Bí ẩn nghệ thuật tượng
sơn thếp
Nét mặt tượng trong các ngôi chùa miền Bắc không
chung chung vô tính như quy phạm, mà khá sinh động,
hồn hậu gần gũi với "nhân thể" người nông dân Đồng
bằng Bắc bộ và mang vẻ đẹp nữ tính hóa.
1. Phật giáo có mặt trên mảnh đất Việt Nam có lẽ hơn 2.000
năm qua. Những pho tượng Phật sớm nhất bằng gỗ sao tìm
thấy trong nền văn hóa Phù Nam ở Đồng bằng sông Cửu
Long, có niên đại đầu và sau Công nguyên. Đó là những
tượng Phật đứng được tạc nguyên từ một cây gỗ dưới dạng
Phật đi hành hương, có thể là tượng trưng cho quá trình đi về
Đông Nam Á của Phật giáo từ Ấn Độ.
Từ đó cho đến thế kỷ 11, người ta thấy được nhiều tượng
Phật bằng đá, từ trong các di tích Đồng Dương của nền văn
hóa Champa và từ các ngôi chùa thời Lý (1010 - 1225). Từ
sau thế kỷ 15 trở đi, tượng Phật bằng đá nhường chỗ cho
tượng Phật gỗ và đất phủ sơn có mặt hầu hết trong các ngôi
chùa đồng bằng Bắc bộ. Tượng bằng đồng cũng có, nhưng
không nhiều và không tiêu biểu.
Tượng Bồ tát, thế kỷ 17 - 18, chùa Nễ Châu (Hưng Yên) được
làm bằng đất và gỗ phủ sơn
Những pho tượng Phật từ dòng Ấn Độ - Kh’mer có lẽ có một
tiêu chuẩn thẩm mỹ khác hẳn với những tượng Phật chịu ảnh
hưởng của tạo hình điêu khắc Phật giáo Trung Quốc. Những
pho tượng thời Phù Nam hoặc rất cao, có thể đến "chín đầu"
(chiều cao của pho tượng bằng 9 lần phần đầu của pho tượng
đó), hoặc tương đối cân đối như người thật, với tỷ lệ "bảy
đầu". Nghệ thuật Phật giáo Ấn Độ thời đầu có liên quan mật
thiết với tạo hình nghệ thuật Hy Lạp, nên tương đối cân đối
và trọng vẻ đẹp thể chất mỹ mãn.
2. Từ đó, chảy về dòng dân gian, điêu khắc Phật giáo thay
đổi khá nhiều, tính cân xứng không còn được giữ nguyên
