Bài giảng Sinh lý học - Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Ch−¬ng 1. Sinh lý h−ng phÊn

I. H−ng phÊn

1. HF? k/n ®¸p øng cña tæ chøc sèng víi c¸c kÝch thÝch

(c¬ thÓ sèng, T§C)

• TÝnh HF: c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n

• Qua 2 g®:

- TiÕp nhËn KT (thô quan) - BiÕn KT (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)d¹ng E ®Æc tr−ng (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)§/øng

2. KÝch thÝch? t¸c nh©n t¸c ®éng lªn c¬ thÓ (ngoµi, trong)

(cid:2) Ngoµi: c¬ giíi, T0, ®é Èm, a/s, ®iÖn ....

(cid:2) Trong: pH m¸u, ASTT h.t−¬ng, [] c¸c chÊt m¸u

(cid:2) VÒ mÆt sinh häc: 2 lo¹i

- ThÝch hîp: g©y HF tù nhiªn, quen thuéc (thô quan t/ø) VD: a/s

(cid:1)m¾t, ©m thanh (cid:1)tai

- Kh«ng thÝch hîp: kh«ng quen thuéc, ë c−êng ®é nhÊt ®Þnh cã

thÓ g©y HF. VD: T¸t m¹nh (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1).......

3. §K g©y HF: c−êng ®é vµ thêi gian (cid:3) C−êng ®é: (4 møc)

- D−íi ng−ìng: yÕu, kh«ng HF

- Ng−ìng: ®ñ g©y HF (min) - Trªn ng−ìng: > ng−ìng (KT› (cid:1)HF› ) ®Õn khi HF kh«ng t¨ng n÷a (ch−a tæn th−¬ng)(cid:1)KTmax - Qu¸ giíi h¹n: >KTmax, HF gi¶m, tæn th−¬ng (¸c tÝnh)

(cid:3) Thêi gian (T):

- T qu¸ ng¾n (cid:1)kh«ng HF - TÝnh HF phÊn tû lÖ nghÞch víi T (HF cµng cao(cid:1)T cµng bÐ)

KÐo dµi KT(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)thÝch nghi (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)mÊt k/n ®¸p øng VD: ngöi formon

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 1

(cid:2) T vµ c−êng ®é t−¬ng quan chÆt chÏ (cid:1) ®o tÝnh HF

tæ chøc - “thêi trÞ” (Lapied)

é ®

g n ê − C

ng−ìng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

0 0.5 1.0 1.5 2.0 t(ms)

Thêi trÞ

Thêi trÞ = T tèi thiÓu ®Ó KT cã c−êng ®é=2 lÇn ng−ìng g©y ®−îc HF. VD: C¬ v©n ng−êi = 0.1 – 0.7 ms

- Tæ chøc HF cµng cao (cid:1) thêi trÞ cµng bÐ

II. HiÖn t−îng ®iÖn sinh vËt

(cid:2) §iÖn SV? = HF. T/chøc HF (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)sinh ®iÖn

(cid:2) Cuèi TK 17 Galvani: c¬ ®ïi Õch treo mãc ®ång co

(cid:2) Mét n¨m sau Volta cho r»ng: c¬ chØ co khi cã giã, do 2 mãc s¾t ch¹m vµo ®ång (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)sinh ®iÖn

ﬁﬁﬁ ﬁ Tranh luËn (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)KÕt qu¶ c¶ 2 th¾ng (pin & ®iÖn SV)

(cid:2) 3 lo¹i ®iÖn sinh vËt

Nguyªn vÑn

1. §iÖn tæn th−¬ng

(cid:4) TN Galvani:

Tæn th−¬ng

C¬ 1

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) KÕt qu¶: C¬ 2 co

C¬ 2 C¬ 2C¬ 2

(cid:4) KiÓm chøng: vi ®iÖn kÕ ®o

+

-

(cid:4)§iÖn tæn th−¬ng?

Tæn th−¬ng

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 2

2. §iÖn ho¹t ®éng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

KT

C¬ 1

* TN Mateucci:

C¶ 2 c¬ ®Òu co

C¬ 2

* TN trªn tim Õch:

T©m nhÜ

(-)

T©m thÊt

(+)

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)C¬ co

C¬

(cid:4)T/chøc HF (h/®) t¹i ®ã (-), yªn tÜnh (+) (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)2 vïng chÖnh lÖch ®iÖn thÕ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)®iÖn ho¹t ®éng

.3. Dßng ®iÖn tÜnh (®iÖn thÕ mµng)

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)T/chøc yªn tÜnh, nguyên vẹn, trong vµ ngoµi mµng tæ chøc sèng cã chªnh lÖch ®iÖn thÕ (ngoµi +) t¹o dßng ®iÖn gäi lµ dßng ®iÖn tÜnh

§iÖn N¬ron = §iÖn thÕ mµng của

TB TK yên tĩnh, nguyên vẹn

Vi ®iÖn cùc

(cid:1)C¸ch ®o: - Chän n¬ron sîi trôc to

- Vi ®iÖn cùc ®ñ bÐ (˘˘˘ ˘£ ££ £ 0.5mmm m m)

4. C¬ chÕ ph¸t sinh: cÊu tróc mµng, 2 thuyÕt

(cid:1) H+ + HCO3

* ThuyÕt biÕn chÊt Tæn th−¬ng hay h/® (cid:1) T§C sinh nhiÒu chÊt ®iÖn gi¶i - ) (H2CO3 • H+ bÐ (cid:1)kh/t¸n nhanh (cid:1)nguyªn vÑn (y/tÜnh)(cid:1)(+) • Ion lín (cid:1)kh/t¸n chËm, t¹i vïng tæn th−¬ng (h/®)(cid:1)(-)

* ThuyÕt mµng (ion mµng): Bernostein, Hogkin, Huxley, Katz dùa trªn tÝnh thÊm chän läc mµng

protein

photpholipit

70-80 A0

- Lç mµng FFF F = 4A0 - Qua mµng = bÞ & chñ ®éng

protein

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 3

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

(cid:3) Gi¶i thÝch 1: ph©n cùc t¹i mµng, ngoµi nhiÒu ion+ (K+ -, Cl-) ˛

, Na+), :

trong nhiÒu ion- (protein-, HCO3

- KÝch th−íc:F Na+=1.9A0, F K+=2.6A0

F Na+.8H2O > F K+.4H2O(cid:1)K+ dÔ qua mµng h¬n

- Chªnh lÖch nång ®é (trong so víi ngoµi mµng)

400mol/kgH2O

50mol/kgH2O

[Na+] =

= 1/8

[K+] =

= 20/1

440mol/kgH2O

20mol/kgH2O

Nh− vËy: [Na+] ngoµi > 8 lÇn trong mµng [K+] trong > 20 lÇn ngoµi mµng

(cid:1)K+ trong ra nhanh, m¹nh h¬n Na+ ngoµi vµo (b¬m Na, K qua vËt t¶i) (cid:1) K+ hót ion – (Cl-, OH-) trong mµng (cid:1) dßng ®iÖn tÜnh (cid:1)ngoµi +, trong -

(cid:3) Gi¶i thÝch 2: tæn th−¬ng (cid:1)thay ®æi tÝnh thÊm mµng (cid:1) ion - ra ngoµi trung hoµ bít K+ (cid:1) ®iÖn tæn th−¬ng cã E<®iÖn thÕ mµng

(cid:3) Gi¶i thÝch 3: h/® (xung TK ®iÓm A)(cid:1) thay ®æi tÝnh thÊm (cid:1)Na+ vµo rÊt nhanh (500-700 lÇn b×nh th−êng) (cid:1)trung hoµ ion- (cid:1) khö cùc (cid:1) ®¶o cùc (ngoµi + trong -)

˛ ˛ ˛

A B C

- - - +++ ......

+++ - - -

K/qu¶: A HF (-) (cid:1) chªnh lÖch, phÝa trong tõ A (cid:1) B, phÝa ngoµi B (cid:1) A (cid:1)t¹i B x¶y ra khö, ®¶o cùc (cid:1) ®iÖn h/®éng

5. øng dông ®iÖn sinh vËt

- §iÖn t©m ®å

- §iÖn n·o ®å

- §iÒu tra xÐt hái

- §o ®iÖn thÕ ®Üa ph«i gia cÇm

E=10-30mV tèt,

E< 10mV lo¹i

- Ph¸t hiÖn ®éng dôc bß = chÊt dÎo, h×nh trô =25x12.5mm

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 4

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

III. dÉn truyÒn h−ng phÊn

Sîi nh¸nh

1. Trªn sîi TK

a. CÊu t¹o TB TK

HF về thân (cảm giác)

Th©n TB

- C¸c sîi trôc kÕt l¹i = d©y TK

- 2 lo¹i sîi TK (trÇn & vá bäc)

TB Schwann

( v / ñ )

- TB Schwann chøa miªlin (photphatit) c¸ch ®iÖn, mµu tr¾ng quÊn nhiÒu líp quanh sîi trôc t¹o sîi miªlin

Sîi trôc H F t ừ t h â n r a

Vá miªlin

Eo Ranviª

- Eo Ranviª cã vai trß trong T§C sîi trôc vµ dÉn truyÒn HF (sợi có vỏ bọc)

Synap

b. §Æc ®iÓm slý cña sîi TK

+ Hoµn chØnh, liªn tôc vÒ mÆt slý (Ðp, buéc, kÑp, phong bÕ)

+ TruyÒn HF t¸ch biÖt (kh«ng lan sang ngang (cid:1) chÝnh x¸c)

+ DÉn truyÒn 2 chiÒu, nh−ng trong c¬ thÓ chØ 1 chiÒu (synap)

+ TÝnh HF cao, sîi cã vá bäc > sîi trÇn

+ TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng sîi cã vá bäc > sîi trÇn

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 5

c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi trÇn Lan truyÒn ®iÖn h/® tõ ®Çu (cid:1)cuèi sîi HF (cid:1)thay ®æi tÝnh thÊm(cid:1)khö cùc (cid:1)®¶o cùc (cid:1)HF ®iÓm bªn

HF - - - +++

Yªn tÜnh +++ - - -

Th©n n¬ron

- - - +++

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

- - - +++ B

+++ - - - A

d. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua sîi cã vá bäc (nh¶y bËc) - Miªlin c¸ch ®iÖn (cid:1) HF nh¶y tõ eo nµy sang eo kÕ tiÕp

Miªlin

Yªn TÜnh + -

B Y/TÜnh + -

Y/TÜnh + -

Sîi trôc

- +

Eo A HF - + T¹m thêi tr¬ + -

- +

(cid:1)nhanh, tiÕt kiÖm E (dÞch chuyÓn Na+, K+ chØ x¶y ra ë c¸c eo)

e. §Æc ®iÓm cña dßng ®iÖn dÉn truyÒn trªn sîi TK

(cid:5) t−¬ng ®èi æn ®Þnh, cã gi¶m nh−ng chËm (cid:5)Tèc ®é ˛

: - Lo¹i sîi (Vcã vá = 60-120m/s > Vsîi trÇn = 2m/s) - f sîi, To (tû lÖ thuËn víi V)

- Loµi (Vsîi v/® Õch < g/s)

2. DÉn truyÒn HF qua synap

a. CÊu tróc synap: 2 lo¹i

• N¬ron-N¬ron: tËn cïng sîi trôc n¬ron tr−íc víi th©n hay nh¸nh n¬ron sau (khe synap » 150A0) • N¬ron - C¬, tuyÕn: sîi trôc víi c¬ quan ®/ø (khe » 500A0)

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 6

s î i

t r ô c

Tói chÊt m«i giíi ho¸ häc

Mµng tr−íc

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

2 loại synap

Ty thÓ

Mµng sau

Mµng tr−íc (ph×nh to t¹o cóc chøa Axªtylcolin or Adrenalin)

1 synap

Mµng sau(chøa men)

Khe synap

Enzym Axetyl-colinesteraza

b. §Æc ®iÓm dÉn truyÒn HF qua synap

- 1 chiÒu (mµng tr−íc (cid:1)sau)

- V bÞ chËm l¹i

- Mái x¶y ra ®Çu tiªn tại synap

- Synap dÔ bÞ c¸c chÊt ho¸ häc t¸c ®éng

c. C¬ chÕ dÉn truyÒn HF qua synap (3 c¬ chÕ)

* VËt lý (thuyÕt ®iÖn häc): ®iÖn h/®. HF ®Õn tËn cïng sîi trôc t¹o dßng ®iÖn c−êng ®é lín cã k/n v−ît khe (cid:1)KT mµng sau HF (cid:1)HF truyÒn ®i

(cid:2) TÝnh 1 chiÒu, sù mái ????

(cid:2) MÆt kh¸c: theo Kats ®iÖn sau khi qua synap chØ cßn 0.01 mV, ®iÖn cÇn thiÕt g©y HF mµng sau ph¶i lµ 20- 40 mV

* C¬ chÕ ho¸ häc

TN:

- Buéc nèi ®/m cæ 2 thá = èng th«ng chøa d2 Slý

- KT phã g/c thá sè 1(cid:1) tim c¶ 2 ®Ëp chËm yÕu - KT g/c thá sè 1(cid:1) tim c¶ 2 ®Ëp nhanh, m¹nh (cid:1)Axªtylcolin (phó g/c, ø/c), Adrenalin (g/c, t/c−êng)

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 7

* C¬ chÕ §iÖn-Ho¸-§iÖn

tin ho¸

Xung TK tin ®iÖn

T/d mµng sau

Mµng tr−íc g/phãng chÊt m«i giíi

Thay ®æi tÝnh thÊm

tin ®iÖn

®¶o cùc

Xung TK tiÕp tôc ®−îc truyÒn ®i

p/sinh ®iÖn h/®éng

TN: b¬m 10-15mol Axªtylcolin vµo khe synap (cid:1)®iÖn h/® xuÊt hiÖn ngay n¬ron sau

• T¹i mµng sau Axªtylcolin Axªtylcolinesteraza Axªtat + Colin

Khi hÕt (cid:1)tÝnh thÊm kh«i phôc (cid:1) kÕt thóc HF

NhËn xÐt: - chËm l¹i (tin ®iÖn (cid:1) ho¸, ho¸ (cid:1)®iÖn)

- 2 qu¸ tr×nh lµm t¨ng T§C (cid:1) mái - Một chiều

3. øng dông

- TÈy giun s¸n lîn: Dipterex ph¸ huû Axªtylcolinesteraza (cid:1) Axªtylcolin tô ë mµng sau (cid:1) HF liªn tôc (cid:1) co tetanos

MÆt kh¸c: c¬ tr¬n ruét lîn t¨ng c−êng co bãp

- Atropin phong bÕ mµng sau(cid:1)mÊt k/n nhËn c¶m víi Axªtylcolin (cid:1) h¹n chÕ HF (cid:1) gi¶m co th¾t (cid:1)gi¶m ®au

- Thuèc an thÇn aminazin t/d t−¬ng tù aminoxydaza ph©n gi¶i Adrenalin gi¶m bít l−îng th«ng tin vÒ nzo

- C¸c chÊt KT: caffe, nicotin øc chÕ aminoxydaza (cid:1)Adrenalin ph¸t huy t¸c dông, t¨ng c−êng th«ng tin vÒ nzo(cid:1)HF TWTK.

