Cẩm nang nhà báo - Phần 5

Chia sẻ: Nguyen Hoang Phuong Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

271
lượt xem 146
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'cẩm nang nhà báo - phần 5', văn hoá - nghệ thuật, báo chí - truyền thông phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cẩm nang nhà báo - Phần 5

Phaàn IV: Vieát hay Phaàn IV: VIEÁT HAY CHÖÔNG 10: SÖÛ DUÏNG LÔØI TRÍCH DAÃN Nhöõng lôøi trích daãn raát quan troïng vì chuùng laøm cho ngöôøi ñoïc tin töôûng vaøo giaù trò cuûa caâu chuyeän. Chuùng boå sung cho döõ kieän ôû ñoaïn ñaàu, nhaán maïnh theâm ñeán caùc ñieãm chính trong caâu chuyeän. Qua nhöõng lôøi trích daãn, ñoäc giaû coù theå ‘nghe’ tröïc tieáp töø nguoàn tin noùi veà tin ñoù. Hoï cuõng coù theå hieåu theâm ñöôïc veà thaùi ñoä, tình caûm vaø tính tình cuûa nguoàn tin. Nhöõng Raát nhieàu caâu ngaïn lôøi trích daãn cuõng laøm cho caâu chuyeän theâm ña daïng ngöõ veà toân giaùo vaø taêng nhòp ñoä caâu chuyeän. Ngöôøi ñoïc khoâng chæ ñöôïc trích daãn ñoïc heát doøng noï sang doøng kia veà thoâng tin trong coù giaù trò cao caâu chuyeän. Moät caâu chuyeän khoâng coù lôøi trích daãn raát nhaøm chaùn. Khi naøo neân trích, khi naøo khoâng Chæ neân duøng nhöõng lôøi trích daãn coù khaû naêng toùm taét hay veà moät tình huoáng naøo ñoù, chöùa ñöïng nhöõng caûm giaùc hoaëc hình aûnh maïnh, hoaëc cho thaáy tính tình cuûa moät ngöôøi naøo ñoù. Ñaây laø lôøi moät ngö daân Campuchia trích treân tôø Phnompenh Post, toùm taét caùch nhìn ñôøi giaûn dò cuûa oâng. ‘Toâi bieát laøm hai vieäc trong ñôøi: ñaùnh baét caù vaø aên caù. Cha toâi vaø caùc con toâi cuõng vaäy’ Boä tröôûng noäi vuï Thaùi Lan, trích treân tôø Bangkok Post, noùi vôùi baêng ñaûng mafia ñòa phöông raèng oâng seõ tieáp tuïc dieät tröø toäi aùc, ma tuùy vaø côø baïc: 80
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn ‘Baây giôø, haõy nghe toâi caûnh caùo ñaây: toâi seõ laøm cho Bangkok vaø caùc tænh laân caän trôû neân saïch seõ. Vì vaäy nhöõng ai laøm baäy haõy söûa sai, vaø ñöøng baûo raèng toâi ñaõ khoâng caûnh baùo’ Lôøi trích daãn naøy cho thaáy quyeát taâm cuûa vò boä tröôûng ñoù maïnh ñeán ñaâu. Sau ñaây laø lôøi cuûa moät ngöôøi Myõ ñaõ töøng tham gia chieán tranh Vieät Nam, noùi veà cuoäc uïaêp gôõ sau naøy taïi vuøng noâng thoân Vieät Nam vôùi moät ngöôøi ñaõ töøng ñoái ñaàu beân kia chieán tuyeán. Lôøi trích daãn naøy ñaêng trong moät baøi cuûa thoâng taán xaõ AP, ñöa ñoäc giaû vaøo ngay quang caûnh taïi choã vaø nhöõng xuùc ñoäng cuûa ngöôøi trong cuoäc: ‘Luùc ñoù, oâng ta choàm qua chieác xe ñaïp cuûa toâi, keùo tay toâi vaø oâm chaàm laáy toâi, töïa nhö moät ngöôøi cha oâm con. Cöû chæ ñoù thaät noàng aám, toâi caûm nhaän ñöôïc hôi aám ñoù. Trong 5 phuùt ñoàng hoà, oâng ñaõ laøm toâi maát heát töï chuû.’ Ñaët caùc lôøi trích daãn hay leân gaàn ñaàu baøi vieát ñeå loâi cuoán ñoäc giaû ñoïc tieáp caâu chuyeän. Baïn cuõng coù theå ñaët nhöõng lôøi trích hay ôû cuoái baøi, laøm nhö vaäy seõ taïo ñöôïc aán töôïng maïnh cho ngöôøi ñoïc. Khi duøng moät lôøi trích ñeå boå sung cho ñoaïn môû ñaàu, baïn neân chaéc chaén raèng lôøi trích ñoù seõ theâm vaøo baøi moät döõ kieän môùi meû. Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích daãn Chæ trích daãn chæ nhaéc laïi cuøng moät döõ kieän ñaõ noùi ñeán trong ñoaïn phaàn naøo hay môû ñaàu (hay ôû choã khaùc trong baøi) nhö trong baøi vieát sau: 81
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn PHNOMPENH, Campuchia - Hoâm qua Campuchia loan baùo ñaõ loaïi tröø ñöôïc beänh baïi lieät ôû treû em, trôû thaønh quoác gia cuoái cuøng taïi Taây Thaùi Bình Döông tieâu dieät ñöôïc caên beänh naøy. Thuû töôùng Hun Sen noùi oâng haõnh dieän ñeå ‘loan baùo cho toaøn theá giôùi bieát raèng laàn ñaàu tieân trong lòch söû Campuchia, beänh baïi lieät treû em ñaõ ñöôïc loaïi tröø trong nöôùc.’ Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích nhaøm chaùn, khoù hieåu hay laäp laïi nhöõng gì ñaõ roõ raøng quaù roài. Trong nhöõng tröôøng hôïp nhö vaäy, chæ neân duøng lôøi cuûa baïn ñeå vieát laïi laø ñuû. Nhieàu phoùng vieân duøng lôøi trích daãn chæ vì hoï coù saün trong soå tay. Hoï muoán chöùng toû cho ñoäc giaû thaáy raèng hoï ñaõ phoûng vaán caùc nguoàn tin cuûa caâu chuyeän. Traùnh laøm nhö vaäy. Haõy xem xeùt caùc thí duï sau ñaây cho thaáy caùch duøng caùc caâu trích raát dôû ñaêng treân nhieàu aán phaåm. Sau ñaây laø trích lôøi moät boä tröôûng cuûa Vieät Nam: ‘Cheá bieán gaïo, hoa maøu, caø pheâ vaø traø cuõng nhö goã vaø caùc laâm saûn khaùc seõ ñöôïc coi laø moät ngaønh coâng nghieäp söû duïng nhieàu lao ñoäng höùa heïn nhaát’ Ñaây laø caùch noùi khoù hieåu maø caùc nhaân vieân quan chöùc thöôøng hay duøng. Baïn neân duøng lôøi cuûa mình ñeå vieát laïi moät caùch roõ raøng vaø deã hieåu-nhöng tröôùc tieân baïn phaûi tìm hieåu xem boä tröôûng naøy muoán noùi gì. Moät lôøi trích töø moät vieân chöùc Lieân Hieäp Quoác taïi Phnom Penh: ‘Toâi raát hy voïng seõ taêng cöôøng hôïp taùc vaø vieän trôï giöõa Chính phuû Hoaøng Gia Campuchia vaø Quõy Moâi Tröôøng Theá giôùi.’ Caâu ñoù raát khoâ khan vaø mô hoà. Caâu sau ñaây chæ laø döõ kieän veà boái caûnh, khoâng phaûi laø nhöõng lôøi neân trích daãn: 82
