Báo cáo môi trường quốc gia 2011 - Chương 2: Chất thải rắn ở đô thị

Chương 2:<br /> <br /> Chất thải rắn ở đô thị<br /> <br /> Chương 2.<br /> <br /> 2.1. PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ Ở VIỆT NAM<br /> <br /> CHẤT THẢI RẮN Ở ĐÔ THỊ<br /> <br /> Quá trình đô thị hóa ở Việt Nam đang<br /> diễn ra rất mạnh mẽ, rất nhiều đô thị được<br /> chuyển từ đô thị loại thấp lên đô thị loại<br /> cao và nhiều đô thị mới được hình thành.<br /> Nếu năm 2000, nước ta có 649 đô thị thì<br /> năm 2005, con số này là 715 đô thị và đã<br /> tăng lên thành 755 đô thị lớn nhỏ vào giữa<br /> năm 2011 (Bộ Xây dựng, 2011). Đô thị phát<br /> triển kéo theo vấn đề di dân từ nông thôn ra<br /> thành thị. Năm 2009, dân số đô thị là 25,59<br /> triệu người (chiếm 29,74% tổng dân số cả<br /> nước), đến năm 2010, dân số đô thị đã lên<br /> đến 26,22 triệu người (chiếm 30,17% tổng<br /> số dân cả nước) (TCTK, 2011). Dự báo, đến<br /> năm 2015 dân số đô thị là 35 triệu người<br /> chiếm 38% dân số cả nước, năm 2020 là 44<br /> triệu người chiếm 45% dân số cả nước và<br /> năm 2025 là 52 triệu người chiếm 50% dân<br /> số cả nước1.<br /> <br /> Bảng 2.1. Số lượng đô thị các loại qua các năm từ 2005 - 2025<br /> Năm<br /> <br /> Loại đặc<br /> biệt<br /> <br /> Loại 1<br /> (Thành<br /> phố)<br /> <br /> Loại 2<br /> (Thành<br /> phố)<br /> <br /> Loại 3<br /> (Thành<br /> phố)<br /> <br /> Loại 4<br /> (Thị xã)<br /> <br /> Loại 5<br /> (Thị trấn,<br /> thị tứ)<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 2005<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> 14<br /> <br /> 22<br /> <br /> 52<br /> <br /> 621<br /> <br /> 715<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2<br /> <br /> 4<br /> <br /> 13<br /> <br /> 43<br /> <br /> 36<br /> <br /> 631<br /> <br /> 729<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 2<br /> <br /> 9<br /> <br /> 13<br /> <br /> 43<br /> <br /> 43<br /> <br /> 624<br /> <br /> 734<br /> <br /> 2011*<br /> <br /> 2<br /> <br /> 10<br /> <br /> 12<br /> <br /> 47<br /> <br /> 50<br /> <br /> 634<br /> <br /> 755<br /> <br /> 2015<br /> <br /> 2<br /> <br /> 9<br /> <br /> 23<br /> <br /> 65<br /> <br /> 79<br /> <br /> 687<br /> <br /> 870<br /> <br /> 20<br /> <br /> 81<br /> <br /> 122<br /> <br /> -<br /> <br /> 1.000<br /> <br /> 2025<br /> <br /> 17<br /> <br /> Ghi chú: (*) Số liệu từ Cục Phát triển đô thị, Bộ Xây dựng tháng 06/2011.<br /> Nguồn: TCTK, 2011;<br /> Quyết định 445/QĐ-TTg ngày 7/4/2009 của Thủ tướng Chính phủ về Định hướng<br /> Quy hoạch tổng thể phát triển đô thị Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2050<br /> <br /> 1 Quyết định số 445/QĐ-TTg ngày 07/4/2009 của Thủ tướng<br /> Chính phủ về việc Định hướng Quy hoạch tổng thể phát triển<br /> đô thị Việt Nam đến năm 2025 và tầm nhìn đến năm 2050.<br /> <br /> 13<br /> <br /> Báo cáo môi trường quốc gia 2011:<br /> <br /> Chất thải rắn<br /> <br /> Cả nước có 2 đô thị loại đặc biệt (Hà Nội, Tp. HCM); 3 đô thị loại 1 trực<br /> thuộc Trung ương (Hải Phòng, Đà Nẵng, Cần Thơ); 7 đô thị loại 1 trực thuộc<br /> tỉnh (Hạ Long, Huế, Vinh, Đà Lạt, Nha Trang, Quy Nhơn, Buôn Ma Thuột);<br /> 12 đô thị loại 2 (Biên Hòa, Cà Mau, Hải Dương, Long Xuyên, Mỹ Tho, Nam<br /> Định, Phan Thiết, Pleiku, Thái Nguyên, Thanh Hóa, Việt Trì, Vũng Tàu); 47<br /> đô thị loại 3; 50 đô thị loại 4 và hơn 630 đô thị loại 5.