ế ươ ng th c s là: aii. ứ ẽ

6. Nh ng tr ng h p ngo i l . (S d ng trong tr ữ ườ ạ ệ ợ ử ụ ườ ng h p v ợ ị

ng c a ữ ủ phán đoán kh ng đ nh chu di n ệ ). ẳ ị

N u v ng c a phán đoán kh ng đ nh chu di n thì, m c dù lu n ba ữ ủ ệ ế ậ ẳ ặ ị ị

đo n vi ph m quy t c lo i hình ho c quy t ạ ắ ạ ạ ặ ắ ẫ chung, lu n ba đo n đó v n ậ ạ

đúng, vì thu t ng gi a (M) chu di n ữ ữ ệ ở ộ m t trong hai ti n đ ho c chu ề ề ậ ặ

di n trong c hai ti n đ ả ệ ề ề (lo i hình I và lo i hình II ). Đ ng th i ph i chú ý ạ ả ạ ờ ồ

i tính chu di n c a thu t ng gi a (M) đ rút ra k t lu n phù h p v i quy t ớ ệ ủ ữ ữ ế ể ậ ậ ợ ớ

t c (lo i hình III). ắ ạ

C th : ụ ể

a. Đ i v i lo i hình I: ố ớ ạ

129

+ C hai ti n đ phán đoán riêng: ề ề ả

( M ) là damh t riêng ( P ) M t s danh t ộ ố ừ ừ

M t s t (S) là danh t ộ ố ừ ừ (M)

.....................................................................

Suy ra, m t s t (S) là danh t riêng (P). ộ ố ừ ừ

là danh t K t lu n: “M t s t ậ ộ ố ừ ế ừ riêng” là k t lu n đúng, m c dù ậ ế ặ

lu n ba đo n vi ph m quy t c chung (quy t c 6) và quy t c lo i hình I, vì M ạ ạ ậ ắ ắ ắ ạ

chu diên trong ti n đ nh . ỏ ề ề

Suy lu n chung: ậ

MiP

SiM ............. M chu di n trong ti n đ nh . ỏ ệ ề ề

........

SiP

Ph ươ ng th c: i i i ứ

+ Ti n đ nh là phán đoán ph đ nh: ủ ị ề ề ỏ

Tam giác cân (M) là tam giác có hai c nh b ng nhau (P) ạ ằ

Tam giác này (S) không là tam giác cân (M)

....................................................................................

Vì th , tam giác này (S) không là tam giác có hai c nh b ng nhau (P) ế ạ ằ

ẫ Lu n ba đo n vi ph m quy t c lo i hình, nh ng k t lu n v n ư ế ậ ạ ạ ắ ạ ậ

đúng, vì M chu diên trong c hai ti n đ . ề ề ả

Suy lu n đúng: MaP .......... M chu diên trong ti n đ l n. ề ớ ề ậ

SeM ............. M chu diên trong ti n đ nh . ỏ ề ề

130

. .......

SeP

Ph ng th c: a e e ươ ứ

b. Đ i v i lo i hình II: ố ớ ạ

+ C hai ti n đ là phán đoán kh ng đ nh: ề ề ả ẳ ị

M t s kim lo i (P) là kim lo i ki m (M) ộ ố ề ạ ạ

Kim lo i ki m th (S) là kim lo i ki m (M) ổ ề ề ạ ạ

...............................................................

Do v y, kim lo i ki m th (S) là kim lo i (P). ề ậ ạ ạ ổ

ợ Lu n ba đo n vi ph m quy t c lo i hình, nh ng k t lu n là h p ắ ư ế ậ ạ ạ ậ ạ

lôgíc, vì M chu di n trong c hai ti n đ . ề ề ệ ả

Suy lu n đúng: PiM ........... M chu diên trong ti n đ l n. ề ớ ề ậ

SaM ........... M chu diên trong ti n đ nh . ỏ ề ề

.........

SaP

Ph ng th c: i a a ươ ứ

+ M t ti n đ là phán đoán riêng, k t lu n là phán đoán chung (thí ộ ề ế ề ậ

d trên). ụ

ậ Lu n ba đo n vi ph m quy t c chung (quy t c 7), nh ng k t lu n ắ ư ế ậ ạ ắ ạ

h p lôgíc, vì M chu diên trong c hai ti n đ . ề ợ ề ả

+ Hai ti n đ là phán đoán kh ng đ nh riêng, k t lu n là phán đoán ẳ ế ề ề ậ ị

kh ng đ nh chung. ị ẳ

M t s t (P) là danh t riêng (M) ộ ố ừ ừ

M t s danh t (S) là danh t riêng (M) ộ ố ừ ừ

131

Suy ra, danh t (S) là t (P) ừ ừ

M chu diên trong c hai tiên đ , nên suy lu n v n đúng, m c dù vi ề ả ặ ậ ẫ

ph m quy t c lo i hình và quy t c chung. ạ ắ ạ ắ

Suy lu n đúng: PiM ậ

SiM

-----

SaP

Ph ng th c: i i a ươ ứ

c. Đ i v i lo i hình III: ố ớ ạ

ng s ng (M) là đ ng v t (P) Đ ng v t có x ậ ộ ươ ậ ố ộ

M t s đ ng v t có x ộ ố ộ ậ ươ ng s ng (M) là đ ng v t ăn th t (S) ộ ậ ố ị

-----------------------------------------------------------------------------

Vì v y đ ng v t ăn th t (S) là đ ng v t (P). ị ậ ậ ậ ộ ộ

ế Lu n ba đo n không vi ph m quy t c 7 (quy t c chung), nh ng k t ư ạ ậ ạ ắ ắ

lu n v n h p lôgic, vì M chu diên trong tiên đ l n. H n n a, k t lu n ph i là ơ ữ ề ớ ế ẫ ậ ậ ả ợ

phán đoán chung a, vì S trong ti n đ nh chu diên (quy t c 3). ề ề ắ ỏ

Suy lu n đúng: MaP ậ

MiS

-----

SaP

Ph ươ ng th c: a i a ứ

CÁC LO I BÀI T P Ạ Ậ

ứ ấ . 1.Lo i bài t p th nh t ậ ạ

132

Cho lu n ba đo n: “Phán đoán chung là phán đoán trong đó ngoai ậ ạ

diên c a ch ng bao g m toàn b l p đ i t ủ ữ ộ ớ ố ượ ủ ồ ấ ng, do v y, phán đoán l n nh t ậ ớ

ủ không là phán đoán chung, vì nó không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ạ

ch ng bao g m toàn b l p đ i t ng”. ủ ữ ộ ớ ố ượ ồ

Phân tích k t c u c a lu n ba đo n trên. ế ấ ủ ậ ạ

Xác đ nh lo i hình và ph ạ ị ươ ng th c c a lu n ba đo n đó. ậ ứ ủ ạ

ậ c.Tìm quan h và mô hình hoá quan h gi a ba thu t ng trong lu n ệ ữ ữ ệ ậ

ba đo n trên . ạ

d.Xác đ nh tính chu diên c a các thu t ng trong lu n ba đo n trên. ữ ủ ậ ạ ậ ị

e.Lu n ba đo n trên đúng hay sai v m t lôgíc ? Vì sao ? ề ặ ậ ạ

f.T tiên đè l n c a lu n ba đo n trên hãy xây d ng các phán đoán ạ ớ ủ ự ừ ậ

còn l i theo hình “ vuông lôgíc”. ạ

g.Hãy xác đ nh giá tr lôgíc c a các phán đoán v a xây d ng đ ủ ự ừ ị ị ượ ừ c t

giá tr lôgíc c a tiên đ l n đó . ề ớ ủ ị

h.Cho bi ế ộ t n i hàm và ngo i diên c a khái ni m “phán đoán”. ủ ệ ạ

i. “Phán đoán chung là phán đoán trong đó có ngo i diên c a ch ủ ạ ủ

ng bao g m toàn b l p đ i t ng” có ph i là đ nh nghĩa khái ni m đúng v ộ ớ ố ượ ữ ồ ệ ả ị ề

m t lôgíc không ? Vì sao ? ặ

k. Phân chia khái ni m “phán đoán chung”. ệ

l.Th c hi n phép đ i l p v ng thông qua phép chuy n hoá và phép ị ữ ố ậ ự ể ệ

tiên đ nh c a lu n ba đo n. đ o ng ả c t ượ ừ ỏ ủ ề ạ ậ

Cách gi i:ả

a.Phân tích k t c u c a lu n ba đo n. ế ấ ủ ạ ậ

+Tìm k t lu n c a ba đo n d a vào các t ạ ự ậ ủ ế ừ “do v y”, “vì”. ậ

+Phân tích k t lu n đ tìm S và P. ậ ể ế

133

+Xác đ nh tiên đ l n và tiên đ nh trên c s c a S và P. ơ ở ủ ề ỏ ề ớ ị

ữ ố +Xác đ nh thu t ng gi a (M) b ng cách tìm các thu t ng gi ng ằ ữ ữ ậ ậ ị

nhau trong c hai tiên đ . ề ả

C th : ụ ể Căn c vào ng c nh c a lu n ba đo n , chúng ta có: ủ ữ ả ứ ậ ạ

+ “Phán đoán đ n nh t không là phán đoán chung” - ấ ơ k t lu n, vì nó ậ ế

trong đó: “phán đoán đ n nh t” - đ ngứ sau từ “do v y”, ậ ấ ơ ậ ch ng - thu t ữ ủ

ng nh (S), “phán đoán chung” - v ng - thu t ng l n (P). ữ ỏ ị ữ ữ ớ ậ

+ “Phán đoán chung là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ạ

ng” - ti n đ l n và g m toàn b l p đ i t ồ ộ ớ ố ượ ề ề ớ , vì nó đ ngứ tr c ướ từ “do v y” ậ

ch a P.ứ

+ “Phán đoán đ n nh t không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ủ ấ ạ ơ ủ

ng bao g m toàn b l p đ i t ng” - ti n đ nh ộ ớ ố ượ ữ ồ ề ề ỏ, vì nó đ ngứ sau từ “vì”

và ch a S.ứ

ố + “Phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao g m toán b l p đ i ủ ủ ữ ộ ớ ạ ồ

ng” - t ượ thu t ng gi a (M), vì nó có m t trong c hai tiên đ . ề ữ ữ ậ ặ ả

Vi i lu n ba đo n, chúng ta có: t l ế ạ ậ ạ

Phán đoán chung (P) là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ạ

ng (M). g m toàn b l p đ i t ồ ộ ớ ố ượ

Phán đoán đ n nh t (S) không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ủ ấ ạ ơ ủ

ng bao g m toàn b l p đ i t ng (M) ộ ớ ố ượ ữ ồ

---------------------------------------------------------------------------------

Do v y, Phán đoán đ n nh t (S) không là phán đoán chung (P). ậ ấ ơ

b.Lo i hình và ph ng th c. ạ ươ ứ

Lo i hình: Vi i d ng ký hi u lu n ba đo n, sau đó so sánh v i s t d ạ ế ướ ạ ớ ơ ệ ậ ạ

đ các lo i hình. ồ ạ

P M LH I I.

134

S M

Ph ươ ng th c: Tr ứ ướ c h t chúng ta xác đ nh d ng chung c b n c a hai ạ ơ ả ủ ế ị

ti n đ và k t lu n. Ti p theo chúng ta vi t th t ế ế ề ề ậ ế ứ ự ề ỏ : ti n đ l n, ti n đ nh , ề ớ ề ề

c ph ng th c . k t lu n thì s đ ế ẽ ượ ậ ươ ứ

Ti n đ l n: a. Ti n đ nh : e. ề ớ ề ề ề ỏ K t lu n: e. ậ ế

Ph ng th c: a e e. ươ ứ

c. Quan h và mô hình hoá quan h gi a ba thu t ng . ữ ệ ữ ệ ậ

ỏ Xét quan h gi a nh ng c p thu t ng trong tiêu đ l n, ti n đ nh và ệ ữ ề ớ ữ ữ ề ề ặ ậ

k t lu n. ế ậ

Quan h gi a: ệ ữ

-P và M là quan h đ ng nh t. ệ ồ ấ

P M

-S và M là quan h tách r i. ệ ờ

-S và P là quan h tách r i. ệ ờ

Mô hình hoá: H. 28

d.Tính chu diên c a các thu t ng . ậ ữ ủ

D aự vào b n nh n xét v tính chu diên ề ậ ố

c a các thu t ng trong phán đoán nh t ủ ữ ậ ấ

quy t đ n đ th c hi n. ể ự ế ơ ệ

S+ M+

P+ M+

S+ P+

e. Khi suy nghĩ đ tr l i câu h i này chúng ta không nên đ nh h ể ả ờ ỏ ị ướ ng

tr c nh m tránh sai l m. B i vì chúng ta hay b quy lu t tâm lý tác đ ng khi ướ ằ ầ ậ ộ ở ị

g p ph i câu h i có “đúng hay sai ?”. Do quy lu t tâm lý đó chúng ta c đ nh ặ ứ ị ả ậ ỏ

h ng đi tìm cái sai, nh ng th c ch t l i đúng. ướ ấ ạ ự ư

135

ả Chúng ta ph i d a vào hai đi u ki n đ suy lu n đúng. Chúng ta ph i ệ ả ự ề ể ậ

xem xét t ng đi u ki n. N u suy lu n vi ph m m t trong hai đi u ki n đó thì ừ ệ ề ề ệ ế ạ ậ ộ

nó sai. N u suy lu n không vi ph m đi u ki n nào thì nó đúng. ề ệ ế ậ ạ

Lu nậ ba đo n trên là đúng v m t lôgíc là vì: ề ặ ạ

+ Hai tiên đ đ u chân th c. ề ề ự

+ Nó không vi ph m các quy t c c a lu n ba đo n. ắ ủ ạ ạ ậ

f. Vi t lai ti n đ l n: ế ề ớ ề

“Phán đoán chung là phán đoán trong đó có ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ạ

ng”- a. g m toàn b l p đ i t ồ ộ ớ ố ượ

Theo “hình vuông lôgíc” chúng ta còn ph i xây d ng: e,i,o. ự ả

e - “Phán đoán chung không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ủ ạ ủ

ng bao g m toàn b l p đ i t ng”. ộ ớ ố ượ ữ ồ

i - “M t s phán đoán chung là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ộ ố ủ ạ ủ

ng bao g m toàn b l p đ i t ng”. ộ ớ ố ượ ữ ồ

ủ o- “M t s phán đoán chung không là phán đoán trong đó ngo i diên c a ộ ố ạ

ch ng bao g m toàn b l p đ i t ng”. ủ ữ ộ ớ ố ượ ồ

g.Giá tr lôgic c a tiêu đ l n: a - chân th c. ề ớ ự ủ ị

Căn c vào quan h gi a các phán đoán nh t quy t đ n trong “hình ệ ữ ế ơ ứ ấ

vuông lôgic” chúng ta có:

d i. + a – chân th c ự  e – gi ả ố

+ a – chân th c ự  i – chân th c.ự

d i. + a – chân th c ự  e – gi ả ố

Chúng ta không đ c vi t: ượ ế

d i d i, vì vi a – chân th cự  e – gi ả ố  i – chân th cự  o – gi ả ố ế ư ậ t nh v y

không hi u đúng câu h i đ t ra. ỏ ặ ể

136

g. N i hàm c a khái ni m là khái ni m đ đ nh nghĩa (Dfn), vì th ể ị ủ ệ ệ ộ ế

chúng ta ch vi c vi i khái ni m đ đ nh nghĩa ( và đ trong ngo c kép “”). ỉ ệ t l ế ạ ể ị ể ệ ặ

Khái ni m “ phán đoán” có: ệ

N i hàm: “ hình th c c a t ủ ư ứ ộ duy nh liên k t các khái ni m đ ế ệ ờ ể

ấ kh ng đ nh hay ph đ nh m t cái gì đó thu c hay không thu c v b n ch t ề ả ủ ị ẳ ộ ộ ộ ị

ng ho c quan h gi a các đ i t ng t ng”. đ i t ố ượ ệ ữ ố ượ ặ t ư ưở

duy” có d u hi n trên. - Ngo i diên: T t c “ hình th c c a t ấ ả ứ ủ ư ạ ệ ở ấ

h. “ Phán đoán chung là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao ủ ủ ữ ạ

ng” là m t đ nh nghĩa khái ni m đúng, vì: g m toàn b l p đ i t ồ ộ ớ ố ượ ộ ị ệ

+ Nó là thao tác lôgíc v ch ra n i hàm c a khái ni m “ phán đoán ộ ủ ệ ạ

chung”.

+ Nó bao g m hai thành ph n: ầ ồ

Khái ni m đ c đ nh nghĩa (Dfd): “ phán đoán chung”. Khái ni m đ ệ ượ ị ệ ể

đ nh nghĩa (Dfn): “ phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao g m toàn ị ữ ủ ủ ạ ồ

ng”. b l p đ i t ộ ớ ố ượ

+ Nó không vi ph m m t quy t c đ nh nghĩa khái ni m nào. ắ ị ệ ạ ộ

Phân chia khái ni m “ phán đoán chung”. ệ

ố Căn c vào d u hi u thu c hay không thu c v toàn b l p l p đ i ộ ớ ớ ứ ề ệ ấ ộ ộ

ng, chúng ta có: “ phán đoán kh ng đ nh chung” – a và “ phán đoán ph t ượ ẳ ị ủ

đ nh chung” – e. ị

Vi tế l ạ ề i ti n đ nh : ỏ ề

“ Phán đoán đ n nh t là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng ủ ủ ấ ạ ơ ữ

bao g m toàn b l p đ i t ng”. ộ ớ ố ượ ồ

Th c hi n chuy n hoá: ự ể ệ

“ Phán đoán đ n nh t là phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng ủ ủ ấ ạ ơ ữ

không bao g m toàn b l p đ i t ng”. ộ ớ ố ượ ồ

137

c: Th c hi n đ o ng ệ ự ả ượ

“ M t s phán đoán trong đó ngo i diên c a ch ng bao g m toàn b ạ ộ ố ữ ủ ủ ồ ộ

ng là phán đoán đ n nh t”. l p đ i t ớ ố ượ ấ ơ

2. Lo i bài t p th hai. ứ ạ ậ

Có ng i l p lu n r ng “ ông An là nhà qu n lý gi i, vì ông có t duy ườ ậ ậ ằ ả ỏ ư

a. L pậ lu n trên thu c suy lu n nào ?

lôgíc t t và phàm nh ng ng i có t duy lôgíc t t là nh ng nhà qu n lá gi i”. ố ữ ườ ư ố ữ ả ỏ

b. Phân tích k t c u c a l p lu n trên ? ế ấ ủ ậ

ậ ậ ộ

c. L pậ lu n trên dúng hay sai v m t lôgíc ? vì sao ?

ậ

ề ặ ậ

Cách gi i:ả

L p lu n trên thu c lo i suy di n gián ti p, vì l p lu n đi t cái ễ ế ậ ậ ạ ậ ậ ộ ừ

chung đ n cái riêng và có t hai ti n đ tr lên. ế ừ ề ở ề

L p lu n này là lu n ba đo n, vì nó g m ba phán đoán nh t quy t đ n. ế ơ ậ ậ ậ ạ ấ ồ

Phân tích k t c u. ế ấ

Căn c vào ng c nh c a l p lu n, chúng ta có: ủ ậ ữ ả ứ ậ

+ “Ông An là nhà qu n lý gi i” – k t lu n, vì nó đ ng tr ả ỏ ứ ế ậ ướ ừ “ c t

vì”, trong đó “ ông An” – ch ng - thu t ng nh (S), “ nhà qu n lý gi i” – v ủ ữ ữ ỏ ậ ả ỏ ị

ng --thu t ng l n (P). ữ ớ ữ ậ

+ Nh ng ng i có t duy lôgíc t t là nh ng nhà qu n lý gi i” – ữ ườ ư ố ữ ả ỏ

ti n đ l n, vì nó đ ng sau t “vì” và ch a P. ề ớ ứ ề ừ ứ

+ “ Ông An có t duy t “vì” và ư ố t” – ti n đ nh , vì nó d ng sau t ỏ ứ ề ề ừ

ch a S.ứ

+ “ Ng i có t duy lôgíc t ườ ư ố ặ t” – thu t ng gi a (M), vì nó có m t ữ ữ ậ

trong c hai ti n đ . ề ề ả

Vi i: t l ế ạ

138

i có t duy lôgíc t t (M) là nh ng nhà qu n lý t t(P). Nh ng ng ữ ườ ư ố ữ ả ố

Ông An (S) có t duy lôgíc t t (M). ư ố

........................................................

Do đó, ông An (S) là nhà qu n lý gi i (P). ả ỏ

L p lu n trên là sai v m t lôgíc, vì: ề ặ ậ ậ

+ Hai ti n đ trên đ u là chân th c. ự ề ề ề

+ L p lu n trên vi ph m quy t c 2: thu t ng gi a (M) không chu ắ ữ ữ ậ ậ ậ ạ

diên trong ti n đ nào c . ả ề ề

3. Lo i bài t p th ba. ứ ậ ạ

1/. Cho ba khái ni m “ph ng pháp”, “ ph ng pháp giáo d c”, “ ệ ươ ươ ụ

ph ươ ạ ng pháp giáo d c hi n đ i”. Hãy xây d ng lu n ba đo n đúng theo 4 lo i ự ụ ệ ạ ạ ậ

hình

khái Đây là lo i bài t p t ng h p g n nh toàn b tri th c đã h c t ầ ậ ổ ọ ừ ứ ư ạ ộ ợ

ni m cho đ n lu n ba đo n. vì nó đòi ế ệ ậ ạ ỏ h i:

- Hi u khái ni m. ệ ể

B C

- N m v ng quan h gi a hai khái ni m. ệ ữ ữ ệ ắ

- Xây d ng phán đoán nh t quy t đ n t hai klhái ni m. ế ơ ừ ự ấ ệ

- Đi u ki n v suy lu n đúng. ề ệ ề ậ

- K t c u c a lu n ba đo n, các quy t c, các lo i hình, ph ế ấ ủ ậ ạ ạ ắ ươ ứ ng th c.

H.28

- Bi t xây d ng các ti n đ chân th c ế ự ề ề ự m i có th xây d ng đ ể ự ớ ượ ậ c lu n

ba đo n đúng. ạ

Cách gi i. ả

a. B c th nh t. ứ ấ ướ

Xác đ nh quan h gi a ba khái ni m: ệ ữ ệ ị

139

Quan h gi a: ệ ữ

+ “ Ph ng pháp” (A) và “ ph ng pháp giáo d c(B) là quan h bao ươ ươ ụ ệ

hàm.

+ “ Ph ng pháp”(A) và “ ph ươ ươ ng pháp giáo d c hi n đ i” (C) là quan ệ ụ ạ

h bao hàm. ệ

+ “ Ph ươ ng pháp giáo d c” (B) và “ ph ụ ươ ạ ng pháp giáo d c hi n đ i” ụ ệ

b. B c th hai. (H.28) ướ ứ

ng ng v i t ng c p khái ni m. Xây d ng ự các phán đoán chân th cự t ươ ứ ớ ừ ệ ặ

+ Quan h th nh t có các phán đoán chân th c: ệ ứ ấ ự

“M t s ph ng pháp là ph ng pháp giáo d c”. ộ ố ươ ươ ụ

“ M t s ph ng pháp không là ph ng pháp giáo d c”. ộ ố ươ ươ ụ

“ Ph ng pháp giáo d c là ph ng pháp”. ươ ụ ươ

+ Quan h th hai có các phán đoán chân th c. ệ ứ ứ

“ M t s ph ng pháp là ph ộ ố ươ ươ ng pháp giáo d c hi n đ i”. ụ ệ ạ

“ M t s ph ng pháp không là ph ộ ố ươ ươ ng pháp giáo d c hi n đ i”. ụ ệ ạ

“ Ph ng pháp giáo d c”. ươ ng pháp giáo d c hi n đ i là ph ụ ệ ạ ươ ụ

B c th ba. ướ ứ

Căn c vào lo i hình c a lu n ba đo n, chúng ta l a ch n các phán ự ứ ủ ọ ạ ạ ậ

đoán đã xây d ng ự ở ạ trên đ đ a vào lu n ba đo n cho phù h p v i lo i ợ ớ ể ư ạ ậ

hình.