IV. TÝnh linh ho¹t chøc n¨ng & cËn sinh

1. TLHCN? = sè lÇn HF tèi ®a/1 ®v thêi gian

VD: Õch 500 lÇn/s, §V cã vó 1000 lÇn/s

- ®¬n vÞ ®¸nh gi¸ k/n HF: ˛

c−êng ®é, tÇn sè, tr¹ng th¸i c¬ thÓ

2. Tr¹ng th¸i cËn sinh? = tr¹ng th¸i TLHCN h¹ thÊp qu¸ møc

TN Vedenski

B«ng tÈm Novocain

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) ghi ®å thÞ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) 4 giai ®o¹n

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 8

KT m¹nh

KT yÕu

-Th¨ng b»ng

KT m¹nh

KT yÕu

- M©u thuÉn

KT m¹nh

KT yÕu

- øc chÕ

- Håi phôc: bá b«ng, röa d©y TK, tiÕp tôc KT (cid:1) ng−îc l¹i

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS 4/11/2009

VD: Ng¸i ngñ (giai ®o¹n?)

(cid:2) Gi¶ thÝch (cid:5) C©n b»ng: novocain lµm TK biÕn chÊt(cid:1)gi¶m k/n HF (cid:1)1 KT yÕu cã thÓ qua. KT m¹nh chØ ®/ø 1 phÇn (cid:1) p/ø nh− nhau

VÝ nh− èng n−íc kh«ng cã k/n ®µn håi

(cid:5) M©u thuÉn: novocain ngÊm s©u (cid:1) k/n HF rÊt thÊp (cid:1) KT yÕu phï hîp (cid:1)®/ø m¹nh. KT m¹nh trë thµnh ¸c tÝnh (cid:1) ®/ø yÕu

(cid:5) øc chÕ: TK hoµn toµn biÕn chÊt (cid:1) mÊt tÝnh HF, TK vµ kh«ng ®/ø (cËn sinh)

(cid:5) Phôc håi: Khi bá b«ng, röa (cid:1)tÝnh HF phôc håi.

(cid:5) Nh− vËy HF (cid:219)

(cid:219) øc chÕ

3. ý nghÜa häc thuyÕt cËn sinh

- X¸c nhËn quan hÖ HF & ø/c: ®èi lËp, thèng nhÊt vÒ nguån

gèc vµ b¶n chÊt.

(cid:219) (cid:219)

- HF (cid:219)

(cid:219) ¦/chÕ

- HF (cid:1)−/c tr¶i qua c¸c giai ®o¹n tr¹ng th¸i cËn sinh

- Nguyªn nh©n cËn sinh lµ do TLHCN gi¶m qu¸ thÊp

- Trong tù nhiªn c¸c g/® nµy rÊt ng¾n. NÕu cã yÕu tè g©y

biÕn chÊt th× kÐo dµi

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) øng dông: g©y mª, g©y tª

(cid:219) (cid:219)

http://cnts.hua.edu.vn Mục: Bài giảng 9

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

Ch−¬ng 2. Sinh lý c¬ - vËn ®éng

• C¬ v©n (c¬ x−¬ng): ë x−¬ng, V/® chñ ®éng • C¬ tr¬n (c¬ t¹ng): néi t¹ng, c/n néi t¹ng • C¬ tim: cÊu t¹o lµ c¬ v©n nh−ng ®2 c/n gÇn gièng c¬ tr¬n

I. §Æc tÝnh cña c¬

1. TÝnh ®µn håi: cã thÓ kÐo dµi, hÕt t/d trë l¹i gÇn ban ®Çu

c¬ tr¬n > c¬ v©n > c¬ tim

2. TÝnh HF: tÝnh HF tõ xung TK ®Õn (tÝnh tù ®éng yÕu)

c¬ v©n > c¬ tim > c¬ tr¬n

3. TÝnh co rót: k/n gi¶m rót chiÒu dµi

(cid:1) C¬ v©n: cã thÓ rót 40%, nhanh m¹nh nh−ng nhanh mái

(cid:1) C¬ tr¬n (70% chiÒu dµi), k/n gi·n m¹nh (3-4 lÇn) nh−ng chËm, yÕu, thêi gian co cã thÓ kÐo dµi (cã thÓ co suèt 24h)

(cid:1) 2 lo¹i co c¬:

- Co ®¼ng tr−¬ng: tr−¬ng lùc kh«ng ®æi khi c¬ ng¾n l¹i

VD: c¬ l−ìi, c¬ hµm

- Co ®¼ng tr−êng: ®é dµi kh«ng ®æi, tr−¬ng lùc thay ®æi

VD: cö t¹, x¸ch nÆng

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 1

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

II. Thµnh phÇn ho¸ häc cña c¬

72-80% H2O

20-28% VCK chñ yÕu Protein (16-21%)

Nhãm P. Sarcoplasm

Nhãm P. Miofibrin

Miogen, globulin, mioglobulin, enzym & Nucleoproteit

Miozin, actin, actomiozin, tropomiozin…

Trong ®ã actomiozin cã ho¹t tÝnh men cao giống nh− ATP-aza ph©n gi¶i ATP cung cÊp n¨ng l−îng

III. Ph©n tÝch co c¬ - Co c¬ do c¸c ®¬n vÞ v/® (1d©y TK + sîi c¬) - 1 sîi TK chi phèi 10-3000 sîi c¬

s î i

§V vËn ®éng

v / ® é n g

Tói chøa axetylcolin

t r ô c n ¬ r o n

Mµng tr−íc

Nh©n TB c¬

Mµng sau

Synap n¬ron - c¬

CÊu tróc tÊm vËn ®éng c¬ -n¬ron

sîi c¬

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 2

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

1. Co ®¬n: KT ®¬n (cid:2)co ®¬n (3 kú)

g n ¨ c

c ø s

Trong TN. Trong c¬ thÓ kh«ng xuÊt hiÖn v× xung TK ®Õn liªn tôc

KT

tiÒm phôc kú co

kú gi·n

Muèn g©y co l¾p:

KT

2. Co l¾p

k/c 2 KT > kú tiÒm phôc & < thêi gian co ®¬n

3. Co Tetanos

Kh«ng hoµn toµn Hoµn toµn

§Üa s¸ng I

§Üa tèi A

§Üa s¸ng I

IV. C¬ chÕ co c¬ 1. CÊu t¹o c¬ v©n

(cid:1) KÝnh hiÓn vi th−êng • 1 sîi c¬ nh− 1 chång ®Üa xÕp xen kÏ (®Üa tèi A - ®Üa s¸ng I) …

TÊm Z

• B×nh th−êng c¸c sîi c¬ xÕp s¸t nhau nh− 1 bã ®òa c¸c vïng tèi s¸ng ngang nhau

KT nhanh võa KT cùc nhanh

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 3

(cid:1) HiÓn vi ®iÖn tö: C¬ cã nhiÒu sîi t¬ b/c lµ protein

Miozin

Actin

f =10nm l=1.5m m

f =5nm l=2m m

C¸c xo¾n peptit, xÕp cµi r¨ng l−îc khi co kÐo actin tr−ît trªn miozin

2. BiÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬: oxy ho¸ (yÕm & hiÕu khÝ)

a. Oxy ho¸ yÕm khÝ (kh«ng cã oxy)

(cid:1) ATP ATPaza

ADP + H3PO4 + Q (co c¬)

(cid:1) Hexose + H3PO4 (glucose, lactose)

YÕm khÝ Hexophotphat (photphoryl ho¸) YÕm khÝ

Lactic + H3PO4 + Q

(cid:1) Creatin photphat YÕm khÝ ~C + P + Q(hoµn nguyªn ATP)

(D¹ng LK cao n¨ng dù tr÷)

YÕm khÝ

(cid:1) Glycogen

Lactic + Q

(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)S¶n phÈm trung gian lµ Lactic

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 4

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

b. Oxy ho¸ hiÕu khÝ (cã oxy)

(cid:3) 1/5 A.lactic + O2

C02 + H20 + Q

(dïng tæng hîp glycogen,

hoµn nguyªn ATP, Creatin photphat)

Glycogen

(cid:3) 4/5 AxÝt lactic

- C ~P + ADP Creatinkinaza (Q) Creatin + ATP

- 2ADP Miokinaza (Q) ATP + AMP

(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)Lý thuyÕt ATP, C~P kh«ng ®æi, thùc chÊt glycogenﬂﬂﬂ ﬂ

BiÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬

(cid:3) Qu¸ tr×nh phôc håi:

HiÕu khÝ YÕm khÝ

1/5Lactic +O2 (cid:2) H2O + CO2 + Q ATP, Hexose, Creatinin phophate, glycogen 4/5Lactic (cid:2) Glycogen

ADP

Creatinin phophate

Creatinin

ATP

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 5

3. Sù nî oxy

- P.gi¶i yÕm khÝ t¹o lactic nhanh, nhiÒu h¬n oxh t¹o glycogen (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) tÝch tô lactic (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) cÇn O2 oxh. Nhu cÇu O2 oxh nµy (nî oxy)

- Ho¹t ®éng nhanh, m¹nh (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) nî oxy cµng cao. Sù nî gi¶m nhê t¨ng h« hÊp

4. C¬ chÕ co c¬

(cid:1) Khi co c¬ sîi c¬ kh«ng ng¾n l¹i mµ chØ sîi actin tr−ît trªn miozin. Actin lång vµo miozin (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) Sarcomere ng¾n l¹i

(cid:1) Actin liªn kÕt víi miozin = cÇu xo¾n (polypeptit cña miozin)

nèi photph¸t (-)

nèi protein (-)

nèi photph¸t

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

-

CÊu t¹o ph©n tö cña sîi miozin vµ sîi actin

--

nèi protein

(cid:1) Tr¹ng th¸i gi·n do:

• Vßng xo¾n c¨ng ra do søc ®Èy 2 ®iÖn tÝch ©m (phÝa miozin do OH-, phÝa actin PO4 3-) • Trong c¬ cã yÕu tè øc chÕ ATPaza (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)ATP kh«ng ph©n gi¶i ®−îc

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 6

(cid:1) Xung TK ®Õn mµng (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) gi¶i phãng Ca2+ tõ c¬ t−¬ng vµo t¬ c¬, 3 t/d:

3- (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)mÊt lùc ®Èy ë ®Çu & ch©n cÇu (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)cÇu

+ ø/c yÕu tè giTn c¬ + Ho¹t ho¸ miozin (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2)ph©n gi¶i ATP cho Q + Trung hoµ P04

protein co l¹i vµ kÐo miozin tr−ît trªn actin lµm c¬ ng¾n l¹i

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

VÞ trÝ sîi miozin vµ sîi actin ë tr¹ng th¸i gi·n vµ co

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 7

V. Sinh lý c¬ tr¬n

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

(cid:1) TÝnh HF & dÉn truyÒn c¬ tr¬n < c¬ x−¬ng

(cid:1) Kh¶ n¨ng co rót l©u h¬n, kÐo dµi h¬n c¬ v©n

(cid:1) Co rót khÈn tr−¬ng, c−êng ®é T§C thÊp (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) Ýt tèn E

(cid:1) Co gi·n, ®µn håi tèt lín (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) c/n dù trù

(cid:1) Cã t/d tù ®éng (k/n co rót do ¶/h xung b¶n th©n)

VI Sù mái (cid:1) C¬ quan, tæ chøc lµm viÖc 1 thêi gian (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) c¸c chÊt cung cÊp E tiªu hao, tÝch nhiÒu A.lactic (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) gi¶m sót k/n (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) sù mÖt mái

(cid:1) Thùc nghiÖm

- Dïng TB C¬-TK, KT d©y TK ®Õn ngõng co - KT trùc tiÕp vµo c¬ (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) vÉn co (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) c¬ ch−a mái

- Dïng m¸y kiÓm tra k/n dÉn truyÒn d©y TK

vÉn cßn (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) d©y còng ch−a mái

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 8

(cid:1)Thùc tËp: sù mái ®Çu tiªn ë xinap

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 4/11/2009

KT KT KT ®Õn khi ngõng co c¬ co

(cid:3) C¬ thÓ sù mái tr−íc hÕt ë TKTW

c¬ 1 c¬ 1 c¬ 2 co

(cid:3) MÖt mái kÌm theo tÝnh mÉn c¶m c¸c thô quan gi¶m

(cid:3) VD: h« hµo, cæ vò (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) KT vá n·o HF (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) TK g/c (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) t¨ng

T§C (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) gi¶m mÖt mái

VII. HuÊn luyÖn gia sóc (Sgk)

(cid:3) Sù HF vá n·o cã t/d lo¹i trõ mÖt mái

M§ : ›

› ®é chÝnh x¸c, V, lùc, dÎo dai (t¹o ®k tèt nhÊt cho c¬)

1. Lùc co quyÕt ®Þnh k/n lµm viÖc cña c¬. C¬ co qu¸ søc chãng mái (cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) cÇn cho gia sóc lµm viÖc võa ph¶i tr¸nh c¸c ®éng t¸c thõa

2. T¹o kü n¨ng v/® (thµnh lËp chuçi PXC§K vÒ v/®) víi sù

tham gia cña hµng lo¹t thô quan (thÞ, thÝnh gi¸c...)

