Bài giảng Tiêu chảy - Táo bón - ThS. BS. Quách Trọng Đức

Tiêu ch y – Táo bón Tiêu ch y – Táo bón

ả ả

ThS BS Quách Tr ng Đ c ứ

ọ

B Môn N i – Đ i H c Y D c TP HCM

ạ ọ

ượ

ộ

ộ

Tiêu ch yả Tiêu ch yả

Ñònh nghóa

• Tình traïng ñi tieâu phaân loûng

 > 2 laàn / ngaøy

 Löôïng phaân > 200g/ngaøy.

• Phaân loaïi tuøy thôøi gian diễn tieán

 < 2 tuaàn: caáp

 2 – 4 tuaàn: dai daúng

 > 4 tuaàn: maïn

Phaân bieät

 Giaû tieâu chaûy (pseudodiarrhea):

 ñi caàu nhieàu laàn, nhöng

 moãi laàn ñi chæ ñöôïc chuùt ít phaân,

 ñi keøm vôùi trieäu chöùng buoát moùt.

 Tieâu khoâng töï chuû: beänh nhaân khoâng töï

kieåm soaùt ñöôïc tình traïng thoaùt phaân.

Cô cheá beänh sinh

 4 cô cheá chính: 4 cô cheá chính:

 Tieâu chaûy thaåm thaáu Tieâu chaûy thaåm thaáu

 Tieâu chaûy dòch tieát Tieâu chaûy dòch tieát

 Tieâu chaûy do vieâm (dòch ró) Tieâu chaûy do vieâm (dòch ró)

 Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät

 Phoái hôïp caùc cô cheá treân Phoái hôïp caùc cô cheá treân

Cô cheá beänh sinh

 Tieâu chaûy thaåm thaáu: Tieâu chaûy thaåm thaáu:

•

Nieâm maïc ruoät hoaït ñoäng nhö moät maøng baùn thaám

•

Khi trong loøng ruoät coù moät löôïng lôùn caùc chaát coù tính

thaåm thaáu cao nhöng khoâng ñöôïc haáp thu

(thuoác taåy xoå, caùc thuoác chöùa Magne sulfate …).

•

Noàng ñoä thaåm thaáu cao trong loøng ruoät seõ gaây ra

söï di chuyeån Na+ vaø nöôùc vaøo trong loøng ruoät.

•

Ngöøng dieãn tieán neáu beänh nhaân nhòn ñoùi.

Cô cheá beänh sinh

 Tieâu chaûy dòch tieát: Tieâu chaûy dòch tieát:

•

coù taùc duïng kích thích söï baøi tieát nöôùc Hieän dieän chaát coù taùc duïng kích thích söï baøi tieát nöôùc

•

vaøo trong loøng ruoät. vaø Cl-- vaøo trong loøng ruoät. vaø Cl

oäc toá cuûa vi khuaån Ñoäc toá cuûa vi khuaån

•

(Vibrio cholerae, E. coli, S. aureus, Baccillus cereus ( Vibrio cholerae, E. coli, S. aureus, Baccillus cereus) )

Moät soá thuoác nhuaän tröôøng. Moät soá thuoác nhuaän tröôøng.

Cô cheá beänh sinh

 Tieâu chaûy do vieâm (dòch ræ):

•

Thöôøng do nhieãm caùc taùc nhaân xaâm laán nieâm maïc

•

 Baøi tieát nhaày, maùu, muû, protein vaøo loøng ruoät.

Taïi vuøng nieâm maïc bò toån thöông:

 Roái loaïn khaû naêng haáp thu nöôùc, ion vaø caùc chaát hoøa tan.

vaø taêng nhu ñoäng ruoät goùp phaàn vaøo cô cheá gaây tieâu chaûy.

 Prostaglandine do hieän töôïng vieâm nhieãm taïo ra coøn laøm taêng tieát

Cô cheá beänh sinh

•

 Tieâu chaûy do vieâm (dòch ræ): Tieâu chaûy do vieâm (dòch ræ):

 Vi truøng: Vi truøng: – Shigella Shigella – Salmonella Salmonella – Campylobacter Campylobacter – Yersinia Yersinia – Clostridium difficile Clostridium difficile

 KST:KST:

Taùc nhaân Taùc nhaân

– Entamoeba histolitica Entamoeba histolitica

Cô cheá beänh sinh

•

 Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät: Tieâu chaûy do roái loaïn vaän ñoäng ruoät:

