L i nói đ uờ ầ
Xã h i h c xu t hi n Châu Âu t th k th 19 do August Comteộ ọ ấ ệ ở ừ ế ỷ ứ
(1798-1857), nhà xã h i h c ng i Pháp sáng l p ra v i mong mu n xây d ngộ ọ ườ ậ ớ ố ự
m t môn khoa h c xã h i, nghiên c u các v n đ xã h i b ng ph ng phápộ ọ ộ ứ ấ ề ộ ằ ươ
nghiên c u c a khoa h c t nhiên. Trong quá trình phát tri n c a mình xã h iứ ủ ọ ự ể ủ ộ
h c đã kh ng đ nh vi trí quan trong c a m t ngành khoa h c có nhi u ti mọ ẳ ị ủ ộ ọ ề ề
năng và có vai trò quan tr ng đ i v i đ i s ng xã h i. Nh ng tri th c xã h iọ ố ớ ờ ố ộ ữ ứ ộ
h c đã góp ph n không nh đ i v i s phát tri n kinh t xã h i c a các qu cọ ầ ỏ ố ớ ự ể ế ộ ủ ố
gia. Các ph ng pháp lu n nghiên c u xã h i h c đã đ c áp d ng trongươ ậ ứ ộ ọ ượ ụ
nhi u ngành khoa h c xã h i.ề ọ ộ
Vi t nam, xã h i h c là m t trong nh ng môn h c c b n trongỞ ệ ộ ọ ộ ữ ọ ơ ả
ch ng trình đào t o c a nhóm ngành khoa h c xã h i – nhân văn t i cácươ ạ ủ ọ ộ ạ
tr ng Đ i h c, Cao đ ng. Xã h i h c đã đ c đ a vào gi ng d y t iườ ạ ọ ẳ ộ ọ ượ ư ả ạ ạ
tr ng Đ i h c nông nghi p t năm 1994 nh m trang b cho sinh viên cácườ ạ ọ ệ ừ ằ ị
chuyên ngành nông nghi p nh ng ki n th c c b n v xã h i h c và tăngệ ữ ế ứ ơ ả ề ộ ọ
c ng kh năng v n d ng nh ng tri th c xã h i h c trong công tác và đ iườ ả ậ ụ ữ ứ ộ ọ ờ
s ng. Đ đáp ng yêu c u h c t p và gi ng d y xã h i h c, bô môn Xã h iố ể ứ ầ ọ ậ ả ạ ộ ọ ộ
h c, khoa Lý lu n chính tr xã h i c a tr ng t ch c biên so n t p bài gi ngọ ậ ị ộ ủ ườ ổ ứ ạ ậ ả
“Xã h i h c đ i c ng”. ộ ọ ạ ươ
Bài gi ng “Xã h i h c đ i c ng” đ c k t c u thành 9 ch ng:ả ộ ọ ạ ươ ượ ế ấ ươ
Ch ng I, VII, VIII (ph n xã h i h c đô th ) do Ths Nguy n Th Di n biênươ ầ ộ ọ ị ễ ị ễ
so nạ
Ch ng II, III, V do CN Nguy n Thu Hà biên so nươ ễ ạ
Ch ng IV,VIII (ph n xã h i h c nông thôn và xã h i h c gia đình) do CNươ ầ ộ ọ ộ ọ
Nguy n L p Thu biên so nễ ậ ạ
Ch ng VI do CN Nguy n Minh Khuê biên so nươ ễ ạ
Ch ng IX do Ths Ngô Trung Thành biên so nươ ạ
T p bài gi ng này là tài li u h c t p, tham kh o c a cán b gi ngậ ả ệ ọ ậ ả ủ ộ ả
d y, sinh viên chuyên và không chuyên ngành xã h i h c cũng nh đông đ oạ ộ ọ ư ả
b n đ c quan tâm đ n xã h i h c.ạ ọ ế ộ ọ
M c dù đã r t c g ng trong khi biên so n nh ng t p bài gi ng nàyặ ấ ố ắ ạ ư ậ ả
cũng không tránh kh i nh ng thi u sót, chúng tôi mong mu n nh n đ cỏ ữ ế ố ậ ượ
nh ng đóng góp ý ki n t các đ c gi đ hoàn thi n h n cho nh ng l n xu tữ ế ừ ộ ả ể ệ ơ ữ ầ ấ
b n ti p theo.ả ế
Th góp ý xin g i v :ư ử ề
- B môn xã h i h c, t ng 1 nhà 4 t ng, Đ i h c nông nghi p Iộ ộ ọ ầ ầ ạ ọ ệ
- Email: bmxahoihoc@hua.edu.vn
Chúng tôi xin chân thành c m n!ả ơ
Hà n i, tháng 5, 2009ộ
T p th tác giậ ể ả
Ch ng 1: Đ I T NG VÀ CH C NĂNG C A XÃ H I H Cươ Ố ƯỢ Ứ Ủ Ộ Ọ ................ 6
1.1. S HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRI N C A XÃ H I H CỰ Ể Ủ Ộ Ọ ......................... 6
1.1.1. Ti n đ ra đ i c a môn xã h i h cề ề ờ ủ ộ ọ ............................................................................... 6
1.1.2 Khái ni m xã h i h cệ ộ ọ ....................................................................................................... 8
1.1.3. Đóng góp c a các nhà sáng l p ra xã h i h c.ủ ậ ộ ọ ............................................................ 10
1.1.4. Các lý thuy t xã h i h c ch y u ế ộ ọ ủ ế .............................................................................. 23
1.1.5. S phát tri n c a xã h i h c Vi t namự ể ủ ộ ọ ở ệ ................................................................... 26
1.2. Đ I T NG NGHIÊN C U C A XÃ H I H CỐ ƯỢ Ứ Ủ Ộ Ọ .................................... 27
1.2.1. Đ c đi m c a tri th c xã h i h c ặ ể ủ ứ ộ ọ .............................................................................. 27
1.2.2. Đ i t ng nghiên c u c a xã h i h cố ượ ứ ủ ộ ọ ........................................................................ 30
1.2.3. M i liên h c a xã h i h c v i các môn khoa h c khác.ố ệ ủ ộ ọ ớ ọ .......................................... 30