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn ‘Giaù cuûa moãi laàn duøng thöùc aên nhanh laø 40-50 baht, so vôùi 7 ñoâ la Myõ taïi Singapore vaø 12 ñoâ la Myõ taïi Hoa Kyø’ Teä hôn nöõa, tin naøy laïi ñöôïc gaùn cho moät nguoàn tin voâ danh. Qua kinh nghieäm, baïn coù theå töï bieát khi naøo neân trích vaø khi naøo khoâng. Ñöøng baét ñaàu baèng moät lôøi trích daãn Noùi chung, baïn khoâng neân baét ñaàu baøi vieát baèng moät lôøi trích daãn. Bôûi vì neáu baïn laøm nhö vaäy, ñoäc giaû coù theå bò laãn loän. Coù theå hoï khoâng bieát raèng ai ñoù noùi hay caâu chuyeän trong baøi laø gì. Sau ñaây laø ñoaïn môû ñaàu cuûa moät baøi vieát daêng treân moät nhaät baùo tieáng Anh taïi Laøo: “Ñieàu laøm cho toâi khoù chòu laø moät soá caùc baùo nöôùc ngoaøi luoân luoân tìm caùch chæ trích Laøo maø khoâng ñeám xæa gì ñeán söï thaät, hoï chæ vieát theo nhöõng ñieàu töôûng töôïng maø thoâi,” Tænh tröôûng Champasak, oâng Oneneua Phommachanh, noùi trong buoåi khai maïc moät khoaù hoïc veà baùo chí taïi Pakse, vaøo buoåi saùng maø moät soá baêng ñaûng aên cöôùp len loûi vaøo Laøo qua ñeøo Vangtao-Chongmek taïi bieân giôùi Thaùi-Laøo. Maõi ñeán cuoái caâu daøi daèng daëc naøy chuùng ta môùi bieát ñöôïc raèng lôøi tuyeân boá cuûa tænh tröôûng naøy coù lieân quan tôùi baêng ñaûng aên cöôùp taïi bieân giôùi. Duø vaäy, chuùng ta cuõng vaãn khoâng bieát roõ ñaõ xaåy ra nhöõng gì. Nhöõng ‘söï thaät’ naøo, nhöõng ‘töôûng töôïng’ naøo? Lôøi trích ñöôïc roõ raøng hôn neáu baïn giaûi thích tröôùc toaøn caûnh cuûa caùc caâu trích daãn. Vieát laïi caâu trích treân seõ nhö theá naøy: Tænh tröôûng Champasak Onenueua Phommachanh hoâm qua ñaõ chæ trích caùc phöông tieän truyeàn thoâng nöôùc ngoaøi ñöa tin veà moät vuï taán coâng vaøo moät ñoàn bieân giôùi ôû Nam Laøo. 83
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn Vò tænh tröôûng naøy noùi caùc phoùng vieân nöôùc ngoaøi taû söï kieän ñoù nhö laø moät vuï taán coâng cuûa phieán quaân nhaém vaøo chính phuû, nhöng oâng nhaát möïc cho raèng ñoù chæ laø moät vuï cöôùp boùc maø thoâi. ‘Ñieàu ñoù laøm cho toâi khoù chòu ..’ Ai noùi? Neáu baïn coù nhöõng lôøi trích daãn cuûa nhieàu ngöôøi khaùc nhau, ñöøng ñeå choàng chaát nhöõng lôøi naøy cuøng moät choã. Ngöôøi ñoïc seõ bò laãn loän khoâng bieát ai noùi gì. Tröôùc tieân, baïn neân giôùi thieäu lôøi ngöôøi vöøa noùi ñeå ñoäc giaû bieát raèng lôøi keá tieáp laø cuûa ngöôøi thöù hai. Sai: ‘Toâi khoâng haøi loøng vôùi ngaân saùch môùi vì noù seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi. ‘Ngaân saùch naøy chung cuoäc seõ buoäc chính phuû phaûi taêng thueá’ Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi Ñuùng: ‘Toâi khoâng haì loøng vôùi ngaân saùch môùi vì noù seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi. Coøn Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi ‘Ngaân saùch naøy chung cuoäc