•

Chuû yeáu gaây ra tieâu chaûy maïn tính Chuû yeáu gaây ra tieâu chaûy maïn tính

Gaëp trong caùc beänh: Gaëp trong caùc beänh:

 Ñaùi thaùo ñöôøng Ñaùi thaùo ñöôøng

 Cöôøng giaùp Cöôøng giaùp

 Suy thöôïng thaän (beänh Addison) Suy thöôïng thaän (beänh Addison)

Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân:

 Nhieãm truøng Nhieãm truøng

 Nhieãm ñoäc chaát Nhieãm ñoäc chaát

 Cheá ñoä aên uoáng, duøng thuoác Cheá ñoä aên uoáng, duøng thuoác

 Khaùc Khaùc

 Tieâu chaûy caáp coù theå laø khôûi ñaàu Tieâu chaûy caáp coù theå laø khôûi ñaàu

cuûa moät tình traïng tieâu chaûy maïn tính cuûa moät tình traïng tieâu chaûy maïn tính

Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân:

 Nhieãm truøng:  Vi truøng:

• Salmonella • Shigella • Campylobacter • Vibrio cholerae • E. coli • Clostridium difficile • Yersinia …

 Virus: Rota virus, enterovirus, Norwalk virus …

 KST: Amibe, giun ñuõa, giun moùc, giun löôn, G. lamblia …

Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân:

 Nhieãm ñoäc chaát:  Ñoäc chaát töø vi truøng (ngoä ñoäc thöùc aên):

• Staphylococcus

• C. perfrigens

• E. coli

• Clostridium bolilinum

• Pseudomonas …

 Hoùa chaát ñoäc:

• chì

• thuûy ngaân

• arsenic …

Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy caáp Nguyeân nhaân:

 Cheá ñoä aên uoáng – duøng thuoác Cheá ñoä aên uoáng – duøng thuoác  Röôïu Röôïu  Tình traïng khoâng dung naïp thöùc aên khoâng ñaëc Tình traïng khoâng dung naïp thöùc aên khoâng ñaëc

hieäu hieäu  Dò öùng thöùc aên Dò öùng thöùc aên  Taùc duïng phuï cuûa moät soá thuoác Taùc duïng phuï cuûa moät soá thuoác

 Beänh lyù khaùc Beänh lyù khaùc

 xuaát huyeát tieâu hoùa xuaát huyeát tieâu hoùa

 chöùng ngheït phaân (fecal impaction) chöùng ngheït phaân (fecal impaction)

 vieâm ruoät thöøa vieâm ruoät thöøa  vieâm tuùi thöøa vieâm tuùi thöøa

Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân:

Beänh lyù daï daøy:

Sau phaãu thuaät caét daï daøy

Hoäi chöùng Zollinger – Ellison

Beänh Menetrier’s

Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân:

Beänh lyù ruoät non (coù theå gaây HC keùm haáp thu)

 Sau phaãu thuaät caét moät ñoaïn ruoät non daøi

 Vieâm: beänh taïo keo (lupus, xô cöùng bì, vieâm ña ñoäng maïch),

 beänh Crohn’s, vieâm ñaïi traøng tia xaï

 Nhieãm Giardia maïn tính

 Lymphoma ruoät

 Suy tuïy

 Amyloidosis

 Thieáu Disaccaride

 Beänh Sprue

 Giaûm gammaglobuline huyeát

Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân:

Beänh lyù ñaïi traøng

Vieâm: vieâm loeùt ñaïi tröïc traøng xuaát huyeát, Crohn’s

U: ung thö ñaïi traøng, u tuyeán nhaùnh ñaïi tröïc traøng

Tieâu chaûy ôû beänh nhaân AIDS (thöôøng do nhieãm truøng)

Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân: Tieâu chaûy maïn Nguyeân nhaân:  Caùc nguyeân nhaân khaùc  Röôïu hoaëc thuoác (antacid, khaùng sinh, haï aùp, nhuaän

traøng, thuoác choáng traàm caûm, thuoác nhuaän

tröôøng).

 Beänh lyù noäi tieát: Suy thöôïng thaän (beänh Addison’s),

tieåu ñöôøng, cöôøng giaùp, beänh tuyeán phoù giaùp, u

tieát noäi tieát toá

(u carcinoide, hoäi chöùng Zolliger – Ellison)

 Hoäi chöùng ruoät kích thích

 U ruoät non

 Vieâm daï daøy ruoät taêng baïch caàu aùi toan

 Doø maät, daï daøy, hoaëc taù traøng vôùi ñaïi traøng

 Vieâm nhieãm (Giardia, Amibe, lao)

Tieáp caän BN tieâu chaûy Tieáp caän BN tieâu chaûy caápcaáp

1.1.Tieâu chaûy? Tieâu chaûy?