3. HuÊn luyÖn ph¶i cã hÖ thèng, tr×nh tù, dùa vµo ®Æc ®iÓm c¬ thÓ & lo¹i h×nh TK ®Ó t¨ng tÝnh phøc t¹p. CÇn b¶o ®¶m chÕ ®é qu¶n lý, nu«i d−ìng & sö dông

4. CÇn cã thêi gian nghØ ng¬i hîp lý

. /.

› ›

http://cnts.hua.edu.vn mục Bài giảng 9

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

Ch−¬ng 3. Sinh lý néi tiÕt

§ §¹i c−¬ng vÒ néi tiÕt & hormone

* TuyÕn néi tiÕt (Endocrine gland):

TiÕt c¸c chÊt ho¹t tÝnh sinh häc, ®æ trùc tiÕp vµo m¸u, t¸c dông kÝch thÝch, ®iÒu hßa c¸c qu¸ tr×nh trong c¬ thÓ

T’ ngo¹i tiÕt

T’ néi tiÕt

- Kh«ng èng dÉn (gland less duct) - Cã èng dÉn

- §æ trùc tiÕp vµo m¸u - §æ vµo xoang

* Hormone (harman = kÝch thÝch) ChÊt truyÒn tin ho¸ häc tuÇn theo m¸u, tõ n¬i sinh ®Õn nơi tiÕp nhËn (®Ých) ph¸t huy t/d sinh häc cao, ®−îc ®iÒu hoµ = feed-back

1. Nguån gèc

- TuyÕn néi tiÕt (Classical Hormone)

- HÖ TK: (Neuro Hormone): TB TK tiết

- §Æc hiÖu ??

+ Hypothalamus, TK TV (Adrenalin, Noradrenalin, Axetylcholin)

- TB, t/c côc bé (Local Hormone): ®iÒu tiÕt c/n TB gÇn kÒ hoÆc ngay trong c¬ quan tiÕt hoÆc néi tiÕt (kh«ng cÇn m¸u v/c)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

+ Somatostatin (tuyÕn tôy) (cid:1) ø/c tiÕt insulin, glucagon + H¹ vÞ tiÕt Gastrin (cid:1)tiÕt dÞch vÞ + T¸ trµng tiÕt Secretin (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)dÞch tuþ

9 0 0 2 / 4 0 / 1 1

t ế i t

h c í ñ B T h c í

H. từ TB nội tiết vào dịch ngoại bào

B T n â h t n ả b h c í

h t h c í k

Ó h t

¬ c

h t h c í k - e

n ế ñ - d

g n o r t

n i t p e L

ì m « M

c ä h h n i s

n ¨ m Ì h T

H. từ TB TK theo vào máu ñến kích thích TB ñích

n Ó i h k u Ò i §

(Adrenaline, Noradrenaline tuỷ thượng thận thuộc nhóm H. cổ ñiện)

g n ä r t n a u q t Õ i t

p Þ h n , ñ g n (cid:1) n i n o t a l e

H. từ TB TK theo sợi trục vào synap kích thích TB gần kề (ñích)

= chất dẫn truyền TK (Acetylcholin, Adrenaline, Noradrenaline)

i é n n Õ y u t c ¸ C

g n ả i g i à B

H. từ TB nội tiết ñược máu v/c ñến TB ñích

: c ụ m

S T T N & N C a o h K

- g n ă ð m K m ạ h P

n v . u d e . a u h . s t n c / / : p t t h

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

2. Phân loại hormone:

2.1. DÉn xuÊt cña a.a: dÉn xuÊt tyrosine (T/h ñơn giản và nhanh hơn)

- C/yÕu d¹ng kÕt hîp, d¹ng tù do Ýt

Theo cấu tạo (4 nhãm), tính tan (2 loại)

2.2. Peptide vµ Protein (3(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)400 a.a) Hoà tan trong nước

H. tuyÕn gi¸p (T4 -Thyroxine, T3 -Triiodothyronine) Hoà tan trong lipid T/d = H-gen H. tuû th−îng thËn (Adrenalin, Noradrenalin) Hoà tan trong nước T/d = H-màng

- T/h ë l−íi néi chÊt nguyªn sinh d¹ng pro–hormone (peptid dµi h¬n)

2.3. Steroid (tan trong lipid)

Nh©n: Cyclopentan–perhydro phenantren

- T/d = H - mµng

- T/h tõ cholesterol d−íi xúc tác hÖ enzyme néi bµo (vá th−îng thËn, sinh dôc, nhau thai)

- PhÇn lín h/® trùc tiÕp (trừ testosteron(cid:1)sp’ h/® dihydro-testosteron)

- Trong m¸u ë d¹ng k/h protein v/c ñặc hiệu

- Khi t/d k/h receptor ®Æc hiÖu nh©n (cid:1) t/d lªn ADN TB ®Ých

(cid:1) adrenalin t/d ngay (phót), steroid ph¶i sau vµi giê

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

-Ngoµi ra cßn calcitriol (chÊt chuyÓn ho¸ VTM D3 ®−îc t/h ë thËn)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

2.4. Eicosanoid (hîp chÊt cña a.xÝt bÐo):

• T¹o thµnh tõ arachidonic (axÝt bÐo kh«ng no 20 C, nhiÒu nèi ®«i)

• Prostaglandin (phÇn lín c¸c m«), Leukotriene (b¹ch cÇu), Thromboxane (b¹ch cÇu vµ c¸c m« kh¸c)

Mét sè vÝ dô vÒ ph©n lo¹i theo cÊu t¹o ho¸ häc

Nhãm hormone

Hormone

N¬i tiÕt

Peptid

Hypothalamus TiÒn yªn TuyÕn tụy Nh©n trªn thÞ, c¹nh n\o thÊt

TRH (Thyrotropin Releasing H) ACTH (Adreno Cortico Tropin H) Insulin, Glucagon Vazopressin (Anti Diure H)

Dẫn xuất amin

Tuû th−îng thËn TuyÕn gi¸p

Andrenalin, Noradrenalin Thyroxin

• T/d t¹i chç, c¸c tÕ bµo gÇn kÒ

Steroid

Vá th−îng thËn Buång trøng Tinh hoµn ThÓ vµng

Cortisol, Aldosteron b _estradiol Testosteron Progesteron

Eicosanoid

PhÇn lín c¸c m« B¹ch cÇu

Prostaglandin Leucotrien, Tromboxan

b b b

3. Sự vận chuyển hormone

- H. hoà tan trong nước (catecholamine, peptide): tự do (trừ GH, IGF1)

- H. hoà tan trong chất béo (steroid, thyroid): kết hợp protein v/c (ñặc hiệu hoặc không ñặc hiệu)

Protein v/c ñặc hiệu

Protein v/c không ñặc hiệu

Albumin và prealbumin v/c steroid, thyroid

CBG (Cortisol - Binding Globulin) SHBG (Sex Hormone Binding Globulin) DBG (VTM D - Binding Globulin)

NhiÒu H. l−u th«ng trong m¸u b»ng 1 protein v/c ®Æc hiÖu

Mao qu¶n

H-VËt t¶i

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

4. §Æc tÝnh sinh häc cña hormone

- Kh«ng ®Æc tr−ng loµi: HTNC, HCG

- §Æc hiÖu víi c¬ quan (do receptor)(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) H. s.dôc ¶/h c¬ quan s/d (¶/h c¬ quan kh¸c nh−ng kh«ng râ)

- Ho¹t tÝnh sinh häc cao (µmol, nmol, pico mol): 1g insulin g©y gi¶m ®−êng huyÕt 125.000 thá

- T/d qua l¹i, hiÖp ®ång hoÆc ®èi kh¸ng

- ðiÒu hoµ nhê TK – TD và feedback

Hµm l−îng rÊt thÊp: m

m mol=10-6mol , nmol=10-9mol, picomol=10-12mol

(cid:1) khã t¸ch chiÕt, ®Þnh tính, ®Þnh l−îng chÝnh x¸c

(cid:1) MiÔn dÞch phãng x¹ RIA (Radio Immuno Assay) & 1 d¹ng cña RIA: ELISA (Enzym Linked Immunosorbent Assay)

m m

5. C¬ chÕ t¸c dông cña hormone

H – mµng, H-gen vµ H–Enzyme

Steroid

H. tuyến giáp

Peptide, amin

(cid:1) Thiếu receptor GH (còi cọc), receptor VTM D (còi xương), receptor H. sinh dục ñực (rối loạn phát triển giới tính)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

(cid:1)Receptor bản chất protein: thiếu hoặc cấu trúc bất thường ???

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

5.1. C¬ chÕ H–Mµng: (H. cã träng l−îng ph©n tö lín)

• Hormone (The first messenger): mang tin TK ®Õn TB (cid:1) thay ®æi tÝnh thÊm mµng (cid:1) xóc t¸c v/c tÝch cùc vµo ho¹t ho¸ men xóc t¸c hinh thµnh th«ng tin néi bµo (The second messenger)

• Cã Ýt nhÊt 5 lo¹i th«ng tin thø 2:

ATP (cid:1) AMPvßng (Adenosine Mono Phosphate Cycle) GTP (Guanosin Triphosphate) (cid:1) GMP vßng IP3 (Inositol Triphosphate) PI (phosphatidyl inositol) (cid:1) Diacylglycerol (hay Diglyceride) Ion Ca2+

NH2

N

NH2

N

H

N

O

CH2

O

N

C

Adenylcyclaza

H

O

H

C

H

O

P

O

OH

H

C

OH

OH OH

O

OH

H

O ~ P

P

C

O

O ~

OH

ATP

AMPvßng The second messenger)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

T¸c dông cña Adrenalin vµ glucagon

ChÊt T.T1

H R Mµng TB

ATP

AMPvßng (chÊt T.T 2)

ho¹t ho¸ Adenylcyclaza

ho¹t ho¸

(cid:2)(cid:2)(cid:2)(cid:2) ®−êng huyÕt Vµo m¸u

KINAZA

Photphorylaza b (v« ho¹t) Photphorylaza a ( ho¹t ®éng)

Glycogen Glucose-1 P

G.6.photphataza

T¸c dông hormone lªn trao ®æi lipit qua AMPc

Glucose Glucose-6 P

(lipocain, tiroxin liÒu cao ….)

ChÊt T.T1

H R Mµng TB

Adenylcyclaza

ATP

AMPvßng (chÊt T.T 2)

ho¹t ho¸

triglyxerit-lipaza

Lipit

Glyxªrin + AxÝt bÐo

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ho¹t ho¸

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

5.2. C¬ chÕ H–gen: (steroid )

(cid:3) C¬ chÕ chung

HRE = H. Responsive Element (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)khëi ®éng tæng hîp protein ë bµo t−¬ng

(cid:3) C¬ chÕ t¸c ®éng lªn ADN

®ãng më gen O (Operator -

T/h protein: ADN ARN-polymeraza më xo¾n kÐp - Gen t/h protein trªn ADN ˛ vËn hµnh, tiÒn khëi ®éng)

- Gen O ®−îc ®/khiÓn bëi R-G (Regular Gene) = sinh chÊt øc chÕ R ( 2 ®Çu: R & R’)

+ NÕu H b¸m vµo R’(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)më gen O (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)tæng hîp P + NÕu H b¸m vµo R(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)®ãng gen Oﬁﬁﬁ ﬁ kh«ng më xo¾n kÐp

ADN

R-G

P

O

ARNm

chÊt øc chÕ

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

R Ribxom R’ Protein Hormon

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

5.3. C¬ chÕ H–men

- T/d Co-enzim: t¨ng hoÆc ø/c enzyme

VD: men NADF-transhydrogenaza xóc tiÕn sù v/c hydro tõ NADFH2 ®Õn NAD d−íi ¶/h cña oestrogen ë m« s.dôc:

ﬁ Oestradiol + NADF

ﬁ ﬁ ﬁ

Oestrol + NADFH2 Oestradiol + NAD ﬁ

ﬁ Oestul + NADH2

ﬁ ﬁ

NADH2 + NAD ﬁ

hormon NADF + NADH2

- HiÖu qu¶ nµy xóc t¸c q/tr×nh chuyÓn ®iÖn tö vµ hydro trong h« hÊp, t¨ng chuyÓn ho¸ E, t¨ng h« hÊp m« bµo (cid:1) gi¶i thÝch HF m¹nh khi ®éng dôc

6. Sù ®iÒu hoµ néi tiÕt vïng d−íi ®åi

- Trung t©m TK, cÇu nèi TK - néi tiÕt, c/n néi tiÕt

- TiÕt 2 nhãm hormone (®iÒu hoµ h/® néi tiÕt ®Æc biÖt tuyÕn yªn)

Nhãm gi¶i phãng

Nhãm øc chÕ

ﬁ ﬁ ﬁ

RF: Releasing Factor t¨ng c−êng h/® c¸c tuyÕn IF: inhibiting Factor øc chÕ h/® c¸c tuyÕn

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

[H] trong m¸u rÊt thÊp (cid:1) thay ®æi (cid:1) bÖnh (−u, nh−îc n¨ng) (cid:1) ®iÒu hoµ (TK-TD, feed-back)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

C¸c hormone Hypothalamus cã t¸c dông ®iÒu hoµ néi tiÕt (RF, IF)

Hormon tuyÕn yªn t−¬ng øng

T¸c dông

Hormone Hypothalamus

CÊu tróc

Tªn ®Çy ®ñ

Tªn tiÕng viÖt

G©y tăng tiÕt TSH tiÒn yªn

KÝch gi¸p tr¹ng tè

Thyroid Stimulating Hormone

Tirotropin Releasing Factor (TRF)

Peptit (3 aa)

G©y tăng tiÕt ACTH tiÒn yªn

Adeno Cortico Tropin Hormone

KÝch vá th−îng thËn tè

Cortico Releasing Factor (CRF)

Peptit (41 aa)

G©y tiÕt FSH vµ LH tiÒn yªn

KÝch dôc tè

Gonado Stimulin Hormone (FSH-LH)

Gonadotropin Releasing Factor (GnRF)

Peptit (10 aa)

G©y tiÕt STH tiÒn yªn

Somatotropin Releasing Factor (SRF)

Peptit (44 aa)

Somato Tropin Hormone

KÝch tè sinh tr−ëng (Growth H)

H. h−íng thuú tr−íc tuyÕn yªn

øc chÕ tiÕt STH cña tiÒn yªn

Somatotropin Inhibiting Factor (SIF)

Peptit (14 aa)

G©y tiÕt Prolactin tiÒn yªn

Peptit

Prolactin Releasing Factor (PRF)

Prolactin

KÝch nhò tè

amin

øc chÕ tiÕt Prolactin cña tiÒn yªn

Prolactin Inhibiting Factor (PIF)

oxytoxin

Oxytoxin

G©y co bãp c¬ tr¬n tö cung, èng dÉn tuyÕn vó

Peptit (9 aa)

Tõ nh©n trªn thÞ & nh©n c¹nh n·o thÊt theo sîi trôc xuèng thuú sau tuyÕn yªn

H chèng lîi niÖu

Vazopressin

H. h−íng thuú sau

Chèng bµi niÖu (ADH-Antidiure H.)