seõ buoäc chính phuû phaûi taêng thueá’. ‘Noùi’ laø ñuû roài Trong haàu heát moïi tröôøng hôïp, duøng nhöõng lôøi trích daãn vôùi töø ‘noùi’. Ñaây laø moät töø ñôn giaûn, roõ raøng vaø trung laäp. Ñöøng ngaïi raèng baïn laäp laïi töø ‘noùi’ nhieàu laàn quaù; ñoäc giaû khoâng ñeå yù ñeán ñieàu naøy. Nhöõng töø nhö ‘nhaän raèng’, ‘tuyeân boá’, ‘khaúng ñònh’, v..v mang nhieàu yù nghóa khaùc nhau. Chaúng haïn, khi baïn noùi coù ai ñoù ‘nhaän raèng’, coù nghóa laø baïn toû yù nghi ngôø veà nhöõng gì ngöôøi naøy noùi. Ñöøng thay ñoåi lôøi trích daãn! Caùc daáu ngoaëc ñaùnh daáu lôøi trích daãn coù nghóa laø taát caû nhöõng gì ôû giöõa laø nguyeân vaên lôøi nguoàn tin noùi. Ñöøng bao giôø thay ñoåi lôøi trích daãn, cho duø baïn muoán laøm cho nhöõng lôøi naøy roõ nghóa hôn. (Tuy nhieân, baïn vaãn coù theå caét boû nhöõng chöõ ‘aäm ôø’ vaø nhöõng tieáng voâ nghóa ngöôøi ta thöôøng duøng trong 84
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn vaên noùi. Coù moät soá phoùng vieân coøn tin raèng, söûa vaên phaïm cuûa ngöôøi noùi cuõng ñöôïc). Neáu baïn duøng lôøi trích daãn, haõy duøng nguyeân vaên. Neáu khoâng, chæ neân duøng moät phaàn lôøi noùi ñoù. Hoaëc vieát laïi yù cuûa lôøi noùi baèng chính lôøi cuûa baïn vaø khoâng duøng caùc daáu ngoaëc. Ñöøng trích lôøi ngöôøi naøo ñoù maø khoâng löu yù ñeán toaøn caûnh. Coù nghóa laø baïn cho ñoäc giaû bieát chính xaùc nguoàn tin muoán noùi gì khi hoï noùi nhö vaäy. Trong cuoäc traû lôøi phoûng vaán vôùi baïn, nguoàn tin coù theå theâm nhöõng lôøi giaûi thích ñeå caâu baïn trích daãn roõ nghóa theâm. Hoaëc hoï coù theå noùi roäng theâm veà vaán ñeà ñoù, hoaëc hoï chæ noùi nhö vaäy laø ñeå noùi ñuøa maø thoâi. Baïn phaûi cho ñoäc giaû bieát toaøn caûnh cuûa caâu noùi. Thí duï, baïn phoûng vaán moät caàu thuû boùng ñaù. Anh ta noùi veà caùc caàu thuû treân 35 tuoåi, vaø noùi: ‘Toâi gioûi nhaát’. Baïn coù theå trích lôøi anh. Nhöng baïn phaûi noùi roõ vôùi ñoäc giaû veà toaøn theå yù nghóa cuûa caâu noùi. Anh ta noùi veà khaû naêng chôi banh cuûa anh, khoâng phaûi laø veà ñieàu gì khaùc. Anh so saùnh chính mình vôùi caùc caàu thuû treân 35 tuoåi khaùc, khoâng phaûi vôùi moïi caàu thuû. Töôøng thuaät Ñâeå yù ñeán moät loaït nhöõng lôøi trích daãn lieàn nhau. chính xaùc nhöõng Neáu nhöõng lôøi trích daãn ñöôïc söû duïng hôïp lyù, gì anh noùi chuùng seõ laøm cho baøi cuûa baïn maïnh meõ hôn. Song raát nhieàu phoùng vieân chæ ñôn giaûn ñöa vaøo baøi cuûa mình heát lôøi trích daãn naøy ñeá lôøn trích daãn khaùc. Hoï thöôøng laøm theá khi vieát veà nhöõng baûn tuyeân boá, nhöõngbaøi dieãn vaên hoaëc hoïp baùo. Ñoù laø phong caùch baùo chí löôøi bieáng vaø phong caùch ñoù khieán caâu chuyeän khoù hieåu vaø chaùn pheøo. Baïn caàn bieát caùch daãn daét ñoäc giaû hieåu ñöôïc caâu trích naøo laø quan troïng vaø trong boái caûnh nhö theá naøo. 85