1.3. CH C NĂNG C A XÃ H I H CỨ Ủ Ộ Ọ .............................................................. 31
1.3.1. Ch c năng nh n th c:ứ ậ ứ ................................................................................................... 31
1.3.2. Ch c năng th c ti n. ứ ự ễ .................................................................................................... 32
1.3.3 Ch c năng t t ng.ứ ư ưở ...................................................................................................... 32
Ch ng 2: C C U XÃ H Iươ Ơ Ấ Ộ ......................................................................... 32
2.1. C C U XÃ H I:Ơ Ấ Ộ .......................................................................................... 33
2.1.1. Khái ni m c c u xã h i:ệ ơ ấ ộ ............................................................................................. 33
2.1.2. Các phân h c c u xã h i c b n:ệ ơ ấ ộ ơ ả ............................................................................. 33
2.1.3. Ý nghĩa c a vi c nghiên c u c c u xã h i:ủ ệ ứ ơ ấ ộ .............................................................. 36
2.2. V TH XÃ H I VÀ VAI TRÒ XÃ H I:Ị Ế Ộ Ộ .................................................... 37
2.2.1. V th xã h i:ị ế ộ ................................................................................................................. 37
2.2.2. Vai trò xã h i:ộ ................................................................................................................ 38
2.2.3. Quan h gi a v th xã h i và vai trò xã h i:ệ ữ ị ế ộ ộ .............................................................. 40
2.3. B T BÌNH Đ NG XÃ H I:Ấ Ẳ Ộ .......................................................................... 40
2.3.1. Bình đ ng xã h i:ẳ ộ .......................................................................................................... 40
2.3.2. B t bình đ ng xã h i:ấ ẳ ộ ................................................................................................... 41
2.4. PHÂN T NG XÃ H I:Ầ Ộ .................................................................................. 43
2.4.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 43
2.4.2. Các h th ng phân t ng xã h i:ệ ố ầ ộ ................................................................................... 45
2.4.3. M t s lý thuy t v b t bình đ ng xã h i và phân t ng xã h i: ộ ố ế ề ấ ẳ ộ ầ ộ ............................. 46
2.5. C Đ NG XÃ H I:Ơ Ộ Ộ ...................................................................................... 49
2.5.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 49
2.5.2. Phân lo i c đ ng xã h i:ạ ơ ộ ộ ............................................................................................. 49
2.5.3. Nh ng nhân t nh h ng đ n c đ ng xã h i:ữ ố ả ưở ế ơ ộ ộ ....................................................... 50
Ch ng 3: HÀNH Đ NG XÃ H I VÀ T NG TÁC XÃ H Iươ Ộ Ộ ƯƠ Ộ ................. 53
3.1. HÀNH Đ NG XÃ H IỘ Ộ .................................................................................. 54
3.1.1. Khái ni m hành đ ng xã h i:ệ ộ ộ ...................................................................................... 54
3.1.2. Thành ph n c a hành đ ng xã h i:ầ ủ ộ ộ .............................................................................. 55
3.1.3. K t qu hành đ ng và h u qu không ch đ nh: ế ả ộ ậ ả ủ ị ...................................................... 56
3.1.4. Phân lo i hành đ ng xã h i: ạ ộ ộ ..................................................................................... 57
3.2. T NG TÁC XÃ H IƯƠ Ộ ................................................................................... 58
3.2.1. Khái ni m t ng tác xã h i:ệ ươ ộ ......................................................................................... 58
3.2.2. Đ c đi m c a t ng tác xã h i: ặ ể ủ ươ ộ ................................................................................. 58