2.2.Caáp tính? Caáp tính?

3.3.Nguyeân nhaân Nguyeân nhaân

4.4.Heä quaû Heä quaû

 Maát nöôùc Maát nöôùc

 Roái loaïn ñieän giaûi Roái loaïn ñieän giaûi

 Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã

trôï trôï

 Nhieãm truøng nhieãm ñoäc Nhieãm truøng nhieãm ñoäc

Soát > 38,5ooC C

Caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät Caùc tröôøng hôïp ñaëc bieät  Caàn theo doõi kyõ vaø laøm theâm XN: Caàn theo doõi kyõ vaø laøm theâm XN:  >> 70 tuoåi 70 tuoåi  Suy giaûm mieãn dòch Suy giaûm mieãn dòch  Soát > 38,5  Coù daáu hieäu maát nöôùc Coù daáu hieäu maát nöôùc  Ñau buïng nhieàu Ñau buïng nhieàu  Coù trieäu chöùng toaøn thaân Coù trieäu chöùng toaøn thaân  Tieâu ra maùu Tieâu ra maùu  Trieäu chöùng keùo daøi hôn 24 giôø maø khoâng caûi Trieäu chöùng keùo daøi hôn 24 giôø maø khoâng caûi

thieän. thieän.

Táo bón Táo bón

Ị

ỊĐ NH NGHĨA Đ NH NGHĨA

 Ñi tieâu khoù, phaûi raën nhieàu

 Giaûm soá laàn ñi tieâu hôn bình thöôøng ( < 3

laàn / tuaàn)

 Phaân cöùng - Khi tieáp caän BN than phieàn taùo boùn, caàn  Caûm giaùc ñi tieâu khoâng heát phaân hoûi beänh kyõ

- Treân thöïc teá coù khoâng ít tröôøng hôïp beänh

nhaân töï cho laø mình bò taùo boùn nhöng laïi

khoâng thuoäc caùc trieäu chöùng naøo trong caùc

ñònh nghóa neâu treân.

Ơ Ế Ệ Ơ Ế Ệ

A- Chaäm vaän chuyeån ôû ñaïi traøng: C CH B NH SINH (1) C CH B NH SINH (1) -Trieäu chöùng thöôøng khôûi phaùt töø töø vaø xaûy ra

quanh

tuoåi daäy thì. Ñoái töôïng thöôøng gaëp nhaát laø phuï

nöõ treû,

- Ñaëc tröng bôûi bieåu hieän giaûm soá laàn ñi caàu

( <1 laàn / tuaàn).

- Caùc trieäu chöùng ñi keøm laø ñau buïng, chöôùng

hôi, meät moûi. - - Trieäu chöùng khoâng caûi thieän

maëc duø ñaõ söû duïng cheá ñoä aên

nhieàu chaát xô, caùc thuoác nhuaän traøng thaåm

thaáu.

C CH B NH SINH (2) C CH B NH SINH (2)

Ơ Ế Ệ Ơ Ế Ệ

B- Roái loaïn thoaùt phaân

- Quaù trình laøm troáng tröïc traøng khoâng hieäu quaû

do söï khoâng coù söï phoái hôïp nhòp nhaøng cuûa cô

buïng, cô haäu moân tröïc traøng vaø cô saøn chaäu.

- Beänh nhaân thöôøng coù tình traïng co cô voøng haäu

moân khoâng thích hôïp khi raën.

- Nhieàu beänh nhaân bò roái loaïn thoaùt phaân cuõng

coù keøm tình traïng chaäm vaän chuyeån ôû ñaïi

traøng.

C CH B NH SINH (2) C CH B NH SINH (2)

Ơ Ế Ệ Ơ Ế Ệ

B- Roái loaïn thoaùt phaân (tieáp)

- Roái loaïn thoaùt phaân thöôøng laø do maéc phaûi

vaø xaûy ra töø tuoåi nhoû. Ñaây coù theå laø haäu

quaû cuûa thoùi quen nín ñaïi tieän nhaèm traùnh ñau

khi ñi tieâu phaân lôùn, cöùng hoaëc khi ñang bò nöùt

haäu moân, tró vieâm

-Roái loaïn thoaùt phaân cuõng ñaëc bieät phoå bieán

ôû nhöõng ngöôøi giaø bò taùo boùn maïn tính, phaûi

raën nhieàu vaø khoâng ñaùp öùng vôùi ñieàu trò

baèng thuoác.