Peptit (9 aa)

G©y tăng tiÕt MSH tuyÕn yªn

Melanotropin Releasing Factor

Peptit (5 aa)

KÝch h¾c tè

Melanocyte Stimulating Hormone

øc chÕ tiÕt MSH tuyÕn yªn

H. h−íng thuú giua

Melanotropin Inhibiting Factor

Peptit (3 aa)

Ngo¹i c¶nh (to, a/s, ®é Èm …)

KÝch thÝch tõ bªn trong

Hypothalamus

RF +

IF-

n ¾ g n g n ß v k c a b - d e e F

thuútr−íc

a gi÷ ú u th

thuúsau

i µ d g n ß v k c a b - d e e F

(MiÒn vá TT, Gi¸p tr¹ng,, SD, Gan)

(TuyÕn ®Ých)

Hocmon

C¬ quan ®Ých

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Tham kh¶o

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

B. SInh lý c¸c tuyÕn néi tiÕt

§ 1- TuyÕn yªn (Hypophyse)

I. CÊu t¹o (3 thuú) - VÞ trÝ: hè yªn cña x−¬ng b−ím

Hypothalamus • §/m vµo 2 lÇn mao qu¶n:

RF +

IF-

- HÖ thèng 1 nhËn chÊt tiÕt hypothalamus vµo hÖ mao qu¶n thø cÊp

a gi÷ ú u th

- HÖ mao qu¶n thø 2 ph©n bè cho c¸c TB tiÕt

thuútr−íc (thuútuyÕn)

thuúsau (thuú T K)

II. C¸c kÝch tè tuyÕn yªn

1. Hormone thuú tr−íc

Tham kh¶o

1.1. H. sinh tr−ëng (STH -Somatotropin Hormone

GH - Growth Hormone)

- Protein, 2 LK disulfur. Kh«ng c¬ quan ®Ých (duy nhÊt)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

C¸c hormone thuú tr−íc tuyÕn yªn vµ c¸c tuyÕn ®Ých cña chóng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

(cid:3) Chøc n¨ng sinh lý “chuyÓn ho¸”

KT biÖt ho¸ TB sôn

KT c¬ thÓ sinh tr−ëng

KT s¶n xuÊt IGF-1

GH

KT tæng hîp Protein

KT ph©n gi¶i Lipit

KT t¹o glucose

T¨ng ®−êng huyÕt

Gi¶m s/d glucose

- Tæng hîp protid (GH t/® lµm a.a dÔ dµng vµo TB)

(cid:3) KiÓm so¸t

(cid:3) Rèi lo¹n

- KT gan t¹o Somatomedin kÝch thÝch sulfat ho¸ canxi (cèt ho¸) - › ®−êng huyÕt = KT tiÕt glucagon(cid:1) ®¸i ®−êng s.lý - Tho¸i ho¸ lipit cung cÊp E (cid:1) › axÝt bÐo tù do huyÕt t−¬ng

(cid:4) ThiÕu hôt (nh−îc) Tr−íc dËy th×

ﬁ

GH-RF

GH-IF

chøng ng−êi lïn, tÝ hon (trÝ tuÖ b×nh th−êng, bÊt th−êng gen tæng hîp STH)

(cid:4) Thõa GH (−u)

chøng

Tr−íc dËy th× khæng lå Sau dËy th×ﬁ

chøng to cùc

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ﬁ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

1.2. KÝch gi¸p tè (TSH: Thyroid Stimulating H.)

glycoprotein, tuyÕn ®Ých: tuyÕn gi¸p

(cid:3) Chøc n¨ng sinh lý

chuyÓn ho¸ c¬ b¶n (nhÞp tim, h« hÊp),

- Qua H. t’ gi¸p › › chuyÓn ho¸ glucid vµ nit¬. - KT trùc tiÕp qu¸ tr×nh tho¸i ho¸ lipit ë m« mì - T¨ng c−êng hÊp thu I2 m¸u t/h tiroxin vµ thóc ®Èy ho¹t tÝnh men ph©n gi¶i tireoglobulin t¹o tiroxin

(cid:3) KiÓm so¸t

- TRH (d−íi ®åi) (cid:1) tiÕt TSH - øc chÕ b»ng feed-back tõ c¸c H. tuyÕn gi¸p (T3, T4)

1.3. KÝch vá th−îng thËn tè (ACTH: Adenocorticotropin H.)

loµi

- Polypeptid 39 a.a, vÞ trÝ 25(cid:1)39 thay ®æi ˛ - TuyÕn ®Ých: vá th−îng thËn

(cid:3) T¸c dông

- §iÒu tiÕt trao ®æi ®−êng qua KT tiÕt glucocorticoid vµ

trao ®æi kho¸ng qua Mineralocorticoid

(cid:3)KiÓm so¸t: CRH: Corticotropin R.H (d−íi ®åi) vµ c¸c H. vá th−îng thËn qua feed-back

- Stress g©y t¨ng tiÕt ACTH ﬁ

t¨ng tiÕt H. vá th−îng thËn

(cid:3) −u n¨ng: héi chøng Cushing (t¨ng c−êng tiÕt H. chuyÓn ho¸ ®−êng)

- GÇn ®©y ph¸t hiÖn ACTH ¶/h ®Õn n\o, trÝ nhí, hµnh vi

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

˛ ˛ ˛

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

1.4. KÝch dôc tè (GSH: Gonado Stimulin Hormone)

LH: Luteino Stimulin H. (kÝch hoµng thÓ tè)

FSH: Folliculo Stimulin H. (kÝch no\n tè)

§Òu lµ glycoprotein

C¸i: KT bao no\n ph¸t triÓn ﬁ t/d lªn

C¸i: KT chÝn & rông trøng (cid:1) thÓ vµng (cid:1) tiÕt progesteron §ùc: KT s¶n xuÊt testosteron cña tÕ bµo kÏ (Leydig)

§ùc:KT èng dÉn tinh, sinh tinh ph¸t triÓn ﬁ KT t¹o tinh

(cid:3) KiÓm so¸t: do GnRH (Gonadotropin RH.) & H. sinh dôc

tiÕt oestrogen ﬁ ®−êng sinh dôc

1.5. KÝch nhò tè (prolactin): protein, 3 cÇu disulfur (cid:3) T¸c dông

- Cã thai tiÕt liªn tôc, KT thÓ vµng tiÕt progesteron tr−íc khi tiÕt ë nhau thai vµ KT tiÕt s÷a ngay sau ®Î

- øc chÕ tiÕt FSH, LH (cid:1)−/c ®éng dôc

- G©y b¶n n¨ng lµm mÑ. Gµ l¬go kh«ng Êp do [prolactin] thÊp. Tiªm prolactinﬁﬁﬁ ﬁ Êp

- Thµnh thôc vÒ tÝnh, bao no\n tiÕt oestrogen (cid:1) tuyÕn vó ph¸t dôc (®Öm, èng dÉn). Trøng rông ﬁ thÓ vµng tiÕt progesteron ﬁ KT bao tuyÕn ›

, s÷a ®−îc tiÕt khi cã prolactin

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

(cid:3) KiÓm so¸t: PRH vµ PIH (dopamine) d−íi ®åi - TRH (d−íi ®åi), oestrogen, stress, c¸c chÊt KT (thuèc phiÖn, nicotin & mét sè thuèc an thÇn)

T¨ng c¶m gi¸c TK

thay ®æi mµu da , ®iÒu hoµ: MIF vµ MRF

2. Hormon thuú gi÷a (MSH: Melanocyte Stimulating H.) - KÝch h¾c tèﬁ

3. C¸c hormon hËu yªn: Oxytoxin & Vazopressin

- Peptit (9 a.a), tõ TB TK nh©n trªn thÞ & nh©n c¹nh n\o thÊt

- §V cã vó: ADH cã a.a8: Arg (lîn, hµ mm: Lys), a.a3: Phe - Oxytoxin „ ADH ë 2 a.a (sè 8: Leu, sè 3: Isoleu)

- Tõ peptit dµi c¾t ng¾n t¹o 2 neurophysin ®Æc hiÖu (neurophysinI cho oxytoxin, neurophysinII cho ADH). Phøc oxytoxin-neurophysinI & vazopressin-neurophysinII theo sîi trôc vµo hËu yªn.

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

t¸i hÊp thu H2O ë thËn. Co

2.1. T¸c dông (cid:3) ADH: chèng lîi niÖu, › m¹chﬁ

hÊp thu n−íc ë èng thËn

®¸i th¸o nh¹t (®¸i nhiÒu, kh¸t ø n−íc, t¨ng Pa nh−ng nhanh

- C¬ chÕ: ho¹t ho¸ hyaluronidaza ph©n gi¶i hyaluronic th−îng b× èng thËn ﬁ - Khi thiÕu (tæn th−¬ng d−íi ®åi) ﬁ uèng nhiÒu). Sù t¨ng tiÕt ﬁ n−ícﬁ chãng nhÊt thêi

thóc ®Î

(cid:3) Oxytoxin: - Co c¬ tr¬n tö cung, ®−êng sinh dôc c¸i nãi chung ﬁ - KT co bãp c¬ tr¬n tuyÕn vó ﬁ KT tiÕt s÷a - ø/d: Thô tinh nh©n t¹oﬁﬁﬁ ﬁ KT nhu ®éng t/c ®−a nhanh tinh trïng gÆp trøng ﬁﬁﬁ ﬁ

›

t¨ng tû lÖ thô thai. Thóc ®Î

tiÕt nhiÒu,

ﬂﬂ ﬂ tiÕt) (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)khi mÊt n−íc(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)m¸u ®Æc(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)›

› › › › ›

2.2. KiÓm so¸t › ASTTﬁﬁﬁ ﬁ - §iÒu hoµ ADH th«ng qua ASTT m¸u: (› ﬂﬁﬂ ASTTﬂﬁﬂﬁ ﬂﬁ tiÕt - Khi KT nóm vó, c¬ quan s.dôc (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)t¨ng tiÕt oxytoxin

§iÒu hoµ tiÕt ADH

-TB nhËn c¶m thÈm thÊu ë Hypothalamus

- TB nhËn c¶m ASTT trong hÖ tuÇn hoµn

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

§ 2. tuyÕn gi¸p tr¹ng (Thyroid gland)

- MÆt ngoµi khÝ qu¶n : 2 thuú 2 bªn + mét eo ë gi÷a

TB tiÕt (TB nang tuyÕn) TiÕt T3 vµ T4

Bao tuyÕn

ChÊt keo

TB c¹nh nang

(canxitonin (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)ﬂ

ﬂ Ca++ huyÕt

T4 Thyroxine T3 Triiodothyronine

1. Sinh tæng hîp T3 & T4 - DÉn xuÊt cña a.a tyrosine. - T3, T4 + globulin(cid:1) Tireoglobulin dù tr÷ ë xoang bao tuyÕn. D−íi t/d cña TSH tiÒn yªn ﬁ

thyroxine

- Tæng hîp cÇn 2 yÕu tè: Iod (ngo¹i sinh, néi sinh) & protein tuyÕn gi¸p thyroglobulin. Qua 4 b−íc:

B1: TB tuyÕn gi¸p thu nhËn, c« ®Æc Iodur

Iod (T.¨n, n−íc) hÊp thu ë ruét d¹ng (I-) ®Õn tuyÕn gi¸p gi÷ l¹i

B2: Oxy ho¸ iod:

2I- peroxydaza 2e- + I2

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ﬂ ﬂ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

B3: G¾n Iod lªn a.a tirozin t¹o MIT vµ DIT

COOH

CH

HO

CH2

CH

HO

CH2

I2 +

Iodinaza MIT

NH2

Tyrosine

NH2

COOH

CH

HO

CH2

NH2

I DIT

COOH

I I

HO

CH

O

CH2

B4: T¹o T3 vµ T4 * MIT + DIT (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) T3

NH2

I I

O

HO

CH2

* DIT + DIT (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) T4

I I

COOH CH NH2

2. T¸c dông cña Thyroxine

TB ®Ých: c¸c TB c¬ thÓ, ®/b c¬, TK, gan, phæi, thËn

(cid:3) ChuyÓn ho¸

chèng rÐt

- T¨ng dÞ ho¸ (oxy ho¸) sinh nhiÖt (nh−îc n¨ngﬁﬁﬁ ﬁ kÐm, th©n nhiÖt gi¶m)

› ph©n gi¶i gluxit, lipit, protein (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) n¨ng l−îng - › con vËt gÇy, ﬂ

(−u n¨ng ﬁﬁﬁ ﬁ

thÓ träng)

› › ﬂ ﬂ ﬂ

+ Gluxit: ﬁﬁﬁ ﬁ

› › ›

› hÊp thu glucose ë ruét › chuyÓn glycogen ﬁﬁﬁ ﬁ glucose ë gan

› › ›

› dÞ ho¸, bµi xuÊt nit¬, c©n b»ng protein

› › ›

› huy ®éng axÝt bÐo tù do

ﬁﬁﬁ ﬁ + Protein: ﬁﬁﬁ ﬁ + Lipit: ﬁﬁﬁ ﬁ + N−íc: ø/c t¸i hÊp thu n−íc èng thËn ﬁﬁﬁ ﬁ n−íc tiÓu nhiÒu

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

› › ›

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

(cid:3) Sinh tr−ëng ph¸t dôc - ¶/h dinh d−ìng da, l«ng. KT sôn liªn hîp (cid:1) sinh x−¬ng

