- 1 -
TRƯ Ờ NG ĐẠ I HỌ C PHẠ M VĂN ĐỒ NG
KHOA SƯ PHẠ M TỰ NHIÊN
TỔ SINH – KTNN

GV: NGUYỄ N TRUNG NHÂN
BÀI GIẢ NG
VI SI NH VẬ T HỌ C
(Dùng cho sinh viên ngành Cao đẳ ng Sư phạ m Sinh họ c)
Năm 2015
- 2 -
MỤ C LỤ C
Trang
MỞ ĐẦ U…………………………………………………………………...
5
PHẦ N A. LÍ THUYẾ T…………………………………………………….
7
Chư ơ ng 1: ĐỐ I TƯ Ợ NG NHIỆ M VỤ VÀ PHƯ Ơ NG PHÁP NGHIÊN
CỨ U CỦ A VI SINH VẬ T HỌ C……….......................................................
1.1. Đố i tư ợ ng củ a vi sinh vậ t họ c………………………………………........
1.2. Các phư ơ ng pháp nghiên cứ u củ a vi sinh vậ t họ c……………………….
1.3. Lư ợ c sử củ a vi sinh vậ t họ c……………………………………………...
1.4. Giớ i thiệ u các hệ thố ng sinh giớ i……………………………………......
1.5. Vai trò củ a vi sinh vậ t trong tự nhiên và đờ i số ng………………….......
Câu hỏ i và bài tậ p……………………………………………........................
7
7
7
8
9
11
12
Chư ơ ng 2: VI SINH VẬ T NHÂN SƠ ………………………………….......
2.1. Vi khuẩ n Archaea………………………………………………............
2.2. Archaea…………………………………………………………….........
Câu hỏ i và bài tậ p………………………………………………………........
13
13
21
25
Chư ơ ng 3: VI SINH VẬ T NHÂN CHUẨ N…………………………….....
3.1. Khái quát về cấ u tạ o tế bào nhân chuẩ n…………………………….......
3.2. Vi nấ m……………………………………………………………….......
3.3. Vi tả o……………………………………………………………….........
3.4. Độ ng vậ t nguyên sinh……………………………………………….......
Câu hỏ i và bài tậ p……………………………………………………….........
26
26
29
30
32
33
Chư ơ ng 4: VIRÚT.……………………………………………………….....
4.1. Lư ợ c sử phát hiệ n và nghiên cứ u virút…………………………….........
4.2. Đạ i cư ơ ng về virút………………………………………………….........
4.3. Các kiể u chu trình số ng củ a virút……………………………………......
4.4. Virút và bệ nh tậ t……………………………………………………........
Câu hỏ i và bài tậ p………………………………………………….................
34
34
36
39
42
44
Chư ơ ng 5: SỰ SINH TRƯ Ở NG PHÁT TRIỂ N CỦ A VI SINH VẬ T…..
5.1. Nhu cầ u về các chấ t dinh dư ỡ ng…………………………………...........
45
45
- 3 -
5.2. Các tác nhân kiể m soát sự sinh trư ở ng củ a vi sinh vậ t…………….........
5.3. Đồ thị sinh trư ở ng củ a vi khuẩ n…………………………………...........
Câu hỏ i và bài tậ p……………………………………………………………
46
47
51
Chư ơ ng 6: SỰ CHUYỂ N HÓA CÁC CHẤ T VÀ CÁC QUÁ TRÌNH
LÊN MEN…………………………………………………………………...
6.1. Sự chuyể n hóa vậ t chấ t trong tế bào vi sinh vậ t…………………….....
6.2. Các kiể u hô hấ p…………………………………………………….......
6.3. Các con đư ờ ng phân giả i gluxit ở vi sinh vậ t……………………….....
6.4. Sự chuyể n hóa các hợ p chấ t protein……………………………….......
6.5. Sơ đồ khái quát các quá trình lên men từ pyruvate…………………....
6.6. Lên men hỗ n hợ p các axit hữ u cơ ………………………………….......
6.7. Lên men butyric và axetônobutylic……………………………….........
6.8. Lên men lactic………………………………………………………......
6.9. Lên men êtylic………………………………………………………......
6.10. Lên men metan…………………………………………………….......
6.11. Tóm tắ t các quá trình lên men chính………………………………......
Câu hỏ i và bài tậ p……………………………………………………………
52
52
53
54
55
56
56
56
57
58
59
60
63
Chư ơ ng 7: VI KHUẨ N QUANG HỢ P VÀ VI KHUẨ N CỐ ĐỊ NH
NITƠ ………………………………………………………………………
7.1. Vi khuẩ n quang hợ p………………………………………………........
7.2. Vi khuẩ n cố đị nh nitơ ……………………………………………..........
Câu hỏ i và bài tậ p…………………………………………………………...