3.2.3. Phân lo i t ng tác xã h i:ạ ươ ộ .......................................................................................... 59
3.2.4. M t s lí thuy t xã h i h c và t ng tác xã h i:ộ ố ế ộ ọ ươ ộ ....................................................... 59
3.3. QUAN H XÃ H I:Ệ Ộ ....................................................................................... 61
3.3.1 Khái ni m quan h xã h i:ệ ệ ộ ............................................................................................ 61
3.3.2 Ch th quan h xã h i: ủ ể ệ ộ ............................................................................................... 61
3.3.3 Phân lo i quan h xã h i:ạ ệ ộ .............................................................................................. 61
Ch ng 4: T CH C XÃ H I VÀ THI T CH XÃ H Iươ Ổ Ứ Ộ Ế Ế Ộ .......................... 62
4.1. NHÓM XÃ H IỘ .............................................................................................. 63
4.1.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 63
4.1.2. Nh ng đ c tr ng c b n c a nhóm:ữ ặ ư ơ ả ủ ........................................................................... 63
4.1.3. Phân lo i nhóm:ạ ............................................................................................................. 64
4.2. C NG Đ NG XÃ H I:Ộ Ồ Ộ ................................................................................. 65
4.2.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 65
4.2.2. Đ c tr ng c a c ng đ ng xã h i:ặ ư ủ ộ ồ ộ ................................................................................ 65
4.2.3. Phân lo i c ng đ ng xã h i:ạ ộ ồ ộ ........................................................................................ 66
4.2.4. Ph m vi nghiên c u c ng đ ng xã h i c a xã h i h c:ạ ứ ộ ồ ộ ủ ộ ọ ............................................ 66
4.3. T CH C XÃ H I:Ổ Ứ Ộ ....................................................................................... 67
4.3.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 67
4.3.2. Phân lo i:ạ ....................................................................................................................... 68
4.3.3. M t s d ng c a t ch c xã h i:ộ ố ạ ủ ổ ứ ộ ................................................................................ 69
4.4. THI T CH XÃ H I:Ế Ế Ộ .................................................................................... 71
4.4.1. Khái ni m:ệ ..................................................................................................................... 71
4.4.2. Đ c đi m c a thi t ch xã h i:ặ ể ủ ế ế ộ ................................................................................... 71
4.4.3. Ch c năng c a thi t ch xã h i:ứ ủ ế ế ộ .................................................................................. 72
4.4.4. Các lo i thi t ch xã h i c b n:ạ ế ế ộ ơ ả ................................................................................ 73
4.4.5. M t s quan ni m v thi t ch xã h i:ộ ố ệ ề ế ế ộ ...................................................................... 73
Ch ng 5: VĂN HOÁ VÀ L I S NGươ Ố Ố ........................................................... 75
5.1. KHÁI NI M VĂN HOÁ:Ệ ................................................................................ 75
5.2. LO I HÌNH VĂN HOÁ:Ạ ................................................................................ 76
5.2.1. Văn hoá v t ch t (văn hoá v t th ):ậ ấ ậ ể ............................................................................ 76
5.2.2. Văn hoá tinh th n (văn hoá phi v t th ):ầ ậ ể ..................................................................... 76
5.3. C C U VĂN HOÁ:Ơ Ấ ...................................................................................... 77
5.3.1. Chân lý: .......................................................................................................................... 77