- G©y biÕn th¸i nßng näc

- KT sinh tr−ëng, ph¸t dôc bµo thai, hÖ TK, x−¬ng bµo thai (thiÕu ë thêi kú bµo thai ﬁ ®Çn ®én, kÐm ph¸t triÓn)

- Gia cÇm: ›

tû lÖ Êp në ﬁ

bæ sung KI cho gµ ®Î

- KT biÓu m« tuyÕn vó, ›

t/h protein, mì s÷a (cid:1) › s¶n l−îng s÷a

- Khi thiÕu ﬁ

ngõng ®éng dôc

- ¶/h TKTW & thùc vËt (c¾t tuyÕn gi¸p ﬁ

3. Khi rèi lo¹n * −u n¨ng: Basedow - › H. gi¸p tr¹ng ﬁ

cung cÊp E

kh«ng lËp ®−îc PXC§K)

gÇy gß ﬁ m¾t låi, dÔ xóc c¶m, ›

thiªu ®èt hÕt dinh d−ìng ﬁ th©n nhiÖt

gian chÊt tuyÕn gi¸pﬁ b−íu)

®Çn ®én

* Nh−îc n¨ng - B−íu cæ (thiÕu Iﬁ nhu cÇu línﬁ› - ThÇn kinh kÐm ph¸t triÓn ﬁ - ﬂ nhÞp tim, ﬂ Pa

4. T¸c dông cña canxitonin

- ﬂ caxi huyÕt. C¬ quan ®Ých: x−¬ng, thËn

ﬂ gi¶i phãng Ca x−¬ng, › bµi xuÊt Ca++ ë thËn - §iÒu hoµ: qua sù › [Ca++] huyÕt

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ﬁ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

§ 3. tuyÕn cËn gi¸p (Parathyroid gland)

- C¹nh tuyÕn gi¸p, tiÕt Parathyroid (PTH) cïng canxitonin vµ VTM D tham gia vµo chuyÓn ho¸ Ca, P

-B/chÊt: protein

1. T¸c dông cña PTH: ®iÒu hoµ canxi, photpho

X−¬ng

Huy ®éng Ca++ tõ x−¬ng ThËn èng thËn xa: ››› › t¸i hÊp thu Ca++ èng thËn gÇn: ﬂﬂﬂ ﬂ hÊp thu PO4 ---

2. Rèi lo¹n

(cid:3) −u n¨ng

• › PTH (cid:1)mÊt Ca x−¬ng, th−êng g©y sái thËn (ø ®äng photphat Ca c¸c m« mÒm)

• BÖnh Reckling-Hausen: mÊt Ca++ x−¬ng, t¹o hèc, dÔ g\y

T¨ng Ca++ huyÕt

(cid:3) Nh−îc n¨ng: ﬂ

co giËt ﬁ

chÕt

ﬂ ﬂ ﬂ canxi huyÕtﬁ

[Ca++] huyÕt, khi [Ca++]›

gi¶m tiÕt

3. §iÒu hoµ: ˛ PTH vµ ng−îc l¹i

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ﬁ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

§ 4. TuyÕn tuþ (panereas)

Néi tiÕt

Ngo¹i tiÕt

Hocmon (3TB tiÓu ®¶o Langerhans)

DÞch tuþ (tiªu ho¸)

TB d

(D)

(Somatostatin)

TB a (A) (Glucagon)

TB b (B) (Insulin)

d d d a a a b b b

› ®−êng huyÕt

ﬂ ®−êng huyÕt

- Ngoµi ra, TB F (PP) tiÕt 1 polypeptid (36 aa) t/d lªn ®−êng ruét

› ﬂ › › ﬂ ﬂ

Glucagon Insulin (+)

A B

(-)

(-) (+) (-) (-)

(-) Somatostatin

F (PP) Polypeptide Pancreatic (PP)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Nguồn gốc và sự ñiều tiết lẫn nhau giữa các hormone tuyến tuỵ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

1. C¸c hormon tuyÕn tôy 1.1. Insulin

• Polypeptid

M¹ch b

b 30 a.a

b b

M¹ch a

a 21 a.a

a a

• T¸c dông: ﬂ

ﬂ ®−êng huyÕt (2 h−íng)

ﬂ ﬂ

t¹o ®−êng

› ph©n gi¶i & sö dông glucose

› › › ﬂ ﬂ ﬂ ﬂ

ﬂ T¹o glucose míi

› › › ﬂ ﬂ ﬂ › › ›

› V/c glucose vµo c¬, m«

› o.x.h glucose m« bµo

qu¸ tr×nh glycogen(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) glucose

ﬂ ﬂ ﬂ ﬂ › › ›

› T/h glycogen ë gan

› › › › Ch.ho¸ glucose(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) mì + a.bÐo

= Ho¹t ho¸ photpho- diesteraza chuyÓn AMPﬁﬁﬁ ﬁ ATP

Hexokinaza Insulin Hexokinaza*

Glucose Hexokinaza* Glycogen

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

C¸c t¸c dông chÝnh cña Insulin

• Gi¶m glucose huyÕt › dù tr÷ glycogen ë TB •›

› hÊp thu glucose ë nhiÒu TB •› •› tæng hîp glycogen ë gan • Gi¶m t¹o glucose

› › › › › › ›

› tæng hîp triglyceride

› dù tr÷ triglyceride TB •› • ﬂ

[axÝt bÐo tù do] huyÕt t−¬ng

› › Insulin ﬂ ﬂ ﬂ

[a.a] huyÕt t−¬ng

•› › hÊp thu a.a ë nhiÒu TB •›

tæng hîp protein

› › ﬂ ﬂ ﬂ ﬂ › › ›

› › ›

1.2. Glucagon - Polypeptit (29 a.a) do TB aaa a , l−u th«ng d¹ng tù do - T/d:›

[glucose] huyÕt (cïng chiÒu Adrenalin)

› › › ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ › glycogen glucose tho¸i ho¸ protein

ø/c t/h lipit ë gan

1.3. Somatostatin

ChuyÓn ﬁ ﬁ ﬁ a.aﬁ glucose KT tuû th/thËn tiÕt adrenalin

- ø/c gi¶i phãng c¸c H: insulin, glucagon vµ GH (STH)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

- Peptit (14 a.a), do TB D tuþ (ngoµi ra cßn do hypothalamus)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

tôyﬁ

tiÕt insulin

2. §iÒu hoµ bµi tiÕt • [glucose] huyÕt caoﬁ KT d©y Xﬁ • STH tuyÕn yªn, [a.a]› m¸u (cid:1) tiÕt c¶ hai

ﬂ ®−êng huyÕt ¸c tÝnh(cid:1)må h«i, ﬂ

3. Rèi lo¹n • ¦u n¨ng: (u) thõa insulin(cid:1)ﬂ

ﬂ Pa

ﬂ ﬂ ﬂ ﬂ

› ®−êng huyÕt(cid:1)®¸i ®−êng(cid:1) ®ãi, kh¸t, sót c©n(cid:1)

• Nh−îc n¨ng:› mÊt G (cid:1)c¹n dù tr÷ hydratcarbon (cid:1) oxh lipit t¹o E (cid:1) xªton niÖu

› ›

ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ Lipit oxy ho¸ a.axeticﬁ ﬁ Axetyl CoA(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) axªto axÝtﬁ axªtonﬁ thÓ xªton

ﬂ [kiÒm] ﬁ mÊt c©n b»ng acid-baz¬ ﬁ

- Xªton k/hîp kiÒm dù tr÷ﬁ tróng ®éc, h«n mª, chÕt

ph¸ ho¹i tuÇn hoµn n\o, h«n mª, chÕt

- C¬ thÓ mÊt n−íc ﬁ

§ 5: TuyÕn th−îng thËn (Adrenal gland)

Sîi tr−íc h¹ch giao c¶m

TB TuyÕn

Vá

TB s¶n xuÊt catecholanin

Tuû

Líp l−íi

TB TK

Líp bã Líp cÇu

con vËt sèng

MiÒn nµo quan träng h¬n?

- N¹o bá miÒn tuû ﬁ C¾t bá 2 tuyÕn ﬁ

con vËt chÕt

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ﬂ ﬂ ﬂ

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

I. Vá th−îng thËn

®Òu lµ steroid (3 nhãm)

Nhãm glucocoticoid (oxycocticoid)

Nhãm minera cocticoid (Deoxycocticoid)

• ChuyÓn ho¸ gluxit, protein vµ sinh ®−êng míi (Cocticosteron, Coctisol)

Nhãm H. sinh dôc

Androgen, Oestrogen, Progesteron.

Chøc n¨ng c¸c nhãm (xem s¬ ®å)

T¸c dông sinh lý hormone vá th−îng thËn

C¸c t¸c dông kh¸c

C©n b»ng ion, ch/ ho¸ kho¸ng Deoxycocticosteron (DOC) Aldosteron

SINH DỤC nhãm H. sinh dôc Androgen, oestrogen, progesteron

TRAO ðỔI CHẤT ChuyÓn ho¸ Gluxit, Lipit, protein & trao ®æi muèi kho¸ng

A

l

d

o

s

B×nh th−êng kh«ng biÓu hiÖn, khi

t

e

r

nam ho¸ ë con g¸i

cã u ﬁ

ﬁ ﬁ ﬁ

o

n

(androgen) & dËy th× sím ë con trai

duy tr× m¶nh

ﬁ ﬁ ﬁ

G lucococticoid

LIPIT

* Corticoid: - G©y suy gi¶m MD ﬁ ghÐp (do ﬂﬂﬂ ﬂ b/c eosin & b/c lympho) - Chèng viªm: −/c h/® colagen ﬁ chèng viªm ë 1 sè bÖnh thÊp khíp

[a.bÐo]

gi÷ n−íc,

- ø/c tæng hîp lipit › ph©n gi¶i lipitﬁ - › tù do & [cholesterol] m¸u

Trao ®æi Na+, K+ -T¸i hÊp thu Na+ ë èng thËn & th¶i K+ ra n−íc tiÓu +Do gi÷ Na+ﬁ ﬁ nÕu c¾tﬁ

chÕt (mÊt n−íc)

* Chèng stress: C¬ chÕ: stress ﬁ (vïng d’ ®åi) ﬁ

vá n·o ﬁ CRF ACTH (tiÒn yªn)

coctisol, aldosteron (vá th.thËn)ﬁ

t¨ng ®Ò kh¸ng

› ﬁ › › › ﬁ › ﬁ › ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ

GLUXIT

®Ých

› nit¬ n−íc tiÓu

®iÒu trÞ

hÊp thu glucose ë ruét ﬁ

* Chèng viªm, chèng dÞ øng: Cortisol KT TB t¹o Macrococtin (chèng viªm rÊt m¹nh). tÝnh thÊm mao qu¶n(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) b/c - xuyªn m¹ch vµ di chuyÓn vÒ phÝa tæn th−¬ng (MD Ko ®Æc hiÖu)

› ®ång ho¸ (glycogen ë gan) • › • ﬂ sö dông glucose ngo¹i vi (cid:5) KT t¹o ®−êng tõ a.aﬁ coctisol l©u ﬁ ®¸i ®−êng (cid:5) › ®−êng huyÕt

› › ﬂ ﬁ › ﬂ ﬂ ﬁ ﬁ › › ﬁ ﬁ ﬁ › › › › ﬁ ﬁ ﬁ › ﬁ › › › › ﬁ ﬁ › ›

PROTEIN (cid:5) KT ph©n huû protein t¹o a.a ë da, c¬, hÖ lympho ﬁ (cid:5) ø/c vËn chuyÓn a.a qua mµng (cid:5) ë gan cã t/d ®ång ho¸, t¨ng thu nhËn a.a, t¹o nhiÒu men cho sinh ®−êng míi & chuyÓn ho¸ a.a

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

CH2OH

CH3

O

C

25 C

21 CH3

CH3

C

CH3

C

CH3

Enzyme P-450scc

17 d

OH

c

19 CH3

Ho¹t ho¸ bëi ACTH

Pregnenolone

a

OH

b 6

5 Cholesteron

Androgen (líp l−íi)

Glucocorticoids (líp bã)

O

Dehydroepiandrosterone

CH2OH

O

C

OH

O

Cortisol

Tæng hîp Androgen & Glucocorticoid ë miÒn vá

O

Androstenedione

CH2OH

O

C

O

OH

Testosteron

CH3

C17

O

CH3

Corticosterone

O

II. Tuû th−îng thËn

- B/chÊt: Catecholamin tæng hîp tõ a.a tyrosine

- Cßn cã ë tËn cïng d©y TK g/c. - CÊu t¹o, c¬ chÕ t/d biÕt râ(cid:1) m« h×nh n/c c¸c H. kh¸c

OH

NH

CH

HO

CH3

CH

HO

CH2

NH2

OH

M« ®Ých: gan, c¬ tr¬n, tim, m¹ch

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Adrenalin Noradrenalin (Nor –No radical)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

(khi k/h t/d ng−îc nhau)

, b

co m¹ch (sî hYi lµm mÆt t¸i nhît)

ﬁ ﬁ ﬁ

› nhÞp tim, › huyÕt ¸p, ë gan › glycogen (cid:1)› glucose m¸u,

• T/d nh− TKg/c & cã t/d ch/ho¸ (noradrenalin kh«ng râ) • Mµng TB ®Ých cã 2 receptor a - Adrenalin + a ë TB da ﬁ - Adrenalin + b

ë x−¬ng t¹o lactat, m« mì › ph©n huû triglycerid

ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ

Tim, m¹ch: › h/® tim, co m¹ch (trõ m¹ch vµnh) can thiÖp truþ tim m¹ch

C¬ tr¬n: gi\n c¬ tr¬n d¹ dµy, ruét, tói mËt, bµng quang,

phÕ qu¶n, co c¬ vßng p/x¹ ﬁ

gi\n ®ång tö

ﬁ ﬁ ﬁ ﬁ

t¹o renin (cÇu thËn)ﬁ

phï nÒ (viªm thËnﬁ

Pa ﬁ

ThËn: › tuÇn hoµn cÇu thËn trë ng¹i, TB §M cÇu thËn tiÕt renin)

trao ®æi ®−êng: KT p/gi¶i glycogen ë gan, ø/c s/d glucose

•›

›

ph©n huû

ﬁ ﬁ ﬁ

- M« mì, c¬ v©n: kh«ng cã G-6 phosphatase ﬁ glucogen kh«ng dõng l¹i ë glucose mµ lµ lactat

•TKTW: › c−êng HF

tiÕt ACTH (Adre & Nor chèng

•Vá th−îng thËn: › stress th«ng qua sù tiÕt c¸c H. miÒn vá ﬁ›

®Ò kh¸ng)

•TuyÕn må h«i: ›

tiÕt

§iÒu hoµ: ﬂ ®−êng huyÕt, ﬂ h/¸, stress lµ nh©n tè KT tiÕt H. miÒn tuû ./.

