Khúc Thu Huy n KT33D020ề
L I M Đ UỜ Ở Ầ
Có th nói r ng n u các t t ng v nhà n c luôn luôn gi v tríể ằ ế ư ưở ề ướ ữ ị
quan tr ng nh t trong l ch s t t ng chính tr c a nhân lo i thì nh ng tọ ấ ị ử ư ưở ị ủ ạ ữ ư
t ng v v n đ quy n l c nhà n c, v t ch c và th c hi n quy n l cưở ề ấ ề ề ự ướ ề ổ ứ ự ệ ề ự
y l i gi v trí c b n và tr ng y u trong các t t ng đó. Các t t ngấ ạ ữ ị ơ ả ọ ế ư ưở ư ưở
v v n đ quy n l c nhà n c, t ch c và th c hi n quy n l c nhà n cề ấ ề ề ự ướ ổ ứ ự ệ ề ự ướ
bao gi cũng đ l i d u n c a nó trong các th ch chính tr nh t đ nh.ờ ể ạ ấ ấ ủ ể ế ị ấ ị
Do đó, tìm hi u v các t t ng chính tr s r t c n thi t và h u ích choể ề ư ươ ị ẽ ấ ầ ế ữ
vi c h c t p v n n chính tr và các th ch chính tr đ ng đ i.ệ ọ ậ ề ề ị ể ế ị ươ ạ
Xem xét cách th c t ch c và ho t đ ng c a b máy nhà n c ứ ổ ứ ạ ộ ủ ộ ướ ở
nhi u n c t s n, ta th y r ng: nguyên t c phân chia quy n l c là m tề ướ ư ả ấ ằ ắ ề ự ộ
trong nh ng nguyên t c c b n trong t ch c và ho t đ ng c a các nhàữ ắ ơ ả ổ ứ ạ ộ ủ
n c đó. Nguyên t c này t ng đ c th a nh n là tiêu chu n, là đi u ki nướ ắ ừ ượ ừ ậ ẩ ề ệ
c a n n dân ch t s n và đ c ghi nh n m t cách trang tr ng trong hi nủ ề ủ ư ả ượ ậ ộ ọ ế
pháp nhi u n c. S ghi nh n y là m t minh ch ng cho s th a nh n, sề ướ ự ậ ấ ộ ứ ự ừ ậ ự
kh ng đ nh giá tr c a t t ng phân chia quy n l c nhà n c, là s thẳ ị ị ủ ư ưở ề ự ướ ự ể
hi n và áp d ng h c thuy t phân quy n trong th c t .ệ ụ ọ ế ề ự ế
Các t t ng v quy n l c nhà n c và phân chia quy n l c nhàư ưở ề ề ự ướ ề ự
n c v n có m m m ng t xa x a trong l ch s , t th i c đ i, khi ki uướ ố ầ ố ừ ư ị ử ừ ờ ổ ạ ể
pháp lu t đ u tiên t n t i Hi L p và La Mã xu t hi n. Nh ng nét đ iậ ầ ồ ạ ở ạ ấ ệ ữ ạ
c ng c a nó đ c đ c p đ n trong các quan đi m chính tr c a nhi uươ ủ ượ ề ậ ế ể ị ủ ề
nhà t t ng c đ i mà đi n hình là Aristote, Polybe…ư ưở ổ ạ ể
Tuy nhiên, trong th i kì h ng th nh c a ch đ phong ki n, t t ngờ ư ị ủ ế ộ ế ư ưở
này đã g n nh hoàn toàn b lãng quên, không đ c nh c đ n. Ch đ n khiầ ư ị ượ ắ ế ỉ ế
quan h t b n hình thành và phát tri n, thay th các quan h phong ki nệ ư ả ể ế ệ ế
b tan rã thì t t ng này m i đ c ph c h ng và tr thành c s v ngị ư ưở ớ ượ ụ ư ở ơ ở ữ