Mu n xây d ng m t lu n ba đo n đúng, chúng ta nên b t đ u t ắ ầ ừ ự ộ ố ậ ạ

lo i hình I (n u có th xây d ng đ c). T lo i hình I s d dàng suy ra ự ế ể ạ ượ ừ ạ ẽ ễ

các lo i hình khác trên c s th c hi n phép đ o ng ơ ở ự ệ ạ ả ượ ề c các ti n đ . ề

Đ ng th i, ờ ở ạ ể ả lo i hình nên ch n ti n đ l n là phán đoán chung đ đ m ề ề ớ ồ ọ

140

b o ch c ch n thu t ng gi a (M) chu diên ít nh t ữ ữ ả ấ ở ộ ề m t trong hai ti n ậ ắ ắ

đ (quy t c 2). ề ắ

Ch ng h n chúng ta ch n trong các phán đoán đã xây d ng quan h ự ở ẳ ạ ọ ệ

th nh t m t phán đoán chung đ làm ti n đ l n ng pháp giáo d c là ứ ấ ể ộ ề ề ớ : “ Ph ươ ụ

ph ng pháp”. Nh v y, chung ta d m b o ch c ch n r ng “ ph ng pháp ươ ắ ằ ư ậ ả ắ ả ươ

giáo d c” (M) chu diên. Ti p theo chúng ta tìm m t trong s b n phán đoán ố ố ụ ế ộ

thu c hai quan h còn l ng pháp giáo d c đ làm ệ ộ ạ i có v ng là “ ph ữ ị ươ ụ ể ti nề

ng pháp giáo đ nhề ỏ”. C th : “ Ph ụ ể ươ ng pháp giáo d c hi n đ i là ph ụ ệ ạ ươ

t đ y đ lu n ba đo n. d c”. Cu i cùng, chúng ta vi ụ ố ế ầ ủ ậ ạ

* Lo i hình I: ạ

Ph ng pháp giáo d c (M) là ph ng pháp giáo d c (P). ươ ụ ươ ụ

Ph ng pháp giáo d c hi n đ i (S) là ph ng pháo giáo d c (M). ươ ụ ệ ạ ươ ụ

............................................................................................

Do đó, ph ng pháp giáo d c hi n đ i (S) là ph ng pháp (P). ươ ụ ệ ạ ươ

* Lo i hình II: ạ

Chúng ta th c hi n phép đ o ng c đ i v i ti n đ l n và gi ự ệ ả ượ ề ớ ề ố ớ ữ

nguyên ti n đ nh c a lo i hình I: ỏ ủ ề ề ạ

M t s ph ng pháp (P) là ph ng pháp giaó d c (M). ộ ố ươ ươ ụ

Ph ng pháp giáo d c hi n đ i (S) là ph ng pháp giáo d c(M). ươ ụ ệ ạ ươ ụ

...........................................................................................

ng pháp giáo d c hi n đ i (S) là ph ng pháp (P). Do v y, ph ậ ươ ụ ệ ạ ươ

* Lo i hình III: ạ

Chúng ta th c hi n phép đ o ng c đ i v i ti n đ nh và gi ự ệ ả ượ ố ớ ề ề ỏ ữ

nguyên ti n đ l n c a lo i hình I: ề ớ ủ ề ạ

Ph ng pháp giáo d c (M) là ph ng pháp (P). ươ ụ ươ

141

M t s ph ng pháp tgiáo d c (M) l;à ph ộ ố ươ ụ ươ ạ ng pháp giáo d c hi n đ i ụ ệ

(S).

...........................................................................................

ng pháp (P). Vì th , ph ế ươ ng pháo giáo d c hi n đ i là ph ụ ệ ạ ươ

Ho c chúng ta t c hi n phép đ o ng c đ i v i ti n đ l n và ti n đ ự ệ ặ ả ượ ố ớ ề ề ớ ề ề

nh c a lo i hình II. ạ ỏ ủ

* Lo i hình IV: ạ

Chúng ta th c hi n phép đ o ng c đ i v i ti n đ nh c a lo i hình ự ệ ả ượ ố ớ ề ỏ ủ ề ạ

II nà gi ữ nguyên ti n đ l n. ề ề ớ

M t s ph ng pháp (P) là ph ng pháp giáo d c (M). ộ ố ươ ươ ụ

ng pháp giáo d c (M) là ph M t s ph ộ ố ươ ụ ươ ạ ng pháp giáo d c hi n đ i ụ ệ

(S).

..................................................................................................

Suy ra, ph ng pháp (P). ươ ng pháp giáo d c hi n đ i là ph ụ ệ ạ ươ

Ho c chúng ta th c hi n phép đ o ng ự ệ ặ ả ượ ề ủ c đ i v i c hai ti n đ c a ố ớ ả ề

lo i hình I. Đ c gi có th l a ch n các phán đoán khác làm ti n đ l n và ạ ộ ả ể ự ề ớ ề ọ

ti n đ nh . Đi u đó cũng có nghĩa là l a ch n các khái ni m khác nhau làm ự ề ề ệ ề ỏ ọ

thu t ng nh (S), thu t ng l n (P) và thu t ng gi a ( M). ữ ớ ữ ỏ ữ ữ ậ ậ ậ

N u câu h i yêu c u chúng ta xây d ng theo lo i hình nào thì chúng ta ự ế ầ ạ ỏ

l a ch n lu n ba đo n theo lo i hình đó. ạ ự ậ ạ ọ

2/ Cho ba khái ni m “ phán đoán”, “phán đoán chung” và “ phán đoán ệ

riêng”. Hãy xây d ng các lu n ba đo n đúng theo 4 lo i hình. ự ậ ạ ạ

A

Bài gi iả

C

B

Xác đ nh quan h gi a t ng c p khái ni m. (h.29). ệ ữ ừ ệ ặ ị

Quan h gi a: “Phán đoán” (A) và “Phán đoán chung” ệ ữ

142

(B)là quan h bao hàm. H.29 ệ

+ “Phán đoán” (A) và “Phán đoán riêng” (C) là quan h bao hàm. ệ

+“Phán đoán chung” (B) và “Phán đoán riêng” (C) là quan h tách r i . ệ ờ

T đó có các phán đoán chân th c: ự ừ

+ “M t s phán đoán là phán đoán chung”. ộ ố

+ “Phán đoán chung là phán đoán”.

+ “M t s phán đoán không là phán đoán chung” ộ ố

+ “M t s phán đoán là phán đoán riêng”. ộ ố

+ “M t s phán đoán không là phán đoán riêng”. ộ ố

+ “Phán đoán riêng là phán đoán”.

+ “Phán đoán chung không là phán đoán riêng”.

+ “Phán đoán riêng không là phán đoán chung”.

Khi xem xét quan h gi a các phán đoán trong c 3 quan h gi a các ệ ữ ệ ữ ả

khái niêm, chúng ta không th xác l p đ ể ậ ượ ữ ữ c m i quan h c a thu t ng gi a ệ ủ ậ ố

c các lu n ba v i các thu t ng bên. Do đó, chúng ta không th xây d ng đ ớ ự ữ ể ậ ượ ậ

đo n.ạ

3/. Cho ba khái ni m “đ ng t ”, “danh t ” và “t ừ ừ ệ ộ ừ ỉ ủ ch hành đ ng c a ộ

s v t”. Hãy xây d ng các lu n ba đo n. ự ậ ự ạ ậ

Bài gi i.ả

Quan h gi a: ệ ữ

+ “Đ ng t ” (A) và “danh t ” (B) là quan h tách r i. ừ ừ ệ ộ ờ

ch hành đ ng c a s v t” (C) là quan h đ ng + “Đ ng t ” (A) và “t ừ ộ ừ ỉ ủ ự ậ ệ ồ ộ

nh t.ấ

ch hành đ ng c a s v t” (C) là quan h tách + “Đ ng t ” (B) và “t ừ ộ ừ ỉ ủ ự ậ ệ ộ

r iờ

143

Từ các c p quan h đó có các c p phán đoán chân th c sau: ự ệ ặ ặ

+ Quan h th nh t: ệ ứ ấ

không là danh t ” và - “Đ ng t ộ ừ ừ

B

A C

- “Danh t không là đ ng t ”. ừ ừ ộ

+Quan h th hai: ệ ứ

là t - “Đ ng t ộ ừ ừ ỉ ch hành đ ng c a s v t” H.30 ủ ự ậ ộ

và “T ch hành đ ng c a s v t là đ ng t ”. ủ ự ậ ừ ỉ ừ ộ ộ

+Quan h th ba: ệ ứ

-“Danh t không là t ch hành c a s v t” và “t ch hành đ ng c a s ừ ừ ỉ ủ ự ậ ừ ỉ ủ ự ộ

v t không là danh t ”. ậ ừ

Xây d ng các lu n ba đo n đúng theo các lo i hình ( H.30). ự ậ ạ ạ

Trong các phán đoán v a xây d ng đ ừ ự ượ c chúng ta th y có các phán ấ

đoán ph đ nh. Vì v y k t lu n c a lu n ba đo n ph i là phán đoán ph đ nh ậ ậ ủ ủ ị ủ ị ế ậ ả ạ

(quy t c 5). ắ

Lo i hình I. ạ

(M) không là danh t (P). Đ ng t ộ ừ ừ

T ch hành đ ng c a s v t (S) là đông t (M) ủ ự ậ ừ ỉ ộ ừ

-----------------------------------------------------------------

Nên, t ch hành đ ng c a s v t (S) không là danh t (P). ừ ỉ ủ ự ậ ộ ừ

Lo i hình II. ạ

Danh t (P) không là đ ng t (M). ừ ộ ừ

T ch hành đ ng c a s v t (S) là đ ng t (M). ủ ự ậ ừ ỉ ộ ộ ừ

---------------------------------------------------------

Cho nên, t ch hành đ ng c a s v t (S) không là danh t (P). ừ ỉ ủ ự ậ ộ ừ

144

Lo i hình III. ạ

(M) không là danh t (P). Đ ng t ộ ừ ừ

(M) là t ch hành đ nh c a s v t (S). Đ ng t ộ ừ ừ ỉ ủ ự ậ ộ

---------------------------------------------------------

Suy ra, t ch hành đ ng c a s v t (S) không là danh t (P). ừ ỉ ủ ự ậ ộ ừ

Lo i hình IV. ạ

Danh t (P) không là đ ng t (M). ừ ộ ừ

(M) là t ch hành đ ng c a s v t (S). Đ ng t ộ ừ ừ ỉ ủ ự ậ ộ

-------------------------------------------------------

Vì th , t ch hành đ ng c a s v t (S) không là danh t (P). ế ừ ỉ ủ ự ậ ộ ừ

4/. Cho ba khái ni m: “s chia h t cho 2”, “s chia h t cho 4” và “s ế ế ệ ố ố ố

chia h t cho 5”. Hãy: ế

+ Thi t l p m t lu n ba đo n (tam đo n lu n ) lo i hình I, đúng v ế ậ ậ ạ ậ ạ ạ ộ ề

m t lôgíc, v i ti n đ là các phán đoán chân th c. ớ ề ự ề ặ

+ Thi t l p m t lu n ba đo n (tam đo n lu n ) lo i hình II, đúng v ế ậ ậ ạ ạ ạ ậ ộ ề

m t lôgíc, v i ti n đ là các phán đoán chân th c. ớ ề ự ề ặ

+Nêu c u trúc c a hai lu n ba đo n đã thi c. ủ ấ ậ ạ t l p đ ế ậ ượ

Bài gi i.ả

Quan h gi a: ệ ữ

+“S chia h t cho 2” (A) và “s chia h t cho 4” (B) là quan h bao ố ệ ế ế ố

hàm.

+“S chia h t cho 2” và “s chia h t cho 5” (C) là quan h giao nhau. ệ ế ế ố ố

+ “S chia h t cho 4” và “s chia h t cho 5” là quan h giao nhau. ệ ế ế ố ố

Mô hình hoá ( H.31)

145

Từ các quan h đó chúng ta có các ệ

A B A

phán đoán chân th c sau: ự

+ “ Có nh ng s chia h t cho 2 ố ữ ế

là nh ng s chia h t cho 4”. H.31 ữ ế ố

+ “ M i s chia h t cho 4 đ u chia h t cho 2”. ọ ố ế ề ế

+ “Có nh ng s chia h t cho 2 không là s chia h t cho 4”. ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 2 là s chia h t cho 5”. ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 2 không là s chia h t cho 5”. ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 5 là nh ng s chia h t cho 2”. ữ ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 5 không là nh ng s chia h t cho 2”. ữ ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 4 là nh ng s chia h t cho 5”. ữ ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 4 không là nh ng s chia h t cho 5”. ữ ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 5 là nh ng s chia h t cho 4”. ữ ữ ế ế ố ố

+ “ Có nh ng s chia h t cho 5 không là nh ng s chia h t cho 4”. ữ ữ ế ế ố ố

Xây d ng lu n ba đo n theo lo i hình: ự ậ ạ ạ

Lo i hình I: ạ

M i s chia h t cho 4 đ u là s chia h t cho 2. ề ọ ố ế ế ố

Có nh ng s chia h t cho 5 không là s chia h t cho 4. ữ ế ế ố ố

----------------------------------------------------------------

Có nh ng s chia h t cho 5 không là s chia h t cho 2. ữ ế ế ố ố

Lo i hình II: ạ

Có nh ng s chia h t cho 5 đ u là s chia h t cho 4. ữ ế ề ế ố ố

Có nh ng s chia h t cho 2 không là s chia h t cho 4. ữ ế ế ố ố

146

--------------------------------------------------------------

Có nh ng s chia h t cho 2 không là s chia h t cho 5. ữ ế ế ố ố

4. Lo i bài t p th t . ứ ư ậ ạ

Các suy lu n sau đây đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ậ

a. M i năng l ng đ u sinh ra công. ọ ượ ề

Ma sát sinh ra công.

----------------------------------

ng đ u là ma sát. M iọ năng l ượ ề

b. M i năng l ng đ u sinh ra công. ọ ượ ề

ng. Ma sát là m t d ng năng l ộ ạ ượ

--------------------------------------

Ma sát sinh ra công.

c.Ma sát sinh ra công.

ng. Ma sát là m t d ng năng l ộ ạ ượ

---------------------------------------

M i năng l ng đ u sinh ra công. ọ ượ ề

Bài gi i:ả

i bài toán này chúng ta ph i d a vào: Để gi ả ả ự

- Các đi u ki n đ m t suy lu n đúng. ể ộ ệ ề ậ

- Phân bi ệ ấ t lo i suy lu n. Các bài t p trên thu c lu n ba đo n nh t ạ ậ ạ ậ ậ ộ

quy t đ n. ế ơ

ạ - Xác đ nh giá tr lôgíc c a các ti n đ . Các ti n đ c a lu n ba đo n ề ủ ủ ề ề ề ậ ị

ị đ u chân th c. ề ự

- Đ a các lu n ba đo n v các lo i hình. ạ ư ề ậ ạ

- Xét quy t c c a các lo i hình. ắ ủ ạ

147

- Xét tính chu diên c a các thu t ng a (M) trong các lu n ba đo n. ữ ủ ậ ậ ạ

Cụ th :ể

ng (S) đ u sinh ra công (M). a.M i năng l ọ ượ ề

Ma sát (P) sinh ra công (M).

------------------------------------------

ng (S) đ u là ma sát (P). M iọ năng l ượ ề

Ta có: P.......M Lo i hình II. ạ

S.......M

ẳ Suy lu n vi ph m quy t c lo i hình, vì ti n đ nh là phán đoán kh ng ề ề ạ ậ ắ ạ ỏ

đ nh không ph i phán đoán ph đ nh. ị ủ ị ả

M không chu diên trong ti n đ nào. ề ề

Suy lu n trên là sai v m t lôgíc. ề ặ ậ

b. M i năng l ng (M) đ u sinh ra công (P). ọ ượ ề

Ma sát (S) là m t d ng năng l ng (M). ộ ạ ượ

----------------------------------------------

Ma sát (S) sinh ra công (P).

Ta có: M.......P Lo i hình I. ạ

S.......M

Suy lu n không vi ph m quy t c lo i hình. ạ ậ ạ ắ

M chu diên trong ti n đ l n. ề ớ ề

Suy lu n trên là đúng v m t lôgíc. ề ặ ậ

c. Ma sát (M) sinh ra công (P).

Ma sát (M) là m t d ng năng l ng (S). ộ ạ ượ

148

--------------------------------------------

M i năng l ng (S) sinh ra công (P). ọ ượ

Ta có: M.......P Lo i hình III. ạ

M.......S

Suy lu n không vi ph m quy t c lo i hình. ạ ậ ạ ắ

M chu diên trong c hai ti n đ l n. ề ớ ề ả

Suy lu n trên là đúng v m t lôgíc. ề ặ ậ

6. Lu n ba đo n rút g n ( lu n hai đo n). ọ ậ ạ ạ ậ

Lu nậ hai đo n là lu n ba đo n rút g n tr ng đó b m t ti n đ hay ỏ ộ ề ề ọ ọ ậ ạ ạ

m t k t lu n. ộ ế ậ

Thí d :ụ

+ Lu n ba đo n b qua ti n đ l n: ỏ ề ớ ề ậ ạ

“ Anh là ng i s ng trên lãnh th c a n c Vi ườ ố ổ ủ ướ ệ ẩ t Nam, nên anh ph i

tuân theo pháp lu t n c Vi t Nam”. ậ ướ ệ

+ Lu n ba đo n b qua ti n đ nh : ỏ ỏ ề ề ậ ạ

i s ng trên lãnh th c a n c Vi t Nam đ u ph i tuân “ M i ng ọ ườ ố ổ ủ ướ ệ ề ả

theo pháp lu t n c Vi t Nam, nên anh ph i tuân theo pháp lu t c a n ậ ướ ệ ậ ủ ả ướ c

Vi t Nam”. ệ

Lu n hai đo n đ ạ ậ ượ ử ụ c s d ng r t r ng rãi trong t ấ ộ ư duy c a con ng ủ ườ i.

Song trong nhi u tr ề ườ ng h p, nh t là khi c n ph i phát hi n sai l m, chúng ta ả ệ ầ ầ ấ ợ

c n ph i chuy n lu n hai đo n thành lu n ba đo n hoàn ch nh. V y làm th ầ ể ả ậ ạ ậ ạ ậ ỉ ế

nào đ có th chuy n nhanh và chính xác lu n hai đo n v lu n ba đo n hoàn ề ậ ể ể ể ạ ậ ạ

ch nh? Mu n th c hi n t ệ ố ự ố ỉ t vi c đó, chúng ta ph i n m th t v ng nhi u tri ả ắ ậ ữ ệ ề

th c lôgíc h c.Nh ng tri th c c th là: b n d ng chung c b n c a phán ứ ụ ể ơ ả ủ ứ ữ ạ ọ ố

ắ đoán nh t quy t đ n ( a, e, o,i), k t c u c a lu n ba đo n, nh ng quy t c ế ấ ế ơ ữ ủ ấ ậ ạ

149

chung và các tr ng h p ngo i l , lo i hình và ph ườ ạ ệ ợ ạ ươ ng th c c a lu n ba ủ ứ ậ

đo n.ạ

Đ ng th i, chúng ta c n ph i n m v ng cách bi u th lu n ba đo n: ả ắ ị ậ ữ ể ầ ạ ồ ờ

+ Ti n đ , ti n đ , k t lu n. ề ề ề ế ề ậ

+Ti n đ , k t lu n, ti n đ . ề ề ế ề ề ậ

+ K t lu n, ti n đ , ti n đ . ề ề ề ề ế ậ

H nơ n a, chúng ta ph i ghi ng cách bi u th lu n ba đo n: ớ ị ậ ữ ể ả ạ

cũng đ ng tr c các t “ vì”, “ b i vì”... + K t lu n bao gi ậ ế ờ ứ ướ ừ ở

cũng đ ng tr c sau t “ nên”, “cho nên”, “ do + K t lu n bao gi ậ ế ờ ứ ướ ừ

v y”, “ vì th ”... ậ ế

cũng đ ng tr c các t “ nên”, “ cho nên”, “do đó”, “ + Ti n đ bao gi ề ề ờ ứ ướ ừ

do v y”... ậ

cũng đ ng sau các t “vì”, “b i vì”, do đó”... + Ti n đ bao gi ề ề ờ ứ ừ ở

PH ƯƠ Ạ NG PHÁP CHUY N LU N HAI ĐO N V LU N BA ĐO N Ậ Ạ Ậ Ể Ề

HOÀN CH NHỈ

Ề A. NH NG V N Đ CHUNG Đ I V I LU N HAI ĐO N BI T TI N Ố Ớ Ữ Ấ Ậ Ạ Ề Ế

Đ L N VÀ K T LU N Ề Ớ Ậ HO C BI T TI N Đ NH VÀ K T LU N Ỏ Ặ Ậ Ế Ế Ề Ề Ế

nguyên phán Khi khôi ph c lu n ba đo n hoàn ch nh chúng ta c n ạ ầ gi ụ ậ ỉ ữ

đoán cho tr cướ . Chúng ta ch có quy n thay đ i phán đoán do chúng ta xây ề ổ ỉ

d ng.ự

Tr cướ h t chúng ta c n ầ phân tích lu n hai đo n: ậ ạ ế

+ Xác đ nh k t lu n b ng các t “vì”, “ b i vì”, “ nên”, .., t đó xác ế ậ ằ ị ừ ở ừ

đ nh P và S. ị

+ Xác đ nh ti n đ cho tr c là ti n đ l n hay ti n đ nh trên c ề ề ị ướ ề ề ớ ề ề ỏ ơ

s ti n đ đó ch a P hay S. ở ề ề ứ

150

+ Xây d ng ti n đ còn thi u ( ti n đ nh hay ti n đ l n). ề ề ỏ ề ề ớ ề ề ự ế

Khi xây d ng ti n đ còn thi u chúng ta ph i chú ý: ề ề ự ế ả

D aự vào lo i hình c a lu n ba đo n. ủ ạ ậ ạ

- N u k t lu n là phán đoán kh ng đ nh thì c hai ti n đ là phán ẳ ề ề ế ế ậ ả ị

đoán kh ng đ nh ( tè n i kh ng đ nh). ố ẳ ẳ ị ị

- N u k t lu n là phán đoán ph đ nh thì d t khoát m t trong hai ủ ị ứ ộ ế ế ậ

ti n đ là phán đoán ph đ nh. ề ề ủ ị

- N u ti n đ cho tr ề ế ề ướ ả c là phán đoán kh ng đ nh thì ti n đ ph i ề ề ẳ ị

xây d ng là phán đoán ph đ nh. ủ ị ự

c là phán đoán ph đ nh thì ti n đ ph i xây N u ti n đ cho tr ề ề ế ướ ề ề ả ủ ị

d ng là phán đoán kh ng đ nh. ự ẳ ị

ạ Đ tránh sai l m trong quá trình ti n hành khôi ph c lu n ba đo n ụ ế ể ầ ậ

ệ hoàn ch nh thì lu n hai đo n khi ch a thành th o, chúng ta th c hi n ư ự ậ ạ ạ ỉ

c sau: t ng b ừ ướ

+ B ướ c m t: Vi ộ ế ề t ti n đ cho tr ề ướ ệ c và k t lu n, k c các kí hi u ể ả ế ậ

c a các thu t ng . ữ ủ ậ

+ B nhiên) vào ướ c hai: Thay th các thu t ng ( b ng ngôn ng t ậ ữ ự ữ ế ằ

các ký hi u trong ti n đ ph i xây d ng theo lo i hình c a lu n ba đo n. ự ề ề ả ủ ệ ạ ạ ậ

+ B c ba: Xác đ nh t n i ( kh ng đ nh hay ph đ nh). ướ ị ừ ố ủ ị ẳ ị

+ B c b n: Vi bi u th l t t ng t t) vào ti n đ ướ ố ế ừ ể ị ượ ừ ( n u c n thi ế ầ ế ề ề

ph i xây d ng trên c s n i dung c u phán đoán đó. Chúng ta th ng b ơ ở ộ ự ả ả ườ ỏ

qua b ướ c này, nên cũng d dàng m c sai l m. ễ ắ ầ

B. NH NG TR Ữ ƯỜ NG H P C TH Ợ Ụ Ể

1. Bi t ti n đ l n và k t lu n. ế ề ề ớ ế ậ

Có hai tr ườ ng h p: ợ

c, thu t ng l n (P) đ ng sau: + Thu t ng gi a (M) đ ng tr ữ ữ ứ ậ ướ ữ ớ ứ ậ

151

M......P, khôi ph c theo lo i hình I ho c lo i hình III. ạ ụ ạ ặ

c, thu t ng gi a (M) đ ng sau. + Thu t ng l n (P) đ ng tr ữ ớ ứ ậ ướ ữ ữ ứ ậ

P.......M, khôi ph c theo lo i hình II ho c lo i hình IV. ạ ụ ặ ạ

2. Bi t ti n đ nh và k t lu n. ế ề ề ỏ ế ậ

Có hai tr ườ ng h p: ợ

c, thu t ng gi a (M) đ ng sau. + Thu t ng nh (S) đ ng tr ữ ỏ ứ ậ ướ ữ ữ ứ ậ

S......M, khôi ph c theo lo i hình I ho c lo i hình II. ạ ụ ạ ặ

c, thu t ng nh đ ng sau: + Thu t ng gi a (M) đ ng tr ữ ữ ứ ậ ướ ữ ỏ ứ ậ

M......S, khôi ph c theo lo i hình III ho c lo i hình IV. ạ ụ ặ ạ

3. Bi ế t hai ti n đ . ề ề

ữ ồ + Xác đ nh thu t ng gi a (M) b ng cách phát hi n thu t ng đ ng ằ ữ ữ ệ ậ ậ ị

nh t d a vào các t ấ ự ừ ố gi ng nhau trong c hai ti n đ . ề ề ả

+ Xác đ nh thu t ng nh (S) và thu t ng l n (P) d a vào đ nh nghĩa ữ ớ ự ữ ậ ậ ỏ ị ị

suy di n.ễ

+ Vi t k t lu n vào các quy t c c a lôgíc h c. ế ế ắ ủ ậ ọ

N uế hai ti n đ là phán đoán kh ng đ nh thì k t lu n là phán đoán ẳ ế ề ề ậ ị

kh ng đ nh.N u m t trong hai ti n đ là phán đoán ph đ nh thì k t lu n là ề ủ ị ề ế ế ẳ ậ ộ ị

phán đoán ph đ nh. ủ ị

Các thí d .ụ

1.Cho lu n hai đo n sau: “ Suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t hai ậ ượ ễ ế ậ ạ ừ

ti n đ tr lên là suy di n gián ti p, nên phép đ o ng ề ở ế ề ễ ả ượ ễ c không là suy di n

gián ti p”.ế

Cách gi i.ả

Căn c vào ng c nh c a lu n hai đo n, chúng ta có: ữ ả ứ ủ ậ ạ

152

+ “ Phép đ o ng c không là suy di n gián ti p”- ả ượ ế ễ ứ k t lu n, vì nó đ ng ế ậ

c” – “ sau từ “nên”, trong đó “ phép đ o ng ả ượ ch ng , thu t ng nh (S), ậ ủ ữ ữ ỏ

suy di n gián ti p” ế – v ng - thu t ng l n(P). ị ữ ữ ớ ậ ễ

+ “ Suy di n trong đó k t lu n đ c rút t lên là suy ễ ế ậ ượ ừ hai ti n đ tr ề ề ở

di n gián ti p” ế – ti n đ l n, vì nó đ ng ề ề ớ ứ tr ễ c ướ từ “nên” và ch a (P). ứ

+ “Suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ế ễ ậ ượ ừ ậ hai ti n đ tr lên”- thu t ề ở ề

ng gi a (M), ữ ữ vì trong ti n đề ề l n ớ chỉ có M và P.