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

§ 6: TuyÕn sinh dôc

A. TuyÕn sinh dôc ®ùc (tinh hoµn)

Do TB kÏ n»m gi÷a c¸c èng sinh tinh(leydig)

1. H. sinh dôc ®ùc (Androgen - tÝnh ®ùc)

TB kÏ tiÕt 95% Vá th/thËn: 5%

OH

CH3

C17

CH3

• C/yÕu Testosteron ngoµi ra Androsteron, dehydroepiandrosteron

O

• Steroid 19C, cã nhãm OH ë C17

Testosteron

2. T¸c dông sinh lý

• §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp: duy tr×, KT c¬ quan s/d & tuyÕn s/d phô

• §Æc tÝnh s/d thø cÊp: giäng nãi, r©u, c¬ b¾p (mµo, cùa,…)

• KT T§C, › ®ång ho¸, t¹o m¸u (h/c, Hb ♂>♀), t/h protit c¬, › ph©n gi¶i lipit ﬁ

c¬ ›

• › Melanin dù tr÷ ﬁ

da dµy ®en h¬n

• KT chøc n¨ng ngo¹i tiÕt c¬ quan s/d ♂

• KT TK g©y ph¶n x¹ s/d

• KT tuyÕn nhên, tuyÕn b\ ›

tiÕtﬁ VK dÔ x©m nhËp ﬁ môn

• KT sinh c¸c feromon ﬁ mïi hÊp dÉn

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

ﬁ ﬁ ﬁ

ﬁ Khi thiÕn (mÊt k/n t/h testosteron): + C¬ quan s/d vµ tuyÕn s/d phô teo

g/s thiÕn ﬁ

hiÒn

+ MÊt p/x¹ s/d + Gi¶m h/® TK (HF, ø/c ®Òu yÕu) ﬁ + T¨ng tæng hîp lipit ﬁ

bÐo (vç bÐo)

3. §iÒu hoµ bµi tiÕt

hypothalamusﬁ RF ﬁ

vá ®¹i n\oﬁ

- Thµnh thôc vÒ tÝnh, c¸c KT ngo¹i c¶nh (mïi, con c¸i, To, as, thøc ¨n…)ﬁ tuyÕn yªnﬁ

hÖ TKﬁ FSH, LH. LH kÝch tinh hoµn tiÕt testosteron.

C¬ chÕ ®iÒu hoµ tiÕt H. sinh dôc ®ùc

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

B. TuyÕn sinh dôc c¸i

Buång trøng Oestrogen ThÓ vµng Progesteron Nhau thai Progesteron, oestrogen, prolan (A, B), Relaxin

1. Hormone buồng trứng

a. Oestrogen: TB h¹t biÓu m« buång trøng

OH

O

OH

Oestradiol

Oestrone

OH

Oestriol

OH

(cid:3) T¸c dông

+ §Æc tÝnh s/d s¬ cÊp: KT c¬ quan s/d ♀: èng dÉn trøng, tö

cung, › kÝch th−íc tuyÕn vó

+ §Æc tÝnh SD thø cÊp (mµo, l«ng, tiÕng kªu…)

+ KT x−¬ng ›

, ®Æc biÖt x−¬ng chËu

+ ›

t/h protein (< H. s/d ♂)

+ › m¹ch m¸u d−íi daﬁ

Êm h¬n

+ TÝch n−íc, muèi kho¸ngﬁ

da c¨ng, ®Çy ®Æn

+ › ®é mÉn c¶m c¬ tr¬n tö cung víi oxytoxin khi ®Î

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

progesteron

b. Progesteron: (streroid 21 C) • Trøng rông ﬁ - Chöa ﬁ - NÕu kh«ngﬁ

thÓ vµng ﬁ tån t¹i gÇn hÕt thêi gian chöa

• C¬ quan s/d ♀ ›

, ®.b mÆt trong èng dÉn (t¹o sãng) ﬁ

chuÈn bÞ ®ãn thai (néi m¹c t¨ng sinh, › tiÕt dinh d−ìng)

• §Æc tÝnh s/d thø cÊp: b¶n n¨ng lµm mÑ, ®i ®øng cÈn thËn

• KT tuyÕn vó (bao tuyÕn)

• ¦/c co bãp t/cung, ®−êng s/d ♀ ﬁ

an thai (ø/c oxytoxin)

• ¦/c tiÕt GSH ﬁ

ngõng ®éng dôc ﬁ

tr¸nh thai

2 . Hormon nhau thai

• Prolan A, Prolan B: t−¬ng tù FSH, LH

• Oestrogen

(cid:1)tiÕt cuèi kú chöa (t/d nh− H. buång trøng)

• Progesteron

sÈy thai

(cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) c¾t t/vµng kú chöa ®Çuﬁ (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)Oestrogen kú cuèi nhiÒuﬁ›

mÉn c¶m T/C víi oxytoxin

an thai nhau thai tiÕt thay thÕ.

(cid:4) Thµnh thôc vÒ tÝnh: H. B.trøng + t/vµng (cid:1) ph¸t triÓn s/d c¸i. (cid:4) Chöa: Trøng ngõng, t/vµng vÉn tiÕtﬁ (cid:4) Sù ph¸t triÓn ®−êng s/d c¸i vÉn cÇnﬁ (cid:4)Cuèi kú chöa, T/vµng teoﬁ

hÕt progesteronﬁ

ph¶n x¹ ®Î

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

1 thêi gian ﬁ teo (bß:16-18 ngµy) ﬁ chöa gi¶?

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

(cid:4) KÝch dôc tè (c¸c H. tiÕt trong kú chöa)

• HTNC (PMS-Pregnant Mare Serum): prolan A, prolan B. Ngµy 40-45 (HT)ﬁ

gi¶m & mÊt h¼n ngµy 150

®Ønh 70-75ﬁ

prolan A, prolan

®Ønh (50-60) ﬁ

gi¶m ®Õn ngµy

• HCG (Human Chorionic Gonadotropin)ﬁ B. Ngµy thø 8 (n−íc tiÓu)ﬁ 80 vµ duy tr× ®Õn khi ®Î

• T/d: KT ®éng dôc, rông trøng, siªu bµi no\n (nu«i cÊy ph«i)

• Khi chöa trøng, ung th− nhauﬁ

[HCG] rÊt cao

C¬ chÕ ®iÒu hoµ tiÕt H. sinh dôc c¸i

Ngo¹i c¶nh: T0, as, d2, mïi vÞ …

TÝn hiÖu tõ vá n·o

(-)

Hypothalamus

(+)GnRH

(-)

k c a b - d e e F

(-)

FSH Inhibin LH

Oestrogen

Progesteron

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

ThÓ vµng Trøng chÝn vµ rông

Phạm Kim ðăng - Khoa CN&NTTS

11/04/2009

3. øng dông

• Vç bÐo: dïng slilboestrol tæng hîp: cho ¨n, tiªm hoÆc ghÐp

d−íi da (dõng tr−íc giÕt thÞt) ???

• Sinh ®Î KH: progesteron (−/c rông trøng)(cid:1) phèi ®ång lo¹t

• Sö dông FSH, LH, GnRH kÝch thÝch rông trøng

• Prostaglandin ﬁ

phá thÓ vµng

• (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) cã thai

ﬁ ﬁ ﬁ SVHﬁ Õch ®ùc (tiªm d−íi da ®ïi, dÞch lç huyÖt soi)

MD ®Þnh tÝnh

mét sè hormone kh¸c

§Þnh l−îng progesteron

1. Melatonin (tuyÕn tïng): tõ a.a tryptophan (cid:1) serotonin (cid:1) Melatonin. T¸c dông ®iÒu hoµ giÊc ngñ vµ nhÞp sinh häc

2. Leptin (m« mì), peptit, cã t−¬ng quan d−¬ng víi dù tr÷ mì

cña c¬ thÓ , kÝch thÝch tÝnh thÌm ¨n ....

3. H. ®−êng tiªu ho¸: (d¹ dµy, ruét): gastrin, secretin, ...

nhÜ, liªn quan ®Õn bµi tiÕt Na+ ë thËn ./.

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng

Ch−¬ng 4. thÇn kinh trung −¬ng

I. §¹i c−¬ng

TKTW (vµng)

TK ngo¹i biªn (tÝm)

hiÖn 1 c/n p/x¹ nhÊt ®Þnh

VD: trung khu h« hÊp, tuÇn hoµn, tiÕt n−íc bät, ®iÒu hoµ nhiÖt…

TKTW (N·o vµ tuû sèng)

HÖ TK ngo¹i biªn

HÖ TK vËn ®éng

HÖ TK c¶m gi¸c

HÖ TK dinh d−ìng

(cid:1)Hệ TK cấu tạo từ các n¬ron. vÒ c/n 3 lo¹i: nhËn c¶m (truyÒn vµo), vËn ®éng (truyÒn ra), liªn l¹c (trung gian)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

Tuỷ sống (cổ, ngực, hông, khum)

N·o sau (hµnh tuû, cÇu n,o)

TKTW

Não

N·o trung gian ®åi thÞ,vïng d’ ®åi

N(cid:30)o tr−íc

N·o cïng c¸c b¸n cÇu ®¹i n,o

http://cnts.hua.edu.vn 1

(cid:1)H/ñ cơ bản của TKTW là phản xạ (®/ø cña c¬ thÓ ®èi víi KT tõ bªn ngoµi hoÆc bªn trong thông qua sự ñiều khiển của TKTW).

(cid:1) TKTW ®iÒu khiÓn 2 lo¹i p/x¹

+ PXK§K (h/ñ TK cÊp thÊp), PXC§K (cÊp cao)

(cid:1)Cung ph¶n x¹: ®−êng lan truyÒn xung TK tõ c¬ quan nhËn c¶m ®Õn c¬ quan ®/ø (gåm 6 phÇn)

C/Q nhËn c¶m

TK h−íng t©m

C/Q ®¸p øng

TK li t©m

T K T W

liªn hÖ ng−îc

C¬

Cung ph¶n x¹ (TKTW=Tuû sèng)

II. Sinh lý hÖ TKTW

1. Tuû sèng (cid:2) Cét sèng, 3 líp mµng: mµng cøng (tr¸nh va ch¹m c¬ häc),

mµng xèp (mµng nhÖn), mµng m¸u (dinh d−ìng)

(cid:2) 2 C/n

• DÉn truyÒn HF tõ thô quan ﬁ n(cid:30)o ﬁ c¬ quan ®/−

tuû sèng ﬁ

T Ë p

Sõngl−ng

• H/® p/x¹ t−¬ng ®èi ®éc lËp

T K g i a o

S õ n g b ª n

c ¶ m

t r u n g c ¸ c T B

Cã mèi quan hÖ trùc tiÕp víi c¬ quan nhËn c¶m vµ c¬ quan ®/ø (trõ vïng mÆt)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn 2

1.1. Chøc n¨ng dÉn truyÒn HF

a. Chøc n¨ng rÔ l−ng vµ rÔ bông (cid:2) TN Bell – Magendic

(cid:3)RÔ l−ng cã c/n c¶m gi¸c, rÔ bông cã c/n vËn ®éng hay rÔ l−ng: sîi c¶m gi¸c (truyÒn vµo), rÔ bông: sîi v/® (truyÒn ra)

b. C¸c ®−êng dÉn truyÒn trong tuû sèng

(®−êng truyÒn lªn, truyÒn xuèng vµ ®−êng nèi c¸c ®èt tuû)

Vá n·o

(cid:2)§−êng truyÒn lªn

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

3

Bã Goll, Burdach, Flechsig, Gowers &

§åi thÞ

®−êng tuû-®åi

2

TiÎu n·o

vá n(cid:30)o (3 n¬ron)

Hµnh tuû

• Bã Goll & bã Burdach: - Tõ t/sèng ﬁ - TuyÒn c¶m gi¸c tõ da, c¬, g©n lªn n(cid:30)o. Burdach truyÒn xung c¶m gi¸c tõ chi

tr−íc vµ nöa tr−íc

Tuû sèng

1

Goll tõ chi sau & nöa sau

(cid:2) Bã Gowers vµ Flechsig (bã tuû ﬁ

tiÓu n(o)

Vá n·o

+ Gowers: tõ phÝa bông t/s, b¾t chÐo tuû sèng lªn tiÓu n(cid:30)o + Flechsig: tõ sõng l−ng ﬁ

tiÓu n(cid:30)o

§åi thÞ

- c¶ 2 bã truyÒn xung c¶m gi¸c lªn tiÓu n(cid:30)o gi÷ th¨ng b»ng vµ tr−¬ng lùc c¬ - V xung bã tuû–tiÓu n(cid:30)o > tuû ﬁ

vá n(cid:30)o

TiÎu n·o

(cid:2) Bã tuû - ®åi thÞ

Hµnh tuû

Tuû sèng

Flechsig

Gowers

Tõ h¹ch c¶m gi¸c vµo phÝa l−ng tuû sèng, b¾t chÐo ngay tuû sèng, thay n¬ron thø 2 lªn ®åi thÞ (truyÒn c¶m gi¸c ®au vµ nhiÖt ®é)

Bông

L−ng

http://cnts.hua.edu.vn 3

(cid:2) §−êng truyÒn xuèng

Vá n·o

TB th¸p

Th¸p chÐo

§åi thÞ

TiÎu n·o

b¾t chÐo tiÕp xóc

• Bã th¸p th¼ng: tõ TB th¸p (vá n(cid:30)o) ﬁ xuèng sõng bôngﬁ n¬ron v/® (®iÒu khiÓn v/® cña c¬ thÓ)

H µ n h t u û

• Bã th¸p chÐo: tõ TB th¸p (vá n(cid:30)o) b¾t chÐo ë hµnh tuû xuèng thuú bªn t/s.