<br /> Tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh chóng đã trở thành nhân tố tích cực<br /> đối với phát triển KT-XH của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích<br /> về KT-XH, đô thị hóa nhanh đã tạo ra sức ép về nhiều mặt, dẫn đến suy<br /> giảm chất lượng môi trường và phát triển không bền vững. Các hoạt động<br /> sản xuất, sinh hoạt tăng theo và lượng chất thải cũng tăng theo. Tính bình<br /> quân người dân đô thị tiêu dùng năng lượng, đồ tiêu dùng, thực phẩm,...<br /> cao gấp 2 - 3 lần người dân nông thôn kéo theo lượng rác thải của người<br /> dân đô thị cũng gấp 2 - 3 lần người dân nông thôn.<br /> Dân số đô thị nước ta phân bố không đồng đều và có sự khác biệt lớn<br /> theo vùng. Tính đến năm 2010, dân số đô thị khu vực Đông Nam Bộ cao<br /> nhất cả nước với 8,35 triệu người, tiếp theo đó là vùng Đồng bằng sông<br /> Hồng với 5,86 triệu người, khu vực có số dân đô thị ít nhất là Tây Nguyên<br /> với 1,5 triệu người. Mật độ dân số theo đó cũng cao chủ yếu ở 3 vùng<br /> kinh tế lớn là Đồng bằng sông Hồng (939 người/km2), Đông Nam Bộ (617<br /> người/km2) và Đồng bằng sông Cửu Long (426 người/km2) (mật độ dân số<br /> trung bình toàn quốc vào khoảng 263 người/km2). Những con số trên cho<br /> thấy, phát sinh CTR đô thị sẽ tập trung phần lớn ở vùng Đông Nam Bộ và<br /> Đồng bằng sông Hồng (Biểu đồ 2.1).<br /> <br /> Biểu đồ 2.1. Dân số đô thị nước ta theo các vùng kinh tế<br /> giai đoạn 2006 - 2010<br /> Nguồn: TCTK, 2011<br /> <br /> 14<br /> <br /> Chương 2:<br /> <br /> Chất thải rắn ở đô thị<br /> <br /> 2.2. PHÁT SINH CHẤT THẢI RẮN Ở<br /> ĐÔ THỊ<br /> Quá trình phát sinh CTR luôn đi đôi với<br /> quá trình sản xuất và sinh hoạt của con người.<br /> Đã có nhiều đề tài nghiên cứu về CTR đô thị,<br /> tuy nhiên, các số liệu thống kê từ các đề tài<br /> nghiên cứu chưa được thống nhất.<br /> <br /> 2.2.1. Các nguồn phát sinh chất thải rắn<br /> ở đô thị<br /> Phát sinh CTR ở đô thị chủ yếu là CTR<br /> sinh hoạt chiếm khoảng 60 - 70% lượng CTR<br /> phát sinh, tiếp theo là CTR xây dựng, CTR<br /> công nghiệp, CTR y tế,...<br /> CTR ở đô thị bao gồm:<br /> - CTR sinh hoạt: phát sinh chủ yếu từ các<br /> hộ gia đình, các khu tập thể, chất thải đường<br /> phố, chợ, các trung tâm thương mại, văn<br /> phòng, các cơ sở nghiên cứu, trường học,...<br /> <br /> Bảng 2.2. Các loại CTR đô thị của Hà Nội năm 2011<br /> TT<br /> <br /> 1<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> Loại chất thải<br /> <br /> Khối lượng<br /> phát sinh<br /> (tấn/ngày)<br /> <br /> CTR sinh hoạt<br /> <br /> ~ 6.500<br /> <br /> CTR công nghiệp<br /> <br /> ~1.950<br /> <br /> CTR y tế<br /> <br /> ~15<br /> <br /> Thành phần chính<br /> <br /> Biện pháp xử lý<br /> <br /> Chất vô cơ: gạch đá vụn, tro xỉ Chôn lấp hợp vệ sinh<br /> than tổ ong, sành sứ...<br /> Sản xuất phân hữu cơ vi<br /> Chất hữu cơ: rau củ quả, rác nhà sinh: 60 tấn/ngày.