5.3.2. Giá tr :ị ............................................................................................................................. 78
5.3.3. M c tiêu:ụ ........................................................................................................................ 79
5.3.4. Chu n m c:ẩ ự ................................................................................................................... 79
5.3.5. Bi u t ng:ể ượ ................................................................................................................... 80
5.3.6. Ngôn ng :ữ ....................................................................................................................... 81
5.4. CH C NĂNG C A VĂN HOÁ:Ứ Ủ .................................................................... 81
5.5. L I S NG VÀ VI C XÂY D NG L I S NG CÓ VĂN HOÁ:Ố Ố Ệ Ự Ố Ố .............. 82
5.5.1. Khái ni m l i s ng:ệ ố ố ...................................................................................................... 82
5.5.2. Phân lo i l i s ng:ạ ố ố ........................................................................................................ 83
5.5.3. Nh ng v n đ nghiên c u ch y u v l i s ng:ữ ấ ề ứ ủ ế ề ố ố ....................................................... 83
5.5.4. Nh ng ph ng th c hình thành l i s ng có văn hoá:ữ ươ ứ ố ố ................................................ 83
Ch ng 6: XÃ H I HOÁươ Ộ ................................................................................ 86
6.1. KHÁI NI M:Ệ ................................................................................................... 86
6.2. CÁC GIAI ĐO N C A QUÁ TRÌNH XÃ H I HOÁ:Ạ Ủ Ộ ............................... 88
6.2.1. Phân đo n quá trình xã h i hóa c a G.Mead ( Nhà xã h i h c ng i M ) ạ ộ ủ ộ ọ ườ ỹ ........... 88
6.2.2. Phân đo n quá trình xã h i hóa c a G. Andreeva ( nhà xã h i h c ng i Nga)ạ ộ ủ ộ ọ ườ ...... 88
6.3. MÔI TR NG XÃ H I HOÁ:ƯỜ Ộ ..................................................................... 90
6.3.1. Môi tr ng gia đình:ườ ..................................................................................................... 90
6.3.2. Môi tr ng tr ng h c:ườ ườ ọ ................................................................................................ 93
6.3.3. Các nhóm thành viên: .................................................................................................... 93
6.3.4. Thông tin đ i chúng:ạ ...................................................................................................... 94
Ch ng 7: BI N Đ I XÃ H Iươ Ế Ổ Ộ ...................................................................... 95
7.1. KHÁI NI M BI N Đ I XÃ H IỆ Ế Ổ Ộ .................................................................. 95
7.1.1. Khái ni mệ ....................................................................................................................... 95
7.1.2. Đ c đi m c a bi n đ i xã h iặ ể ủ ế ổ ộ ..................................................................................... 96
7.1.3. Bi n đ i xã h i và các khái ni m liên quanế ổ ộ ệ ................................................................ 97
7.2. CÁC QUAN ĐI M V BI N Đ I XÃ H IỂ Ề Ế Ổ Ộ ................................................ 98
7. 2.1 Cách ti p c n theo chu kỳế ậ ............................................................................................. 98
7.2.2. Quan đi m ti n hóaể ế ....................................................................................................... 99
7.2.3. Quan đi m xung đ tể ộ .................................................................................................... 100
7.2.4. Nh ng quan đi m hi n đ i v bi n đ i xã h iữ ể ệ ạ ề ế ổ ộ ....................................................... 101
7.3. NH NG NHÂN T VÀ ĐI U KI N C A S BI N Đ I XÃ H I Ữ Ố Ề Ệ Ủ Ự Ế Ổ Ộ ..... 104
7.3.1. Nh ng nhân t bên trongữ ố ............................................................................................ 104