Lu n ba đo n hoàn ch nh thi u ti n đ ề ề nh .ỏ ế ậ ạ ỉ

Khôi ph c lu n ba đo n hoàn ch nh, chúng ta có : ụ ậ ạ ỉ

( Chú ý: tuỳ theo yêu c u c a câu h i đ xây d ng lu n ba đo n theo ỏ ể ủ ự ầ ậ ạ

lo i hình b t bu c hay không b t bu c). ắ ạ ắ ộ ộ

- Xây d ng theo lo i hình I: ự ạ

Suy di n trong đó k t lu n đ c rút t hai ti n đ tr lên (M) là suy ế ễ ậ ượ ừ ề ở ề

di n gián ti p (P). ễ ế

Phép đ o ng c rút ả ượ c (S) không là suy di n trong đó k t lu n đ ễ ậ ượ ế

hai ti n đ tr lên (M). t ừ ề ề ở

-------------------------------------------------------------

Phép đ o ng c (S) không là suy di n gián ti p (P). ả ượ ễ ế

- Xây d ng theo lo i hình III: ự ạ

Suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t hai ti n đ tr lên (M) không ễ ế ậ ượ ừ ề ở ề

th là suy di n gián ti p (P) ễ ế ể

Suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t hai ti n đ tr lên(M) ậ ượ ế ễ ừ ề ở ề

không th là phép đ o ng c (S) ể ả ượ

-------------------------------------------------------------

Phép đ o ng c (S) không là suy di n gián ti p (P). ả ượ ễ ế

153

ấ 1. Cho lu n hai đo n: “Khái ni m chung không là khái ni m đ n nh t, ệ ệ ạ ậ ơ

vì nó không là khái ni m mà ngo i di n ch ch a m t đ i t ng”. ộ ố ượ ỉ ứ ệ ệ ạ

Cách gi i.ả

Căn c vào ng c nh c a lu n hai đo n, chúng ta có: ủ ữ ả ứ ậ ạ

+ “Khái ni m chung không là khái ni m đ n nh t” – ệ ệ ấ ơ k t lu n, vì nó ậ ế

“vì”, trong đó “khái ni m chung” – ch ng -thu t ng nh đ ng ứ tr cướ t ừ ệ ủ ữ ữ ậ ỏ

(S), “khái ni m đ n nh t” ệ ấ –v ng - thu t ng l n (P). ị ữ ữ ớ ậ ơ

ỉ ứ + “Nó (khái ni m chung ) không là khái ni m mà ngo i di n ch ch a ệ ệ ệ ạ

m t đ i t ng” – ti n đ nh , vì nó đ ng ộ ố ượ ề ề ỏ ứ sau t ừ “vì” và ch a (S). ứ

ng” + “Khái ni m mà ngo i di n ch ch a m t đ i t ạ ộ ố ượ ỉ ứ ệ ệ –thu t ngậ ữ

gi a (M), vì trong ti n đ S và M. ề ề nh ỏ ch ch a có ỉ ứ ữ

Lu n ba đo n hoàn ch nh thi u ti n đ l n. ề ề ớ ế ậ ạ ỉ

Khôi ph c lu n ba đo n hoàn ch nh, chúng ta có: ạ ụ ậ ỉ

+ Xây d ng theo lo i hình II: ự ạ

ộ Khái ni m đ n nh t (P) là khái ni m mà ngo i di n ch ch a m t ạ ệ ỉ ứ ơ ệ ệ ấ

ng (M) đ i t ố ượ

ộ Khái ni m chung (S) không là khái ni m mà ngo i di n ch ch a m t ỉ ứ ệ ệ ệ ạ

ng (M) đ i t ố ượ

------------------------------------------------------------

Khái ni m chung (S) không là khái ni m đ n nh t (P). ệ ệ ấ ơ

+ X ây d ng theo lo i hình I: ự ạ

Khái ni m mà ngo i diên ch ch a m t đ i t ng (M) là khái ộ ố ượ ỉ ứ ệ ạ

ni m đ n nh t (P). ơ ệ ấ

ộ Khái ni m chung (S) không là khái ni m mà ngo i diên ch ch a m t ỉ ứ ệ ệ ạ

ng (M) đ i t ố ượ

154

----------------------------------------------------------------

Khái ni m chung (S) không là khái ni m đ n nh t (P). ệ ệ ấ ơ

ế 2. Cho lu n hai đo n: “Suy di n tr c ti p là suy di n trong đó k t ự ế ễ ễ ậ ạ

c rút ra t m t ti n đ , mà ph p đ i l p v ng là suy di n trong đó lu n đ ậ ượ ừ ộ ề ố ậ ữ ế ễ ề ị

c rút ra t m t ti n đ ”. k t lu n đ ế ậ ượ ừ ộ ề ề

Cách gi i.ả

Căn c vào ng c nh c a lu n hai đo n, chúng ta có: ữ ả ủ ứ ậ ạ

* “Suy di n trong đó k t lu n đ c rú ra t m t ti n đ ” ế ễ ậ ượ ừ ộ ề ề – thu tậ

ng gi a (M), vì nó có m t trong c hai ti n đ . ề ề ữ ữ ặ ả

ậ Lu n ba đo n hoàn ch nh thi u k t lu n. Khôi ph c k t lu n, ế ụ ế ế ạ ậ ậ ỉ

chúng ta có:

* D a vào b n ch t c a suy di n, chúng ta có: ấ ủ ự ễ ả

+Cách th nh t. ứ ấ

- “Phép đ i l p v ng ” ố ậ ị ữ – ch ng - thu t ng nh (S). ữ ỏ ủ ữ ậ

- “Suy di n tr c ti p” ễ ự ế – v ng - thu t ng l n (P). ị ữ ữ ớ ậ

K t lu n là: “Phép đ i l p v ng (S) là suy di n tr c ti p (P)”. ế ậ ự ế ị ữ ố ậ ễ

Lu n ba đo n hoàn ch nh: ạ ậ ỉ

Suy di n tr c ti p (P) là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ự ế ễ ế ễ ậ ượ ừ

m t ti n đ (M). ộ ề ề

Phép đ i l p v ng (S) là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ố ậ ữ ế ễ ậ ị ượ ừ

m t ti n đ (M). ộ ề ề

......................................................................................................

Phép đ i l p v ng (S) là Suy di n tr c ti p (P). ố ậ ị ữ ự ế ễ

+ Cách th hai: ứ

-“ Suy di n tr c ti p ” ễ ự ế –ch ng - thu t ng nh (S). ậ ữ ỏ ủ ữ

155

-“Phép đ i l p v ng ố ậ ị ữ” - v ng - thu t ng l n (P). ị ữ ữ ớ ậ

K t lu n là: ế ậ “Có nh ng suy di n tr c ti p (S) là phép đ i l p v ng ế ố ậ ự ữ ễ ị ữ

tr c ti p (P)”. ự ế

Lu n ba đo n hoàn ch nh: ạ ậ ỉ

Phép đ i l p v ng (P) là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ố ậ ữ ế ễ ậ ị ượ ừ

m t ti n đ (M). ộ ề ề

Suy di n tr c ti p (S) là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ự ễ ế ế ễ ậ ượ ừ

m t ti n đ (M). ộ ề ề

..................................................................................................................

Có nh ng suy di n tr c ti p (S) là phép đ i l p v ng (P). ố ậ ị ữ ự ế ữ ễ

3. Có ng

i l p lu n r ng: “Anh Dân là sinh viên, vì anh y nghiên ườ ậ ậ ằ ấ

c u lôgíc h c”. ứ ọ

L p lu n trên thu c lo i suy lu n nào ? ậ ậ ạ ậ ộ

Phân tích k t c u c a l p lu n đó. ế ấ ủ ậ ậ

L p lu n đó đúng hay sai v m t lôgíc ? Vì sao? ề ặ ậ ậ

Cách gi i.ả

ậ Căn c vào ng c nh c a l p lu n, chúng ta th y l p lu n ủ ậ ấ ậ ữ ả ứ ậ

cái chung t thu c lo i suy di n, vì l p lu n di t ễ ộ ậ ạ ậ ừ ớ ụ ể ậ i cái riêng, c th l p

lu n thu c lo i hai đo n, vì nó ch có m t ti n đ và k t lu n ộ ề ậ ( ho c trặ ộ ế ề ậ ạ ạ ỉ ả

iờ : vì nó ch có hai ti n đ , l ề ề n u cho tr ế ỉ ướ c hai ti n đ ). ề ề

Phân tích k t c u. ế ấ

Căn c ng c nh c a l p lu n, chúng ta có: ứ ữ ả ủ ậ ậ

”- k t lu n, vì nó đ ng + “Anh D n là sinh viên ầ ứ tr ế ậ c ướ t ừ “vì”, trong

“sinh viên”-v ng - thu t ng đó “anh D n” ầ – ch ng - thu t ng nh (S), ữ ỏ ủ ữ ậ ị ữ ậ ữ

l n (P). ớ

156

+ “Anh y (anh D n) là sinh viên” – ầ ấ ti n đ nh , vì nó đ ng ỏ ề ề ứ sau từ

“vì” và ch a thu t ng ứ ậ ữ nh (S). ỏ

+ “Ng i nghiên c u lôgíc h c” ườ ọ – thu t ng gi a (M) ữ ữ ậ ứ , vì trong ti nề

đ nh ề ỏ ch ch a thu t ng nh (S) và thu t ng gi a (M). ữ ỏ ữ ữ ỉ ứ ậ ậ

Khôi ph c lu n ba đo n hoàn ch nh, chúng ta có: ạ ụ ậ ỉ

Có nh ng ng ữ ườ i nghiên c u lôgíc h c (M) là sinh viên (P). ọ ứ

Anh Dân (S) nghiên c lôgíc h c (M). ứ ọ

.....................................................

Anh Dân (S) là sinh viên (P).

Ho c:ặ

Sinh viên (P) nghiên c u lôgíc h c (M). ứ ọ

Anh Dân (S) nghiên c u lôgíc h c (M). ứ ọ

--------------------------------------------------------

Anh Dân (S) là sinh viên (P).

(Chúng ta ch c n khôi ph c theo m t trong hai lo i hình). ỉ ầ ụ ạ ộ

c.+ ng h p th nh t tr Ở ườ ứ ấ : L p lu n v a vi ph m quy t c lo i hình I ậ ừ ạ ậ ắ ạ ợ ( ti nề

đ l n là phán đoán riêng, ch không ph i phán đoán chung), ứ ề ớ ả ạ v a vi ph m ừ

quy t cắ 2 (M không chu di n trong ti n đ nào c ). ề ề ệ ả

Vì v y l p lu n trên là sai v m t lôgíc. ề ặ ậ ậ ậ

+ Trong tr ng h p th hai: ườ ứ ợ ạ L p lu n v a vi ph m quy t c lo i ậ ừ ạ ắ ậ

hình II (ti n đ nh là phán đoán kh ng, ch không ph i phán đoán ph đ nh) ủ ị ứ ề ề ẳ ả ỏ

(M không chu di n trong ti n đ nào c ). v a vi ph m quy t c 2 ừ ắ ạ ề ề ệ ả

Vì v y, l p lu n trên là sai v m t lôgíc. ậ ậ ề ặ ậ

IV. LU N BA ĐO N PH C VÀ LU N BA ĐO N PH C RÚT G N Ọ Ứ Ứ Ạ Ậ Ậ Ạ

A. LU N BA ĐO N PH C Ứ Ậ Ạ

157

1.Đ nh nghĩa. ị

Lu n ba đo n ph c là lu n ba đo n trong đó liên k t m t s lu n ba ộ ố ậ ứ ế ạ ậ ạ ậ

đo n sao cho k t lu n c a lu n ba đo n tr ậ ủ ế ạ ạ ậ ướ ạ c là ti n đ c a lu n ba đo n ề ủ ề ậ

ti p theo. ế

Th c ch t c a lu n ba đo n ph c là s liên k t các lu n ba đo n. Vì ứ ấ ủ ự ự ế ậ ạ ậ ạ

th , đ n m ch c lu n ba đo n ph c chúng ta ph i n m th t v ng lu n ba ế ể ắ ậ ữ ả ắ ứ ắ ậ ạ ậ

đo n.ạ

2. Các lo i lu n ba đo n ph c. ứ ậ ạ ạ

a. Lu n ba đo n ph c ti n. ứ ế ậ ạ

ậ ủ Lu n ba đo n ph c ti n là lu n ba đo n ph c trong đó k t lu n c a ứ ứ ế ế ạ ậ ạ ậ

lu n ba đo n tr ạ ậ ướ c là ti n đ l n c a lu n ba đo n ti p theo. ậ ề ớ ủ ế ề ạ

S đ : T t c A là B ấ ả ơ ồ

T t c C là A ấ ả

T t c C là B ấ ả

T t c D là C ấ ả

.......................

T t c D là B. ấ ả

N u các phán đoán đ u là phán đoán có đi u ki n thì công th c s ứ ẽ ề ệ ề ế

là:

( a  b) (cid:217) ( c  a) (cid:217) ( c b ) (cid:217) ( d c ) (db).

b.Lu n ba đo n ph c lùi. ứ ạ ậ

Lu n ba đo n ph c lùi là lu n ba đo n trong đó k t lu n c a lu n ba ậ ủ ứ ế ậ ậ ạ ậ ạ

c là ti n đ nh c a lu n ba đo n ti p theo. đo n tr ạ ướ ỏ ủ ề ề ế ậ ạ

S đ : T t c B là C ấ ả ơ ồ

T t c A là B ấ ả

158

T t c C là D ấ ả

T t c A là C ấ ả

...................

T t c A là D ấ ả

N u các phán đoán đ u là phán đoán có đi u ki n thì công th c s là: ứ ẽ ề ề ệ ế

( b  c) (cid:217) (a  b) (cid:217) ( c d ) (cid:217) ( a  c ) (a d ).

B. LU N BA ĐO N PH C RÚT G N Ọ Ứ Ạ Ậ

1.Đ nh nghĩa. ị

ộ ề Lu n ba đo n ph c rút g n là lu n ba đo n ph c b qua m t ti n ứ ỏ ứ ạ ậ ạ ậ ọ

đ c a lu n ba đo n ti p theo. ề ủ ế ạ ậ

2. Các lo i lu n ba đo n ph c rút g n. ứ ọ ậ ạ ạ

a. Lu n ba đo n ph c rút g n ti n. ọ ế ứ ậ ạ

Lu n ba đo n ph c rút g n ti n là lu n ba đo n ph c ti n b qua ế ứ ế ứ ậ ạ ậ ạ ỏ ọ

ti n đ l n c a lu n ba đo n ti p theo. ậ ề ớ ủ ế ề ạ

S đ : T t c A là B ấ ả ơ ồ

T t c C là A ấ ả

T t c D là C ấ ả

...................

T t c D là B. ấ ả

t c C là B”. Lu n ba đo n ph c rút g n ti n b qua ti n đ l n: “t ọ ề ớ ứ ề ế ậ ạ ỏ ấ ả

 b) (cid:217) (c  a) (cid:217) (d  c))  (d  b). Công th c: ((a ứ

b. Luân ba đo n ph c rút g n lùi. ứ ọ ạ

Luân ba đo n ph c rút g n lùi là luân ba đo n ph c lùi b qua ti n đ ứ ứ ề ạ ạ ỏ ọ ề

nh c a lu n ba đo n ti p theo. ỏ ủ ế ậ ạ

159

S đ : T t c A là B ấ ả ơ ồ

T t c B là C ấ ả

T t c C là D ấ ả

...................

T t c A là D. ấ ả

t c A là C. Lu n ba đo n ph c rút g n lùi b qua ti n đ nh : t ọ ỏ ấ ả ứ ề ề ậ ạ ỏ

 b) (cid:217) (b  c) (cid:217) (c  d))  (a  d). Công th c: ((a ứ

V. LU N BA ĐO N H P HAI Ợ Ạ Ậ

Lu n ba đo n h p hai là lu n ba đo n ph c rút g nc hai ti n đ ứ ề ạ ậ ậ ạ ợ ố ề

đ u là lu n hai đo n. ậ ề ạ

S đ : ơ ồ

* Lu n ba đo n th nh t: ứ ấ ậ ạ

B là C

A là B Lu n hai đo n th nh t: A là C, vì A là B. ứ ấ ạ ậ

..........

A là C

* Lu n ba đo n th hai: ứ ạ ậ

E là A

D là E Lu n hai đo n th hai: D là A, vì D là E. ứ ậ ạ

............

D là A.

* Lu n ba đo n th ba; ứ ạ ậ

A là C

160

D là A

..........

D là C

K t lu n: D là C ế ậ

S đ chung: A là C, vì A là B. ơ ồ

D là A, vì D là E

......................

D là C.

Công th c : (( b  c) (cid:217) (a  b) (cid:217) (e  a) (cid:217) (d  e))  (d  c ). ứ

((d  e) (cid:217) (e  a) (cid:217) (a  b) (cid:217) (b  c))  (d  e ).

VI. SUY LU N CÓ ĐI U KI N Ậ Ệ Ề

1. Suy lu n có đi u kiên thu n tuý. ề ậ ầ

a. Đ nh nghĩa. ị

Suy lu n có đi u kiên thu n tuýlà suy di n trong đó hai ti n đ và ề ễ ề ề ậ ầ

k t lu n là các phán đoán có đi u ki n. ế ề ệ ậ

b. S đ : ơ ồ a  b Công th cứ : ((a  c) ^ (b  c))  (a  c).

b  c

.........

a  c.

L u ý: H qu c a ti n đ th nh t là c s c a ti n đ th hai. ề ứ ấ ơ ở ủ ề ả ủ ề ề ứ ư ệ

L p lu n: H qu c a h qu là h qu s a c s . ả ủ ơ ở ả ủ ệ ệ ệ ậ ậ ả

Thí d :ụ

161

N u phán đoán này là phán đoán kh ng đ nh chung (a) thì nó là ế ẳ ị

phán đoán kh ng đ nh ( b). ẳ ị

N u nó là phán đoán kh ng đ nh (b) thì nó là phán đoán (c). ế ẳ ị

Phán đoán này là phán đoán kh ng đ nh chung (a) thì nó là phán ẳ ị

đoán (c).

Ho c: ặ S đơ ồ : a  b Công th cứ : ((a  c) ^ (a  b)  b.

a  b

........

2. Suy lu n nh t quy t có đi u ki n. ề ế ệ ậ ấ

ộ a. Suy lu n nh t quy t d n có đi u ki n là suy di n trong đó m t ề ế ơ ệ ễ ậ ấ

ti n đ là phán đoán có đi u ki n, ti n đ kia và k t lu n là phán đoán ế ề ề ệ ề ề ề ậ

nh t quy t. ế ấ

b. S đ ph ng th c kh ng đ nh. ơ ồ ươ ứ ẳ ị

a  b Công th c: (a  b) ^ a  b. ứ

a .

........

Thí d :ụ

M t s chia h t cho 9 thì chia h t cho 3. ộ ố ế ế

S 63 chia h t cho 9. ế ố

.............................

Nên, s 63 chia h t cho 3. ế ố

162

c.S đ ph ng th c ph đ nh. ơ ồ ươ ủ ị ứ

a  b Công th cứ : (a  b) ^ ￹ b ￹ a.

￹ b.

........

￹ a.

Thí d :ụ

M t s chia h t cho 9 thì chia h t cho 3. ộ ố ế ế

S 82 không chia h t cho 3. ế ố

...............................................

Nên s 82 không chia h t cho 9. ế ố

kh ng đ nh c s đ klha ng đ nh h qu và t Quy t cắ : Suy lu n đi t ậ ừ ẳ ơ ở ể ẻ ệ ả ị ị ừ

ph đ nh h qu đ ph đ nh c s . ơ ở ả ể ủ ị ủ ị ệ

N u suy lu n vi ph m quy t c s d n đ n sai l m. ắ ẽ ẫ ế ế ạ ậ ầ

Thí d :ụ

N u tr i m a thì đ t. ư ế ờ ng ườ ướ

Tr i không m a. ờ ư

............................

Suy ra, đ ng không t. ườ ướ

K t lu n sai, vì suy lu n ng ế ậ ậ ượ c quy t c ắ

VII. SUY LU N PHÂN LI T Ậ Ệ

Suy lu n phân li ậ ệ ộ ố ề t là suy di n gián ti p trong đó m t hay m t s ti n ế ễ ộ

thay phán đoán nh t quy t. đ là phán đoán phân li ề ệ ế ấ

1.Suy lu n phân li ậ ệ t thu n tuý: ầ

163

t thu n tuý là suy lu n phân li Suy lu n phân li ậ ệ ầ ậ ệ ề t trong đó các ti n

t. đ vah k t lu n là các phán đoán phân li ề ế ậ ệ

K t c u: S là A ho c B ho c C. ế ấ ặ ặ

A là A1 ho c Aặ

2 ho c B ho c C.

................................

S là A1 ho c Aặ ặ ặ

(cid:218) b (cid:218) c Sơ đ : a ồ

a1 (cid:218) a2.

---------

(cid:218) a1 a2 (cid:218) b (cid:218) c

(cid:218) (cid:218) b (cid:218) c ) (cid:217) (a1 (cid:218) a2)  (a1 a2 (cid:218) b (cid:218) c). Công th c: ( a ứ

t . 2. Suy lu n nh t quy t phân li ấ ế ậ ệ

Suy lu n nh t quy t phân li ấ ế ậ ệ t là suy lu n phân li ậ ệ ộ ề t trong đó m t ti n

t, ti n đ kia và k t lu n là phán đoán nh t quy t. đ là phán đoán phân li ề ệ ế ế ề ề ậ ấ

t có hai ph ng th c: Suy lu n nh t quy t phân li ấ ế ậ ệ ươ ứ

a.Ph ươ ng th c kh ng đ nh – ph đ nh. ị ủ ị ứ ẳ

K tế c u:ấ a ho c b ; a ho c b. ặ ặ

a. b.

........... ..........

￹ b. ￹ a.

b. ; a (cid:218) b. Sơ đ :ồ a (cid:218)

a. b.

........... ...........

a. ￹ b. ￹

164

b) (cid:217) a ￹ b ; (a (cid:218) b) (cid:217) b ￹ a . Công th cứ : (a (cid:218)

b. Ph ng th c ph đ mh – kh ng đ nh. ươ ủ ị ứ ẳ ị

￹ a.

￹ b

K tế c uấ : a ho c b ; a ho c b. ặ ặ

.............. ....................

b. a.

￹ a.

￹ b

(cid:218) S đ : a b. ; a (cid:218) b. ơ ồ

.............. ....................

b. a.