Tuû sèng

C¬

Vá n·o

§åi thÞ

• §−êng nh©n ®á – tuû: tõ tiÓu n(cid:30)o (cñ n(cid:30)o sinh t−) b¾t chÐo ngay n(cid:30)o gi÷a (cid:3) tuû sèng. Chi phèi c¸c cö ®éng, ®iÒu hoµ tr−¬ng lùc c¬

TiÎu n·o

H µ n h t u û

Tuû sèng

§−êng tiÒn ®×nh – tuû: tõ nh©n tiÒn ®×nh ë hµnh tuû (cid:3) tuû sèng. §¶m b¶o p/x¹ tr−¬ng lùc c¬ thÓ (chñ yÕu lµm c¬ co cøng)

1.2. Chøc n¨ng ph¶n x¹

• Trung khu v/® c¬ hoµnh (cæ 3-4), c¬ gian s−ên (ngùc 2-3)

• Trung khu v/® c¬ b¶ vai, c¬ chi tr−íc, c¬ ®ïi chËu, c¬ chi sau ®Òu n»m trong tuû sèng

• Ngoµi ra cßn c¸c trung khu TK thùc vËt:

G/c: vïng ngùc, vïng h«ng ®iÒu tiÕt tim m¹ch, må h«i

Phã g/c: vïng khum (m«ng) ®iÒu tiÕt p/x tiÕt niÖu vµ sinh dôc

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn 4

2. Sinh lý hµnh tuû: 2 c/n: p/x¹ + dÉn truyÒn

1. D©y V: TK sinh ba thuéc lo¹i d©y pha 2. D©y VI: TK vËn nh©n ngoµi 3. D©y VII: TK mÆt 4. D©y VIII: TK thÝnh gi¸c 5. D©y IX: TK l−ìi hÇu (d©y pha) 6. D©y X: TK mª tÈu (d©y pha) 7. D©y XI: TK gai sèng 8. D©y XII: TK d−íi l−ìi

• Trung khu nhiÒu p/x quan träng

- H« hÊp, vËn m¹ch

- H/® tiªu ho¸: Nhai (do nh©n c¸c d©y V, VII, XII). Nuèt (nh©n d©y VII, IX, X, XII). Mót (nh©n d©y VII, XII). TiÕt dÞch vÞ, dÞch tuþ (nh©n d©y X) vµ tiÕt n−íc bät (nh©n cña d©y XII, IX)

- TiÕt må h«i

- §iÒu tiÕt tr−¬ng lùc c¬

- P/x phßng vÖ (n«n, h¾t h¬i, ho, tiÕt n−íc m¾t, nhÊp nh¸y, nh¾m m¾t)

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

trung khu sinh mÖnh

2.2. Chøc n¨ng dÉn truyÒn: c¸c ®−êng tõ tuû sèng lªn n(cid:30)o ®Òu qua hµnh tuû. Ngoµi ra, ®−êng riªng tõ hµnh tuû lªn tiÓu n(cid:30)o ®iÒu tiÕt th¨ng b»ng

3. N(cid:13)o trung gian

Vïng ®åi (kh©u n(cid:30)o) vµ d−íi ®åi (hypothalamus) 32 ®«i nh©n, quan träng: c¹nh bông, trªn thÞ, gß x¸m, nh©n bªn, nh©n sau

3.1. Vïng d−íi ®åi lµ TKTW cÊp cao

• Phèi hîp g/c, phã g/c ®iÒu hoµ tim m¹ch

3.2. Tham gia ®iÒu tiÕt th©n nhiÖt Trung khu chèng nãng (phÇn tr−íc), phÇn sau chèng l¹nh ﬁ æn ®Þnh th©n nhiÖt (cid:3) Ph¸ huû gß x¸m lµm cho ®éng vËt m¸u nãng ﬁ biÕn nhiÖt

ﬁ

http://cnts.hua.edu.vn 5

3.3. Tham gia ®iÒu hoµ T§C • protein, lipit, gluxit, muèi, kho¸ng, H2O qua c¸c trung khu no, ®ãi, kh¸t.

3.4. §iÒu hoµ h/® tuyÕn yªn

Thuú tr−íc K0 cã liªn hÖ TK mµ qua ®−êng m¸u. C¸c chÊt tiÕt (RH & IH) theo sîi trôc TK vµo ®/m tiÒn yªn.

Thuú sau Oxytoxin (c¹nh bông), Vazopressin (trªn thÞ) Theo sîi trôc vµo ®/m hËu yªn

3.5. §iÒu tiÕt ho¹t ®éng sinh dôc (qua tiÒn yªn) • GnRH (cid:3) tiÒn yªn tiÕt FSH vµ LH ﬁ • G©y p/x¹ thÞ gi¸c s/d: m/xu©n (as, T0 phï hîp)ﬁ mïa sinh s¶n

4. HÖ thÇn kinh thùc vËt

TKTV TK§V

- Chi phèi h/® c¬ tr¬n, tim m¹ch, néi t¹ng, h/® T§C, d2 - §iÒu khiÓn h/® kh«ng theo ý muèn (cid:3) hÖ TK d2.

4.1. H×nh th¸i vµ chøc n¨ng (so s¸nh víi hÖ TK§V)

(cid:4) Trung khu: TKTV n»m ë nh÷ng n¬i nhÊt ®Þnh cña hÖ TK (n(cid:30)o gi÷a, hµnh n(cid:30)o & tuû sèng ®o¹n ngùc, h«ng, khum).

Cßn hÖ TK§V r¶i r¸c trong toµn bé hÖ TK

(cid:4) So s¸nh c¸c ®Æc ®iÓm kh¸c

TK§V 60-120 m/s

V dÉn truyÒn

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

2R = 12-14m

m m

TKTV 1-30m/s m m 5-7m

truyÒn

Vá bäc

Miªlinﬁﬁﬁ ﬁ nhanh, chÝnh x¸c

phÇn lín K0 vá ﬁﬁﬁ ﬁ chËm, k0 chÝnh x¸c

TÝnh HF

TÝnh HF cao

ThÊp h¬n

m m m m f f f f

http://cnts.hua.edu.vn 6

4.2. HÖ giao c¶m vµ phã giao c¶m H/® ng−îc chiÒu nh−ng kh«ng ®èi lËp vÒ c/n mµ hiÖp ®ång d−íi sù ®iÒu khiÓn cña trung khu cÊp cao TKTW ë d−íi ®åi

(xem bảng so sánh và hình ảnh)

./.

So s¸nh hÖ giao c¶m vµ phã giao c¶m

ðÆc ®iÓm

HÖ giao cảm

HÖ phã giao cảm

- XuÊt ph¸t tõ tuû sèng vïng ngùc ®Õn vïng h«ng

Trung khu

- C¸c h¹ch n»m gÇn hoÆc thËm chÝ ngay trong c¬ quan ®/−

HÖ h¹ch

- 2 lo¹i, xa c¬ quan ®/− + H¹ch c¹nh sèng (2 bªn cét sèng) nèi víi nhau t¹o thµnh chuçi TK giao cảm + H¹ch tr−íc t¹ng (tr−íc cét sèng) xa cét sèng h¬n, c¸c h¹ch ®ã t¹o thµnh c¸c ®¸m rèi (mµng treo ruét…)

Sîi TK

ChÊt tiÕt

- Sîi tr−íc h¹ch dµi - Sîi sau h¹ch ng¾n, K0 ph©n nh¸nhﬁ HF kh«ng khuyÕch t¸n. - Axetylcolin ﬁ HF (trõ c¬ tim) - Atropin ﬁ øc chÕ

YÕu, chËm Co Gi,n

Co TiÕt nhiÒu, lo(ng Ýt men TiÕt

TiÕt

-TuyÕn tuþ

Gi(cid:30)n

-Tö cung

Gi(cid:30)n

-C¬ vßng tói mËt

C¬ thµnh tói mËt

Gi(cid:30)n

C¬ thµnh b.quang

Gi(cid:30)n vµ giảm căng th¼ng

Co vµ tăng căng th¼ng

HÖ thÇn kinh giao c¶m

HÖ thÇn kinh phã giao c¶m

H ¹ c h g Ç n

t h Ë m c h Ý

t r o n g

c ¬ q u a n ® / −

H¹ch tr−íc t¹ng (®¸m rèi)

H¹ch c¹nh sèng = Chuçi TK g/c

Phạm Kim ðăng - Khoa CN & NTTS 4/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn 7

Ch−¬ng V. Ho¹t ®éng thÇn kinh cÊp cao vá n(cid:4)o ®iÒu khiÓn = PXC§K

I. §Æc ®iÓm cÊu t¹o chøc n¨ng c¸c vïng ë vá n o

thuú tr¸n (X/ph¸t bã th¸p th¼ng & chÐo)

R(cid:4)nh Rolando

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

- Vïng v/®éng (1):˛ - Vïng c¶m gi¸c da (2): ˛

thuú ®Ønh

thuú chÈm

2

1

thuú th¸i d−¬ng

tr¸n

6

thuú khøu gi¸c

Thuú

thuú ®Ønh, …….

4

-Vïng thÞ gi¸c (3): ˛ -Vïng thÝnh gi¸c (4): ˛ -Vïng khøu gi¸c (5): ˛ -Vïng vÞ gi¸c (6): ˛ n»m d−íi håi ®Ønh.

5

Ng−êi cßn vïng ng«n ng÷

T huú ®Ønh chÈm 3Thuú

(tiÕng nãi + ch÷ viÕt)

Thuú khøu gi¸c

V Ën ®éng th¸i d−¬ng Thuú

Thuú ®Ønh

Thuú chÈm

Thuú tr¸n

R(cid:4)nh bªn

Vïng c¶m gi¸c da

Vïng vËn ®éng

Thuú th¸i d−¬ng

C¸c thuú trªn vá n·o ng−êi

Vïng thÞ gi¸c

Vïng thÝnh gi¸c

C¸c chøc n¨ng chÝnh vá n·o ng−êi

II. PXC§K vµ qu¸ tr×nh HF trong vá n o

H/® TK cÊp cao = tæ hîp c¸c PXK§K vµ C§K

1. PXK§K (bẩm sinh)

tiÕt (không ñòi hỏi ñiều kiện)

- Cã KT lµ ®/− : TA ch¹m l−ìiﬁ - 3 lo¹i: ¨n uèng, tù vÖ, sinh dôc

2. PXC§K (tËp nhiÔm)

- TN Paplop: tiÕt n−íc bät ë chã

cho ¨nﬁﬁﬁ ﬁ

tiÕt n−íc bät. LÆp l¹i nhiÒu lÇn

C¸ch ly, ®Ó ®ãi. Chu«ng 30sﬁﬁﬁ ﬁ

ﬁﬁﬁ ﬁ

chu«ng, kh«ng cho ¨n chã vÉn tiÕt (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1)PXC§K tiÕt n−íc bät

• TiÕng chu«ng (KT C§K), TA (KT K§K)

TÝn hiÖu PXC§K ë gia sóc ˛ hÖ thèng tÝn hiÖu thø nhÊt. Riªng ng−êi cã hÖ thèng thø 2 lµ ng«n ng÷. VD: khi nãi chanhﬁ ?

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 1

3. §iÒu kiÖn thµnh lËp PXC§K

• KÕt hîp KTC§K, KTK§K nhiÒu lÇn, th−êng xuyªn (KTK§K cã t/d cñng cè PXC§K)

• Thứ tự kích thích

- KTC§K tr−íc KTK§K (cid:1) thµnh lËp dÔ, bÒn v÷ng - KTC§K & KTK§K ®ång thêi(cid:1) khã thµnh lËp, kh«ng bÒn - KTC§K sau KTK§K ﬁ

kh«ng thµnh lËp ®−îc PXC§K

• C−êng ®é: KTK§K t¹o HF ph¶i m¹nh h¬n KTC§K (chã ®ãi, TA ngonﬁ

trung khu ¨n HF m¹nh h¬n)

• Vá n·o ph¶i toµn vÑn, hÖ TK ë tr¹ng th¸i b×nh th−êng

• TiÕn hµnh trong ®iÒu kiÖn yªn tÜnh, tr¸nh kÝch thÝch l¹

4. C¬ chÕ thµnh lËp PXC§K

a. C¬ chÕ kinh ®iÓn Paplop: ®−êng liªn hÖ t¹m thêi ë vá n@o

Trung khu thÝnh gi¸c

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

Hưng phấn mạnh hơn thu hút sóng Trung khu ¨n

d©y VIII

C¬ cæ

Hµnh tuû

Niªm m¹c l−ìi

TuyÕn nước bọt

Tai trong

Quay l¹i

Tiết

Chu«ng

TA

b. B¶n chÊt liªn hÖ t¹m thêi (quan niÖm hiÖn ®¹i)

Liªn hÖ néi bµo vµ tån t¹i ngay trong 1 n¬ron

(cid:2) PXK§K: liªn hÖ cã s½n (chÊt m«i giíi, tiÕp nhËn cã s½n)

(cid:2) PXC§K: lÆp l¹i KTC§K & K§K(cid:1) t/h chÊt m«i giíi & tiÕp nhËn míi

(cid:2)Mµng sau cã chÊt tiÕp nhËn (protein - gen tæng hîp) (cid:1) ARNm duy tr× liªn hÖ gi÷a “protein tiÕp nhËn - chÊt m«i giíi” lµ c¬ së ph©n tö của PXCðK (c¬ chÕ nhí)

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 2

(cid:2)TN Connell, Thompson (1962) trªn ®Øa phiÕn

- Cho vµo n−íc (cid:1) bËt ®Ìn (cid:1) ®iÖn giËt (cid:1) ®Øa co róm - LÆp l¹i 150 lÇn (cid:1) chØ bËt ®Ìn, kh«ng KT(cid:1) ®Øa co róm

- PXC§K ®−îc thµnh lËp (®Øa ®c nhí vµ ®¸p øng) (cid:1) NghiÒn ®Üa ®ã cho ®Øa ch−a thµnh lËp PXC§K ¨n (cid:1) chØ cÇn 40 lÇn lÆp l¹i ®c thµnh lËp ®−îc.