Bài t p h c kỳ Môn Lí lu n nhà n c và pháp lu tậ ọ ậ ướ ậ
1
Khúc Thu Huy n KT33D020ề
ch c v t t ng cho các phong trào ch ng phong ki n, vì t do, dân chắ ề ư ưở ố ế ự ủ
c a nhân dân, tr thành ng n c tranh đ u c a Cách m ng t s n.ủ ở ọ ờ ấ ủ ạ ư ả
T t ng phân chia quy n l c nhà n c đã đ c các nhà t t ngư ưở ề ự ướ ượ ư ưở
t s n th k XVII-XVIII mà đi n hình là John Locke, Montesquieu vàư ả ế ỷ ể
Rousseau k th a, phát tri n, và hoàn thi n, coi đó là c s đ đ m b o tế ừ ể ệ ơ ở ể ả ả ự
do c a nhân dân và ch ng l i ch đ đ c tài chuyên ch . Ng i có côngủ ố ạ ế ộ ộ ế ườ
hoàn thi n h c thuy t này m c đ cao là Montesquieu,đ n m c nó đãệ ọ ế ở ứ ộ ế ứ
đ c khái quát hóa và tr thành m t nguyên t c t ch c b máy nhà n cượ ở ộ ắ ổ ứ ộ ướ
v iớ tên g iọ: “Nguyên t c phân quy nắ ề ”. Nguyên t c phân quy n t khi raắ ề ừ
đ i đ n nay đ c lý gi i theo nhi u cách khác nhau và cũng đ c áp d ngờ ế ượ ả ề ượ ụ
không hoàn toàn th ng nh t các n c mà theo nh ng đi u ki n khácố ấ ở ướ ữ ề ệ
nhau tùy thu c đi u ki n c th t ng n c. S hi u qu trong th c tộ ề ệ ụ ể ừ ướ ự ệ ả ự ế
đi u hành và qu n lý đ t n c c a các qu c gia này đã kh ng đ nh giá trề ả ấ ướ ủ ố ẳ ị ị
th c ti n c a t t ng.ự ễ ủ ư ưở
V i mong mu n tìm hi u sâu h n v t t ng phân chia quy n l cớ ố ể ơ ề ư ưở ề ự
nhà n c và nguyên t c phân quy n trên ph ng di n lý thuy t đ có thướ ắ ề ươ ệ ế ể ể
ph n nào nh n th c v nó m t cách đ y đ h n nên em ch n bài t p: ầ ậ ứ ề ộ ầ ủ ơ ọ ậ “Tư
t ngưở phân chia quy n l c nhà n c”.ề ự ướ Tuy nhiên, trong ph m vi m tạ ộ
bài t p nh em ch xin trình bày tóm t t v s xu t hi n hình thành và phátậ ỏ ỉ ắ ề ự ấ ệ
tri n c a t t ng phân chia quy n l c g n v i tên tu i c a các nhà tể ủ ư ưở ề ự ắ ớ ổ ủ ư
t ng - nh ng ng i đã phát tri n và hoàn thi n h c thuy t này.ưở ữ ườ ể ệ ọ ế
TƯ T NG PHÂN CHIA QUY N L C NHÀ N CƯỞ Ề Ự ƯỚ
Nói đ n h c thuy t phân quy n, ng i ta th ng g n v i tên tu iế ọ ế ề ườ ườ ắ ớ ổ
c a Montesquieu- nhà t t ng n i ti ng ng i Pháp. Song th c t ,ủ ư ưở ổ ế ườ ự ế
Bài t p h c kỳ Môn Lí lu n nhà n c và pháp lu tậ ọ ậ ướ ậ
2
Khúc Thu Huy n KT33D020ề
Montesquieu ch là ng i có công hoàn thi n nó m c đ cao còn b nỉ ườ ệ ở ứ ộ ả
thân nó đã có m m m ng t r t xa x a trong l ch s , th hi n qua các tácầ ố ừ ấ ư ị ử ể ệ