￹ a b ; (a (cid:218)

(cid:218) b) (cid:217) b) (cid:217) ￹ b a. Công th c: (a ứ

t ph i phân chia khái ni m theo đúng các Quy t cắ : Suy lu n phân li ậ ệ ệ ả

quy t c và phân bi t chính xác nghĩa liên k t v i nghĩa tuy t đ i. ắ ệ ệ ố ế ớ

VIII. SUY LU N PHÂN LI T CÓ ĐI U KI N Ậ Ệ Ệ Ề

Suy lu n phân li ậ ệ ề t có đi u ki n là suy di n gián ti p trong đó các ti n ệ ễ ế ề

t. đ là phán đoán có đi u ki n và phán đoán phân li ề ệ ề ệ

Phán đoán phân li ệ t có th g m hai hay nhi u phán đoán đ n, nên phán ề ể ồ ơ

đoán phân li c chia ra làm song đ ... t đ ệ ượ ề

Phán đoán phân li t có t ệ ừ ề ậ ba phán đoán đ n tr lên g i là đa đ . L p ở ơ ọ

lu n c a đa đ t ng t ậ ủ ề ươ ự ư nh song đ . ề

1. Song đ ki n thi t. ề ế ế

t đ n. Song đ ki n thi ề ế ế ơ

Song đ ki n thi t đ n là song đ trong đó k t lu n đ c rút ra t ề ế ế ơ ề ế ậ ượ ừ ệ h

qu có ti n đ đi u ki n. ề ề ề ệ ả

165

Trong song đ ki n thi t đ n ti n đ phân li t kh ng đ nh m t trong ề ế ế ơ ề ề ệ ẳ ộ ị

hai gi ả i pháp, k t lu n kh ng đ nh h qu . L p lu n đi t ị ả ậ ệ ế ậ ẳ ậ ừ kh ng đ nh c s ị ơ ở ẳ

đ n kh ng đ nh k t qu . ả ị ế ế ẳ

K t c u: N u A là B thì C là D và n u E là F thì C là D. ế ấ ế ế

A là B ho c E là F. ặ

..................................

C là D.

S đ : (a  b) (cid:217) (c d). ơ ồ

a (cid:218) c.

..........

Công th c: (a  b) (cid:217) (c d)) (cid:217) (a (cid:218) c)  b. ứ

b. Song đ ki n thi ề ế ế t ph c. ứ

ứ Song đ ki n th c là song đ trong đó các ti n đ có đi u ki n ch a ề ế ứ ề ề ề ệ ề

hai c s và hai h qu , ti n đ phân li t kh ng đ nh c hai kh năng c a h ả ề ơ ở ệ ề ệ ủ ệ ả ả ẳ ị

qu và k t lu n kh ng đ nh c hai kh năng c a h qu . ả ủ ệ ế ậ ẳ ả ả ả ị

L p lu n đi t ậ ậ ừ ẳ kh ng đ nh c s đ n kh ng đ nh h qu . ả ơ ở ế ệ ẳ ị ị

K t c u: N u A là B thì A là C và n u A là D thì A là E. ế ấ ế ế

A ho c là B ho c là C. ặ ặ

....................................

A ho c là C ho c là E. ặ ặ

S đ : (a  b) (cid:217) (c d). ơ ồ

a (cid:218) c.

..........

166

b (cid:218) d.

 b) (cid:217) (c d)) (cid:217) (a (cid:218) c) (b (cid:218) d). Công th c: ((a ứ

2. Song đ phá hu . ỷ ề

Song đ phá hu đ n. ỷ ơ ề

ứ Song đ phá hu đ n là song đ trong đó ti n đ có đi u ki n ch a ề ỷ ơ ề ề ệ ề ề

m t c s v i hai h qu có kh năng, phán đoán phân li t ph đ nh hai h ộ ơ ở ớ ệ ả ả ệ ủ ị ệ

qu và k t qu ph đ nh c s . ơ ở ả ủ ị ế ả

L p lu n đi t ậ ậ ừ ủ ị ph đ nh k t qu đ ph đ nh c s . ơ ở ả ể ủ ị ế

K tế c u: N u A là B thì A là C và D. ế ấ

A không là C ho c không là D. ặ

..............................................

A không là B.

S đ : a (b (cid:217) c). ơ ồ

￹ b (cid:217) ￹ c.

................

￹ a.

( a c) . Ho cặ ( a b) (cid:217)

￹ b (cid:218) ￹ c.

................

￹ a.

(b (cid:217) c) (cid:217) ( ￹ b (cid:217) ￹ c)  ￹ a. Công th c: ((a ứ

( a c) (cid:217) ( ￹ b (cid:217) ￹ c)  ￹ a. Ho cặ ( a b) (cid:217)

Song đ phá hu ph c. ỷ ứ ề

167

ứ Song đ phá hu ph c là song đ trong đó ti n đ có đi u ki n ch a ứ ề ề ệ ề ề ề ỷ

hai c s và hai h qu , ti n đ phân li ả ề ơ ử ề ệ ệ ậ t ph đ nh c hai h qu và kêt lu n ủ ị ệ ả ả

ph đ nh hai c s . ơ ở ủ ị

K t c u: N u A là B thì A là C là d và n u E là F thì K là L. ế ấ ế ế

C không là D ho c K không là L. ặ

......................................

A không là B ho c E không là F. ặ

b) (cid:217) ( c d) . Sơ đ : ( a ồ

￹ b (cid:218) ￹ d.

................

c. ￹ a (cid:218) ￹

 b) (cid:217) (c d) (cid:217) ( ￹ b (cid:218) ￹ d) (cid:217) ( ￹ a (cid:218) ￹ c). Công th c: : (a ứ

Quy t c chung: ắ

+ Đ i v i song đ ki n thi t l p lu n ph i đi t ề ế ố ớ ế ậ ậ ả ừ ơ ở ế kh ng đ nh c s đ n ẳ ị

s kh ng đ nh h qu . ả ị ự ẳ ệ

+ Đ i v i song đ phá hu l p lu n ph i đi t ố ớ ỷ ậ ề ậ ả ừ ả ế ph đ nh h qu đ n ủ ị ệ

ph đ nh c s . ơ ở ủ ị

+ Đ i v i song đ phân li t ph i li t kê t t c các gi i pháp có th có ố ớ ề ệ ả ệ ấ ả ả ể

và trong song đ có hai gi i pháp ph i t n d ng m i tr ề ả ả ậ ọ ườ ụ ể ả ng h p có th x y ợ

ra.

168

BÀI T P TH C HÀNH Ự Ậ

1.Th c hi n phép đ i l p v ng thông qua phép chuy n hoá và phép ố ậ ữ ự ể ệ ị

c đ i v i các phán đoán sau: đ o ng ả ượ ố ớ

a. “ Có nh ng đ ng v t x ng s ng là đ ng v t s ng trên c n”. ậ ươ ữ ộ ậ ố ạ ộ ố

b. “ Không ai có quy n vi ph m pháp lu t”. ề ạ ậ

c. “M i gia đình ch nên có hai con”. ỗ ỉ

i không là nh ng n c phát tri n . d. “ Ph n l n Qu c gia trên th gi ố ầ ớ ế ớ ữ ướ ể

2. Hãy vi t các câu sau sao cho n i dung t ng không đ i: ế ộ t ư ưở ổ

a. “ Sinh viên ph i là ng i có b n lĩnh v ng vàng”. ả ườ ữ ả

b. “ N c ta không th là m c ch m phát tri n”. ướ ướ ể ể ậ

c a nhân dân”. c. “ Cán b là đ y t ộ ầ ớ ủ

3.Hãy rút ra các k t lu n đúng t các phán đoán sau( hãy th c hi n suy ế ậ ừ ự ệ

lu n đúng t các phán đoán sau): ậ ừ

a. “ C nhân v a là ng i có trình đ chuyên môn cao v a là ng i có ử ừ ườ ừ ộ ườ

t”. đ o d c t ạ ứ ố

b. “ Chúng ta không th nâng cao ch t l ấ ượ ể ng giáo d c, n u không xây ế ụ

c đ i ng giáo viên tiêu chu n”. d ng đ ự ượ ộ ữ ẩ

c. “ N c ta ho c là n c t c phát tri n”. ướ ặ ướ ụ ậ t h u v kinh t ề ế ho c là n ặ ướ ể

d. “ Có nh ng th c v t là th c v t s ng trên c n”. ự ậ ố ự ậ ữ ạ

đ. “ Ng i qu n lý gi i có ngh thu t qu n lý”. ườ ả ỏ i ph i là ng ả ườ ệ ậ ả

3. Vi i các câu sau sao cho n i dung không đ i t l ế ạ ổ : ộ

a. “ Gi ng viên là nh ng ng ữ ả ườ i làm công tác gi ng d y trong các tr ả ạ ườ ng

đ i h c và cao đ ng”. ạ ọ ẳ

169

ng v t ch t, m t khi nó thâm nh p vào b. “ Lý lu n s tr thành l c l ậ ẽ ở ự ượ ậ ấ ậ ộ

qu n chúng”. ầ

c. “ Chúng ta ch có m t trong hai con đ ng khi đi thi : ho c là tr ộ ỉ ườ ặ ượ t

ho c là đ ”. ặ ỗ

d. “ N c ta không th là n c ch m phát tri n”. ướ ể ướ ể ậ

đ. “ nhà giáo là ngh sĩ c a tâm h n”. ệ ủ ồ

e. “ Không ng i Vi t Nam nào l i không yêu n c”. ườ ệ ạ ướ

ậ 4. Cho lu n ba đo n: “ Lý thuy t giáo d c là lý thuy t khoa h c, do v y ụ ế ế ậ ạ ọ

nó là nh n th c c a con ng ứ ủ ậ ườ ứ i, vì m i lý thuy t khoa h c đ u là hình th c ế ề ọ ọ

i”. c a con ng ủ ườ

a. Phân tích k t c u c a lu n ba đo n. ế ấ ủ ậ ạ

b. Cho bi t lo i hình và ph ng th c c a lu n ba đoan. ế ạ ươ ứ ủ ậ

c. Xác đ nh quan h và mô hình hoá quan h gi a ba thu t ng trong ệ ữ ữ ệ ậ ị

lu n ba đo n trên. ạ ậ

d. Lu n ba đo n trên đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ậ ạ

đ. Tìm chu diên c a thu t ng trong lu n ba đo n trên. ữ ủ ậ ậ ạ

e. Hãy xác đ nh các phán đoán còn l i theo “ hình vuông lôgíc" t ị ạ ừ ề ti n

đ l n c a lu n ba đo n trên. ậ ề ớ ủ ạ

f. Xác đ nh giá tr lôgíc c a phán đoán v a xây d ng đ c trên c s ủ ừ ự ị ị ượ ơ ở

lôgíc c a hai ti n đ l n c a lu n ba đo n. ề ớ ủ ủ ề ậ ạ

5. Có ng c là suy ườ i cho r ng: “ Phép chuy n hoá và phép đ o ng ể ằ ả ượ

di n tr c ti p, vì th phép chuy n hoá là phép đ o ng c”. ự ế ế ể ễ ả ượ

Ý ki n đó đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ế

6. Có ng ườ ậ ễ i l p lu n r ng: “ Lu n ba đo n nh t quy t đ n là suy di n ạ ậ ằ ế ơ ậ ấ

gián ti p, vì nó là suy di n trong đó k t lu n đ c rút ra t ế ễ ế ậ ượ ừ hai ti n đ tr ề ề ở

lên”.

170

Suy di n đó đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ễ

7. Cho các khái ni m: “ phán đoán”, “ phán đoán kh ng đ nh chung”, ệ ẳ ị

“ phán đoán chung”.

Hãy xây d ng các lu n ba đo n theo lo i hình I, lo i hình II, lo i hình ự ậ ạ ạ ạ ạ

II, lo i hình IV. ạ

8. Cho phán đoán: “ N u không có ph ng pháp h c t p t t thì không ế ươ ọ ậ ố

th tr thành sinh viên gi i’. ể ở ỏ

+ Có nh ng phán đoán này đ ng tr v i phán đoán đó. ị ớ ữ ẳ

+ Cho bi t c u trúc lôgíc c a phán đoán đã cho và c a các phán đoán ế ấ ủ ủ

đ ng tr v i nó. ẳ ị ớ

9. Cho ba khái ni m: “ s chia h t cho 3”, “ s chia h t cho 7” và “ s ế ế ệ ố ố ố

chia h t cho 9”. Hãy: ế

+ Thi ế ậ ề t l p m t lu n ba đo n lo i hình I, đúng v m t lôgíc, ti n đ là ề ặ ề ậ ạ ạ ộ

các phán đoán chân th c.ự

+ Thi ế ậ ề t l p m t lu n ba đo n lo i hình II, đúng v m t lôgíc, ti n đ là ề ặ ề ậ ạ ạ ộ

các phán đoán chân th c.ự

t l p. + Nêu c u trúc lôgíc c a lu n hai đo n m i thi ủ ấ ạ ậ ớ ế ậ

10. Ng ườ i Anh có bài th : ơ

t nhi u, H c nhi u thì bi ề ọ ế ề

Bi t nhi u thì quên nhi u, ế ề ề

t ít, Quên nhi u thì bi ề ế

Bi t ít thì quên ít, ế

Quên ít thì h c nhi u. ề ọ

Hãy rút ra k t lu n c a suy lu n này. Suy lu n có vi ph m sai l m lôgíc ậ ủ ế ậ ậ ạ ầ

không? Vì sao?

171

11. Dân ta có bài th hài “ Vua s anh h ”: ự ư ề

Vua là con tr i,ờ

Con tr i s tr i, ờ ợ ờ

Tr i s gió, ờ ợ

Gió s mây, ợ

Mây s t ng, ợ ườ

B t ng s chu t c ng, ờ ườ ộ ố ợ

Chu t c ng s mèo già’ ộ ố ợ

Mèo già s m đĩ, ợ ẹ

M đĩ s anh h ........................... ề ẹ ợ

Bài th mang tính suy lu n. Hãy rút ra k t lu n và ch ra sai l m lôgíc ế ầ ậ ậ ơ ỉ

trong suy lu n.ậ

12. T ti n đ : “ Chúng ta không th gi ừ ề ể ữ ữ ộ v ng n đ nh chính tr , m t ề ổ ị ị

i rút ra: khi không nhanh chóng n đ nh kinh t ”, có ng ổ ế ị ườ

a. “ Chúng ta ch c n nhanh chóng phát tri n kinh t ỉ ầ ể ề ắ ẽ ổ thì ch c ch n s n ắ

đ nh chính tr ”. ị ị

b. “ Chúng ta ch c n gi v ng n đ nh chính tr thì kinh t s nhanh ỉ ầ ữ ữ ổ ị ị ế ẽ

chóng phát tri n”.ể

c. “ Mu n gi v ng n đ nh chính tr thì chúng ta ph i nhanh chóng phát ố ữ ữ ổ ạ ị ị

tri n kinh t ”. ể ế

d. “ Không th cho r ng, chúng ta không nhanh chóng phát tri n kinh t ể ể ằ ế

mà l i có th gi v ng đ c n đ nh chính tr ”. ạ ể ữ ữ ượ ổ ị ị

H iỏ

* Hãy xác đ nh công th c c a ti n đ và các k t lu n trên.(Hãy phân ứ ủ ề ề ế ậ ị

tích c u trúc c a ti n đ và các k t lu n trên). ề ủ ề ế ấ ậ

172

* Các k t lu n trên đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ế ậ

13. Cho các lu n ba đo n: ậ ạ

i h c gi i có ph ng pháp h c t t. a. Nh ng ng ữ ườ ọ ỏ i là nh ng ng ữ ườ ươ ọ ố

Sinh viên A là ng i có ph ng pháp h c t t. ườ ươ ọ ố

...............................

Sinh viên A là ng i h c gi i. ườ ọ ỏ

i có ph ng pháp h c t i h c gi i. b. Nh ng ng ữ ườ ươ ọ ố t là nh ng ng ữ ườ ọ ỏ

M t trong nh ng ng i h c gi i là sinh viên A. ữ ộ ườ ọ ỏ

.......................................

Sinh viên A là ng i có ph ng pháp h c t t. ườ ươ ọ ố

i h c gi i có ph ng pháp h c t t c. Nh ng ng ữ ườ ọ ỏ i là ng ng ng ữ ườ ươ ọ ố

M t trong nh ng ng i h c gi i là sinh viên A. ữ ộ ườ ọ ỏ

.......................................

Sinh viên A là ng i có ph ng pháp h c t t. ườ ươ ọ ố

i có ph ng pháp h c t i h c gi i d. Nh ng ng ữ ườ ươ ọ ố t là nh ng ng ữ ườ ọ ỏ

Sinh viên A là ng i có ph ng pháp h c t t. ườ ươ ọ ố

. .......................................

Sinh viên A là ng i h c gi i. ườ ọ ỏ

Các lu n ba đo n đó đúng hay sai v m t lôgíc ? Vì sao? ề ặ ạ ậ

14. Cho các suy lu n:ậ

a. Kim lo i là ch t d n đi n. ấ ẫ ệ ạ

Đ ngồ là ch t d n đi n. ấ ẫ ệ

173

............................

Đ ngồ là kim lo i.ạ

b. Có nh ng ch t d n đi n là kin lo i ạ ấ ẫ ữ ệ

Đ ngồ là ch t d n đi n. ấ ẫ ệ

............................

Đ ngồ là kim lo i.ạ

c. Kim lo i là ch t d n đi n. ấ ẫ ệ ạ

M tộ trong nh ng kim lo i là đ ng. ữ ạ ồ

............................

Đ ngồ là kim lo i.ạ

d. Có nh ng ch t d n đi n là kim lo i. ấ ẫ ữ ệ ạ

M tộ trong nh ng kim lo i là đ ng. ữ ạ ồ

............................

Đ ngồ là kim lo i.ạ

Các suy lu n đó đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ạ ậ

15. Cho suy lu n:ậ

“ Câu th ng là câu đ n hay câu ghép, vì th , câu này không là câu đ n. ườ ế ơ ơ

a. Phôi ph c suy lu n trên thành suy lu n đ y đ . ầ ủ ụ ậ ậ

b. Xác đ nh ph ng th c c a suy lu n. ị ươ ứ ủ ậ

c. Phân tích sai l m c a suy lu n , n u có. ủ ế ầ ậ

16. Có ng i nêu ra ki n: “ Sinh viên bao g m sinh viên đ i h c, sinh ườ ạ ọ ế ồ

viên cao đ ng, sinh viên chính quy, sinh viên không chính quy, sinh viên t ẳ ạ i

ch c, do v y, anh An là sinh viên đ i h c”. ạ ọ ứ ậ

a. Khôi ph c suy lu n đ y đ . ầ ủ ụ ậ

174

b. Cho bi t ph ng th c c a suy lu n. ế ươ ứ ủ ậ

c. Suy lu n trên đúng hay sai v m t lôgic? Vì sao? ề ặ ậ

17. Có ng ườ ề ủ i nói r ng: “Thu t ng không chu diên trong ti n đ c a ữ ề ằ ậ

lu n ba đo n thì không th chu diên trong k t lu n. Vì th thu t ng này ữ ể ế ế ạ ậ ậ ậ

không th chu diên trong k t lu n”. ế ể ậ

a. Khôi ph c suy lu n và hoàn ch nh. ụ ậ ỉ

b. Cho bi t ph ng th c c a suy lu n. ế ươ ứ ủ ậ

c. Suy lu n đó đúng hay sai v m t lôgic? Vì sao? ề ặ ậ

18. Có ng ườ ậ ư i l p lu n: “ch p đông nhay nháy, gà gáy tr i m a, nh ng ư ậ ớ ờ

gà gáy tr i không m a”. ư ờ

a. Khôi ph c suy lu n hoàn ch nh. ụ ậ ỉ

b. Cho bi t ph ng th c c a suy lu n . ế ươ ứ ủ ậ

c. Suy lu n trên đúng hay sai v m t lôgic? Vì sao? ề ặ ậ

19. Có ng i l p lu n: ‘Nh ng ng òi có b ng c nhân là ng i có ườ ậ ử ữ ư ậ ằ ườ

chuyên môn, mà anh Ban đã có b ng c nhân”. ử ằ

L pậ lu n trên đúng hay sai v m t lôgic? Vì sao? ề ặ ậ

20. Có đo n vi t: ạ ế

“Ph ng pháp giáo d c là ph ng pháp khoa h c, mà ph ng pháp ươ ụ ươ ọ ươ

c rút ra t khoa h c là h th ng nh ng nguyên t c khoa h c đ ữ ệ ố ọ ượ ắ ọ ừ ậ các suy lu n

ụ c a s v t đ đi u ch nh ho t đ ng nh n th c khoa h c nh m th c hi n m c ậ ủ ự ậ ể ề ạ ộ ự ứ ệ ằ ọ ỉ

tiêu th c ti n nh t đ nh”. ự ễ ấ ị

Hãy xác đ nh: ị

a. Tri th c khoa h c m i b ng suy lu n lôgic theo lo i hình I và ph ớ ằ ứ ậ ạ ọ ươ ng

th c a a a. ứ

b. Tính chu diên c a các thu t ng . ữ ủ ậ

175

c. Mô hình hi n th . ị ể

d. Xây d ng các phán đoán còn l i theo “hình vuông lôgíc” t ti n đ ự ạ ừ ề ề

nh .ỏ

e. Xác đ nh giá tr lôgic c a phán đoán v a xây d ng đ c theo giá tr ủ ừ ự ị ị ượ ị

lôgíc c a ti n đ nh . ỏ ủ ề ề

176

Ch ngươ VI

QUY NẠP VÀ TƯƠNG TỰ

I. Đ C CH NG CHUNG C A QUY N P Ư Ủ Ạ Ặ

1. Đ nh nghĩa. ị

Quy n p là suy lu n trong đó k t lu n là tri th c chung đ c khái quát ứ ế ậ ạ ậ ượ

t ừ ữ nh ng tri th c ít chung h n. ứ ơ

Nói m t cách khác, quy n p là suy lu n t cái riêng cái chung đ n cái ậ ừ ạ ộ ế

chung.

A, B, C, D............có (khôngcó) thu c tính P. 2. S đ : ơ ồ ộ

A, B, C, D............thu c l p S. ộ ớ

........................................................................

T t c S có (khôngcó) thu c tính P. ấ ả ộ

3. Đi u ki n đ suy lu n đúng: ể ệ ề ậ

+ K t lu n c a suy lu n quy n p là tin c y, khi nó đ c khái quát t ủ ế ậ ậ ạ ậ ượ ừ

các d u hi u b n ch t. ệ ả ấ ấ

+ Suy lu n quy n p ch đ c s d ng, khi các đ i t ỉ ượ ử ụ ố ượ ạ ậ ạ ng là cùng lo i

(trong cùng m t l p). ộ ớ

4. Nh ng đi m khác nhau c a quy n p v i suy di n: ạ ớ ữ ủ ễ ể

+ K t lu n c a quy n p đ ậ ủ ạ ượ ế c rút ra trên c s t p h p ti n đ . ề ơ ở ậ ề ợ

t c các ti n đ ph đ nh. + K t lu n c a quy n p có th rút ra v i t ạ ậ ủ ớ ấ ả ề ủ ị ế ể ề

+ M i ti n đ c a quy n p đ u là các phàn đoán đ n nh t và các phán ọ ề ề ủ ề ạ ấ ơ

đoán riêng.

+ K t lu n c a quy n p luôn là xác su t, tính xác su t đ c b o toàn ấ ượ ủ ế ậ ạ ấ ả

ngay c khi các ti n đ là chân th c. ề ự ề ả

177

II. QUY N P HOÀN TOÀN. Ạ

1. Đ nh nghĩa. ị

Quy n p hoàn toàn là quy n p trong đó k t lu n đ c rút ra trên c s ế ạ ạ ậ ượ ơ ở

xem xét t t c các đ i t ng đ nh nghĩa c a m t l p. ấ ả ố ượ ộ ớ ủ ị

Quy n p hoàn toàn đ c s d ng, khi: ạ ượ ử ụ

+ Bi t chính xác s l ng đ i t ng c a l p nghiên c u và s l ế ố ượ ố ượ ủ ớ ố ượ ng ứ

ng không l p . đ i t ố ượ ớ

+Th y rõ d u hi u s khái quát thu c v m i đ i t ộ ề ỗ ố ượ ệ ẽ ấ ấ ng c a l p. ủ ớ

2. S đ : ơ ồ S1 là P.

S2 là P.

S3 là P.

..........

Sn là P.

S1, S2,,S3, ....... Sn thu c l p S. ộ ớ

----------------------------------

T t c S là P. ấ ả

1).

S đ ký hi u: P( x ơ ồ ệ

P( x2).

P( x3).

...........

P( xn).

x1, x2, x3, ...., xn ˛ S.

....................................

178

" x ( x ˛ S ) ﬁ P( x).

III. QUY N P KHÔNG HOÀN TOÀN Ạ

1. Đ nh nghĩa. ị

ố Quy n p không hoàn toàn là quy n p trong đó k t lu n chung v l p đ i ề ớ ế ạ ạ ậ

ng đ c rút ra trên c s nghiên c u m t ph n đ i t t ượ ượ ơ ở ố ượ ứ ầ ộ ng c a l p y. ủ ớ ấ

Quy n p không hoà toàn đ c v n d ng trong tr ng h p không th nghiên ạ ượ ụ ậ ườ ể ợ

t c các đ i t ng c a l p, nh ng l c u t ứ ấ ả ố ượ ủ ớ ư ạ ế ố i k t lu n cho toàn b l p đ i ộ ớ ậ

ng đó. t ượ

2. S đơ ồ: S1 là P.

S2 là P.

S3 là P.

..........

Sn là P.

..........

S1, S2,,S3, ......, Sn thu c S. ộ

----------------------------------

T t c S là P. ấ ả

1).