(cid:1)tæng hîp protein tiÕp nhËn nhanh h¬n????

do ¨n ARNm

(cid:2) TN Corning – TN1: ®Üa (®(cid:4) cã PXC§K) ng©m trong d2 chøa ribonucleaza (cid:1) muèn thµnh lËp mÊt 150 lÇn nh− ban ®Çu

– TN2: nghiÒn ®Üa (®(cid:4) cã PXC§K) chiÕt dÞch ARNm tiªm cho ®Øa kh¸c(cid:1) chØ mÊt 40 lÇn

5. So s¸nh

PXK§K

PXC§K

TËp nhiÔm (®êi sèng c¸ thÓ)

BÈm sinh, ®/tr−ng loµi (mæ, bó …)

æn ®Þnh c¶ khi m«i tr−êng thay ®æi, di truyÒn, t¹o b¶n n¨ng loµi

Thay ®æi theo m«i tr−êng t¹o tËp tÝnh (kh«ng cñng cè sÏ mÊt)

-Cung ph¶n x¹ cè ®Þnh, cã c¬ së gi¶i phÉu

Cung ph¶n x¹ t¹m thêi (®−êng liªn hÖ t¹m thêi)

Thùc hiÖn ë TKTW (n(cid:4)o, t/s)

Thùc hiÖn ë vá n(cid:4)o

ChØ cÇn tÝn hiÖu (®Ìn, chu«ng)

Ph¶i cã kÝch thÝch trùc tiÕp vµo thô quan (TA ch¹m n.m l−ìi)

• Mang tÝnh t−¬ng ®èi: 1 sè tr−êng hîp PXC§K ®−îc di truyÒn: gµ logo kh«ng Êp (PXC§K) ﬁﬁﬁ ﬁ

trë thµnh PXK§K)

• Sù giao phèi theo mïa

6. ý nghÜa vµ øng dông PXC§K a. ý nghÜa

- Linh ho¹t, thÝch øng cao - TÝnh chÊt tÝn hiÖu ﬁ

nh¹y c¶m, linh ho¹t (tù vÖ): p/− víi thay

tr¸nh nguy hiÓm, ph¸t hiÖn måi nhanh…

®æi ﬁ VD: mïi lîn ®ùc, mïi hæ, kiÕn khi trêi s¾p m−aﬁ

thay ®æi ®é Èm

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

di chuyÓn tr¸nh m−a

b. øng dông - LÊy tinh - §Æt tªn bß, chã… - Dïng kÎng lµm hiÖu lÖnh ch¨n th¶ - V¾t s÷a (cè ®Þnh ng−êi v¾t, ®Þa ®iÓm, dông cô, thêi gian …) - HuÊn luyÖn chã nghiÖp vô - Cè ®Þnh giê, kh«ng gian… gia sóc ¨n ﬁ

t¨ng hiÖu qu¶ tiªu ho¸…

ﬁ

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 3

thèng nhÊt

III. Qu¸ tr×nh øc chÕ trong vá n o •HF (cid:1) −/c, 2 mÆt qu¸ tr×nh h/® vá ncoﬁ • HF tiªu tèn E lµ n.n ø/c (phôc håi E, b¶o vÖ n¬ron) • 2 lo¹i: ¦CC§K & K§K

3.1. ¦CK§K: (K0 cÇn ®k, bÈm sinh, K0 cÇn luyÖn tËp)

k×m hcm p/x tiÕt n−íc bät

ø/c ngoµiﬁ

(cid:1) MÊt tËp trung. p/x quan träng thêi ®iÓm ®ã k×m hcm p/x kh¸c

(cid:1) Ng−êi: −/c ngoµi cã thÓ kh¾c phôc b»ng lý trÝ

b. ¦/c qu¸ giíi h¹n (qu¸ møc):

ø/c

- C−êng ®é qu¸ m¹nh, thêi gian KT cña KTC§K qu¸ dµi ﬁ - Do TB vá nco chØ h/® trong thêi gian, c−êng ®é nhÊt ®Þnh (cid:1) c−êng ®é qu¸ cao hoÆc thêi gian qu¸ dµiﬁ xuÊt hiÖn −/c qu¸ møc (nghØ vµ phôc håi n¬ron)

3.2. ¦CC§K: a. ¦/c dËp t¾t: do K0 cñng cè KTC§K b»ng KTK§K

K0 cho ¨n nhiÒu lÇnﬁ K0 tiÕt

- VdËp t¾t ˛

tÇn sè lÆp l¹i KTC§K K0 cñng cè, lo¹i h×nh TK,

c−êng ®é KT vµ ®Æc biÖt ®é bÒn PXC§K

- ý nghÜa: biÕn ®æi thÝch øng ®iÒu kiÖn míi (cid:1) PXC§K chÝnh x¸c h¬n, tiÕt kiÖm E. Lo¹i bá thãi quen K0 cÇn thiÕt

cho ¨n ﬁ

tiÕt n−íc

b. øc chÕ ph©n biÖt - PXC§K kh«ng chØ do KTC§K mµ cßn do KT t−¬ng tù, nh−ng c¸c KT nµy kh«ng ®−îc cñng cè - VD: víi m¸y gâ nhÞp: KT 100 lÇn/phót ﬁ bät, lÆp l¹i nhiÒu lÇn - KT 140 lÇn/phót ﬁ §©y lµ c¬ së ph©n tÝch ho¹t ®éng cña vá nco

c. øc chÕ chËm (−/c kÐo dµi) - T = k/c gi÷a 2 KT. HuÊn luyÖn chã gÆp kÎ gian kh«ng vå ngay

d. øc chÕ cã ®iÒu kiÖn nghÜa hÑp: nÕu xuÊt hiÖn KT kh«ng liªn quan víi KTC§K VD: chu«ng ﬁ

xuÊt hiÖn ¦CC§K ﬁ

kh«ng tiÕt

¸nh ®Ìn ﬁ

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 4

IV. GiÊc ngñ vµ th«i miªn

ngñ

-Thøc: adrenalin, noradrenalin ®−îc tiÕt d−íi t/d hÖ l−íi nco trung gian (n¬i ghi nhËn KT) tõ ®ã ph¸t xung ®éng t/d TK cÊp cao

- Ngñ: do serotonin (cid:1) C/m: dïng Clorophelalanin −/c men tæng hîp serotomin (tryptophan-hydroxylase) ﬁﬁﬁ ﬁ serotomin kh«ng ®−îc h×nh thµnh

ﬁﬁﬁ ﬁ kh«ng ngñ (thao thøc triÒn miªn)

* ý nghÜa sinh lý cña giÊc ngñ

- B¶o vÖ vá nco vµ hÖ thÇn kinh

- Kh«i phôc c/n sinh lý vá nco, hÖ TK. Ngñ cµng say k/n kh«i phôc cµng cao.

- GiÊc ngñ ch÷a bÖnh. §Ó ngñ nhanh ﬁ −/c, gi¶m KT ngo¹i c¶nh

4.2. Th«i miªn: lµ giÊc ngñ bé phËn (côc bé)

X/hiÖn khi −/c kh«ng lan kh¾p vá nco mµ mét sè vïng

Ng−êi: dïng lêi nãi −/c 1 sè vïng cña nco nh−ng vÉn duy tr× HF vïng nghe lêi nãi ﬁ

V. Lo¹i h×nh thÇn kinh 5.1. C¬ së ph©n lo¹i lo¹i h×nh TK (3 c¬ së) - C−êng ®é cña HF vµ −/c - T−¬ng quan gi÷a HF vµ −/c - §é linh ho¹t TK (HF (cid:1) −/c) vµ V thµnh lËp PXC§K (dÔ hay khã)

5.2. C¸c lo¹i h×nh thÇn kinh: 4 lo¹i

M¹nh

YÕu −/c chiÕm −u thÕ

Linh ho¹t

yªn tÜnh

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 5

linh ho¹t, ho¹t b¸t, thÝch

- M¹nh mÏ, cã kh¶ n¨ng kiÒm chÕ…

c. TK m¹nh c©n b»ng yªn tÜnh - HF, −/c ®Òu m¹nh, khã chuyÓn cho nhau ﬁ Ýt linh ho¹t, khã thÝch nghi, b¶o thñ nh−ng giµu nghÞ lùc, lµm viÖc ch¾c ch¾n nh−ng chËm

- Gia sóc dÔ vç bÐo

d. TK yÕu (øc chÕ): HF, −/c ®Òu yÕu, −/c chiÕm −u thÕ ﬁ

khã thµnh lËp PXC§K, kh«ng chÞu ®−îc KT m¹nh, kh«ng lµm ®−îc viÖc phøc t¹p.

• Ng−êi: nhót nh¸t, an phËn, hay ch¸n n¶n, thiÕu nghÞ lùc, ®a

sÇu, tù ti…

5.3. ý nghÜa

s¶n l−îng

• Chän g/s theo môc ®Ých sö dông Bß s÷a chän linh ho¹t (HF, −/c ®Òu m¹nh, c©n b»ng) ﬁﬁﬁ ﬁ s÷a cao, æn ®Þnh, thÝch nghi tèt. Lîn: chän lo¹i tr× trÖ (m¹nh c©n b»ng yªn tÜnh) dÔ vç bÐo. Lîn ®ùc: linh ho¹tﬁﬁﬁ ﬁ søc sèng cao, PXC§K khai th¸c tinh

• Ph©n lo¹i ®Ó qu¶n lý theo ®µn, tr¸nh sù lÊn ¸t, ¨n nhanh… • Trong thó y cÇn l−u ý: lo¹i h×nh TK kh¸c nhau th× søc ®Ò kh¸ng „

Phạm Kim ðăng -Khoa CN & NTTS 5/11/2009

nªn c¸ch ®iÒu trÞ vµ tiªm phßng „

./.

„ „ „

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 6

Ch−¬ng 6 - Stress vµ sù thÝch nghi

tr¹ng th¸i stress, nÕu

Phạm Kim ðăng - CN & NTTS 11/05/2009

I. Kh¸i niÖm (søc Ðp, ¸p lùc) - YÕu tè bÊt lîi (trong, ngoµi)(cid:1) mÊt c©n b»ng, s.lý bÊt th−êng - NÕu k0 cã k/n c©n b»ng néi m«i ﬁ qua ®−îc ﬁ thÝch nghi - Chèng stress = huy ®éng E tiÒm tµng ﬁ phôc håi c©n b»ng néi m«i, thiÕt lËp l¹i thèng nhÊt gi÷a c¬ thÓ + m«i tr−êng. Stressﬁ

ﬂ n/s, søc s¶n xuÊt…

- Chèng stress = 2 lo¹i p/ø:

II. C¸c giai ®o¹n stress (3 g®)

2.1. P/ø b¸o ®éng: tøc thêi, ch−a kÞp huy ®éng E (2 pha)

ﬂ ﬂ ﬂ

BiÓu hiÖn: ﬂﬂﬂ ﬂ th©n nhiÖt, ﬂﬂﬂ ﬂ tr−¬ng lùc c¬, [Na+]ﬂﬂﬂ ﬂ , ﬂﬂﬂ ﬂ [glucose], ﬂﬂﬂ ﬂ H/¸p, [K+]››› › , hÖ TK bÞ øc chÕ. TÝnh thÊm mao m¹ch››› › , m¸u qu¸nh, pHﬂﬂﬂ ﬂ , rèi lo¹n T§C, c©n b»ng N ©m (do t¹o ®−êng tõ a.a)

®Ò kh¸ng

huy ®éng E tiÒm tµng =

vá n·oﬁ d’®åiﬁ

Tuû th.thËn tiÕt Adrenalin tiÒn yªn

2.2. g® ®Ò kh¸ng (thÝch nghi) Sau phôc håi ﬁ ®Ó chèng stress ﬁ c¸ch t¹o E tõ 2 c¬ chÕ TK & TD: - TK: hÖ g/c HF ﬁ - TD: ﬁ

ACTH

TSH

TuyÕn gi¸p

Vá th.thËn

Glucococticoit ››› › ch/ho¸ gluxit ﬁﬁﬁ ﬁ› ›› › E

››› › ®Ò kh¸ngﬁﬁﬁ ﬁ

thÝch nghi

K/q: ThÝch nghi (nÕu ®Ò kh¸ng tèt), stress t¹m thêi yÕu

NÕu kh«ng (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) g® rèi lo¹n (cid:1)(cid:1)(cid:1)(cid:1) chÕt

ﬂ

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 1

2.3. g® rèi lo¹n vµ chÕt - Tho¸i ho¸ c¬ quan MD, tuyÕn yªn, trªn thËn ﬁ

kÕ ph¸t bÖnh

kh¸c (h« hÊp , tiªu ho¸…)

tróc c¬ thÓﬁ

- KÕt qu¶ chÕt (cã thÓ do stress hoÆc kÕ ph¸t)

III. C¸c stress trong ch¨n nu«i

2. KhÝ hËu: - T0 cao, thÊp (®iÒu tiÕt nhiÖt kÐm) - Bß s÷a 5-150C

- §é Èm (thÝch hîp 70-80%) vµ Vgiã

T0, ®é Èm, Vgiã (stress khÝ hËu) ﬁﬁﬁ ﬁ giã mïa ®«ng b¾c V>0.8m/s, ®é Èm > 90%, T0 thÊpﬁﬁﬁ ﬁ

chÕt.

3. MËt ®é: qu¸ cao ﬁ qu¸ thÊpﬁ

N.n « nhiÔm ([CO2], [NH3] t¨ng, [O2]ﬂ ), va ch¹m (c¾n xÐ), T.¨n

n−íc uèng nhiÔm bÈn ﬁ

stress m¹nh

« nhiÔm, va ch¹m, c¾n nhau, T0 cao (®.biÖt hÌ). Giãﬁ

4. VËn chuyÓn: ﬁ MËt ®é cao ﬁ mÊt nhiÖtﬁ

v/c g©y: ﬂ

thÓ träng, chÕt ﬁ

thiÖt h¹i kinh tÕ

5. ThiÕn ho¹n, tiªm phßng

IV. C¸c biÖn ph¸p chèng stress

- Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh CNTY, chñ ®éng phßng trõ stress

- Dïng mét sè lo¹i thuèc an thÇn (−/c TK) khi g/s, g/c stress

- T¨ng dinh d−ìng: ®Æc bÖt vitamin A, D3, B12, B2, E, K… ./.

Phạm Kim ðăng - CN & NTTS 11/05/2009

http://cnts.hua.edu.vn mục: Bài giảng 2