ph m c a Aristote, Polybe. Theo chi u dài c a l ch s , t t ng phânẩ ủ ề ủ ị ử ư ưở
quy n đã tr i qua nhi u b c thăng tr m và đ t đ c s phát tri n h ngề ả ề ướ ầ ạ ượ ự ể ư
th nh vào th i kỳ cách m ng t s n và nhà n c t s n, khi nó đ c xâyị ờ ạ ư ả ướ ư ả ượ
d ng m t cách c th , chi ti t và th c s kh ng đ nh đ c giá tr .ự ộ ụ ể ế ự ự ẳ ị ượ ị
Đ tìm hi u n i dung c a t t ng phân chia quy n l c, tr c h t,ể ể ộ ủ ư ưở ề ự ướ ế
chúng ta c n kh ng đ nh r ng “quy n” đây là quy n l c nhà n c.ầ ẳ ị ằ ề ở ề ự ướ
Quy n l c nhà n c là s c m nh c a nhà n c có th b t các giai c p,ề ự ướ ứ ạ ủ ướ ể ắ ấ
t ng l p trong xã h i (m i t ch c, cá nhân) ph i ph c tùng ý chí c a nó.ầ ớ ộ ọ ổ ứ ả ụ ủ
Thông th ng đa s hi n pháp c a các n c hi n đ i đ u tuyên b quy nườ ố ế ủ ướ ệ ạ ề ố ề
l c nhà n c đ c th c hi n nhân danh nhân dân và đ i di n cho l i íchự ướ ượ ự ệ ạ ệ ợ
c a toàn xã h i.Song th c t , quy n l c nhà n c xét v b n ch t giai c pủ ộ ự ế ề ự ướ ề ả ấ ấ
ch y u là quy n l c th ng tr và m t ph n là quy n l c xã h i. m tủ ế ề ự ố ị ộ ầ ề ự ộ Ở ộ
m c đ nh t đ nh, quy n l c nhà n c cũng ch u s nh h ng t phíaứ ộ ấ ị ề ự ướ ị ự ả ưở ừ
các l c l ng xã h i, t ch c xã h i. Quy n l c nhà n c ch có c quanự ượ ộ ổ ứ ộ ề ự ướ ỉ ơ
nhà n c đ c th c hi n. Mu n cho quy n l c nhà n c đ c th c hi nướ ượ ự ệ ố ề ự ướ ượ ự ệ
m t cách hi u qu , ph i tìm đ c cho nó m t hình th c t ch c phù h p.ộ ệ ả ả ượ ộ ứ ổ ứ ợ
Vi c tìm ki m y tr thành trung tâm chú ý c a nhi u nhà t t ng t khiệ ế ấ ở ủ ề ư ưở ừ
nhà n c ra đ i cho đ n nay. Do v y, v n đ hình th c t ch c quy n l cướ ờ ế ậ ấ ề ứ ổ ứ ề ự
nhà n c bao gi cũng là v n đ tr ng tâm, c b n nh t đ c đ c pướ ờ ấ ề ọ ơ ả ấ ượ ề ậ
trong các h c thuy t chính tr . Hình th c y đ c g i b ng nh ng cái tênọ ế ị ứ ấ ượ ọ ằ ữ
khác nhau. Platon(427-374 tr.CN) g i đó là hình th c chính tr ,ọ ứ ị
Aristote(384-322tr.CN) g i đó là hình th c chính ph , Bertrand- Russell g iọ ứ ủ ọ
đó là hình th c chính quy n còn chúng ta g i đó là hình th c chính th .ứ ề ọ ứ ể
Hình th c chính th có r t nhi u d ng khác nhau. Các d ng hình th c yứ ể ấ ề ạ ạ ứ ấ
khác nhau cách th c và trình t thành l p các c quan t i cao c a nhàở ứ ự ậ ơ ố ủ