S đ ký hi u: P( x ơ ồ ệ

P( x2).

P( x3).

...........

P( xn).

x1, x2, x3, ...., xn ˛ S.

....................................

179

" x ( x ˛ S ) ﬁ P( x).

3. Các lo i quy n p không hoàn toàn. ạ ạ

a. Quy n p ph thông ( quy n p thông qua li t kê đ n gi n). ạ ạ ổ ệ ả ơ

Quy n p ph thông là quy n p trong đó li t kê d u hi u l p l ạ ạ ổ ệ ệ ặ ạ ở ộ m t i ấ

ng c a m t l p đ đi đ n k t lu n v d u hi n l p l i đó có trong s đ i t ố ố ượ ệ ặ ạ ộ ớ ề ấ ủ ể ế ế ậ

toàn b đ i t ộ ố ượ ng c a l p y. ủ ớ ấ

Mu n nâng cao xác su t c a k t lu n và tránh sai l m, chúng ta c n: ấ ủ ế ậ ầ ầ ố

ng h p có th x y ra: + Nghiên c u m t s l ứ ộ ố ượ ng l n tr ớ ườ ể ả ợ

+ Đa d ng hoá các tr ạ ư ng h p c n nghiên c u; ợ ầ ứ ờ

+ Khái quát các d u hi u b n ch t. ấ ệ ả ấ

b. Quy n p khoa h c. ạ ọ

Quy n p khoa h c là quy n p không hoàn toàn trong đó k t lu n v toàn ế ề ạ ạ ậ ọ

ng đ b l p đ i t ộ ớ ố ượ ượ c rút ra trên c s d u hi u b n ch t hay m i liên h ệ ơ ở ấ ả ấ ố ệ

t t y u, v n có, quy đ nh s t n t i c a t t c các đ i t ấ ế ự ồ ạ ủ ấ ả ố ư ng trong m t l p. ộ ớ ố ợ ị

Khoa h c thọ ườ ng hay s d ng m i liên h nhân qu . ả ố ử ụ ệ

ng sinh ra hi n t ng khác trong nh ng đi u ki n xác đ nh Hi n tệ ượ ệ ượ ữ ề ệ ị

ng do hi n t g i là nguyên nhân. Hi n t ọ ệ ượ ệ ượ ề ng khác sinh ra trong nh ng đi u ữ

ki n nh t đ nh g i là hi u qu . ả ấ ị ệ ệ ọ

M t nguyên nhân có th sinh ra nhi u h qu và nhi u nguyên nhân ể ề ệ ề ả ộ

sinh ra m t h qu . ả ộ ệ

ả C n chú ý r ng, đ xác đ nh đúng đ n m i liên h nhân qu ph i ể ệ ầ ằ ắ ả ố ị

nghiên c u k tác đ ng qua l i c a s v t này đ i v i s v t khác. ứ ỹ ộ ạ ủ ự ậ ố ớ ự ậ

c h t c n ph i d a vào Đ phát hi n m i liên h nhân qu , tr ố ệ ể ệ ả ướ ả ự ế ầ

quan sát và th c nghi m (thí nghi m). ự ệ ệ

180

+Quan sát là phư ng pháp nghiên c u khoa h c trong đi u ki n t ệ ự ứ ề ơ ọ

nhiên m t hi n t ộ ứ ệ ư ng nào đó mà không có s can thi p c a nhà nghiên c u ự ủ ệ ợ

vào nó.

- +Thí nghi m là ph ệ ư ng pháp nghiên c u t o ra hay bi n đ i môi tr ứ ạ ế ơ ổ

ng không có trong nh ng đi u ki n nh t đ nh nh m bu c s v t b c l ườ ộ ự ậ ộ ộ ấ ị ữ ề ệ ằ

b n ch t c a mình. ấ ủ ả

m s v t, ph i đ Quan sát và thí nghi m đòi h i nghiên c u t ệ ứ ỷ ỷ ự ậ ả ỏ a raư

đ y đ và chính xác các d ki n th c t ầ ủ ữ ệ . ự ế

IV. QUY N P KHOA H C D A TRÊN PH Ọ Ự Ạ ƯƠ Ậ NG PHÁP THI T L P Ế

M I LIÊN H NHÂN QU Ố Ệ Ả

1.Phư ng pháp gi ng nhau. ơ ố

a. N i dung. ộ

N u trong các tr ế ệ ư ng h p nghiên c u phát hi n ra m t đi u ki n ứ ệ ề ờ ợ ộ

gi ng nhau thì các đi u ki n đó có th là nguyên nhân c a hi n t ệ ư ng nghiên ủ ề ể ệ ố ợ

c u.ứ

b. S đ . ơ ồ

ng a xu t hi n trong các đi u ki n A,B,C. +Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

ng a xu t hi n trong các đi u ki n A,D,E. +Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

ng a xu t hi n trong các đi u ki n A,H,K. +Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

---------------------------------------------------------

Có th , đi u ki n A là nguyên nhân c a hi n t ủ ề ệ ệ ể ượ ng a (ho c nguyên ặ

ng a, có th , là đi u ki n A). nhân c a hi n t ủ ệ ượ ề ệ ể

Chúng ta th y trong ba tr ng h p nghiên c u hi n t ấ ườ ứ ệ ợ ượ ề ng a các đi u

ki n là khác nhau, nh ệ ưng có m t đi u ki n A gi ng nhau trong c ba tr ề ệ ả ộ ố ư ngờ

h p đó. Vì th đi u ki n A có th là nguyên nhân c a hi n t ợ ế ề ủ ệ ể ệ ượ ứ ng nghiên c u

181

c.Thí d :ụ

Báo tu i tr ngày 29-3-2006 đ ẻ ổ ư ạ a tin: “Ông Nguy n Tr ng Ngo n, ễ ọ

giám đ c Trung tâm y t d phòng t nh Thanh Hoá, cho bi ố ế ự ỉ t t ế ừ ế ngày 21 đ n

27-3 trên đ a bàn t nh Thanh Hoá đã có 152 ng ị ỉ ộ ư i thu c các huy n Vĩnh L c , ệ ờ ộ

c b ng đ c do ăn nh ng t m. Nh ng b nh nhân b C m Thu và Bá Th ỷ ẩ ướ ộ ộ ữ ệ ằ ộ ị ị

ng đ c có chung tri u tr ng đau đ u, hoa m t, chóng m t, s ng các c và ộ ộ ứ ệ ầ ắ ặ ư ơ

nôn m a, nh ử ưng không b tiêu ch y’’. ị ả

Chúng ta phân tích như sau:

+Ng i th nh t b ng đ c do ăn nh ng t m. ườ ứ ấ ị ộ ộ ằ ộ

+Ng i th hai b ng đ c do ăn nh ng t m. ườ ộ ộ ứ ằ ộ ị

…………………………………………….

+Ng i th 125b ng đ c do ăn nh ng t m. ườ ộ ộ ứ ằ ộ ị

…………………………………………….

125 ng i ườ ở Thanh Hoá b ng đ c do ăn nh ng t m ộ ộ ằ ộ ị

Căn c vào s đ chúng ta th y ngay ông Giám đ c Trung tâm y t ơ ồ ứ ấ ố ế ự d

phòng t nh Thanh Hoá đã s d ng ph ng pháp gi ng nhau đ rút ra k t lu n. ử ụ ỉ ươ ể ế ậ ố

L u ý: ng ng ư Đ i v i ph ố ớ ư ng pháp gi ng nhau th ơ ố ườ ư i ta ch đ ỉ a ra ờ

đi u ki n gi ng nhau ch không đ ứ ố ề ệ a ra các đi u ki n khác nhau ư ề ệ . Nh ngữ

đi u ki n khác nhau chúng ta ph i t hi u. ả ự ể ề ệ

Ph c s d ng đ nghiên c u các hi n t ươ ng pháp gi ng nhau đ ố ượ ử ụ ệ ư ngợ ứ ể

di n ra trong t nhiên ch không th c hi n b ng thí nghi m. ễ ự ự ứ ệ ệ ằ

t. 2. Phư ng pháp khác bi ơ ệ

a. N i dung. ộ

N u trong hai tr ế ườ ệ ng h p nghiên c u, khi có m t đi u ki n xu t hi n ứ ề ệ ấ ợ ộ

thì hi n tệ ư ng nghiên c u xu t hi n, khi không có đi u ki n đó thì hi n t ệ ư- ứ ệ ề ệ ấ ợ

ng nghiên c u không xu t hi n, còn các đi u ki n khác là nh ợ ứ ệ ề ệ ấ ư nhau, đi uề

182

ki n y có th là nguyên nhân hay m t ph n nguyên nhân c a hi n t ệ ấ ủ ệ ể ầ ộ ngượ

nghiên c u.ứ

b. s đơ ồ

Hi n tệ ư ng a xu t hi n trong các đi u ki n A, B, C. ề ệ ệ ấ ợ

ng a không xu t hi n trong các đi u ki n B, C. Hi n tệ ượ ề ệ ệ ấ

……………………………………………………

Có th đi u ki n A là nguyên nhân (m t ph n nguyên nhân) c a hi n ể ề ủ ệ ệ ầ ộ

tư ng a. ợ

c hai tr Trong s đ trên các đi u ki n B, C gi ng nhau ề ơ ồ ệ ố ở ả ư ng h p. ợ ờ

Tr ườ ng h p th nh t có đi u ki n A, nên hi n t ề ứ ấ ệ ệ ợ ượ ng a xu t hi n. ấ ệ

Trư ng h p th hai không có đi u ki n A, nên hi n t ệ ư ng a không ứ ề ệ ờ ợ ợ

xu t hi n. ệ ấ

c. Thí d :ụ

Ngư i ta ch n 10 x th và chia làm hai nhóm. M i nhóm g m 5 x ạ ủ ờ ọ ỗ ồ ạ

c khi vào b n t th . Trủ ướ ắ ạ i m t tr ộ ườ ng b n v i cùng m t th i gian, m i ng ộ ắ ớ ờ ỗ ư-

i c a nhóm th nh t đ - ờ ủ ấ ư c u ng hai chén r ứ ợ ố ư u, còn nhóm th hai không đ ứ ợ

c u ng. ượ ố

Sau khi b n ng l ắ ườ i ta th y r ng t ấ ằ ỷ ệ ạ ấ đ n trúng bia c a nhóm th nh t ủ ứ

th p h n t đ n trúng bia c a nhóm th hai r t nhi u. l ơ ỷ ệ ạ ủ ứ ề ấ ấ

Phân tích.

+T l đ n trúng bia c a nhóm th nh t th p do u ng r ỷ ệ ạ ứ ấ ủ ấ ố uượ

+T l đ n trúng bia c a nhóm th hai cao h n nhi u do không đ ỷ ệ ạ ủ ứ ề ơ cượ

u ng r ố u.ượ

-----------------------------------------------------------------

R u tác đ ng m nh đ n th n kinh c a con ng ế ượ ủ ạ ầ ộ ư i.ờ

183

L u ý: Đ i v i ph i ta ố ớ ư ư ng pháp này ng ơ ườ ề không nêu lên nh ng đi u ữ

(nh ng y u t ki n gi ng nhau ố ệ ế ố ố gi ng nhau tác đ ng đ n x th ), mà ch nêu ế ạ ủ ữ ộ ỉ

lên m t đi u ki n khác bi c u ng r ộ ề ệ ệ (đ t ượ ố ư u).ợ

Trong th c t ng ự ế ườ i ta k t h p ph ế ợ ư ng pháp gi ng nhau v i ph ố ớ ơ ư ngơ

pháp khác bi t đ nâng cao m c đ xác su t c a k t lu n. ệ ể ấ ủ ế ứ ộ ậ

S đ c th : ơ ồ ụ ể

Hi n tệ ư ng a xu t hiên trong các đi u ki n A, B, C. ề ệ ấ ợ

ng a xu t hiên trong các đi u ki n A, D, E. Hi n tệ ượ ề ệ ấ

Hi n tệ ư ng a xu t hiên trong các đi u ki n A, H, K. ệ ề ấ ợ

Hi n tệ ư ng a xu t hiên trong các đi u ki n B, E. ề ệ ấ ợ

ng a xu t hiên trong các đi u ki n D, E. Hi n tệ ợ ề ệ ấ

ng a xu t hiên trong các đi u ki n H, K. Hi n tệ ượ ề ệ ấ

……………………………………………….

Có đi u ki n A là nguyên nhân c a hi n t ng a. ủ ệ ề ệ ượ

Thí d :ụ

Báo Thanh niên ngày 28 – 3 - 2006 đ a tin: “K t qu m t cu c nghiên ả ộ ư ế ộ

cứu m i đây Đ i h c y khoa Yale (M ) c nh báo nh ng ng ạ ọ ỹ ả ữ ớ ề ư i ng nhi u ủ ờ

ho c ng ít s nh h ẽ ả ủ ặ ư ng l n đ n s c kho . ẻ ế ứ ở ớ

Theo dõi gi c ng c a 1700 ng 40-70 tu i trong su t 15 ủ ủ ấ ư i đàn ông t ờ ừ ố ổ

năm, nhóm nghiên c u nh n th y r ng, nh ng ng 6-8 gi /đêm có ấ ằ ữ ứ ậ ư i ng t ủ ừ ờ ờ

t nh t. Nh ng ng 5-6 gi s c kho t ứ ẻ ố ữ ấ ư i ng t ủ ừ ờ ờ ệ /đêm có nguy c m c b nh ơ ắ

i khác và nguy c b b nh này cao ti u để ư ng g p 2 l n so v i nh ng ng ữ ấ ầ ờ ớ ườ ơ ị ệ

nh ng ng /đêm. g p 3 l n ấ ầ ở ữ ư i ng h n 8 gi ủ ơ ờ ờ

Chúng ta có th phân tích: ể

Ng i th nh t ng t 6-8 gi /đêm không có nguy c m c b nh ti u ườ ứ ấ ủ ừ ờ ơ ắ ệ ể

184

đ ng. ườ

Ng i th hai ng t 6-8 gi /đêm không có nguy c m c b nh ti u ườ ủ ừ ứ ờ ơ ắ ệ ể

đ ng. ườ

------------------------------------------------------------------------

Ng i th 800 không ng t 6-8 gi /đêm có nguy c m c b nh ti u ườ ủ ừ ứ ờ ơ ắ ệ ể

đ ng. ườ

Ng i th 801 không ng t 6-8 gi ườ ủ ừ ứ ờ /đêm có nguy c m c b nh ti u ể ơ ắ ệ

đ ng. ườ

---------------------------------------------------------------------------

Ng i th 1400 ng trên 8 gi ườ ủ ứ ờ /đêm có nguy c m c b nh ti u đ ơ ắ ể ệ ngườ

cao.

Ngư i th 1401 ng trên8 gi ủ ứ ờ ờ /đêm có nguy c m c b nh ti u đ ơ ắ ệ ể ngườ

cao.

-------------------------------------------------------------------------

Gi c ng liên quan ch t ch t i b nh ti u đ ẽ ớ ệ ể ư ng.ờ ủ ấ ặ

3. Phư ng pháp bi n đ i kèm theo. ế ổ ơ

a. N i dung: ộ

ệ N u m i khi bi n đ i đi u ki n nào đó d n đ n s bi n đ i c a hi n ế ự ế ổ ủ ệ ề ế ế ẫ ỗ ổ

tư ng nghiên c u thì đi u ki n đó có th là nguyên nhân c a hi n t ệ ư ngợ ủ ứ ề ể ệ ợ

nghiên c u.ứ

b. S đ : ơ ồ

Hi n tệ ư ng a xu t hi n trong các đi u ki n A, B, C. ệ ề ệ ấ ợ

1 xu t hi n trong các đi u ki n A

1, B, C.

ng a Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

2 xu t hi n trong các đi u ki n A

2, B, C.

ng a Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

185

----------------------------------------------------------------

Có th , đi u ki n A là nguyên nhân c a hi n t ệ ư ng a. ợ ủ ề ệ ể

1 và

Trong s đ trên chúng ta th y khi đi u ki n A bi n đ i sang A ơ ồ ề ệ ế ấ ổ

1 và a2. Các đi u ki n B, C không thay ệ

A2thì hi n tệ ư ng a cũng bi n đ i sang a ế ợ ổ ề

đ i.ổ

c.Thí d :ụ

Khi nung thanh s t trong lò, m i l n tăng nhi t đ c a lò lên thì th tích ỗ ầ ắ ệ ộ ủ ể

c a thanh s t tăng lên và h th p nhi ủ ạ ấ ắ ệ ộ ủ ắ t đ c a lò thì th tích c a thanh s t ể ủ

cũng gi m. Do đó, s tăng hay gi m th tích c a thanh s t là do s tăng hay ủ ự ự ể ả ả ắ

gi m nhi t đ c a lò nung. ả ệ ộ ủ

Phân tích:

Th tích c a thanh s t là V khi nhi t đ c a nung là t C. ủ ể ắ ệ ộ ủ

1 khi nhi

1C.

Th tích c a thanh s t là V t đ c a nung là t ủ ể ắ ệ ộ ủ

2 khi nhi

2 C.

Th tích c a thanh s t là V t đ c a nung là t ủ ể ắ ệ ộ ủ

-------------------------------------------------------------------

S tăng hay gi m nhi t đ c a lò nung là nguyên nhân s tăng hay ự ả ệ ộ ủ ự

gi m th tích c a thanh s t. ủ ể ắ ả

4. Ph ươ ng pháp lo i tr (ph n d ạ ừ ầ ).ư

a.N i dung t nh ng đi u ki n c n thi ộ .N u bi ế ế ữ ề ệ ầ ế ệ - t làm xu t hi n hi n t ệ ấ

ng nghiên c u, tr ượ ứ ừ ộ ề m t đi u ki n, không là nguyên nhân c a nó thì đi u ủ ệ ề

ki n b lo i tr , có th , là nguyên nhân c a hi n t ng đó. ị ạ ừ ủ ể ệ ệ ượ

b.S đ : ơ ồ

Các đi u ki n a, b, c xu t hi n trong các đi u ki n A, B, C ệ ề ệ ệ ề ấ

Hi n tệ ư ng b xu t hi n trong đi u ki n B. ệ ề ệ ấ ợ

ng c xu t hi n trong đi u ki n C. Hi n tệ ượ ệ ề ệ ấ

186

---------------------------------------------------

Có th đi u ki n A là nguyên nhân c a hi n t ể ề ệ ư ng a. ợ ủ ệ

Đi u đó có nghĩa các đi u ki n B và C là nguyen nhân c a hi n t ệ ư ng b ợ ủ ề ề ệ

và c, ch không pha là nguyên nhân c a hi n t ề ệ ư ng a. Vì th , ch còn đi u ủ ứ ế ợ ỉ ỉ

ki n A, có th là nguyên nhân c a hi n t ng a. ủ ệ ệ ể ượ

c.Thí d :ụ

Phân tích quang ph , ngổ ớ ư i ta th y r ng, m i v ch quang ph ng v i ỗ ạ ấ ằ ổ ứ ờ

m t nguyên t hoá h c xác đ nh. Trong quang ph c a M t tr i ng ộ ố ặ ờ ổ ủ ọ ị ườ ấ i ta th y

có m t v ch màu vàng t ộ ạ ươ i không ng v i m t nguyên t ớ ứ ộ ố hoá h c nào đã ọ

bi t. Qua m t th i gian nghiên c u v ch t khí , ng ế ứ ề ấ ộ ờ ộ ư i ta phát hi n có m t ệ ờ

v ch quang ph màu vàng t ạ ổ ươ i gi ng nh ố ặ ờ ư m t v ch quang ph c a M t tr i. ộ ạ ổ ủ

Đó là s phát hi n ra nguyên t Hêli. ự ệ ố

Phân tích:

Các v ch quang ph màu A ,B, C,…X, màu vàng t ạ ổ ư i ng v i các ơ ứ ớ

nguyên t hoá h c a, b, c,…x, màu vàng t ố ọ ư i c a m t tr i. ặ ờ ơ ủ

V ch quang ph màu A ng v i nguyên t hoá h c a. ứ ạ ổ ớ ố ọ

V ch quang ph màu B ng v i nguyên t hoá h c b. ứ ạ ổ ớ ố ọ

V ch quang ph màu C ng v i nguyên t hoá h c c. ứ ạ ổ ớ ố ọ

………………………………………………………

V ch quang ph màu X ng v i nguyên t hoá h c x. ứ ạ ổ ớ ố ọ

V ch quang ph màu vàng t ạ ổ ư i ng v i v ch quang ph màu vàng t ớ ạ ơ ứ ổ ư iơ

c a M t tr i (Hêli). ặ ờ ủ

T t c các ph t l p m i quan h nhân qu đ ấ ả ư ng pháp thi ơ ế ậ ợ ử ụ ả ư c s d ng ệ ố

k t h p trong nh n th c và th c ti n, nh t là nghiên c u khoa h c nh m nâng ế ợ ự ễ ứ ứ ậ ấ ằ ọ

cao hi u qu ho t đ ng. ả ạ ộ ệ

187

ch làm th nào Đi u khó khăn nh t trong ph n này là ấ ề ầ ở ế ỗ ệ đ phát hi n ể

t l p m i liên h nhân qu và rút ra đ ra phư ng pháp thi ơ ế ậ ố ệ ả ế ư c k t ợ

lu n.Mu n làm đ ố ậ ư c đi u đó, chúng ta c n: ợ ề ầ

+Đ c th t k thông tin đã đ ậ ỹ ọ ư c khái quát r t cô đ ng đ hi u đúng ể ể ọ ợ ấ

và sâu s c thông tin. ắ

+Hình dung trong b não m i liên h gi a thông tin v i các ph ệ ữ ố ớ ộ ư ngơ

pháp thi t l p m i liên h nhân qu và ch n l c ph ế ậ ọ ọ ố ệ ả ư ng án phù h p. ơ ợ

+Phân tích và so sánh thông tin v i các s đ c a các ph ơ ồ ủ ớ ư ng pháp ơ

đã đ c chon l c trong b não. ượ ọ ộ

+Vi ế ế ấ ủ t k t lu n d a trên c s phát hi n n i dung c b n nh t c a ậ ự ơ ả ơ ở ộ ệ

thông tin.

