BÙI NGỌC TƯ - ÁM ẢNH
NGHỆ THUẬT SƠN MÀI
Bùi Ngọc Tư bước sang tuổi 75,
mừng sinh nhật của mình bằng
việc công bố các tác phẩm sơn
mài ở cả hai tầng nhà triển lãm 16
Ngô Quyền - Hà Nội. Một triển
lãm cá nhân nghiêm túc, bề thế và
hấp dẫn theo chủ đề Hương sắc
chân quê. Còn tôi nghĩ đích thực
là một triển lãm “Vinh quy bái tổ”
của những người thành danh. Bùi
Ngọc Tư sinh trưởng ở Nam
Định, cái nôi của nền văn minh
lúa nước. Ông vốn có năng khiếu
hội hoạ và đã học tập, tốt nghiệp BÙI NGỌC TƯ-chân dung con gái Trường Đại học Mỹ thuật Việt họ Bùi-Sơn mài (90x120cm) Nam. Bùi Ngọc Tư là một sinh
viên có cá tính mạnh mà các thày
trẻ như tôi hồi đó không dễ thuyết phục. Có chăng các thày cao tuổi:
Trần Đình Thọ, Phạm Văn Đôn, Lương Xuân Nhị với uy tín nghề
nghiệp mới thu phục, rèn luyện trò Tư nên người và thành danh họa sĩ
ở phương trời Nam, Thành phố Hồ Chí Minh. Thiết nghĩ một người có
cá tính, cộng với một chút tài năng dễ có cá tính trong sáng tạo nghệ
thuật đã tạo nên một Bùi Ngọc Tư là một họa sĩ quen biết với công
chúng, thường xuyên công bố tác phẩm trong các triển lãm ở trong và
Điều đặc biệt, trong triển lãm cá nhân các tác phẩm sơn mài Hương sắc
chân quê tháng 07/2010 tại thủ đô Hà Nội đích thực là một nỗi ám ảnh
da diết với quê hương. Để giải sầu nỗi nhớ, tôi còn được nghe ca trù
chồng đàn - vợ hát, nghe đâu Tư còn được mời đi biểu diễn nữa. Và
chính cái ám ảnh “chân quê” da diết đó là nguồn cảm hứng sáng tạo
chủ đạo của Bùi Ngọc Tư. Con người và cảnh vật trong các lễ hội Đình
làng, Chùa làng trong mỗi dịp xuân về đã đi vào tranh ông như chính
cuộc sống của mình vậy. Cái duyên, cái đẹp trong tranh ông là ở chỗ
đó, bởi tình cảm là nguồn gốc của nghệ thuật?
Đó mới chỉ là một nỗi ám ảnh tình cảm, chưa hội đủ tư cách một họa sĩ
đích thực Bùi Ngọc Tư, cũng như nhiều họa sĩ cùng thế hệ sử dụng
nhiều chất liệu trên con đường tìm mình, tìm đường. Ông đã tìm được
mình, tự vượt chính mình bằng tranh sơn mài. Nghệ thuật sơn mài đã
thực sự ám ảnh ông khiến ông lập hẳn một xưởng họa sơn mài để thể
nghiệm, khám phá, tìm tòi thì ông mới thấy hội đủ điều kiện thực hiện
hoài bão, ước mơ mà ông ấp ủ suốt đời.
Tranh sơn mài bắt nguồn từ chất liệu sơn ta, cụ thể luôn là sơn Phú
Thọ, mà sơn ta với các sản phảm mỹ thuật ứng dụng lộng lẫy vàng son
nổi tiếng của mỹ thuật phương Đông một thời. Còn tranh sơn mài là
sản phẩm của dân tộc Việt Nam. Chúng ta đã đóng góp cho nghệ thuật
hội họa Thế giới một chất liệu mới có tên Tranh Sơn mài. Chính kĩ
thuật mài đã tạo nên những biến đổi lớn về chất. Hội đủ khả năng giải
quyết mâu thuẫn hình- sắc - chất của nghệ thuật sơn dầu châu Âu một
thời như lời khẳng định của danh họa Tô Ngọc Vân.
Quan niệm tạo hình sơn mài truyền thống đậm triết lý nhân sinh âm -
dương phương Đông không thể không “đắp vào” và “mài ra” với tiêu
chí thẩm định giá trị nghệ thuật sơn mài: Phẳng - Bóng - Trong và độ
sâu thăm thẳm của mầu? Một vẻ đẹp đặc thù của tranh sơn mài, của các
danh họa Việt Nam.
Bùi Ngọc Tư đã biết tiếp thu và phát triển quan niệm tạo hình tranh sơn
mài của các danh họa Việt Nam. Ông đã thực sự làm rạng danh thêm
mỹ thuật nước nhà. Xem tranh của Bùi Ngọc Tư ta cảm thấy đã đến lúc
cần xác định rõ ranh giới tranh sơn và tranh sơn mài.
Tranh sơn mài Bùi Ngọc Tư thường có hai cách xử lý không gian:
không gian thuận mắt: Khúc đồng giao, Phố cũ, Hội làng, Hương Sen...
không gian này làm tôi liên tưởng đến nét tinh hoa trong xử lý không
gian ước lệ của tranh khắc dân gian. Còn không gian đồng hiện của Bùi
Ngọc Tư được chia mảng, mở rộng không gian trên một mặt phẳng,
đồng hiện được nhiều nội dung: Vinh quy bái Tổ, Khúc hát cửa đình,
Phục trang kinh kỳ... Một cách xử lý không gian hiện đại.
Hình tượng nhân vật thường ở “thế động” với hệ thống nét nhiều mầu,
khi công tua lúc nhấn, lúc buông... không chỉ diễn hình, mà còn xác
định mầu được coi là yếu tố tạo hình chủ đạo kết hợp hài hòa với các
mảng mầu lớn, nhỏ tạo nên một hình tượng nghệ thuật hoàn chỉnh.
Tranh sơn mài Bùi Ngọc Tư còn nổi trội hai mầu đỏ và đen. Theo ngũ
sắc phương Đông “Đỏ là lửa” “Đen là nước”, “Đỏ là trời” “ Đen là
đất”. Hai mầu đỏ đen tưởng như đối lập nhau, biết khai thác đúng độ sẽ
tạo nên một nhịp điệu tạo hình khắc họa được nhịp điệu trong các lễ hội
làng mà Bùi Ngọc Tư muốn đối thoại với chính mình, với đồng nghiệp
và công chúng yêu mỹ thuật thủ đô.
Con đường nghệ thuật sơn mài của Bùi Ngọc Tư đã sớm định hình,
định vị một phong cách nghệ thuật hiện thực tâm trạng, kết hợp hài hoà
chất tạo hình, chất trang trí thể hiện khá sinh động trong các tác phẩm
sơn mài tiêu biểu của ông.
Và đích thị đây là một triển lãm “Vinh quy bái tổ” rất chân quê của họa
sĩ thành danh Bùi Ngọc Tư.
LÊ QUỐC BẢO
