VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN PHÚ LÂM
BÀO CHỮA BẮT BUỘC TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ
VIỆT NAM
Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự
Mã số: 9380104
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Hà Nội, 2024
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN
QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ
1. Nguyễn Phú Lâm (2023), “Chế định bào chữa bắt buộc trong tố tụng hình sự
Việt Nam”, Tạp chí Quản lý nhà nước Số 335 tháng 12/2023.
2. Nguyễn Phú Lâm (2023), “Một số vấn đề về quyền bào chữa trong tố tụng
hình sự Việt Nam”, Tạp chí Khoa học Kiểm sát số 10/2023.
3. Nguyễn Phú Lâm (2023), “So sánh chế định bào chữa bắt buộc trong tố tụng
hình sự Việt Nam và Cộng hòa Liên bang Đức: Kinh nghiệm cho Việt Nam”, Tạp
chí Nhân lực khoa học xã hội số 11/2023.
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Việt Nam trong định hướng cải cách tư pháp và hoàn thiện hệ thống pháp luật với
mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN mà ở đó, quyền con người được
bảo vệ, không chỉ trong các tuyên bố chính trị mà còn được bảo vệ trong thực tế.
Quyền bào chữa của người bị buộc tội là một quyền cơ bản của con người trong
TTHS. Trong đó Bào chữa bắt buộc được coi như là một thủ tục tố tụng đặc biệt
dành những chủ thể có thiệt thòi hơn những chủ thể khác vì gặp phải những khó
khăn nhất định khiến họ không thể tự bảo vệ họ trước những cáo buộc, tuy nhiên
chế định này ngay cả trong lý luận và thực tiễn áp dụng đã bộc lộ nhiều khiếm
khuyết, chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả
chọn đề tài “Bào chữa bắt buộc trong tố tụng hình sự Việt Nam” làm đề tài để
nghiên cứu luận án tại Học viện Khoa học Xã hội.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của Luận án góp phần làm sáng tỏ hệ thống lý luận và thực
tiễn áp dụng bào chữa bắt buộc tại Việt Nam
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Làm rõ vấn đề lý luận, thực trạng, kiến nghị hoàn thiện pháp luật về bào chữa
bắt buộc trong TTHS tại Việt Nam.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của Luận án là bào chữa bắt buộc cho người bị buộc tội trong
TTHS Việt Nam (trong phạm vị luận án này tác giả chưa có điều kiện để nghiên
cứu sâu sắc hơn về các chủ thể bị buộc tội là pháp nhân thương mại) thời gian 11
năm (từ năm 2013 đến năm 2023)
3.2. Phạm vi nghiên cứu
Quy định của pháp luật TTHS Việt Nam, quy định của pháp luật TTHS một số
nước trên thế giới về bào chữa bắt buộc từ năm 2013 đến 2023.
4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Phương pháp luận
Phép duy vật biện chứng và phép duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác - Lênin
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu: phương pháp mô tả, lịch sử, thống kê, phân tích, tổng
hợp, so sánh, phỏng vấn, tổng kết kinh nghiệm, nghiên cứu tài liệu, nghiên cứu
hồ sơ vụ án điển hình... Trong đó, phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý giữ
vị trí chủ đạo
5. Kết quả nghiên cứu của luận án
Luận án là công trình nghiên cứu đầu tiên ở bậc tiến sĩ về bào chữa bắt buộc trong
tố tụng hình sự ở Việt Nam, sẽ đạt các kết quả như: Làm rõ những vấn đề lý luận,
2
làm rõ thực trạng áp dụng, đề xuất các giải pháp có tính khả thi nâng cao chất
lượng bào chữa bắt buộc.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Luận án làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, vai trò, ý nghĩa của bào chữa bắt buộc,
kết quả nghiên cứu của luận án có thể sử dụng làm tài liệu cho công tác nghiên
cứu, giảng dạy, nâng cao nhận thức là nguồn tài liệu tham khảo trong công tác sửa
đổi, bổ sung và hoàn thiện các quy định của pháp luật
7. Kết cấu của Luận án
Luận án được bố cục thành 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận về bào chữa bắt buộc trong tố tụng hình sự
Việt Nam
Chương 3: Thực trạng quy định của pháp luật và thực tiễn áp dụng bào chữa
bắt buộc trong tố tụng hình sự Việt Nam
Chương 4: Một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và tăng cường bảo đảm bào
chữa bắt buộc trong tố tụng hình sự Việt Nam
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1. Tổng quan tình hình nghiên cứu
1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước
1.1.1. Nhóm tài nghiên nghiên cứu về quyền bào chữa, quyền của người dưới 18
tuổi trong TTHS
- Luận án tiến sĩ “Thực hiện quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong tố tụng hình
sự” của tác giả Hoàng Thị Sơn tại Đại học Luật Hà Nội năm 2003; Luận án tiến
sĩ “Thực hiện quyền bào chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam hiện nay” của tác
giả Đặng Trần Thanh Ngọc tại Học viện khoa học xã hội năm 2016; Luận án tiến
sĩ “Chức năng bào chữa trong tố tụng hình sự Việt Nam” của tác giả Cao Thị
Ngọc Hà năm 2019 tại Học viện khoa học xã hội. Sách chuyên khảo “Tư pháp
hình sự đối với người chưa thành niên”, nhà xuất bản Công an nhân dân, Hà Nội,
năm 2022. Tác giả Nguyễn Thị Phương Hoa và Lê Huỳnh Tấn Duy; Sách chuyên
khảo “Hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đối với người dưới 18 tuổi
trên cơ sở khung pháp lý của Liên Hợp Quốc”, nhà xuất bản Đại học Quốc Gia
TP. Hồ Chí Minh, năm 2018. Luận án tiến sĩ “Bảo đảm quyền của người chưa
thành niên trong tố tụng hình sự ở Việt Nam” tác giả Lê Minh Thắng tại Học viện
Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh năm 2012; Luận án tiến sĩ “Bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên theo pháp luật tố tụng hình
sự ở Việt Nam” tác giả Trần Hưng Bình tại Học viện khoa học xã hội năm 2013;
Luận án tiến sĩ “Quyền bào chữa của bị can, bị cáo là người chưa thành niên
trong tố tụng hình sự ở Việt Nam” tác giả Nguyễn Hữu Thế Trạch tại Trường đại
học luật Thành phố Hồ Chí Minh năm 2014; Luận án tiến sĩ “Chính sách hình sự