Ch ng h n ạ ở ẳ thí d v ph ụ ề ấ ư ng pháp gi ng nhau: n i dung c b n nh t ơ ả ơ ộ ố

i c a thông tin đó là “152 ng ủ ườ b ng đ c do ăn nh ng t m”. ộ ộ ằ ộ ị

V. T NG T ƯƠ Ự

1. Đ nh nghĩa. ị

T ng t là suy lu n trong đó k t lu n v d u hi u c a đ i t ươ ự ề ấ ố ư ngợ ủ ế ệ ậ ậ

c rút ra trên c s hàng lo t d u hi u c a đ i t nghiên c u đứ ượ ệ ủ ố ạ ấ ơ ở ượ ố ng đó gi ng

ng khác. v i các d u hi u c a đ i t ớ ệ ủ ố ấ ượ

2. S đ : ơ ồ

A và B có các d u hi u a, b, c, d, e, f. ệ ấ

B có các d u hi u m, n. ấ ệ

--------------------------------------

Có th , A có các d u hi u a, b, c, d, e, f. ấ ệ ể

B có các d u hi u a, b, c, d. ệ ấ

----------------------------------

188

Có th , B có các d u hi u e, f. ệ ể ấ

3.Các lo i tạ ư ng t ơ . ự

theo thu c tính . a. Tư ng t ơ ự ộ

* Đ nh nghĩa. ị

Tư ng t ợ ự trong đó k t lu n ch a d u hi u thu c v thu c tính g i là ệ ứ ấ ộ ề ế ậ ộ ọ

theo thu c tính. tư ng t ơ ự ộ

*Thí d :ụ

D aự trên c s gi ng nhau gi a M t đ t và Sao Ho ơ ở ố ặ ấ ả ở ữ ạ ấ hàng lo t d u

hi u nh i b u khí quy n có nh ng ch t khí c n cho s s ng, s ệ ư: s t n t ự ồ ạ ầ ự ố ữ ể ầ ấ ự

i hoá th ch vi sinh v t, s thay đ i ngày và đêm, …ng t n t ồ ạ ậ ự ạ ổ ế ư i ta rút ra k t ờ

lu n: có l ậ ẽ trên Sao Ho có s s ng. ả ự ố

b.Tư ng t ơ ự theo quan h . ệ

* Đ nh nghĩa. ị

theo quan h là t trong đó két lu n đ Tư ng t ơ ự ệ ư ng t ơ ự ậ ứ ư c rút ra ch a ợ

d u hi u bi u th quan h . ệ ể ấ ệ ị

* Thí d :ụ

Phư ng trình c a Niut n v s tác đ ng c a các v t th trong tr ề ự ủ ủ ể ậ ơ ơ ộ ư ngờ

h p d n: ấ ẫ

F = k

m1 . m2

v i ph Tư ng t ơ ự ớ ệ ương trình c a Culông v s tác đ ng gi a các đi n ề ự ủ ữ ộ

tích trong đi n trệ ư ng:ờ

E = k

e1 . e2

189

Đư ng nhiên, h s k là khác nhau. ệ ố ơ

4.Các đi u ki n có th nâng cao m c đ xác su t c a k t lu n: ấ ủ ế ứ ộ ể ệ ề ậ

+Các đ i tố ư ng so sánh ph i có nhi u dâu hi u chung. ả ệ ề ợ

+Các d u hi u chung ph i đa d ng, phong phú. ệ ấ ả ạ

+Các d u hi u chung ph i có nhi u d u hi u b n ch t. ệ ề ệ ấ ấ ả ấ ả

190

BÀI T P TH C HÀNH Ự Ậ

Hãy phân tích đ ch ra ph t l p m i liên h nhân qu ể ỉ ư ng pháp thi ơ ế ậ ệ ố ả

và di n đ t k t lu n rút ra đ ạ ế ễ ậ ư c trong các thí d sau: ụ ợ

1.Nhóm nghiên c u c a V Giáo d c th ch t thu c B Giáo d c - Đào ụ ứ ủ ể ấ ụ ụ ộ ộ

c ng đ ng thu c tr t o và Khoa y t ạ ế ộ ồ ộ ư ng Đ i h c y Hà N i công b k t qu ạ ọ ố ế ộ ờ ả

ngày 13 -10-2002 như sau:

Nghiên c u trên 634 h c sinh t ti u h c đ n trung h c ph thông ứ ọ ừ ể ọ ế ọ ổ

thu c qu n Hoàn Ki m và huy n Sóc S n cho th y: t l ế ệ ậ ấ ộ ơ ỷ ệ ậ ẹ c n th và c ng v o ọ ị

b c ti u h c là 11,3% và 30%, b c trung h c c s là 23,3% và c t s ng ộ ố ở ậ ọ ơ ở ể ậ ọ

ủ ệ 28,6%, b c trung h c ph thông là 29,8% và 33,3%. Nguyên nhân c a b nh ậ ổ ọ

c n th và cong v o c t s ng ậ ẹ ộ ố ị ở ọ ấ ủ h c sinh có liên quan đ n c s v t ch t c a ế ơ ở ậ

tr trư ng h c. H c sinh ọ ọ ờ ở ư ng có c s v t ch t không đ t tiêu chu n v ấ ơ ở ậ ạ ẩ ờ ệ

sinh m c b nh c n th , cong v o c t s ng cao g p 2,7 l n so v i h c sinh đ - ẹ ộ ố ắ ệ ớ ọ ậ ấ ầ ị

tr ư c h c ợ ọ ở ư ng đ t tiêu chu n. (Báo lao đ ng ngày 14-11-2002). ạ ẩ ờ ộ

2. M t l n Burinxki vô ý đánh đ m c đ lên m t b c th ổ ứ ỏ ộ ứ ộ ầ ư đã nh uầ

nát. Ông ch p nh b c th ụ ả ứ ư đó qua t m kính màu đ . Sau khi tráng phim, ông ỏ ấ

r t ng c nhiên vì toàn b n i dung b c th ấ ộ ộ ứ ạ ư hi n rõ trên âm b n. Ông l p l ặ ạ i ệ ả

thí nghi m v i nh ng b c th ớ ứ ữ ệ ư khác nhau và đư c đánh đ các lo i m c khác ự ạ ợ ổ

nhau lên chúng ông v n c thu đ ẫ ứ ư c k t qu nh ợ ế ả ư l n đ u. ầ ầ

Sau đó ông ch p nh các b c th ụ ả ứ ỏ ư y thông qua t m kính màu đ và ấ ấ

đem phim đi tráng. L n này ông không th y n i dung các b c th ứ ầ ấ ộ ư hi n lên trên ệ

âm b n.ả

3.Trong m t gi ộ ờ ả gi ng lôgíc h c, gi ng viên nêu ra các thí d : ụ ả ọ

191

+Kim lo i là ch t d n đi n. ấ ẫ ệ ạ

+Cây là th c v t. ự ậ

+Thông không ph i là cây lá phi n. ả ế

+Sông H ng dài h n sông Thái Bình. ơ ồ

Gi ngả viên phân tích và rút ra đ nh nghĩa v phán đoán. ề ị

ộ 4.Đ ki m tra k t qu nghiên c u c a mình, Paxcan cùng nh ng c ng ứ ủ ể ể ữ ế ả

m t vùng núi. Khi trèo nên núi h mang s c a ông ti n hành thí nghi n ự ủ ệ ở ộ ế ọ

theo m t qu bóng đã b m đ y không khí. H càng trèo lên cao, qu bóng ả ầ ả ộ ơ ọ

càng to lên và càng xu ng th p, qu bóng càng nh d n. Khi h đ n v trí ban ọ ế ỏ ầ ấ ả ố ị

chân núi qu bóng cũng tr v tr ng thái ban đ u. đ u ầ ở ở ề ạ ả ầ

5. Theo đánh giá c a các nhà khoa h c thu c Đ i h c Grenada – Tây ạ ọ ủ ọ ộ

55 – 72 tu i) n u tham gia t p th d c th ban nha, ph n mãn kinh (t ụ ữ ừ ể ụ ế ậ ổ ngườ

xuyên s có nh ng c i thi n t ữ ệ ố ề ể ấ ế t v th ch t và tinh th n. Đánh giá này là k t ầ ẽ ả

qu c a m t nghiên c u g n đây trên các tiêu trí v tri u tr ng mãn kinh và ề ệ ả ủ ứ ứ ầ ộ

các y u t khác v ch t l ng cu c s ng thông qua theo dõi hai nhóm ph n ế ố ề ấ ượ ộ ố ụ ữ

này trong vòng m t năm, trong đó m t nhóm tham gia ch ộ ộ ươ ệ ng trình t p luy n ậ

, còn nhóm kia không t p luy n gì. Khi b t đ u ch th d c m i ngày 3 gi ỗ ể ụ ờ ắ ầ ệ ậ ư-

ng trình nghiên, c u có 50% ph n trong nhóm t p luy n th d c và 58% ơ ụ ữ ể ụ ứ ệ ậ

ph n trong nhóm không t p luy n th d c có các tri u tr ng mãn kinh ụ ữ ể ụ ứ ệ ệ ậ

nghiêm tr ng. Đ n khi k t thúc nghiên c u t l này nhóm t p luy n th ứ ỷ ệ ế ế ọ ở ệ ậ ể

i tăng lên 66% d c gi m xu ng ch còn 37%, trong khi l ỉ ụ ả ố ạ ở ậ nhóm không t p

luy n. M t khác, so v i nhóm không t p luy n thì nhóm t p th d c th ể ụ ệ ệ ặ ậ ậ ớ ư ngờ

ứ xuyên có ho t d ng tâm lý, th ch t và trí tu linh ho t h n. T nghiên c u ạ ộ ạ ơ ừ ể ệ ấ

192

này có th th y vi c t p luy n th d c th ệ ậ ể ấ ể ụ ệ ườ ệ ng xuyên s giúp gi m các tri u ẽ ả

ờ tr ng th ch t ngoài mong mu n di n ra trong quá trìng mãn kinh, d ng th i ứ ễ ể ấ ồ ố

t s c kho và tinh th n c a ph n đ tu i này. (Theo c i thi n t ả ệ ố ứ ụ ữ ở ộ ủ ẻ ầ ổ

Mêdicinnet, 3/2006).

6. Ph n u ng thu c an th n trong th i gian mang thai có th gây ụ ữ ố ể ầ ố ờ

nh ng nguy h i cho thai nhi bao g m thai non và sinh thi u cân. Các nhà khoa ữ ế ạ ồ

ộ h c thu c Đai h c Ôttawa (Canada) đã đi đ n k t lu n trên sau m t cu c ọ ế ế ậ ọ ộ ộ

nghiên c u trên 5000 bà m . Nhóm nghiên c u đã theo dõi s c kho c a tr ẻ ủ ứ ứ ứ ẹ ẻ

do các bà m không u ng lo i thu c này trong th i gian mang thai v i nhóm ẹ ạ ố ờ ố ớ

nh ng em bé do các bà m không u ng lo i thuôc này sinh ra. K t qu cho ữ ẹ ế ả ạ ố

th y, 20% nh ng bà m dùng thu c đã sinh con s m h n bình th ng và con ữ ẹ ấ ớ ố ơ ườ

này c a h th ủ ọ ư ng b thi u cân, trong khi t ế ờ ị l ỷ ệ ở nh ng bà m không dùng ẹ ữ

thu c là 12%. Các chuyên gia khuy n cáo r ng, ph n không nên t ý dùng ụ ữ ế ằ ố ự

thu c an th n mà nên tham kh o ý ki n cua bác sĩ, nh t là trong th i gian ế ầ ấ ả ố ờ

mang thai. (Theo Thanh niên ngày 12/4/2006).

sau đây thu c lo i t ng t nào? Vì sao? 7.Các tư ng t ơ ự ạ ộ ươ ự

a. Con ng i bao gi cũng đánh giá v mình. Ng i nào càng đánh giá ườ ờ ề ườ

m t phân s : T s là cái mình cao, càng h th p mình. Con ng ạ ấ ờ i gi ng nh ố ư ộ ố ử ố

mà h có, m u s là nh ng gì h nghĩ v mình. M u s càng l n thì giá tr ữ ề ẫ ẫ ố ọ ớ ọ ố ị

c a phân s càng nh . ỏ ố ủ

b. Nghiên c u v đ ng v t và th c v t Châu Phi và Nam M , các nhà ự ậ ở ề ộ ứ ậ ỹ

khoa h c nh n th y r ng các đ ng v t và th c v t Châu Phi và Nam M ấ ằ ậ ở ự ậ ậ ọ ộ ỹ

193

hoàn toàn gi ng nhau, m c dù v trí đ a lý c a chúng r t xa nhau và l i cách ủ ặ ấ ố ị ị ạ

nhau m t đ i d ộ ạ ư ng r ng l n. H n n a, các nhà khoa h c còn nh n th y b ữ ậ ấ ơ ộ ớ ơ ọ ờ

bi n phía tây c a Nam M và b bi n phía đông c a Châu Phi có hình thù có ờ ể ủ ủ ể ỹ

th l p ghép v i nhau. Sau m t th i gian nghiên c u r t k l ộ ế ứ ấ ỹ ư ng. H đi đ n ỡ ể ắ ớ ờ ọ

Châu Phi do bi n đ ng đ a ch t c a v k t lu n: Nam M đã đ ế ậ ỹ ư c tách ra t ợ ừ ấ ủ ỏ ế ộ ị

Trái đ t và di chuy n v phía đông. ể ề ấ

c. 2 : 1,32 = 6 : 3,96.

8. Đ nh lý hình h c ph ng: “ hai đ ọ ẳ ị ư ng th ng cùng vuông góc v i đ ớ ư- ẳ ờ

ng th ng th ba thì vuông góc v i nhau”. ờ ứ ẳ ớ

ng t a. S d ng t ử ụ ươ ự ế , hãy rút ra đ nh lý trong hình h c không gian. N u ọ ị

nguyên đ thay m t độ ườ ng th ng b ng m t ph ng, còn gi ặ ẳ ằ ẳ ữ ườ ng th ng kia. ẳ

b. N u thay hai đ nguyên m t ế ư ng th ng b ng hai m t ph ng và gi ẳ ằ ặ ẳ ờ ữ ộ

đ ng th ng thì chúng ta có đ nh lý m i. Hãy nêu ra đ nh lý đó. ườ ẳ ớ ị ị

ự 9. K t qu m t cu c nghiên c u m i đây do các nhà khoa h c Anh th c ớ ả ộ ứ ế ộ ọ

hi n cho th y. Vi c u ng th a vitamin C và E, không nh ng không giúp hai ừ ữ ệ ệ ấ ố

ph gi m b t nguy c b cao huy t áp, mà còn gây h i cho thai ph và thai ụ ả ơ ị ụ ế ạ ớ

nhi.

ậ Các nhà nghiên c u đã chia 2.400 thai ph b cao huy t áp, đau th n, ụ ị ứ ế

ti u để ư ng thành hai nhóm. M t nhóm đ ờ ộ ư c đi u tr b ng u ng b tr ị ằ ổ ợ ề ợ ố

vitamin và nhóm còn l ạ ấ i ch dùng li u pháp tâm lý là chính. K t qu cho th y, ệ ế ả ỉ

nhóm u ng vitamin có tri u ch ng b cao huy t áp và 15% có nguy c sinh con ứ ệ ế ố ơ ị

194

ỏ thi u cân. Vì v y, nhóm nghiên c u khuy n cáo,ph n nên cân nh c và h i ý ụ ữ ứ ế ế ậ ắ

ki n c a bác sĩ tr c khi quy t đ nh u ng vitamin trong th i kì mang thai. ế ủ ướ ế ị ờ ố

a.Phân tích theo s đ c a ph ng pháp thi ơ ồ ủ ươ ế ậ t l p m i liên h nhân qu . ả ệ ố

b.Cho bi ế ế t k t lu n c th . ậ ụ ể

195

CH NG VII ƯƠ

CHỨNG MINH VÀ BÁC BỎ

I. Đ C TR NG CHUNG C A QUAN H Ư Ủ Ặ Ệ

1. Đ nh nghĩa. ị

ự ủ Ch ngứ minh là thao tác lôgíc dùng đ l p lu n v tính chân th c c a ể ậ ề ậ

ệ ữ ơ ớ phán đoán nào đó nh các phán đoán chân th c khác có m i liên h h u c v i ự ờ ố

phán đoán y.ấ

ọ Qua đ nh nghĩa đó chúng ta th y quy lu t lý do đ y đ r t quan tr ng ủ ấ ấ ậ ầ ị

đ i v i ch ng minh. ứ ố ớ

2. K t c u c a ch ng minh. ế ấ ủ ứ

Ch ngứ minh bao g m ba thành ph n liên quan ch t ch v i nhau: ẽ ớ ầ ặ ồ lu nậ

đ , lu n c và lu n ch ng. ề ậ ứ ứ ậ

a. Lu n đ . ậ ề

Lu nậ đ là phán đoán mà tính chân th c c a nó c n ph i ch ng minh. ự ủ ứ ề ả ầ

Lu nậ đ là thành ph n ch y u c a ch ng minhvà tr ủ ế ủ ứ ề ầ l ả ờ ỏ i câu h i:

ch ng minh cái gì? ứ

b. Lu n c . ậ ứ

t v i lu n đ Lu nậ c là các phán đoán chân th c, có liên quan m t thi ự ứ ậ ế ớ ậ ề

và dùng đ ch ng minh lu n đ . ề ể ứ ậ

Lu nậ c là các ti n đ lôgíc c a ch ng minh và tr l ả ờ ứ ủ ứ ề ề i câu h i: dùng ỏ

cái gì đ ch ng minh? ể ứ

Lu nậ c có th là: ứ ể

+Các dữ ki n th c t ự ế ệ , các s li u th ng kê chính xác. ố ố ệ

+Các lu n đi m khoa h c v n còn giá tr khoa h c ch không ph i các ứ ể ậ ả ẫ ọ ọ ị

lu n đi m ch còn giá tr l ch s . ử ị ị ể ậ ỉ

196

+Các quy lu t ph n ánh s v t ự ậ ở ừ ự t ng lĩnh v c c th c a hi n th c ự ụ ể ủ ệ ậ ả

c nh v i nh ng đi u kiên đ nh ng quy lu t th c hi n đ ể ữ ớ ự ữ ệ ề ậ ượ ư nhi ệ ộ ấ t đ , áp su t,

hoàn c nh, môi tr ng. ả ườ

c.Lu n ch ng (l p lu n). ứ ậ ậ ậ

Lu nậ ch ng là ph ứ ươ ậ ng th c liên k t các lu n c đ ch ng minh lu n ứ ể ứ ứ ế ậ

đ .ề

Lu nậ ch ng là m i liên h lôgíc gi a lu n c v i lu n đ , là quá trình ữ ậ ứ ớ ứ ệ ề ậ ố

chuy n t cái đã bi i cái ch a bi lôgíc xác đ nh. Nó tr ể ừ t t ế ớ ư ế t theo m t trình t ộ ự ị ả

l ờ i câu h i: ch ng minh nh ứ ỏ ư th nào? ế

M i quan h gi a quy lu t lý do đ y đ và ch ng minh: ầ ủ ệ ữ ứ ậ ố

Quy lu t lý do đ y đ Ch ng minh ầ ủ ứ ậ

+ Tư tư ng nêu ra. +Lu n đ . ề ậ ở

+ Các lý do nêu ra. +Lu n c . ậ ứ

II. CÁC LO I CH NG MINH. Ứ Ạ

1. Ch ng minh tr c ti p. ự ế ứ

a.Đ nh nghĩa ị

ậ Ch ngứ minh tr c ti p là ch ng minh trong đó tính chân th c c a lu n ự ủ ứ ự ế

c tr c ti p rút ra t đ đề ượ ự ế ừ các lu n c . ậ ứ

b.S đ . ơ ồ

ự - p- lu n đ ; a, b, c,…. – các lu n c ; k, l, m, ...- phán đoán chân th c đ ậ ứ ề ậ

c rút ra t ượ ừ các lu n c . ậ ứ

(a, b, c, …) (k, l, m, … )  p.

Vì các lu n c a, b, c, … là chân th c và m i quan h lôgíc t a, b, c, ậ ứ ự ệ ố ừ

… qua k, l, m, … đ n p là đúng đ n, nên lu n đ p ph i ch ng minh là chân ứ ề ế ậ ả ắ

th c.ự

197

Thí d :ụ

Ch ngứ minh quy t c lo i hình II: ắ ạ

- Ti n đ l n là phán đoán chung (kh ng đ nh ho c ph đ nh). ề ớ ủ ị ề ặ ẳ ị

-M t ti n đ là phán đoán ph đ nh. ộ ề ủ ị ề

Ch ngứ minh.

 ti n đ l n là phán đoán Giả s ti n đ nh là phán đoán ph đ nh ử ề ủ ị ề ỏ ế ớ ề

kh ng đ nh (quy t c 4)  k t lu n là phán đoán ph đ nh (quy t c 5) ắ ẳ ị ủ ị ế ậ ắ v ngị ữ

ấ c a k t lu n chu diên (tính chu diên c a các thu t ng trong phán đoán nh t ủ ủ ữ ế ậ ậ

 ti n đ l n là phán đoán chung (quy t c 3). quy t đ n ) ế ơ ề ớ ề ắ

Trong thí d trên: ụ

+Lu n đ : ậ ề

Ti nề đ l n là phán đoán chung; ề ớ

M tộ ti n đ là phán đoán ph đ nh. ề ề ủ ị

+Lu n c (theo th t trong ch ng minh trên): ậ ứ ứ ự ứ

Quy t c 4, quy t c 5, tính chu diên c a các thu t ng trong phán ữ ủ ắ ắ ậ

đoán nh t quy t đ n, quy t c 3. ế ơ ấ ắ

+Lu n ch ng: suy di n. ứ ễ ậ

2.Ch ng minh gián ti p. ứ ế

ậ Ch ngứ minh gián ti p là ch ng minh trong đó tính chân th c c a lu n ự ủ ứ ế

đ đề ư c rút ra trên c s c a phán đoán lu n đ . ề ơ ở ủ ậ ợ

Ph nả lu n đ là phán đoán mâu thu n v i lu n đ . ề ề ậ ậ ẫ ớ

Ph nả lu n đ có hai tr ậ ề ư ng h p: ờ ợ

a). * Lu n đ là a thì ph n lu n đ là không a ( ả ậ ề ậ ề ￹

￹ b.

(cid:218) b thì ph n lu n đ là *Lu n đ là a ậ ề ậ ề ả ￹ a (cid:217)

198

Căn c vào vi c thi t l p ph n lu n đ , ng ứ ệ ế ậ ề ả ậ ườ ứ i ta chia ra thành ch ng

minh ph n ch ng và ch ng minh phân li t (ho c ch ng minh lo i tr ). ứ ứ ả ệ ạ ừ ứ ặ

a.Ch ng minh ph n ch ng. ứ ứ ả

* Đ nh nghĩa. ị

Ch ngứ minh ph n ch ng là ch ng minh gián ti p trong đó tính chân ứ ứ ế ả

th c c a lu n đ đ c kh ng đ nh thông qua tính gi ự ủ ề ậ ượ ẳ ị ả ố ủ d i c a ph n lu n đ . ề ả ậ

ữ Cơ s tr c ti p c a ch ng minh ph n ch ng là quan h ph đ nh gi a ả ế ủ ở ự ủ ị ứ ứ ệ

hai phán đoán.

Cơ s ch y u: ph đ nh c a ph đ nh là kh ng đ nh. ủ ở ủ ế ủ ị ủ ị ẳ ị

*S đơ ồ: a -lu n đ ề ph n lu n đ - ề ￹ a. ậ ả ậ

+Bư c th nh t: ứ ấ ớ

Xây d ng ph n lu n đ t ả ề ừ ậ lu n đ . ề ự ậ

+B ướ c th hai: ứ

Rút ra các k t qu t ả ừ ế ph n lu n đ và xác đ nh giá tr lôgíc c a các h ị ủ ề ậ ả ị ệ

qu (chân th c ho c gi d i). ự ặ ả ả ố

+B ướ c th ba: ứ

￹ a –gi

d i ả ố a -chân th c (d a vào ph đ nh c a phán đoán nh t quy t ế ủ ị ự ự ủ ấ

đ n).ơ

: gi đ nh ￹ Sơ đ khái quát ồ ả ị a –chân th c ự các h qu là chân th c ự ệ ả

(quan h ph thu c trong “hình vuông lôgíc”: a-chân th c ự i –chân th c) ự  xác ụ ệ ộ

đ nh m t quan h gi ị ệ ả ố  ￹ a –gi d i ộ ả ố d i (quan h ph thu c trong “hình vuông ộ ụ ệ

lôgic”: i –gi d i) ả ố a –chân th c (ph đ nh phán đoán). ủ ị ự

Lưu ý:

Quy trình th c hi n ch ng minh ph n ch ng: ứ ứ ự ệ ả

+Xây d ng ph n lu n đ . ề ự ậ ả

199

+Ch ng minh ph n lu n đ gi ề ả ố ằ ả ủ d i b ng cách tìm ra m t h qu c a ộ ệ ứ ả ậ

d i. ph n lu n đ là gi ậ ề ả ả ố

Thí d :ụ

Ch ngứ minh ý th hai c a quy t c lo i hình I “ti n đ nh là phán đoán ủ ứ ề ề ắ ạ ỏ

kh ng đ nh”. ẳ ị

*B c th nh t: ứ ấ ứơ

Xây d ng ph n lu n đ : ề ự ậ ả

Lu nậ đ : “Ti n đ nh là phán đoán kh ng đ nh”. ề ề ề ẳ ỏ ị

s “ti n đ nh là phán đoán ph đ nh”. Ph nả lu n đ : gi ậ ề ả ử ủ ị ề ề ỏ

*B c th hai: ướ ứ

Rút ra các h qu t ph n lu n đ và xác đ nh giá tr lôgic c a chúng. ả ừ ả ủ ề ệ ậ ị ị

+Ti n đ nh là phán đoán ph đ nh (quy t c 1) k t lu n là phán đoán ủ ị ề ề ắ ỏ ế ậ

ph đ nh (quy t c 5)  thu t ng l n (P) chu diên trong k t lu n (tính chu diên ủ ị ắ ữ ớ ế ậ ậ

c a các thu t ng trong phán đoán nh t quy t đ n). ủ ế ơ ữ ậ ấ

+Ti n đ l n là phán đoán kh ng đ nh  thu t ng l n(P) không chu ề ớ ề ẳ ị ữ ớ ậ

diên.

