1
Viện tư vấn phát triển KT-XH nông thôn và miền núi
----------------------
DỰ ÁN XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP
LẬP KẾ HOẠCH QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG
SẢN PHẨM 2
BÁO CÁO CHÍNH
THỰC HIỆN QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG
Ở VIỆT NAM
Hà nội, 4/2009
2
MỤC LỤC
Tóm tắt…………………………………………………………………… 3
Giới thiệu………………………………………………………………… 3
1. Nhận thức về quản lý rừng bền vững…………………………………. 5
2. Các chính sách liên quan đến quản lý rừng bền vững…………………. 6
3. Những tồn tại của các chính sách hiện nay……………………………. 7
4. Kết quả hoạt động quản lý rừng bền vững…………………………….. 8
4.1. Ơ cấp Trung ương…………………………………………………… 8
4.2. Ở cấp đại phương……………………………………………………. 11
5. Những khó khăn trở ngại khi thực hiện quản lý rừng bền vững………. 12
6. Bài học kinh nghiêm…………………………………………………... 13
7. Một số kiến nghị…………………………………………………….. 14
8. Viến cảnh………………………………………………………………. 17
Phụ biểu 1. Các chính sách và hướng dẫn kỹ thuật liên quan đến quản lý
rừng bền vững
19
3
BÁO CÁO
THỰC HIỆN QUẢN LÝ RỪNG BỀN VỮNG
Ở VIỆT NAM
Tóm tắt
Báo cáo này là một phần kết quả trong khuôn khổ hoạt động của Thỏa
thuận hỗ trợ nhỏ của FAO cho Viện Tư vấn phát triển kinh tế - xã hội nông thôn
và miền núi (CISDOMA) để nghiên cứu xây dựng Phương pháp quản lý rừng bền
vững đáp ứng mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường. Báo cáo cung cấp đầu vào
cho quá trình xây dựng Phương pháp này.
Trong quá trình phát triển lâm nghiệp, quan niệm “Quản lý rừng bền vững”
ở Việt nam mới được hình thành từ những năm cuối thập niên 80 của thế kỷ 20.
Từ đó đến nay, vấn đề quản lý rừng bền vững luôn là một yếu tố chủ chốt trong
các chính sách, chiến lược và kế hoạch hành động của Việt nam. Mặt khác, việc
chuyển đổi từ quản lý rừng truyền thống sang quản lý rừng bền vững hiện nay
đang được thúc đẩy bởi một công cụ thị trường là “Chứng chỉ rừng”. Tại một vài
địa phuwong đang được thí điểm cấp chứng chỉ cho một số chủ rừng. Kết quả thực
hiện quản lý rừng bền vững ở Việt nam được mô tả một cách có hệ thống; trong
đó phân tích những điểm mạnh, điểm yếu của các chính sách; những khó khăn trở
ngại và bài học được rút ra trong quá trình thực hiện quản lý rừng bền vững. Theo
đó là những kiến nghị nhằm thúc đẩy quá trình thực hiện quản lý rừng bền vững.
Phần cuối cùng của tài liệu này đề cập đến viễn cảnh của quản lý rừng bền vững ở
Việt Nam.
Giới thiệu
Việt Nam có tổng diện tích tự nhiên 33,12 triệu ha, trong đó diện tích có
rừng 12,61 triệu ha và 6,16 triệu ha đất trống đồi núi trọc là đối tượng của sản xuất
lâm nông nghiệp. Như vậy, ngành Lâm nghiệp đã và đang thực hiện hoạt động
quản lý và sản xuất trên diện tích đất lớn nhất trong các ngành kinh tế quốc dân.
Diện tích đất lâm nghiệp phân bố chủ yếu ở trên các vùng đồi núi của cả nước, đây
cũng là nơi sinh sống của 25 triệu cư dân thuộc nhiều dân tộc ít người, có trình độ
dân trí thấp, phương thức canh tác lạc hậu, kinh tế chậm phát triển và đời sống còn
nhiều khó khăn.
Tính đến ngày 31 tháng 12 năm 2005, diện tích rừng toàn quốc là 12,61 triệu
ha, trong đó 10,28 triệu ha rừng tự nhiên và 2,33 triệu ha rừng trồng; độ che phủ
rừng đạt 37% được phân chia theo 3 loại rừng như sau:
- Rừng đặc dụng: 1,93 triệu ha, chiếm 15,2%;
- Rừng phòng hộ: 6,20 triệu ha, chiếm 49,0%;
- Rừng sản xuất : 4,48 triệu ha, chiếm 35,8%.