<br /> bếp...<br /> Tái chế: 10%, tự phát tại<br /> các làng nghề.<br /> Các chất còn lại<br /> Cặn sơn, dung môi, bùn thải công Một phần được xử lý tại<br /> nghiệp, giẻ dính dầu mỡ, dầu Khu xử lý chất thải Công<br /> thải...<br /> nghiệp<br /> Xử lý bằng công nghệ<br /> Bông băng, dụng cụ y tế nhiễm<br /> lò đốt Delmonego 200 khuẩn<br /> Italia: 100%<br /> Nguồn: URENCO Hà Nội, 2011<br /> <br /> 15<br /> <br /> Báo cáo môi trường quốc gia 2011:<br /> <br /> Chất thải rắn<br /> <br /> - CTR xây dựng: phát sinh từ các công<br /> trình xây dựng, sửa chữa hạ tầng;<br /> - CTR công nghiệp: phát sinh từ các cơ sở<br /> công nghiệp nằm trong đô thị, hoặc từ các<br /> KCN;<br /> - CTR y tế: phát sinh từ các bệnh viện, các<br /> cơ sở khám chữa bệnh;<br /> - CTR điện tử: phát sinh từ các hoạt động<br /> sinh hoạt của con người như: đồ điện tử cũ<br /> hỏng bị loại bỏ,..<br /> <br /> 2.2.2. Lượng phát sinh chất thải rắn đô thị<br /> Tổng lượng CTR sinh hoạt ở các đô thị<br /> phát sinh trên toàn quốc tăng trung bình 10 ÷<br /> 16 % mỗi năm. Tại hầu hết các đô thị, khối<br /> lượng CTR sinh hoạt chiếm khoảng 60 - 70%<br /> tổng lượng CTR đô thị (một số đô thị tỷ lệ này<br /> lên đến 90%).<br /> Chỉ số phát sinh CTR đô thị bình quân đầu<br /> người tăng theo mức sống. Năm 2007, chỉ số<br /> CTR sinh hoạt phát sinh bình quân đầu người<br /> tính trung bình cho các đô thị trên phạm vi<br /> toàn quốc vào khoảng 0,75 kg/người/ngày<br /> (Bảng 2.3). Năm 2008, theo Bộ Xây dựng<br /> <br /> Khung 2.1. Một loạt các đô thị được<br /> nâng cấp trong vài năm gần đây<br /> Tổng khối lượng CTR đô thị phát sinh vào<br /> khoảng 8.700 - 8.900 tấn/ngày, trong đó, CTR<br /> xây dựng (xà bần) chiếm khoảng 1.200 - 1.500<br /> tấn/ngày và CTR sinh hoạt trung bình từ 6.200<br /> - 6.700 tấn/ngày. Ước tính tỷ lệ gia tăng khoảng<br /> 8 - 10%/năm.<br /> Một số loại CTR đô thị như: rác khu thương<br /> mại, xà bần, rác công nghiệp,... trước đây ít thì<br /> những năm gần đây mức độ tăng (khối lượng và<br /> thành phần chất thải) ngày càng cao. Tỷ trọng<br /> nguồn phát sinh cụ thể như sau:<br /> - Rác hộ dân chiếm tỉ trọng 57,91% tổng<br /> lượng rác.<br /> - Rác đường phố chiếm tỉ trọng 14,29%<br /> tổng lượng rác.<br /> - Rác công sở chiếm tỉ trọng 2,8% tổng<br /> lượng rác.<br /> - Rác chợ chiếm tỉ trọng 13% tổng lượng rác.<br /> - Rác thương nghiệp chiếm tỉ trọng 12%<br /> tổng lượng rác.<br /> Thành phần chủ yếu trong CTR đô thị là<br /> chất hữu cơ (rác thực phẩm), chiếm tỷ lệ khá<br /> cao từ 60 - 75% / tổng khối lượng chất thải.<br /> Nguồn: Sở TN&MT Tp. HCM, 2011<br /> <br /> Bảng 2.3. CTR đô thị phát sinh các năm 2007 - 2010<br /> Nội dung<br /> Dân số đô thị (triệu người)<br /> <br /> 2007<br /> <br /> 2008<br /> <br /> 2009<br /> <br /> 2010<br /> <br /> 23,8<br /> <br /> 27,7<br /> <br /> 25,5<br /> <br /> 26,22<br /> <br /> 28,20<br /> <br /> 28,99<br /> <br /> 29,74<br /> <br /> 30,2<br /> <br /> Chỉ số phát sinh CTR đô thị (kg/người/ngày)<br /> <br /> ~ 0,75<br /> <br /> ~ 0,85<br /> <br /> 0,95<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> Tổng