+ P -không chu diên trong ti n đ , nh i chu diên trong k t lu n ề ề ưng l ạ ậ  ế

“tiên đ nh là phán đoán ph đ nh” là sai (quy t c3). ủ ị ề ắ ỏ

*B c th ba: ướ ứ

“Ti n đ nh là phán đoán ph đ nh” là sai (quy t c3) ủ ị ề ề ắ ỏ  “ti n đ nh là ỏ ề ề

phán đoán kh ng đ nh” là đúng. ẳ ị

Cách gi t: i v n t ả ắ ắ

ti n đ l n là phán đoán Giả s “Ti n đ nh là phán đoán ph đ nh” ủ ị ử ề ề ỏ ề ớ ề

kh ng đ nh (quy t c 4)  P –không chu diên. ắ ẳ ị

200

ẳ Ti nề đ nh là phán đoán ph đ nh và ti n đ l n là phán đoán kh ng ề ớ ủ ị ề ề ỏ

k t lu n là phán đoán ph đ nh (quy t c 5) đ nh ị ủ ị ế ậ ắ  P -chu diên trong k t lu n ậ ế

(tính chu diên c a các thu t ng trong phán đoán nh t quy t đ n). P không ế ơ ữ ủ ậ ấ

chu diên trong tiên đ , nhề ưng P -chu diên trong k t lu n ậ  “ti n đ nh là ỏ ế ề ề

phán đoán ph đ nh” là sai (quy t c3)  “ti n đ nh là phán đoán kh ng đ nh” ủ ị ắ ề ề ẳ ỏ ị

là đúng (ph đ nh c a ph đ nh). ủ ị ủ ị ủ

Trong thí d trên: ụ

+Lu n đ : “ti n đ nh là phán đoán kh ng đ nh”. ề ề ề ậ ẳ ỏ ị

+Lu n c (theo th t trong ch ng minh trên): ậ ứ ứ ự ứ

Quy t c 4, quy t c 5, tính chu diên c a các thu t ng trong phán đoán ữ ủ ắ ắ ậ

nh t quy t đ n, quy t c 3, ph đ nh c a ph đ nh. ế ơ ủ ị ủ ị ủ ắ ấ

+Lu n ch ng: suy di n. ứ ễ ậ

b. Ch ng minh phân li t (ch ng minh lo i tr ). ứ ệ ạ ừ ứ

*Đ nh nghĩa. ị

Ch ngứ minh phân li ệ t là ch ng minh gián ti p trong đó có tính chân ế ứ

th c c a lu n đ đ c rút ra b ng các xác l p tính gi d i c a m i thành ự ủ ề ậ ượ ậ ằ ả ố ủ ọ

ph n c a phán đoán phân li ầ ủ ệ t, tr m t thành ph n là lu n đ . ề ừ ộ ầ ậ

(cid:218) b (cid:218) c (cid:218) d. *S đ : a ơ ồ

b (cid:217) c (cid:217) d. ￹ ￹

-------------

(cid:218) Công th c: (a b (cid:218) c (cid:218) d) (cid:217) b (cid:217) c (cid:217) d) ? a. ứ ( ￹ ￹

Th c ch t c a ch ng minh này là phw ng th c ph đ nh –kh ng đ nh ấ ủ ủ ị ứ ứ ự ẳ ơ ị

t. c a suy lu n phân li ậ ủ ệ

III. BÁC BỎ

201

1.Đ nh nghĩa. ị

Bác b là thao tác lôgíc trong đó xác đ nh tính gi d i hay tính không ỏ ị ả ố

i d ng phán đoán. v ng ch c c a m t t ắ ủ ữ ộ tư ư ng nêu ra d ở ướ ạ

Bác b là thao tác lôgíc ng c v i ch ng minh. Nh ng v c u trúc lôgíc ỏ ượ ớ ứ ư ề ấ

bác b và ch ng minh là nh ứ ỏ ư nhau, t c là trong bác b cũng bao g m ba thành ỏ ứ ồ

ph n: lu n đ , lu n c , lu n ch ng. ậ ứ ứ ề ậ ậ ầ

+Lu n đ là phán đoán c n ph i bác b . ỏ ề ậ ả ầ

+Lu n c là phán đoán có m i liên h h u c v i lu n đ và dùng đ ệ ữ ơ ớ ậ ứ ề ậ ố ể

bác b lu n đ . ề ỏ ậ

ng th c liên k t các lu n c theo trình t lôgíc xác +Lu n ch ng là ph ứ ậ ươ ậ ứ ứ ế ự

đ nh đ bác b lu n đ . ề ị ỏ ậ ể

2.Các cách bác b .ỏ

Căn c vào các thành ph n trong bác b , có ba cách bác b . ỏ ứ ầ ỏ

a.Bác b lu n đ . ỏ ậ ề

* Bác b lu n đ thông qua bác b d ki n dùng đ thi ỏ ữ ệ ỏ ậ ể ề ế ậ t l p lu n đ . ề ậ

C s : các s ki n di n ra trong không gian và th i gian xác đ nh, các ự ệ ơ ở ễ ờ ị

s li u th ng kê chu n xác, …luôn luôn chân th c. ố ệ ự ẩ ố

Ph ng pháp bác b : n u lu n đè không ph n ánh đúng hi n th c thì ươ ỏ ế ự ệ ậ ả

lu n đ là gi ề ậ ả ố d i và b bác b . ỏ ị

Thí d :ụ

a.Lu n đ : “Hôm nay tr i nóng”. ề ậ ờ

Bác b : “Nhi ỏ ệ ộ t đ ngoài tr i hôm nay t ờ ừ 18ºC đ n 20ºC. ế

b.Đ bác b lu n đ “th c hành đ c v n d ng t ỏ ậ ự ể ề ượ ậ ụ ố t trong gi ng d y ả ạ ở

a ra các s li u sau: trư ng ph thông” chúng ta có th đ ể ờ ổ ư ố ệ

202

- Th công, k chuy n, k thu t có t giáo viên s d ng thi ủ ể ệ ậ ỹ l ỷ ệ ử ụ ế ị ạ t b d y

h c là 87%. ọ

giáo viên s d ng thi - Môn v t lý có t ậ l ỷ ệ ử ụ ế ị ạ t b d y h c là 60%. ọ

- Môn khoa h c có t giáo viên s d ng thi ọ l ỷ ệ ử ụ ế ị ạ t b d y h c là 45%. ọ

i pháp nâng cao hi u qu s (Theo s li u đi u tra v “Th c tr ng và các gi ề ố ệ ự ề ạ ả ả ử ệ

t b d y h c tr ng ph thông” do Công đoàn giáo d c Vi t Nam d ng thi ụ ế ị ạ ọ ở ườ ụ ổ ệ

c báo Thanh niên đăng t i ngày 29/3/2006). th c hi n và đ ệ ự ượ ả

* Bác b lu n đ thông qua ch ng minh tính gi d i c a h qu rút ra ỏ ậ ứ ề ả ố ủ ệ ả

t ừ ậ lu n đ . ề

C s : a - lu n đ ; b - h qu c a a. ề ả ủ ơ ở ệ ậ

b- gi d i d i (quan h ph thu c trong “hình vuông lôgic”). ả ố a – gi ả ố ệ ụ ộ

b)  (a  ￹ b))  ￹ a. Công th c: ((a ứ

Thí d :ụ

Lu n đ : “Sinh viên l p này h c t t”. ọ ố ề ậ ớ

Đi u đó có nghĩa, m i sinh viên c a l p đ u h c t t. ủ ớ ọ ố ề ề ọ

t thì N u tìm ra m t s , th m chí m t sinh viên c a l p h c không t ộ ủ ớ ộ ố ế ậ ọ ố

chúng ta s bác b lu n đ trên. ỏ ậ ề ẽ

ậ *Bác b lu n đ thông qua ch ng minh tính chân th c c a ph n lu n ự ủ ỏ ậ ứ ề ả

đ .ề

C s : ơ ở

a - lu n đ ề  ￹ a - ph n lu n đ . ề ả ậ ậ

d i (quan h ph đ nh: quy lu t lo i tr cái ￹ a - chân th c ự  a gi ả ố ạ ừ ủ ị ệ ậ

(cid:218) th ba a ứ ￹ a).

Thí d :ụ

Lu n đ : “Kim lo i là ch t r n” ấ ắ ề ạ ậ

203

Ph n lu n đ : “ Có nh ng kim lo i không là ch t r n”. ấ ắ ữ ề ả ậ ạ

Ph n lu n đ là chân th c, ch ng h n thu ngân, nêu lu n đ là gi ự ề ề ả ậ ậ ẳ ạ ỷ ả

d i và b bác b . ỏ ị ố

b. Bác b lu n c . ỏ ậ ứ

* Bác b lu n c thông qua kh ng đ nh tính gi d i c a m t trong ỏ ậ ứ ẳ ị ả ố ủ ộ

các lu n c . ậ ứ

Theo quy lu t lý do đ y đ , các lu n c ph i chân th c. N u m t trong ậ ứ ả ầ ủ ự ế ậ ộ

d i thì lu n đ là không xác đ nh. các lu n c là gi ậ ứ ả ố ề ậ ị

Thí d :ụ

Đ bác b lu n đ : “Tri th c là ng ề ỏ ậ ứ ể ườ ẳ i phi s n xu t”, chúng ta kh ng ấ ả

đ nh ị

tính gi d i c a lu n c “Tri th c không s n xu t ra tinh th n c a xã ả ố ủ ứ ứ ủ ậ ầ ả ấ

h i”.ộ

•Bác b lu n c thông qua xác đ nh tính không xác đ nh (không xác ị ỏ ậ ứ ị

đ nh đ ị ượ c chân th c ho c gi ự ặ ả ố ủ d i) c a lu n c . ậ ứ

Ch ng h n, đ kh ng đ nh ý ki n c a mình là đúng, ng ế ủ ể ạ ẳ ẳ ị ư i ta nêu ra ý ờ

ng vi n d n: “ Tôi nghe nhi u ng i nói”. ki n thế ườ ề ệ ẫ ườ

Lu n c “ Tôi nghe nhi u ng ậ ứ ề ư i nói” là không xác đ nh, vì có th do ể ờ ị

quy lu t tâm lý, do tình c m chi ph i, do “ tam sao th t b n”,… ấ ả ả ậ ố

c. Bác b lu n ch ng. ỏ ậ ứ

* Phát hi n lu n c và lu n ch ng không có m i liên h v i nhau. ậ ứ ệ ớ ứ ố ệ ậ

ngoài m t đ Thí d : V n d ng ti n đ “ Qua m t đi m ề ể ở ụ ụ ề ậ ộ ộ ườ ẳ ng th ng

ch k đ ng th ng cho tr ỉ ẻ ư c m t và ch m t đ ộ ỉ ộ ư ng th ng song song v i đ ẳ ợ ờ ớ ườ ẳ ư-

c” c a hình h c clit vào hình h c phi clit. ớ ọ ơ ủ ọ ơ

* Phát hi n lu n c vi ph m quy t c lôgíc h c. ậ ứ ọ ệ ạ ắ

204

i nói: “ Anh là ng ng, vì anh ăn b p c i”. Thí d : Có ng ụ ườ ắ ả ỗ

Lu n đ : “ Anh là ng ng”. ề ậ ỗ

Th c ch t c a ý ki n trên là m t lu n hai đo n. Khôi ph c lu n ba ấ ủ ụ ự ế ạ ậ ậ ộ

đo n hoàn ch nh, chúng ta có: ỉ ạ

Ng ng ăn b p c i. ắ ả ỗ

Anh ăn b p c i. ắ ả

…………………..

Nên anh là Ng ng.ỗ

Lu n ba đo n trên vi ph m quy t c lo i hình II và quy t c v tính chu ề ậ ậ ạ ắ ạ ắ

diên c a thu t ng gi a. Vì th suy lu n đó là sai v m t lôgíc. ế ữ ữ ề ặ ủ ậ ậ

Lu n đ sai và b bác b . ỏ ề ậ ị

IV. CÁC QUY T C CH NG MINH VÀ BÁC B . CÁC SAI L M CÓ Ỏ Ứ Ắ Ầ

TH PH M PH I TRONG CH NG MINH VÀ BÁC B Ứ Ạ Ả Ể Ỏ

1. Các quy t c và các sai l m đ i v i lu n đ . ố ớ ậ ề ắ ầ

a. Quy t c.ắ

Lu n đ ph i rõ ràng và gi ả ề ậ ữ ứ nguyên trong su t quá trình ch ng ố

minh

* Lu n đ ph i rõ ràng. ề ậ ả

Chúng ta ph i s d ng đúng ngôn ng bi u th khái ni m và n i dung ả ử ụ ữ ể ệ ộ ị

t t ư ưở ng nêu ra trong lu n đ . ề ậ

Thí d : Lu n đ : “ K th a truy n th ng giáo d c c a dân t c trong ề ụ ủ ế ừ ụ ề ậ ố ộ

vi c giáo d c đ o đ c cho sinh viên hi n nay ”. ụ ạ ứ ệ ệ

Chúng ta c n làm rõ khái ni m: ệ ầ

+ “ Truy n th ng”. ề ố

205

+ “ Truy n th ng giáo d c c a dân t c” v n i dung hay ph ụ ủ ề ộ ề ố ộ ư ng pháp ơ

giáo d c.ụ

+ “Sinh viên”: sinh viên Cao Đ ng hay sinh viên Đ i H c, sinh viên ạ ẳ ọ

chính quy hay sinh viên không chính quy, sinh viên chính quy t p trung hay ậ

sinh viên chính quy không t p trung,… ậ

+ “ Hi n nay”: hi n nay là bao gi ? Th i đi m hi n t ệ ạ ệ ể ệ ờ ờ i hay m t năm , ộ

hai năm,…

Vi c làm rõ khái ni m và n i dung t ng c a lu n đ r t quan ệ ệ ộ tư ưở ề ấ ủ ậ

tr ng, b i vì trong ti ng Vi t m t t ế ọ ở ệ ộ ừ ể ệ bi u th nhi u khái ni m, m t khái ni m ề ệ ộ ị

bi u th b ng nhi u t . Tr t t t khác nhau bi u th khái ni m khác nhau… ị ằ ề ừ ể ậ ự ừ ể ệ ị

N i dung t ng c a lu n đ đ c bi u th thông qua n i dung t ộ ư t ưở ủ ề ậ ượ ể ộ ị ư t-

ưở ng c a câu. Câu không chu n xác d n đ n n i dung t ẩ ủ ế ẫ ộ ư t ưở ẩ ng không chu n

xác.

Thí d : ụ

+ “Lũ tr đánh con r n ch t” đ c hi u theo hai n i dung t ng: con ế ẻ ắ ượ ể ộ tư ưở

r n đang s ng b lũ tr đánh ch t và con r n đã ch t lũ tr v n ti p t c đánh. ắ ế ụ ẻ ẫ ẻ ế ế ắ ố ị

+ “Dù b n trăm công nghìn vi c, đoàn nhà báo chúng tôi v n đ ệ ậ ẫ ư cợ

li n”. Th tủ ư ng ti p trong hai gi ế ớ ờ ề

V i cách bi u th nh i ta s hi u là đoàn nhà báo b n trăm ể ớ ị ư v y ng ậ ườ ẽ ể ậ

công nghìn vi c. Song th c ch t là th T ng b n trăm công nghìn vi c ch ủ ự ệ ấ ướ ệ ậ ứ

không ph i là đoàn nhà báo. Vì v y ph i di n đ t: “Dù b n trăm công nghìn ả ễ ả ậ ạ ậ

vi c, Th t ng v n giành th i gian ti p đón chúng tôi hai gi ủ ệ ướ ế ẫ ờ ờ ề ặ li n” ho c

ng b n trăm công nghìn vi c nh “Th Tủ ướ ệ ậ ưng v n giành th i gian ti p đoàn ờ ế ẫ

nhà báo chúng tôi trong hai gi li n. ờ ề

+Nh ng ng ữ ư i này c tình tham ô tài s n c a nhân dân” “khác v i hành ả ủ ờ ố ớ

vi c tình tham ô tài s n c a nhân dân m t s ng ả ủ ố ở ộ ố ư i này”. ờ

206

Trong khi nói và trong khi vi ế t chúng ta ph i luôn luôn gi ả ữ ộ nguyên n i

dung tư tư ng đ ở ư c di n đ t b ng ngôn ng . Tuy trong các quá trình đó ữ ạ ằ ễ ợ

ng không đ chúng ta có th thay đ i v hình th c bi u th nh ổ ề ứ ể ể ị ư ựơ ổ ộ c thay đ i n i

dung tư

t ng. ưở

b. Các sai l m có th ph m ph i: ể ạ ầ ả

+ “S a đ i sai l m” và cao h n c là “ thay th khái ni m”, t c là s ả ứ ử ế ệ ầ ổ ơ ử

ng bi u th khái ni m không đ ng nh t v i khái ni m nêu ra. d ng các t ụ ừ ữ ể ấ ớ ệ ệ ồ ị

+ “S a đ i lu n đ ” và cao h n c là “ thay th lu n đ ”, t c là s ế ậ ứ ử ề ề ậ ả ổ ơ ử

d ng các hình th c bi u thi n i dung t ụ ứ ể ộ ư tư ng không đ ng nh t. ấ ở ồ

Ch ng h n, thí d th nh t trên: t lu n đ “ Nh ng ng i này c ụ ứ ấ ở ẳ ạ ừ ậ ữ ề ườ ố

ữ tình tham ô tài s n c a nhân dân” đã b s a đ i thành “M t s trong nh ng ộ ố ị ử ủ ả ổ

ng i đó c tình tham ô tài s n c a nhân dân”. ườ ả ủ ố

Các d ng sai l m: ạ ầ

- Sai l m “d a vào cá nhân”, t c là c tình đ ứ ự ầ ố ưa ph m ch t c a cá nhân ấ ủ ẩ

ng v m t lĩnh v c nào đó. đ thay th n i dung t ể ế ộ tư ưở ề ộ ự

ọ Ch ng h n, đ kh ng đ nh giá tr và nh ng đi m m i v m t khoa h c ớ ề ặ ữ ể ể ẳ ạ ẳ ị ị

i ta không xem xét v m t khoa h c, mà l i đ a ra c a m t lu n án, ng ủ ậ ộ ườ ề ặ ọ ạ ư

nh ng lý do thu c v ph m ch t cá nhân nh ộ ề ữ ẩ ấ ư: tính c n cù, ch u khó, thành tích ị ầ

,....vv..c a ng trong ho t đ ng xã h i, kh c ph c khó khăn v kinh t ắ ạ ộ ụ ề ộ ế ủ ư i vi ờ ế t

lu n án. ậ

- Sai l m “d a vào công chúng” là s tác đ ng vào tâm lý, tình c m, ý ự ự ầ ả ộ

nguy n c a m i ng ệ ủ ọ ư i đ h th a nh n tính chân th c c a lu n đ mà không ờ ể ọ ừ ự ủ ề ậ ậ

ch ng minh b ng các lu n c chân th c. ậ ứ ự ứ ằ

Ch ng h n, nh ng ng ữ ẳ ạ ư i hành đ o mà không chân chính tác đ ng vào ạ ờ ộ

tâm lý, tình c m c a nh ng ng ủ ữ ả ườ ề i theo đ o đ tuyên truy n nh ng đi u ữ ể ề ạ

không đúng th c t , không đúng v i giáo lý. ự ế ớ

207

2.Các quy t c và các sai l m đ i v i lu n c . ố ớ ậ ứ ắ ầ

a .Các quy t c.ắ

+Lu n c ph i chân th c và luôn sâu s c v i nhau. ậ ứ ả ắ ớ ự

+Lu n c ph i đ y đ . ậ ứ ả ầ ủ

+Tính chân th c c a lu n c ph i đ ự ủ ứ ậ ả ợ ậ c ch ng minh đ c l p v i lu n ộ ậ ứ ớ

đ .ề

b. Các sai l m.ầ

- Các sai l m tầ ư ng ng v i các quy t c. ớ ơ ứ ắ

* Lu n c gi d i. ậ ứ ả ố

Sai l m này là do d i là chân th c. ầ m o nh n đi m gi ậ ể ạ ả ố ự

+ Ng bi n: ộ ệ

- Do không bi t lu n đi m đ c dùng làm lu n c là gi d i. ế ể ậ ượ ậ ứ ả ố

Ví d : do thi u thông tin khoa h c, nên đã s d ng lu n đi m ch còn ử ụ ụ ế ể ậ ọ ỉ

giá tr l ch s làm lu n c , nh là ph n t ứ ử ậ ị ị ư: “ Nguyên t ử ầ ử ậ nh nh t c a v t ấ ủ ỏ

ch t, không phân chia đ ấ ư c”.ợ

- Do đ ng nh t khái ni m “c s h t ng” c a tri t h c v i “c s h ơ ở ạ ầ ủ ệ ấ ồ ế ọ ơ ở ạ ớ

t ng” trong đ i s ng xã h i. ầ ờ ố ộ

+Ngu bi n: ỵ ệ

C tình s d ng lu n c gi ậ ứ ả ố ử ụ ạ d i làm lu n c chân th c nh m đánh l c ậ ứ ự ằ ố

h ng ng i khác đ ph c v l i ích nh t đ nh nào đó. ướ ườ ể ụ ụ ợ ấ ị

Thí d :ụ

Đ t ra nh ng lu n c gi d i nh m bênh v c hay bu c t i ng ậ ứ ả ố ộ ộ ự ữ ặ ằ iườ

khác, như ông cha ta nói: “ D u đ , bìm leo”. ậ ổ

ổ ộ C tình làm thay đ i n i hàm c a khái ni m hay thay đ i n i ổ ộ ủ ệ ố

dung t ng c a phán đoán. tư ưở ủ

208

Thí d : M c tình thay đ i n i hàm c a khái ni m “ nhân quy n”đ ổ ộ ỹ ố ủ ụ ệ ề ể

ph c v ý đ xâm l ụ ụ ồ ượ ủ c c a M . ỹ

c ch ng minh hay lu n c ch a ch c ch n. * Lu n c ch ậ ứ a đư ượ ậ ứ ứ ư ắ ắ

+ Sai l m ph m ph i do s d ng các lu n c ch c kh ng đ nh là ậ ứ ưa đ ử ụ ầ ạ ả ượ ẳ ị

chân th c.ự

Thí d : S d ng các tin t c đ c l ụ ử ụ ứ ượ c đ n đ i, nh ng tin t c đ ữ ứ ạ ồ ượ uư

truy n trong c ng đ ng ng i…nh c ki m ch ng rõ r t là đúng ề ồ ộ ườ ưng ch a đư ượ ứ ệ ể

hay sai.

Ch ng h n, “Tôi nghe ng ng “Ng i ta nói” ẳ ạ ư i ta nói”. N i dung t ờ ộ ư t ưở ườ

c kh ng đ nh là chân th c hay gi d i. chưa đ ượ ự ẳ ị ả ố

+Lu n c ch ậ ứ a đ y đ . ư ầ ủ

Ch ng h n, khi vi ạ ẳ ế ứ ề t lu n văn và lu n án ch nêu ra các lu n c v lý ỉ ậ ậ ậ

lu n mà không đ a ra các lu n c v th c ti n. ậ ậ ứ ề ự ễ

* Ch ng minh lu n qu n hay ch ng minh vòng quanh. ứ ứ ẩ ả

Quy trình ch ng minh: các lu n c ậ ứ  các lu n đ . ề ứ ậ

Quá trình ch ng minh l ứ ạ i là:lu n đ ậ ề lu n c ậ ứ lu n đ . ề ậ

Đây là ch ng minh lu n qu n, vì t lu n đ qua lu n c r i l ứ ẩ ẩ ừ ậ ậ ứ ồ ạ ề ậ i v lu n ề

đ .ề

Nhà ho t đ ng c a phong trào công nhân Anh, Uetôn, kh ng đ nh giá tr ạ ộ ủ ẳ ị ị

c xác đ nh b ng giá tr c a lao đ ng. Nh c a hàng hoá đ ủ ượ ị ủ ằ ộ ị ưng khi ch ng minh ứ

l i đi đ n k t lu n, giá tr c a hàng hoá xác đ nh giá tr lao đ ng. ạ ị ủ ế ế ậ ộ ị ị

3.Các quy t c và sai l m trong lu n ch ng. ầ ứ ắ ậ

a. Quy t c.ắ

Tuân theo toàn b quy lu t và quy t c c a lôgíc h c. ậ ắ ủ ộ ọ

b. Các sai l m.ầ

209

* Suy lu n sai, t c là vi ph m các quy t c c a suy lu n, trong đó có các ắ ủ ứ ậ ạ ậ

quy tác c a lu n đ lu n c . ề ậ ứ ậ ủ

- Không n m ch c m i liên h nhân qu . ả ệ ắ ắ ố

- Không n m v ng quan đi m l ch s - c th , nghĩa là v n d ng các ử ụ ể ụ ữ ể ắ ậ ị

ệ quy lu t đúng v i đi u ki n, hoàn c nh c th , vì các quy lu t ch th c hi n ụ ể ỉ ự ệ ề ậ ả ậ ớ

đ c ượ ở ữ nh ng đi u ki n nh t đ nh, nh ệ ấ ị ề ư nhi ệ ộ t đ , áp su t, th i gian… ấ ờ

-Vi ph m các quy t c suy di n quy n p… ễ ạ ắ ạ

ế Trong suy lu n , ch c n vi ph m m t trong các nguyên t c s d n đ n ộ ắ ẽ ẫ ỉ ầ ậ ạ

sai l m.Th c ch t là vi ph m các đi u ki n cho suy lu n đúng. ự ề ệ ấ ạ ầ ậ

CÁC LO I BÀI T P Ạ Ậ

ổ 1. Báo Thanh niên ngày 18-4-2003 đ a tin: “Không khí ô nhi m gây t n ư ễ

ng đ i h c B c Carôlina h i cho não và tim” k t qu nghiên c u c a tr ế ạ ứ ủ ả ườ ạ ọ ắ