4
Tổng trữ lượng gỗ là 813,3 triệu m3 (rừng tự nhiên chiếm 94%) và khoảng 8,5
tỷ cây tre, nứa. Tổng diện tích lâm sản ngoài gỗ được gây trồng là 379.000 ha, chủ
yếu tập trung ở 3 vùng Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và Đông Bắc.
Tuy diện tích rừng có tăng nhưng chất lượng rừng tự nhiên cũng như rừng
trồng còn thấp, chưa đáp ứng yêu cầu sản xuất và phòng hộ. Hiện trạng diện tích
đất chưa sử dụng toàn quốc còn 6,76 triệu ha, trong đó đất trống đồi núi trọc là
6,16 triệu ha chiếm 18,59% diện tích của cả nước; chủ yếu là đất thoái hóa. Đây là
nguồn tài nguyên tiềm năng nhưng đồng thời cũng là thách thức cho phát triển sản
xuất lâm nghiệp.
Hoạt động sản xuất lâm nghiệp trong giai đoạn vừa qua đã đạt được nhiều
thành tựu quan trọng, đặc biệt công tác bảo vệ và phát triển rừng trên phạm vi toàn
quốc đã ngăn chặn được tình trạng suy thoái về diện tích và chất lượng rừng, diện tích
rừng tăng từ 9,30 triệu ha năm 1995 lên 11,31 triệu ha năm 2000 và 12,61 triệu ha
năm 2005 (bình quân tăng 0,3 triệu ha/năm). Hiện nay bình quân mỗi năm trồng
mới được khoảng 200.000 ha rừng. Sản lượng khai thác gỗ rừng trồng đạt khoảng
2.000.000 m3/năm để cung cấp nguyên liệu cho chế biến hàng lâm sản xuất khẩu
và tiêu dùng trong nước.
Hoạt động sản xuất của ngành lâm nghiệp đang chuyển đổi mạnh mẽ từ nền
lâm nghiệp quốc doanh, theo cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang nền lâm nghiệp
xã hội hoá với cơ cấu kinh tế nhiều thành phần và hoạt động theo cơ chế của nền
kinh tế sản xuất hàng hoá. Do đó, ngành lâm nghiệp đã tham gia tích cực tạo việc
làm, cải thiện đời sống cho gần 25% dân số của Việt Nam sống trên địa bàn rừng
núi, góp phần bảo đảm an ninh chính trị xã hội, tạo đà phát triển chung cho đất
nước trong các năm qua.
Tuy nhiên, thực tế vẫn còn những tồn tại, đặc biệt diện tích rừng tuy có tăng
nhưng chất lượng và tính đa dạng sinh học của rừng tự nhiên vẫn tiếp tục bị suy
giảm, ở một số nơi diện tích rừng tiếp tục bị tàn phá.
Vì vậy, trong Chiến lược phát triển lâm nghiệp giai đoạn 2006 – 2020 đã xác
định: Quản lý, sử dụng và phát triển rừng bền vững là nền tảng cho phát triển lâm
nghiệp. Theo đó, mục tiêu đến năm 2020 được xác định là: Thiết lập, quản lý, bảo
vệ, phát triển và sử dụng bền vững 16,24 triệu ha đất quy hoạch cho lâm nghiệp;
nâng tỷ lệ đất có rừng lên 42 - 43% vào năm 2010 và 47% vào năm 2020. Nhiệm
vụ cụ thể: (a) Thiết lập, quản lý, bảo vệ, phát triển và sử dụng bền vững 3 loại
rừng gồm: 8,4 triệu ha rừng sản xuất, trong đó 4,15 triệu ha rừng trồng bao gồm
rừng nguyên liệu công nghiệp tập trung, lâm sản ngoài gỗ. 3,63 triệu ha rừng sản
xuất là rừng tự nhiên và 0,62 triệu ha rừng tự nhiên phục hồi sản xuất nông lâm
kết hợp (phấn đấu ít nhất có được 30% diện tích có chứng chỉ rừng); 5,68 triệu ha
rừng phòng hộ và 2,16 triệu ha rừng đặc dụng. (b) Quản lý rừng: toàn bộ 16,24
triệu ha rừng và đất lâm nghiệp được quản lý thống nhất trên cơ sở thiết lập lâm
phận quốc gia ổn định, theo hệ thống tiểu khu, khoảnh, lô trên bản đồ và thực địa.