Bài t p h c kỳ Môn Lí lu n nhà n c và pháp lu tậ ọ ậ ướ ậ
3
Khúc Thu Huy n KT33D020ề
n c, s xác l p m i quan h gi a chúng v i nhau và v i nhân dân.ướ ở ự ậ ố ệ ữ ớ ớ
Chúng còn khác nhau cách th c t ch c và th c hi n quy n l c nhàở ứ ổ ứ ự ệ ề ự
n c, nguyên t c căn b n c a vi c t ch c b máy nhà n c.ướ ở ắ ả ủ ệ ổ ứ ộ ướ
T t ng phân chia quy n l c còn đ c g i t t b ng t t ng phânư ưở ề ự ượ ọ ắ ằ ư ưở
quy n là t ng th các quan đi m v vi c chia tách quy n l c nhà n cề ổ ể ể ề ệ ề ự ướ
thành các lo i quy n l c khác nhau v c ch v n hành c a t ng lo iạ ề ự ề ơ ế ậ ủ ừ ạ
quy n l c và m i quan h theo h ng ngăn c n, ki m ch ki m soát ho cề ự ố ệ ướ ả ề ế ể ặ
đ i tr ng v i nhau gi a các lo i quy n y trong quá trình th c hi n quy nố ọ ớ ữ ạ ề ấ ự ệ ề
l c nhà n c. Nói c th h n thì đó là t ng th các quan đi m đ c p đ nự ướ ụ ể ơ ổ ể ể ề ậ ế
vi c phân tách quy n l c nhà n c thành nh ng lo i quy n l c có tên g i,ệ ề ự ướ ữ ạ ề ự ọ
n i dung, v trí khác nhau, đ c trao cho các ch th khác nhau th c hi nộ ị ượ ủ ể ự ệ
và trong quá trình ho t đ ng các ch th y có th ki m ch , ngăn c n,ạ ộ ủ ể ấ ể ề ế ả
ki m soát l n nhau và đ i tr ng nhau song l i ph i h p v i nhau đ v aể ẫ ố ọ ạ ố ợ ớ ể ừ
đ m b o s ki m soát quy n l c nhà n c nh m ngăn ch n s đ c tàiả ả ự ể ề ự ướ ằ ặ ự ộ
chuyên ch , b o v t do c a công dân, v a đ m b o s th ng nh t c aế ả ệ ự ủ ừ ả ả ự ố ấ ủ
quy n l c nhà n c.ề ự ướ
T t ng phân quy n có m m m ng t xa x a tr i qua th i gianư ưở ề ầ ố ừ ư ả ờ
ngày càng đ c phát tri n và hoàn thi n.ượ ể ệ
1.T t ng phân quy n Hi L p, La Mã c đ iư ưở ề ở ạ ổ ạ
Hi L p, m m m ng t t ng phân quy n tr c tiên đ c thỞ ạ ầ ố ư ưở ề ướ ượ ể
hi n qua nh ng c i cách b máy nhà n c Athens c a Ephialtes (th kệ ữ ả ộ ở ướ ủ ế ỷ
V trc.CN), Pericles (495-429 trc.CN). Trong l ch s hình thành Athens, ị ử ở
đ i các con c a nhà đ c tài Peiistratus ch đ đ c tài b l t đ , nhân dânờ ủ ộ ế ộ ộ ị ậ ổ
giành quy n t tr thông qua các H i ngh công nhân (dù quí t c phong ki nề ự ị ộ ị ộ ế
v n là t ng l p có th l c v chính tr , kinh t ). B máy nhà n c g m baẫ ầ ớ ế ự ề ị ế ộ ướ ồ
b ph n ch y u: H i đ ng quí t c, Quan ch p chính và H i ngh côngộ ậ ủ ế ộ ồ ộ ấ ộ ị