(M ) công b ngày 17-4-2003 cho th y: môi tr ấ ố ỹ ườ ứ ng ô nhi m gây ra ch ng ễ

ạ viêm đư ng hô h p, t o đi u ki n cho các h t không khí và các h t kim lo i ề ệ ấ ạ ạ ạ ờ

nh thâm nh p vào h th n kinh tru ng ng và b não d n đ n vi c phá hu ệ ầ ậ ỏ ươ ế ệ ẫ ộ ỷ

bào não. Nghiên h th ng cung c p ôxi và t o ra nh ng thay đ i DNA trong t ệ ố ữ ấ ạ ổ ế

c u còn cho th y, không khí ô nhi m phá hu thanh ch n quan tr ng gi a não ứ ữ ễ ấ ắ ọ ỷ

và máu v n dùng đ ngăn các ch t đ c h i không đ ấ ộ ể ạ ố ượ c ch y tr c ti p vào ự ế ạ

não. Ngoài ra, ô nhi m không khí cũng làm tăng n ng đ ch t t ng h p axit ấ ổ ễ ồ ộ ợ

ng máu amin trong máu v n gây ra tình tr ng co th t m ch máu khi n cho l ạ ế ắ ạ ố ựơ

ch y vào c tim b gi m xu ng đáng k ”. ị ả ể ả ơ ố

Xác đ nh lu n đ , lu n c trong bài báo trên. ậ ứ ề ậ ị

Bài gi i.ả

*Lu n đ : “ Không khí ô nhi m gây t n h i cho não và tim”. ễ ề ậ ạ ổ

*Lu n c : ậ ứ

- “Môi trư ng ô nhi m gây ra ch ng viêm đ ứ ễ ờ ệ ư ng hô h p, t o đi u ki n ề ấ ạ ờ

cho các h t không khí và các h t kim lo i nh thâm nh p vào h th n kinh ệ ầ ạ ạ ạ ậ ỏ

210

trung ư ng và b não d n đ n vi c phá hu h th ng cung c p ôxy và t o ra ỷ ệ ố ế ệ ẫ ấ ạ ơ ộ

bào não”. nh ng thay đ i DNA trong t ổ ữ ế

-“ Không khí ô nhi m phá hu thanh ch n quan tr ng gi a não và máu ữ ễ ắ ọ ỷ

v n dùng đ ngăn các ch t đ c h i không đ ố ấ ộ ạ ể ư c ch y tr c ti p vào não”. ự ế ạ ợ

- “Ô nhi m không khí làm tăng n ng đ ch t t ng h p axit amin trong ấ ổ ễ ồ ộ ợ

máu v n gây ra tình tr ng co th t m ch máu khi n cho l ng máu ch y vào ế ạ ắ ạ ố ựơ ả

c tim b gi m xu ng đáng k ”. ơ ị ả ể ố

ộ 2. Báo Thanh niên ngày 18 –4 - 2006 đ a tin: theo k t qu m t cu c ả ộ ư ế

nghiên c u m i đây c a các nhà khoa h c thu c đ i h c Michigan (M ), các ạ ọ ứ ủ ớ ọ ộ ỹ

bào ung th h p ch t trong c g ng có tác d ng tiêu di ợ ủ ừ ụ ấ t t ệ ế ư bu ng tr ng và ứ ồ

bào ung th ng pháp tr li u . ngăn ng a các t ừ ế ư này đ kháng v i các ph ề ớ ươ ị ệ

Nhóm nghiên c u đã l y b t g ng (lo i bán trên th tr ộ ừ ế ị ư ng) cho ti p ứ ấ ạ ờ

xúc v i t bào ung th bào ung ớ ế ư bu ng tr ng. B t g ng đã khi n cho các t ộ ừ ứ ế ồ ế

hu di t b ng cách t ăn chính chúng - m t cách làm m t đi kh năng thư t ự ỷ ệ ằ ự ấ ả ộ

ủ ừ đ kháng c a chúng m i khi b nh nhân tái phát b nh. Tính năng này c a g ng ề ủ ệ ệ ỗ

h a h n tr thành m t li u pháp tr ung th ứ ẹ ộ ệ ở ị ư bu ng tr ng t n g c, vì nó không ứ ậ ồ ố

bào ung th có c h i “ tái xu t” và tr đ cho các t ể ế ư ơ ộ ấ ở nên “ b t kh xâm ấ ả

ph m” đ i v i li u pháp hoá tr hi n đang đ ố ớ ệ ị ệ ạ ư c ng d ng. ợ ứ ụ

Xác đinh lu n, đ lu n c : ề ậ ứ ậ

* Lu n đ . ề ậ

Đ i v i bài t p này chúng ta ph i t khái quát lu n đ b ng m t phán ố ớ ả ự ậ ề ằ ậ ộ

đoán ng n g n. Mu n làm đ ắ ọ ố ầ ư c đi u đó, chung ta ph i đ c k ph n đ u: ả ọ ề ầ ợ ỹ

bào ung th “Các h p ch t trong c g ng có tác d ng tiêu di ủ ừ ụ ấ ợ t t ệ ế ứ ư bu ng tr ng ồ

và ngăn ng a các t bào ung th ừ ế ư này đ kháng v i các ph ề ớ ươ ị ệ ng pháp tr li u”.

Trên c s do chúng ta tóm t t: “C g ng ch ng ung th ơ ở ắ ủ ừ ố ư bu ng tr ng” - ứ ồ

lu n đậ ề

* Lu n c : ậ ứ

211

- “B t g ng đã khi n cho các té bào ung th hu di t b ng cách t ộ ừ ế ư t ự ỷ ệ ằ ự

ăn chính chúng”

- “T bào ung th ế ư m t kh năng đ kháng khi b nh tái phát”. ệ ề ấ ả

3. Báo tu i tr ngày 22-4-2005 đ a tin: “Thông tin t trung tâm y t ổ ẻ ư ừ ế

t: trong nh ng ngày qua , t Mư ng Lát (Thanh Hoá) cho bi ờ ế ữ ạ ị ị ấ i đ a bàn th tr n

ch Mư ng Lát đã có 20 ng ờ ư i b ng đ c th c ph m do ăn cá thu mua ộ ộ ờ ị ự ẩ ở ợ

huy n. Trong đó gia đìmh bà Lê Th Kh i có 6 ng ệ ở ị ườ ộ ộ i ăn thì đ u b ng đ c ề ị

Trung tâm y t huy n. n ng, ph i đ ặ ả ưa đi c p c u ấ ứ ở ế ệ

Nh các y, bác sĩ c a Trung tâm y t ủ ờ ế huy n M ệ ườ ề ng Lát t p trung truy n ậ

i đ c và c u ch a k p th i, nên đ n ngày 21 - 4 không có tr d ch gi ị ả ộ ữ ị ứ ế ờ ườ ợ ng h p

nào t vong. Nguyên nhân ban đ u c a v ng đ c đ c các bác sĩ n i đây ử ầ ủ ụ ộ ộ ươ ơ

xác đ nh là do ch t b o qu n cá gây ra. Sau khi phát hi n v ng đ c , các c ấ ả ộ ộ ụ ệ ả ị ơ

M ng Lát đã ki m tra, t ch thu hàng ch c kilôgam cá thu quan ch c năng ứ ở ườ ụ ể ị

có nghi v n c a các t ng bán ch hu ên” ấ ủ ư th ươ ở ợ ỵ

Xác đ nh lu n đ , lu n c và lu n ch ng trong đo n văn trên. ậ ứ ứ ề ậ ạ ậ ị

Bài gi i.ả

*Lu n đ . ề ậ

20 ng i b ng đ c do ăn cá thu Thanh Hoá. ườ ị ộ ộ ở

*Lu n c . ậ ứ

-Nh ng ngày qua , t i đ a bàn th tr n M ữ ạ ị ị ấ ư ng Lát đã có 20 ng ờ ư i b ng ờ ị ộ

ch huy n. đ c th c ph m do ăn cá thu mua ộ ự ẩ ở ợ ệ

- Gia đình bà Lê Th Kh i có 6 ng i b ng đ c n ng. ở ị ườ ị ộ ộ ặ

* Lu n ch ng. ứ ậ

Quy n p.ạ

4. Trong khoa h c vi n t ễ ư ng nêu lên m t ý t ọ ở ộ ư ng là lên cung trăng ở

b ng nam châm vĩnh c u. Ng ằ ử ư i ta cho r ng, con tàu vũ tr s là m t chi c ô ụ ẽ ế ằ ộ ờ

212

tô, trong đó có ch a m t nam châm có đ s c hút chi c ôtô đó lên không ủ ứ ứ ế ộ

chung. Trong ôtô có h th ng b n nam châm lên tr i. Khi nam châm đã đ ệ ố ắ ớ cượ

b n lên tr i thì nó s hút chi c ôtô lên theo. C b n liên ti p nh ắ ứ ắ ế ế ẽ ờ ế ư v y chi c ậ

ôtô s t i m t trăng. ẽ ớ ặ

Hãy cho bi t:ế

a. Lu n đ , lu n c và luân ch ng. ậ ứ ứ ề ậ

b. Ch ng minh trên là đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ ứ

c. N u sai, hãy nêu sai l m ( lôgíc) đã b vi ph m. ầ ế ạ ị

Bài gi i.ả

a. * Lu n đ . ề ậ

Con ng i lên cung trăng b ng nam châm vĩnh c u. ử ằ ờ

*Lu n ch ng. ứ ậ

- Nam châm vĩnh c u b b n lên tr i. ử ị ắ ờ

- Nam châm vĩnh c u hút ôtô mang theo ng i lên tr i. ử ờ ờ

- Ôtô mang theo ng i m t trăng. i t ườ ớ ặ

*Lu n ch ng. ứ ậ

Suy di n.ễ

b. Ch ng minh trên là sai v m t lôgíc, vì ch a ra kh năng nam ề ặ ứ a đư ư ả

châm vĩnh c u s b thiêu cháy khi đi vào b u khí quy n c a m t trăng và các ử ẽ ị ể ủ ầ ặ

tác đ ng khác. y u t ế ố ộ

c. Lu n c ch ậ ứ ư a ch c ch n và ch ắ ắ ưa đ y đ . ầ ủ

213

BÀI T P TH C HÀNH. Ự Ậ

1. Báo Thanh niên ngày 22 -4 -2006 đưa tin: “Nguy c tai n n giao ạ ơ

thông s tăng g p ba l n trong tr ấ ẽ ầ ư ng h p m i ng ợ ọ ờ ừ ử ụ ư i v a lái xe v a s d ng ờ ừ

đi n tho i di đ ng. K t lu n trên đ ế ệ ậ ạ ộ ư c đợ ư a ra sau m t cu c nghiên c u t ộ ứ ạ i ộ

M d a trên nh ng đo n băng do camêra ho c các thi t b c m bi n ghi l ỹ ự ữ ạ ặ ế ị ả ế ạ i

trên đ ng ph . Ngoài ra các ho t đ ng khác khi n tài x m t t p trung nh ườ ế ấ ậ ạ ộ ế ố ư:

ăn, u ng, ki m tra th , m máy nghe nh c,.....cũng làm gia tăng đáng ể ố ư đi n t ệ ử ạ ở

k nguy c đâm xe. Ng g t là hành đ ng m t t p trung h n c , vì có th ể ấ ậ ủ ậ ả ơ ơ ộ ể

khi n tai n n giao thông tăng t 4 đ n 6 l n. Các nhà nghiên c u cho bi ế ạ ừ ứ ế ầ ế t,

các ho t đ ng t m i ngọ ư i không đánh giá đúng m c m i hi m nguy t ứ ể ờ ố ừ ạ ộ ngưở

ch ng r t đ n gi n mà h làm khi ng i tr ấ ơ ồ ư c vô lăng”. ừ ả ọ ớ

Xác đ nh lu n đ , lu n c và lu n ch ng c a thông tin trên. ậ ứ ủ ứ ề ậ ậ ị

2. Báo Tu i tr ngày 23 -4 -2006 đ a tin: “T i sao c th con ng ổ ẻ ư ơ ể ạ ư i cóờ

th th c hi n đ c nh ng đ ng tác u n d o khó đ n m c không th tin đ ể ự ệ ượ ứ ữ ẻ ế ể ộ ố ư-

c. Đ tìm câu tr l i, ti n sĩ Richard Wieman, ph trách nhóm nghiên c u v ợ ả ờ ể ứ ụ ế ề

Anh, đã ti n hành ch p c t l p x v n đ này ề ấ ở ụ ắ ớ ế ươ ố ng s ng m t s ngh sĩ u n ộ ố ệ ố

(MRI). K t qu là nhóm đó không d o b ng máy ch p c t l p c ng h ẻ ụ ắ ớ ộ ằ ư ng t ở ừ ế ả

tìm th y b t c d u hi u khác th ấ ứ ấ ệ ấ ư ng nào trong c u trúc x ấ ờ ươ ệ ng c a ngh sĩ ủ

u n d o, duy có đi m đ c bi ố ể ẻ ặ ệ t là các dây ch ng c a h th ằ ủ ọ ư ng có kh năng ả ờ

t. c c kỳ t ự ố

Theo ti n sĩ Richard Wieman, trong c th con ng ơ ể ế ư i, mô có ch c năng ứ ờ

i v i nhau đ c g i là dây ch ng. Nh ng s i dây ch ng co n i các kh p l ố ớ ạ ớ ượ ữ ằ ằ ợ ọ

ng. Nh m t s ít ng ng i, nh giãn nh giúp kh p v n đ ng bình th ớ ẹ ậ ộ ườ ư ở ộ ố ườ ư các

ngh s u n d o, dây ch ng c a h , qua luy n t p, đã có kh nâng co giãn ệ ỹ ố ệ ậ ủ ẻ ằ ả ọ

khá t t. Nh th c th h cũng tr lên r t m m d o. Nh l i th t nhiên ố ờ ế ơ ể ọ ờ ợ ề ẻ ấ ở ế ự

này, h ti p t c luy n t p thêm và cũng có th là bí quy t đ h đi đ n thành ọ ế ụ ế ể ọ ệ ậ ế ể

công trong ngh nghi p”. ề ệ

a. Xác đ nh lu n đ lu n c . ề ậ ứ ậ ị

214

b. Xác đ nh c th lu n ch ng. ụ ể ậ ứ ị

3. M t cái c u ch t i đ ỉ ả ầ ộ ượ c m t ng ộ ườ i và m t qu bóng. Nh ả ộ ưng có m tộ

i đó đi qua đ c chi c c u. Vì ng i đó, ngư i mang theo hai qu bóng. Ng ả ờ ườ ượ ế ầ ườ

trong khi đi qua chi c c u đã chuy n t ng qu bóng sao cho trong tay lúc nào ế ầ ể ừ ả

cũng ch có m t qu bóng. ộ ả ỉ

+ Cho bi c c u không? t ngế ư i đó có qua đ ờ ượ ầ

+ Cho bi t câu chuy n trên có gì sai không? ế ệ

+ N u sai thì sai lu n đ , lu n c hay lu n ch ng? ế ở ậ ậ ứ ứ ề ậ

+ Nêu quy t c và sai l m ph m ph i. ắ ầ ạ ả

4. Có ba con v t Tôm hùm, Thiên nga và Rùa tranh nhau m t cô công ậ ộ

chúa.

Cô công chúa ng i trong m t chi c xe. B i v y, Thiên nga bay đ kéo ở ậ ế ể ồ ộ

xe lên, Tôm hùm kéo xe xu ng n c, còn Rùa thì kéo xe trên đ ố ướ ư ng.ờ

+ Cho bi ế t lu n đ , luân c và lu n ch ng? ứ ứ ề ậ ậ

+ Li u xe có ch y đ c trên đ ng không ? ệ ạ ượ ườ

+ N u xe không ch y đ ng thì vi ph m l ế ạ ư c trên đ ợ ườ ạ ỗ ề i lôgíc lu n đ , ậ

lu n c hay lu n ch ng? ậ ứ ứ ậ

+ Nêu quy t c sai l m đã ph m ph i. ầ ắ ạ ả

5. Ch ng minh đ ng th c: ứ ứ ẳ

ac + bx + ax + bc x + c

ay + 2bx + 2ax + by 2x + y

Ch ng minh: ứ

215

T (1) ta suy ra: ừ

(ax + bx + ax + bc). (2x + y) = (x + c). (ay + 2bx + 2ax + by) (2)

Bỏ d u ngo c, ta đ ặ ấ c:ượ

2acx + 2bx2 + 2ax2+ 2bcx + acy + bxy + axy + 2acx + bcy = axy + 2bx2 +

2ax2 + bxy + acy + 2bcx + 2acx + bcy. (3)

Vì (3) đúng, do đó (1) đúng.

Ch ngứ minh đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ

6. V i nh ng giá tr nào c a a, b có b t đ ng th c: ủ ấ ẳ ứ ữ ớ ị

a b

+ > 2

b a

Gi i: a+ b > 2ab ả

a- ab > ab - b

a( a- b ) > b( a -b)

a > b

V y b t đ ng th c đã cho đúng v i a > b. ấ ẳ ứ ậ ớ

Ch ng minh trên đúng hay sai v m t lôgíc ? Vì sao? ề ặ ứ

„ 1. Vì c là

7. Ch ng minh r ng, n u hai s a và b là s nguyên t cùng nhau, t c là ứ ế ằ ố ố ố ứ

c s c a a, b, do v y c a + b và a . b có ư c s chung c ớ ố ướ ố ủ ậ

c s c a a ho c c a b. ph i là ả ướ ố ủ ặ ủ

c s c a a thì, do c là c s c a a + b, c cũng là N uế c là ướ ố ủ ướ ố ủ ướ ố c s

c s c a b thì c cũng là c s c a a. c a b. Cũng v i lý do đó, n u c là ủ ế ớ ướ ố ủ ướ ố ủ

c s c thi t a và b nguyên t cùng nhau. Như v y, a và b có ậ ướ ố „ 1, trái v i gi ớ ả ế ố

216

Ch ngứ minh trên là đúng hay sai v m t lôgíc? Vì sao? ề ặ

217

M C L C

Ụ

Ch ng I: Đ I T NG VÀ Ý NGHĨA C A LÔGÍC H C ươ Ố ƯỢ Ọ Ủ

I. Đ nh nghĩa lôgíc h c. 3 ọ ị

duy. II. Quá trình nh n th c và hình th c c a t ứ ứ ủ ậ ư

III. Hình th c lôgíc. Tính chân th c c a t ự ủ ư tư ng và tính đúng đ n v ứ ắ ở ề

ậ hình th c c a l p lu n. ứ ủ ậ

IV. Lôgíc h c và ngôn ng t nhiên. ữ ự ọ

Bài t p th c hành ự ậ

Chư ng II: KHÁI NI M. ơ Ệ

I. Đ c trặ ệ ưng chung c a khái ni m. ủ

ệ II. Hình th c ngôn ng bi u th khái ni m. ữ ể ứ ị

ệ III. K t c u c a lôgíc khái ni m. ế ấ ủ

ệ IV. Các lo i khái ni m. ạ

ệ V. Quan h gi a các khái ni m. ệ ữ

VI. Thu và m khái h p ẹ ở r ng ộ ệ ni m.

218

VII. Đ nh nghĩa khái ni m. 30 ệ ị

VIII. Phân chia khái ni m. 41 ệ

Bài hành. t p ậ th c ự

Ch ng III : PHÁN ĐOÁN ươ

I. tr chung phán đoán. Đ c ặ ưng c a ủ

II. Hình th c ngôn ng th phán đoán. ứ ữ bi u ể ị

III. Phán đoán đ n. 52 ơ

IV.Quan h ệ ơ gi a nh ng phán đoán nh t quy t đ n. ữ ữ ế ấ

VI. Phán đoán ph c. 69 ứ

Bài t p th c hành. 80 ự ậ

Ch ng IV ươ : CÁC QUY LU T C B N C A LÔGÍC HÌNH Ơ Ả Ủ Ậ

TH CỨ

I. Quy lu t ậ đ ng ồ ấ nh t.

II. Quy không mâu lu t ậ ẫ thu n.

III. Quy lu t lo i tr cái th ba ( quy lu t bài chung). ạ ậ ừ ứ ậ

VI. Quy lý do lu t ậ đ y ầ ủ đ .

Bài hành. t p ậ th c ự

219

Ch ng V: SUY LU N VÀ SUY DI N ươ Ậ Ễ

I. tr chung suy Đ c ặ ưng c a ủ ậ lu n.

II. Suy di n ễ tr c ự ế ti p.

100

ạ III. Suy di n gián ti p. Lu n ba đo n nh t quy t đ n ( Lu n ba đo n). ạ ế ơ ế ễ ấ ậ ậ

117

ọ IV. Lu n ba đo n ph c và lu n ba đo n ph c rút g n. ứ ứ ậ ạ ạ ậ

154

V. ba hai. Lu n ậ đo n ạ h p ợ

156

VI. Suy có lu n ậ đi u ề ệ ki n.

157

t. 159 VII. Suy lu n phân li ậ ệ

VIII.Suy phân li có lu n ậ t ệ đi u ề ệ ki n.

161

Bài hành. t p ậ th c ự

164

Ch ng VI: QUY N P T NG T ươ Ạ ƯƠ Ự

I. tr ng chung quy Đ c ặ ư c a ủ ạ n p.

171

II. Quy n p hoàn toàn. 172 ạ

III. Quy n p không hoàn toàn. 173 ạ

IV. Quy n p khoa h c d a trên ph ng pháp……. ự ạ ọ ươ

175

V. T ng t . 182 ươ ự

220

Bài t p th c hành. 183 ự ậ

Chư ng VII: ơ CH NG MINH VÀ BÁC B . Ỏ Ứ

I. tr chung minh. Đ c ặ ưng c a ủ ch ng ứ

188

II. Các minh. lo i ạ ch ng ứ

189

III. Bác b . 193 ỏ

VI. Các quy t c c a ch ng minh và bác b …. ắ ủ ứ ỏ

197

Bài hành. t p ậ th c ự

206

221

Bài giảng Phương pháp giải các bài tập của Lôgic học

BÀI GI NGẢ

PH

NG PHÁP GI

ƯƠ

I Ả

CÁC BÀI T P C A LÔGIC H C

Ậ Ủ

Ọ

ĐỐI TƯỢNG VÀ Ý NGHĨA CỦA LÔGIC HỌC

CH

. NG V

ƯƠ

SUY LUẬN VÀ SUY DIỄN (SUY LUẬN DIỄN DỊCH)

A

C

B

B

3. Có ng

M C L C

Ụ

Ụ

Tài liệu liên quan

Có thể bạn quan tâm

Tập bài giảng Logic học đại cương

Đề thi kết thúc học phần học kì 1 môn Logic học đại cương năm 2021-2022

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 2 - Các quy luật cơ bản của tư duy

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 3 - Khái niệm và thao tác hóa khái niệm

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 4 - Thao tác phán đoán

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 5 - Thao tác suy luận

Bài giảng Toán cao cấp: Chương 0 - ThS. Lê Trường Giang

Đề thi kết thúc học phần học kì 1 môn Lôgic học đại cương năm 2019-2020 có đáp án - Trường ĐH Đồng Tháp

Đề thi kết thúc học phần học kì 1 năm học 2020-2021 môn Logic học đại cương - ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn

Đề thi kết thúc học phần học kì 2 môn Logic học đại cương năm 2020-2021 có đáp án - Trường ĐH Đồng Tháp

Đề thi kết thúc học kỳ I năm học 2016-2017 môn Logic học đại cương - ĐH Ngoại ngữ

Bài giảng Logic học: Chương 4 - Trường ĐH Thương Mại

Đề thi kết thúc học phần môn Logic học năm 2019-2020 - Trường Đại học Ngân Hàng TP.HCM (Đề 1)

Đề thi kết thúc học phần môn Logic học năm 2019-2020 - Trường Đại học Ngân Hàng TP.HCM (Đề 2)

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 1 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 2 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 3 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 4 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 5 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Bài giảng Logic học đại cương: Chương 6 - ThS. Trần Thị Hà Nghĩa

Tài liêu mới

Bài giảng Tâm bệnh học đại cương - PGS.TS. Nguyễn Sinh Phúc

Bài giảng Tâm lý học phụ nữ

Bài giảng Tâm lý quản lý - PGS.TS.GVCC. Lê Thị Anh Vân

Bài giảng Tâm lý và kỹ năng giao tiếp du lịch - ThS. Nguyễn Thành Phương

Phân tích ảnh hưởng của nỗi sợ bị bỏ lỡ đến tâm lý hạnh phúc của học sinh, sinh viên tại Thành phố Hồ Chí Minh

Presentation: Script breathing techniques

Tác động của không gian xanh đến sức khỏe tâm lý của giảng viên và sinh viên trong môi trường giáo dục tại trường Đại học Tân Trào

Tác động của không gian xanh đến sức khỏe tâm lý của giảng viên và sinh viên trong môi trường giáo dục tại Trường Đại học Tân Trào

Bộ câu hỏi trắc nghiệm Tâm lý học đại cương

Bài tập trắc nghiệm môn Tâm lý học

Câu hỏi ôn thi Tâm lý trẻ em

Câu hỏi ôn tập môn Tâm lý học ứng dụng

Câu hỏi ôn tập Tâm lý học ứng dụng

Hứng thú học tập môn Tâm lý học đại cương của sinh viên trường Đại học Hoa Lư

Thực trạng kĩ năng kiểm soát cảm xúc tiêu cực của học sinh tại một số trường tiểu học ở thành phố Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Giới thiệu

Về chúng tôi

Việc làm

Quảng cáo

Liên hệ

Chính sách

Thoả thuận sử dụng

Chính sách bảo mật

Chính sách hoàn tiền

DMCA

Hỗ trợ

Hướng dẫn sử dụng

Đăng ký tài khoản VIP

093 303 0098

support@tailieu.vn