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay CHÖÔNG 11: CAÙC THUÛ THUAÄT ÑEÅ VIEÁT HAY Cô baûn: Töôøng thuaät Muoán vieát hay baïn caàn phaûi ñeå yù ñeán nhieàu ñieàu. Nhöng tröôùc tieân, baïn phaûi nhaän thöùc ñöôïc raèng baïn khoâng theå vieát moät baøi hoaøn haûo neáu baïn khoâng thu thaäp tin töùc ñaày ñuû. Chæ baèng caùch ñöa tin thaät chaéc baïn môùi hieåu ñaày ñuû veà ñeà taøi ñeå vieát. Töôøng thuaät toát goàm caùc chi tieát, caùc lôøi trích daãn v.v.. laøm cho baøi vieát cuûa baïn saâu saéc. Chuùng ta ñaõ ñeà caäp ñeán taàm quan troïng cuûa vieäc laøm cho baøi vieát trôû neân soáng ñoäng hôn vôùi nhöõng lôøi trích daãn vaø lôøi moâ taû, cuøng caùc giai thoaïi vaø thí duï veà nhöõng nhaân vaät coù thaät. Chuùng ta cuõng ñaõ noùi ñeán taàm quan troïng Haõy veõ neân moät böùc cuûa vieäc vieát caùc chi tieát cuï theå maø ñoäc giaû coù theå tranh cuï theå cho thaáy, nghe ñöôïc vaø caûm nhaän ngay, thay vì duøng caùc ñoäc giaû cuûa baïn khaùi nieäm mô hoà, toång quaùt. Roõ raøng, giaûn dò Trong Chöông 4, chuùng ta ñaõ noùi ñeán tính trong saùng nhö laø moät trong nhöõng ñieåm voâ cuøng quan troïng cuûa moät baøi vieát hay, qua caùch vieát: chuû ngöõ- ñoäng töø-taân ngöõ. Baøi vieát caàn ngaén goïn khoâng duøng ñeán nhöõng töø khoâng caàn thieát. Baïn neân söû duïng ngoân ngöõ thöôøng ngaøy. Traùnh duøng caùc thuaät ngöõ hay tieáng loùng cuûa moät loaïi ngaønh ngheà naøo ñoù nhö laø luaät gia, kinh teá gia, caùc nhaân vieân cuûa caùc toå 86
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay chöùc phi chính phuû. Traùnh nhöõng töø ngöõ nhaøm chaùn, ñöôïc duøng quaù nhieàu ñeán ñoä maát heát yù nghóa. Chaúng haïn, caùc phoùng vieân hay vieát nhöõng caâu nhö ‘traïi tî naïn traûi roäng..’ ‘caùc ñòa ñieåm nghæ maùt sang troïng’ vaø ‘nhöõng lôøi ñoàn ñaïi nhö ñoå theâm daàu vaøo tình hình chính trò baáp beânh’. Ñöøng vieát nhöõng caâu daøi, phöùc taïp. Coá ñöøng ñöa nhieàu yù vaøo moät caâu. Duøng caùc töø vaø caâu ñôn giaûn deã hieåu, Ñöøng tìm caùch gôïi söï khaâm phuïc cuûa ñoäc giaû baèng caùch duøng nhöõng chöõ boùng baåy, to taùt. Chaúng haïn, thay vì duøng ‘giaûi giaùp’ baïn coù theå duøng ‘giaûm bôùt quaân soá’. Daøi hôn moät chuùt nhöng deã hieåu hôn. Taát nhieân, giaûn dò hoaù coù nghóa laø duøng nhöõng töø ngaén goïn thay vì töø daøi doøng, chaèng haïn nhö duøng töø ‘phoøng’ thay vì ‘nôi cö nguï’, vaø ‘baét ñaàu’ thay vì ‘baét tay vaøo vieäc’. Neáu baïn gaäp truïc traëc trong khi vieát baøi, haõy töôûng töôûng nhö laø baïn ñang keå chuyeän cho