64
64
66
69
Chư ơ ng 8: ĐẠ I CƯ Ơ NG VỀ BỆ NH TRUYỀ N NHIỄ M VÀ MIỄ N
DỊ CH………………………………………………………………………..
8.1. Hệ vi sinh vậ t củ a ngư ờ i vàđộ ng vậ t……………………………….......
8.2. Quá trình nhiễ m vi khuẩ n gây bệ nh (nhiễ m trùng)………………….....
8.3. Sự đề kháng củ a cơ thể chủ ………………………………………..........
8.4. Diệ t vi khuẩ n gây bệ nh bàng các chấ t kháng sinh………………...........
Câu hỏ i và bài tậ p………………………………………………………........
70
70
70
71
74
75
Chư ơ ng 9: ĐẠ I CƯ Ơ NG VỀ DI TRUYỀ N – BIẾ N DỊ Ở VI SINH
- 4 -
VẬ T………......................................................................................................
9.1. Vậ t chấ t di truyề n ở vi khuẩ n và vi sinh vậ t nhân chuẩ n……………......
9.2. Đặ c điể m củ a sự di chuyể n thông tin di truyề n từ ADN sang protein ở
vi khuẩ n và cơ thể nhân chuẩ n………………………………………….........
9.3. Cơ chế sinh hóa củ a hiệ n tư ợ ng biế n đổ i ADN……………………........
9.4. Sự tái tổ hợ p di truyề n và sự truyề n các tính trạ ng ở vi sinh vậ t…….....
9.5. Mộ t số ứ ng dụ ng củ a công nghệ di truyề n vi sinh vậ t……………........
Câu hỏ i và bài tậ p……………………………………………………….........
76
76
77
77
78
80
82
PHẦ N B. THỰ C HÀNH………………………………………………........
83
TÀI LIỆ U THAM KHẢ O…………………………………………………....
84
- 5 -
MỞ ĐẦ U
1. Nộ i dung bài giả ng
Họ c phầ n này giúp sinh viên biế t đư ợ c hình thái cấ u tạ o củ a vi sinh vậ t
(VSV), hiể u đư ợ c các quy luậ t hoạ t độ ng số ng củ a các nhóm VSV (nhân sơ ,
nhân chuẩ n, virút), thấ y đư ợ c tính đa dạ ng về cơ chế trao đổ i chấ t trong cơ thể
VSV (sinh trư ở ng, phát triể n, lên men và phân giả i các chấ t...).
Sinh viên phân tích đư ợ c cơ sở khoa họ c củ a việ c ứ ng dụ ng VSV họ c trong
thự c tiễ n công nông nghiệ p, y họ c, công nghệ sinh họ c, công nghệ di truyề n,
công nghiệ p vi sinh, trong vệ sinh phòng bệ nh và bả o vệ môi trư ờ ng.
Sinh viên có mộ t số kỹ năng thự c hành (quan sát hình thái, pha chế môi
trư ờ ng nuôi cấ y, nhuộ m, thí nghiệ m lên men vài loạ i hợ p chấ t, thử hoạ t tính vài
hoạ t chấ t sinh họ c), có thể ứ ng dụ ng nhữ ng quy luậ t hoạ t độ ng củ a VSV vào thự c
tiễ n đờ i số ng, sả n xuấ t. Có năng lự c tự họ c, tích lũy kiế n thứ c và vậ n độ ng ngư ờ i
khác tham gia các hoạ t độ ng xã hộ i, có khả tự đị nh hư ớ ng, thích nghi và tìm hiể u
môi trư ờ ng.
Họ c phầ n này dùng cho sinh viên ngành Cao đẳ ng Sư phạ m Sinh họ c vớ i
03 tín chỉnhằ m trang bị kiế n thứ c cầ n thiế t về VSV để sinh viên có thể dạ y tố t
các phầ n có liên quan trong sách giáo khoa sinh họ c ở hệ THCS, bài giả ng đư ợ c
biên tậ p theo chư ơ ng trình qui đị nh, gồ m 09 chư ơ ng:
- Chư ơ ng 1: Đố i tư ợ ng nhiệ m vụ và phư ơ ng pháp nghiên cứ u củ a vi sinh
vậ t học
- Chư ơ ng 2: Vi sinh vậ t nhân sơ
-Chư ơ ng 3: Vi sinh vật nhân chuẩn
- Chư ơ ng 4: Virút
-Chư ơ ng 5: Sự sinh trư ở ng, phát triển của vi sinh vật
-Chư ơ ng 6: Sự chuyể n hóa các chất và các quá trình lên men
- Chư ơ ng 7: Vi khuẩn quang hợp và vi khuẩn cố đị nh nitơ
-Chư ơ ng 8: Đạ i cư ơ ng về bệnh truyền nhiễm và miễn dịch
- Chư ơ ng 9: Đạ i cư ơ ng về di truyề n-biến dị ở vi sinh vậ t