Bài t p h c kỳ Môn Lí lu n nhà n c và pháp lu tậ ọ ậ ướ ậ
4
Khúc Thu Huy n KT33D020ề
nhân. N n dân ch này đ c c ng c và m r ng thêm nh vào c i cáchề ủ ượ ủ ố ở ộ ờ ả
c a Solon (549trc.CN) và Clisthenes (508trc.CN). T đó các c quan m i:ủ ừ ơ ớ
H i đ ng nhân dân, Tòa án nhân dân, H i đ ng m i t ng lĩnh ra đ iộ ồ ộ ồ ườ ướ ờ
song quy n l c nhà n c v n t p chung ch y u trong tay H i đ ngề ự ướ ẫ ậ ủ ế ộ ồ
tr ng lão.ưở
Năm 462 trc.CN, đ c s giúp đ c a Pericles, Ephialtes ti n hànhượ ự ỡ ủ ế
c i cách dân ch nh m đánh đ th l c c a H i đ ng tr ng lão, thôngả ủ ằ ổ ế ự ủ ộ ồ ưở
qua t i H i ngh công nhân m t đ o lu t t c h t m i quy n chính tr vàạ ộ ị ộ ạ ậ ướ ế ọ ề ị
t pháp c a H i đ ng tr ng lão (tr quy n xét x các v án tôn giáo) vàư ủ ộ ồ ưở ừ ề ử ụ
trao l i quy n y cho các c quan dân c . Quy n l c nhà n c đ c táchạ ề ấ ơ ử ề ự ướ ượ
thành ba quy n: quy n hành pháp trao cho H i đ ng nhân dân, quy n tề ề ộ ồ ề ư
pháp thu c v Tòa án, quy n l p pháp thu c v H i ngh nhân dân. Khiộ ề ề ậ ộ ề ộ ị
Enphialtes qua đ i năm 461trc.CN, Pericles - “ng i siêu vi t nh t c aờ ườ ệ ấ ủ
Athens, ng i th nh t v m i cái và v nói và hành đ ng” – đã ti p t cườ ứ ấ ề ọ ề ộ ế ụ
m t cách xu t s c c i cách c a Ephialtes theo chi u h ng c ng c và mộ ấ ắ ả ủ ề ướ ủ ố ở
r ng n n dân ch Athens. Ông ban hành các qui đ nh m i v vi c l a ch nộ ề ủ ị ớ ề ệ ự ọ
các ch c v m i nhà n c: dù là ch c v l n hay nh đ u b nhi m b ngứ ụ ớ ướ ứ ụ ớ ỏ ề ổ ệ ằ
cách b c thăm, nh ng ng i có tên đ đ c b c thăm đ u ph i tr i quaố ữ ườ ể ượ ố ề ả ả
ki m tra th thách kh năng và lòng trung thành v i m c đích nh m ngănể ử ả ớ ụ ằ
ch n s l m quy n và ch n nh m ng i không x ng đáng. Nhân dânặ ự ạ ề ọ ầ ườ ứ
đ c khi n trách, bãi nhi m, mi n nhi m các ch c quan nhà n c, viênượ ể ệ ễ ệ ứ ướ
ch c nhà n c ph i ch u trách nhi m báo cáo ho t đ ng c a mình tr cứ ướ ả ị ệ ạ ộ ủ ướ
nhân dân. B ng cách đó nhân dân có th ki m soát quy n l c nhà n c.ằ ể ể ề ự ướ
Ericles còn ban hành ch đ tr l ng cho nhân viên nhà n c, tuy nhiênế ộ ả ươ ướ
đây v n ch là n n dân ch h n ch vì ch 20% dân c là đàn ông t doẫ ỉ ề ủ ạ ế ỉ ư ự
đ c h ng nh ng quy n dân ch y.ượ ưở ữ ề ủ ấ
Bài t p h c kỳ Môn Lí lu n nhà n c và pháp lu tậ ọ ậ ướ ậ
5