moät noâng daân vuøng nuùi. Hoaëc keå cho moät oâng caäu coù cöûa haøng ngoaøi chôï. Baïn keå chuyeän cho hoï nghe nhö theá naøo? Moät baøi vieát hay coù chaát löôïng gioáng nhö moät caâu chuyeän töï nhieân. Ñoù laø caùch chuùng ta noùi chuyeän. Ñöøng tìm caùch coá laøm cho ñoäc giaû khaâm phuïc mình baèng lôøi vieát vaên hoa cuûa baïn. Chöùc naêng cuûa baïn laø truyeàn ñaït, keå chuyeän. Duøng danh töø vaø ñoäng töø maïnh Nhaïc ñaùm cöôùi ñang noåi leân hay ñang ‘vang daäy?’ Lieäu neàn kinh teá ñang caûi thieän hay ñang ‘troãi daäy’ Duøng nhöõng ñoäng töø roõ vaø chaéc. Caùc ñoäng töø ‘ñoäng’ hay hôn laø ‘bò ñoäng’. ‘Caûnh saùt baét keû tình nghi’ hay hôn laø ‘keû tình nghi bò caûnh saùt baét’. Caùc danh töø roõ vaø chaéc hay hôn hay laø danh töø toång quaùt, mô hoà. ‘Moät em vò thaønh nieân’ hay hôn laø ‘moät thieáu nieân’. Traùnh duøng quaù nhieàu tính töø vaø trôï ñoäng töø. 87
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay Thöôøng thöôøng chuùng chæ theâm chöõ maø khoâng theâm nghóa. Caùc ñoäng töø vaø danh töø maïnh ñeå laïi moät aán töôïng maïnh trong taâm trí ñoäc giaû. Nhöng cuõng ñöøng phoùng ñaïi. Khoâng phaûi taát caû moïi ñieàu baát ñoàng giöõa caùc chính trò gia ñeàu laø ‘caùc traän ñaáu khaåu gay gaét’. Ñoâi khi, ñoù chæ laø moät söï caõi vaõ maø thoâi. Khoâng phaûi moïi khoù khaên cuûa chính phuû ñeàu laø ‘khuûng hoaûng’. Ñoâi khi ñoù chæ laø moät vaán ñeà thoâi. Dieãn taû, ñöøng keå laïi Duøng caùc chi tieát vaø thí duï cuï theå ñeå minh hoaï cho caùc ñieåm toång quaùt, vaø duøng caùc töø, caùc caâu roõ nghóa moãi khi coù theå ñöôïc: * Ñöøng chæ cho ñoäc giaû bieát raèng coâng vieân ñoù ‘ñeïp’. Töø ñoù mô hoà quaù, khoù coù theå hình dung ra döôïc. Coâng vieân ñoù ñeïp nhö theá naøo? Moâ taû caùc loaïi hoa, caây coái vaø hoà nöôùc, maàu saéc vaø muøi höông. * Ñöøng chæ noùi vôùi ñoäc giaû raèng, caên nhaø ñoù ‘cuõ’. Cho hoï thaáy baèng caùch moâ taû nöôùc sôn bò troùc, cöûa ngoõ bò hoen ræ vaø cöûa soå bò vôõ Haõy giuùp baïn ñoïc kính. hieåu ñöôïc caûm nghó * Ñöøng chæ noùi vôùi ñoäc giaû raèng chò baùn rau ‘vui cuûa ngöôøi khaùc veû’. Taû cho hoï thaáy nuï cöôøi cuûa chò ngoaùc roäng ñeán mang tai. 88
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay Töôøng thuaät hay, döïa treân taøi quan saùt gioûi, laøm cho ñoäc giaû caûm thaáy hoï ñang coù maët taïi choã vôùi baïn. Laøm cho ñoäc giaû thaáy, nghe, caûm nhaän, hieåu. Cuõng quan troïng khoâng keùm laø cho ñoäc giaû thaáy ngöôøi trong caâu chuyeän ñang laøm gì. Caùc baøi vieát hay, nhaát laø phoùng söï, cho thaáy ngöôøi ta ñang laøm moät ñieàu gì ñoù khieán cho ñoäc giaû coù theå caûm nhaän caû quang caûnh soáng thöïc taïi choã. Seng