C- Caûm nhaän sai veà thoùi quen ñi

C CH B NH SINH (2) C CH B NH SINH (2)

Ơ Ế Ệ Ơ Ế Ệ

caàu

- Thöôøng coù keøm caùc roái loaïn veà taâm

lyù – xaõ hoäi. - - Toác ñoä vaän chuyeån doïc

khung ÑT bình thöôøng.

- Moät soá beänh nhaân coù keøm baát

thöôøng chöùc naêng caûm giaùc vaø vaän

ñoäng ôû vuøng haäu moân tröïc traøng do

ñoù raát khoù phaân bieät vôùi nhoùm beänh

nhaân taùo boùn do chaäm vaän ñoäng ñaïi

traøng.

N GUYEÂN N HAÂN N GUYEÂN N HAÂN

Thuoäc hai nhoùm:

A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng vaø

B- Roái loaïn toáng xuaát tröïc traøng

N GUYEÂN N HAÂN N GUYEÂN N HAÂN

A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

1- Beänh lyù thöïc theå ñöôøng tieâu hoùa gaây

heïp loøng ruoät

 U laønh hoaëc aùc tính

 Vieâm: Lî maïn tính, vieâm ñaïi traøng – tröïc

traøng vieâm xuaát huyeát, Crohn’s, vieâm

tuùi thöøa

 Roái loaïn chöùc naêng: Hoäi chöùng ruoät kích

thích

 Baát thöôøng baåm sinh: Beänh Hirschsprung’s

N GUYEÂN N HAÂN N GUYEÂN N HAÂN

A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

2- Thöù phaùt do roái loaïn noäi tieát – ñieän

giaûi

 Thai kyø

 Suy giaùp

 Cöôøng phoù giaùp

 Tieåu ñöôøng

 Haï kali maùu

 Ngoä ñoäc chì

N GUYEÂN N HAÂN N GUYEÂN N HAÂN

A- Roái loaïn laøm ñaày tröïc traøng

3- Taùc duïng phuï cuûa thuoác

 Nhoùm aù phieän

 Khaùng cholinergic

 Antacid

 Choáng traàm caûm

 Lôïi tieåu

N GUYEÂN N HAÂN N GUYEÂN N HAÂN

B- Roái loaïn laøm troáng tröïc traøng

1- Roái loaïn phaûn xaï ñi tieâu do beänh taïi

choã

 Beänh lyù haäu moân tröïc traøng (loeùt haäu

moân, nöùt

haäu moân, doø haäu moân, vieâm tröïc

traøng, tró, taêng

aùp löïc cô thaét haäu moân)

 Beänh lyù thaàn kinh

 Thieåu ñoäng, cô buïng yeáu, tuoåi giaø

NGUYEÂN NHAÂN NGUYEÂN NHAÂN

B- Roái loaïn laøm troáng tröïc traøng

2- Roái loaïn phaûn xaï ñi tieâu do nguyeân

nhaân khaùc

 Khoâng taäp thoùi quen ñi tieâu toát

 Laïm duïng thuoác nhuaän tröôøng

 Nguyeân nhaân taâm lyù

Tieáp caän BN taùo boùn Tieáp caän BN taùo boùn 1.1. Thöïc söï ñuùng ñònh nghóa taùo boùn? Thöïc söï ñuùng ñònh nghóa taùo boùn?

2.2. Cô cheá gì? Cô cheá gì?

3.3. Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù thöïc theå / cô Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù thöïc theå / cô

naêng naêng

4.4. Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù laønh tính / aùc Trieäu chöùng gôïi yù beänh lyù laønh tính / aùc

tínhtính

5.5. Ñaùnh giaù toång theå Ñaùnh giaù toång theå

 Ñaëc ñieåm taâm lyù – thaàn kinh Ñaëc ñieåm taâm lyù – thaàn kinh

 Beänh lyù noäi – ngoaïi khoa phoái hôïp Beänh lyù noäi – ngoaïi khoa phoái hôïp

Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã trôï

 Ñeà nghò caùc caän laâm saøng hoã trôï

 Caùc thuoác ñang söû duïng Caùc thuoác ñang söû duïng