lượng CTR đô thị phát sinh (tấn/ngày)<br /> <br /> 17.682<br /> <br /> 20.849<br /> <br /> 24.225<br /> <br /> 26.224<br /> <br /> % dân số đô thị so với cả nước<br /> <br /> Nguồn: TCMT tổng hợp, 2011<br /> <br /> 16<br /> <br /> Chương 2:<br /> <br /> Chất thải rắn ở đô thị<br /> <br /> Bảng 2.4. Lượng CTR sinh hoạt phát sinh<br /> ở các đô thị Việt Nam năm 2007<br /> Chỉ số CTR<br /> sinh hoạt<br /> Loại đô<br /> bình quân<br /> STT<br /> thị<br /> đầu người (kg/<br /> người/ngày)<br /> <br /> Lượng CTR đô thị<br /> phát sinh<br /> Tấn/<br /> ngày<br /> <br /> Tấn/năm<br /> <br /> 1<br /> <br /> Đặc<br /> biệt<br /> <br /> 0,96<br /> <br /> 8.000<br /> <br /> 2.920.000<br /> <br /> 2<br /> <br /> Loại 1<br /> <br /> 0,84<br /> <br /> 1.885<br /> <br /> 688.025<br /> <br /> 3<br /> <br /> Loại 2<br /> <br /> 0,72<br /> <br /> 3.433<br /> <br /> 1.253.045<br /> <br /> 4<br /> <br /> Loại 3<br /> <br /> 0,73<br /> <br /> 3.738<br /> <br /> 1.364.370<br /> <br /> 5<br /> <br /> Loại 4<br /> <br /> 0,65<br /> <br /> 626<br /> <br /> 228.490<br /> <br /> 17.682<br /> <br /> 6.453.930<br /> <br /> Tổng cộng:<br /> <br /> Nguồn: Kết quả khảo sát năm 2006, 2007<br /> và Báo cáo của các Sở TN&MT<br /> <br /> Biểu đồ 2.2. Tỷ lệ phát sinh CTR sinh hoạt tại các đô thị<br /> Việt Nam năm 2007<br /> <br /> thì chỉ số này là 1,45 kg/người/ngày, lớn hơn<br /> nhiều so với ở nông thôn là 0,4 kg/người/ngày.<br /> Tuy nhiên, theo Báo cáo của các địa phương<br /> năm 2010 thì chỉ số phát sinh CTR sinh hoạt<br /> đô thị trung bình trên đầu người năm 2009<br /> của hầu hết các địa phương đều chưa tới 1,0<br /> kg/người/ngày. Các con số thống kê về lượng<br /> phát sinh CTR sinh hoạt đô thị không thống<br /> nhất là một trong những thách thức cho việc<br /> tính toán và dự báo lượng phát thải CTR đô<br /> thị ở nước ta.<br /> Kết quả điều tra tổng thể năm 2006 - 2007<br /> đã cho thấy, lượng CTR đô thị phát sinh chủ<br /> yếu tập trung ở hai đô thị đặc biệt là Hà<br /> Nội và Tp. Hồ Chí Minh, chiếm tới 45,24%<br /> tổng lượng CTR sinh hoạt phát sinh từ tất cả<br /> các đô thị tương ứng khoảng 8.000 tấn/ngày<br /> (2,92 triệu tấn/năm) (Biểu đồ 2.2). Tuy nhiên,<br /> cho đến thời điểm hiện tại, tổng lượng và chỉ<br /> số phát sinh CTR đô thị của đô thị đặc biệt và<br /> đô thị loại 1 hiện nay đã tăng lên rất nhiều.<br /> Nguyên nhân của sự gia tăng này là do Thủ<br /> đô Hà Nội sau khi điều chỉnh địa giới hành<br /> chính thì lượng CTR đô thị phát sinh đã lên<br /> đến 6.500 tấn/ngày (con số của năm 2007 là<br /> 2.600 tấn/ngày), bên cạnh đó, số đô thị loại<br /> 1 đã tăng lên 10 đô thị (trong khi năm 2007<br /> là 4 đô thị loại 1).<br /> Trong các vùng trọng điểm, vùng Đông<br /> Nam Bộ (bao trùm cả KTTĐ phía Nam) là nơi<br /> có lượng CTR đô thị nhiều nhất, tiếp đến là<br /> vùng Đồng bằng sông Hồng (bao trùm cả vùng<br /> KTTĐ Bắc Bộ), ít nhất là khu vực Tây Nguyên<br /> (Biểu đồ 2.3).<br /> <br /> Nguồn: Dự án “Xây dựng mô hình và triển khai thí điểm việc phân<br /> loại, thu gom và xử lý rác thải sinh hoạt cho các khu đô thị mới”,<br /> Cục BVMT, 2008<br /> <br /> 17<br /> <br />