5
Trong bối cảnh lâm nghiệp Việt Nam như đã nêu trên, quản lý rừng bền vững
là định hướng chiến lược quan trọng nhằm phát huy tối đa tiềm năng của ngành
góp phần đóng góp vào nền kinh tế quốc dân; cải thiện đời sống người dân vùng
rừng núi; bảo tồn đa dạng sinh học và hệ sinh thái rừng. Nhận thức rõ điều này,
Nhà nước đã và đang từng bước hoàn thiện khuôn khổ thể chế chính sách và thúc
đẩy các hoạt động thực tiễn để quản lý rừng được bền vững.
1. Nhận thức về quản lý rừng bền vững
Trong khi khái niệm “bền vững” được thế giới bắt đầu sử dụng từ những
năm đầu thế kỷ 18 để chỉ lượng gỗ lấy ra khỏi rừng không vượt quá lượng gỗ mà
rừng có thể sinh ra, tạo tiền đề cho quản lý rừng bền vững sau này thì ở Việt Nam
mãi đến cuối thế kỷ 20 mới dùng khái niệm “Điều chế rừng” để quản lý, kinh
doanh lâm nghiệp với hy vọng sản lượng rừng được duy trì ở những lần khai thác
tiếp theo. Phương án điều chế rừng đầu tiên của Việt Nam (được thực hiện 7/1989)
là Phương án điều chế rừng lâm trường Mã Đà (Đồng Nai) với sự trợ giúp của
chuyên gia nước ngoài (Dự án VIE/82/002 do UNDP/FAO trợ giúp) để phát triển
Phương thức điều chế rừng ở Việt Nam. Nhiệm vụ chính là xây dựng một mẫu
phương án tiêu chuẩn; hướng dẫn lập kế hoạch điều chế và đưa ra những đề xuất
cho việc điều chế rừng lâm trường Mã Đà.
Cho đến nay, ngành lâm nghiệp vẫn đang dùng thuật ngữ “Điều chế rừng”,
coi nó như một công cụ, một phương pháp truyền thống để quản lý rừng của các
chủ rừng. Nghĩa là, tất cả các chủ rừng cho đến nay đều quản lý rừng theo cách lập
phương án điều chế được thực hiện theo những quy định tại Quyết định
40/2005/QĐ-BNN, ngày 7/7/2005 của Bộ NN-PTNT về Quy chế khai thác gỗ và
lâm sản khác.
Mặc dù khái niệm quản lý rừng bền vững đã có từ những năm cuối thập kỷ
80 của thế kỷ 20 và không ngừng phát triển nhưng đến nay đối với cán bộ lâm
nghiệp khái niệm này vẫn còn khá mơ hồ về mục đích và các hoạt động của quản
lý rừng bền vững. Thật vậy, một kết quả điều tra mới đây của ORGUT cho thấy:
có 85% số người được phỏng vấn trả lời là có biết về thuật ngữ Quản lý rừng bền
vững. Nhưng khi hỏi tiếp theo là: Những hoạt động chính để tiến tới quản lý rừng
bền vững là gì? thì có tới 75 % trong số đó trả lời là không biết (Báo cáo Đánh gía
nhu cầu đào tạo về quản lý rừng bền vững của Việt Nam do ORGUT thực hiện
trong khuôn khổ Chương trình quản lý bền vững rừng tự nhiên và tiếp thị lâm sản
- GTZ tài trợ)
Ngoài ra, việc chuyển đổi từ quản lý rừng truyền thống sang quản lý rừng
bền vững hiện nay đang được thúc đẩy bởi một công cụ thị trường là “Chứng chỉ
rừng”. Ý tưởng cấp chứng chỉ rừng do Hội đồng Quản trị Rừng (FSC) đề cập đến
từ những năm đầu thập kỷ 90 như là một “công cụ hữu hiệu, giúp cải thiện quản
lý rừng của thế giới”; “là công cụ chính sách mạnh mẽ nhất” trong quản lý rừng.