7.3.2. Nh ng nhân t bên ngoài c a s bi n đ iữ ố ủ ự ế ổ ................................................................ 108
7.3.3. Đi u ki n bi n đ i xã h iề ệ ế ổ ộ .......................................................................................... 109
Ch ng 8ươ : XÃ H I H C CHUYÊN BI TỘ Ọ Ệ ............................................... 110
8.1. XÃ H I H C NÔNG THÔNỘ Ọ ........................................................................................ 111
8.1.1. Khái ni m nông thônệ ................................................................................................... 112
8.1.2. Đ c tr ng c a nông thônặ ư ủ ............................................................................................ 112
8.1.3. N i dung nghiên c u c a xã h i h c nông thôn:ộ ứ ủ ộ ọ ...................................................... 113
8.2. XÃ H I H C ĐÔ TH Ộ Ọ Ị ................................................................................ 124
8.2.1. Khái ni m đô thệ ị .......................................................................................................... 125
8.2.2. Đ c tr ng c a đô thặ ư ủ ị ................................................................................................... 125
8.2.3. C u trúc c a đô thấ ủ ị ...................................................................................................... 126
8.2.4. S hình thành và phát tri n c a đô thự ể ủ ị ....................................................................... 126
8.2.5. N i dung ch y u c a xã h i h c đô thộ ủ ế ủ ộ ọ ị ................................................................... 128
8.2.6. Quá trình đô th hóa Vi t namị ở ệ ................................................................................. 131
8.3. XÃ H I H C GIA ĐÌNH:Ộ Ọ ........................................................................... 133
8.3.1. Khái ni m gia đình:ệ ..................................................................................................... 133
8.3.2. N i dung nghiên c u c a xã h i h c gia đình:ộ ứ ủ ộ ọ ......................................................... 133
Ch ng 9: PH NG PHÁP NGHIÊN C U XÃ H I H Cươ ƯƠ Ứ Ộ Ọ .................... 138
9.1. CÁC B C TI N HÀNH NGHIÊN C U XÃ H I H CƯỚ Ế Ứ Ộ Ọ ....................... 138
9.1.1. Chu n b ẩ ị ...................................................................................................................... 138
9.1.2. Thu th p thông tin cá bi tậ ệ ........................................................................................... 142
9.1.3. X lý và phân tích thông tinử ........................................................................................ 142
9.2. M T S PH NG PHÁP TI N HÀNH NGHIÊN C U XÃ H I H CỘ Ố ƯƠ Ế Ứ Ộ Ọ
................................................................................................................................ 144
9.2.1. Phân tích tài li uệ .......................................................................................................... 144
9.2.2. Quan sát ........................................................................................................................ 145
9.2.3. Ph ng v nỏ ấ .................................................................................................................... 146
9.2.4. Ph ng pháp tr ng c u ký ki n b ng b ng h i (Ankét)ươ ư ầ ế ằ ả ỏ ........................................ 149
9.2.5. Xây d ng b ng h iự ả ỏ ..................................................................................................... 150
9.3. CH N M UỌ Ẫ .................................................................................................. 152
9.3.1. Nghiên c u tr ng h p (case study)ứ ườ ợ .......................................................................... 153
9.3.2. Nghiên c u ch n m uứ ọ ẫ ................................................................................................. 153