Sophoan, moät sinh vieân baùo chí taïi Campuchia, moâ taû caûnh moät thieáu nöõ 17 tuoåi hoài töôûng laïi khi coâ bò baùn vaøo moät oå maõi daâm. Nöõ phoùng vieân naøy coù theå chæ vieát raèng: ’thieáu nöõ ñoù khoùc’ nhöng thay vaøo ñoù, coâ ñaõ vieát moät caùch gôïi hình hôn: Sok Na keùo nheï oáng tay aùo naâu ñöa leân thaám moät gioït nöôùc maét. Söû duïng con soá Soá lieäu raát quan troïng vì chuùng goùp phaàn laøm cho ñoäc giaû tin vaøo ñieåm chính cuûa caâu chuyeän. Neáu baïn vieát moät baøi veà naïn dòch HIV gaây beänh AIDS, ñoäc giaû muoán bieát raèng coù bao nhieâu ngöôøi ñaõ bò nhieãm vi ruùt ñoù. Nhöng haàu heát caùc soá lieäu ñeàu khoâng coù nghóa gì maáy neáu khoâng ñöôïc so saùnh vôùi moät soá lieäu khaùc. Phoùng vieân vaø ngöôøi Neáu baïn noùi ñeán con soá ngöôøi maéc beänh AIDS naêm nay, baïn neân so saùnh con soá ñoù vôùi naêm ngoaùi. So mua veù soá choïn caùc saùnh caû hai con soá vôùi toaøn theå daân soá. con soá ñeïp 89
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay Ñoái vôùi caùc soá lieäu veà ngaân saùch cuõng vaäy. Moãi baøi vieát veà ngaân saùch cuûa moät cô quan naøo ñoù phaûi neân so saùnh vôùi ngaân saùch cuûa naêm tröôùc ñoù, thaáp hôn hay cao hôn? Bao nhieâu? Neáu baïn duøng soá lieäu cuûa quyù ñaàu trong naêm, haõy so saùnh vôùi soá lieäu cuøng kyø naêm tröôùc. Töôøng thuaät veà caùc soá lieäu chöa ñuû. Baïn caàn phaûi giaûi thích veà caùc lyù do ñem laïi caùc thay ñoåi veà caùc soá lieäu ñoù. Baïn caàn phaûi giaûi thích taïi sao soá ngöôøi maéc beänh AIDS gia taêng? Taïi sao ngaân saùch cao hôn trong naêm nay? Khoâng coù caùc caâu traû lôøi ñoù, caùc soá lieäu khoâng coù nghóa gì maáy. Haõy choïn caån thaän caùc con soá baïn duøng. Neáu baïn ñöa quaù nhieàu vaøo trong moät baøi vieát, ñoäc giaû seõ nguû guïc. Haõy thöû xem baïn coù coøn tænh taùo nöõa hay khoâng sau khi ñoïc baøi vieát veà saûn löôïng gaïo muaø möa taïi Laøo: Houaphan ñaõ caáy 9.000 hecta luùa, töông ñöông vôùi 80 phaàn traêm toång soá, Sayaboury 11,700 hecta, baèng 53.9 phaàn traêm toång soá, Phongsaly 2,300 hecta, baèng 40 phaàn traêm toång soá, Xieng Khoang 12,155 hecta, baèng 85 phaàn traêm toång soá, Khammuan 35,800 hecta, baèng 50 phaàn traêm toång soá. Savannakhet 85,00 hecta, baèng 79 phaàn traêm toång soá, Sarawan 30,000 hecta, baèng 64 phaàn traêm toång soá, Champassak 46,000 hecta, baèng 56 phaàn traêm toång soá, Attapeu 8,000 hecta, baèng 60.6 phaàn traêm toång soá. Chæ coù caùc ñoäc giaû cöïc kyø quan taâm ñeán caùc soá lieäu naøy môùi coù theå ñoïc tieáp. Coù quaù nhieàu döõ kieän. Coù leõ toát hôn, neân ñaët caùc con soá naøy vaøo moät baûng toång keát rieâng. Coù theå baïn ñaõ thu thaäp ñöôïc nhieàu soá lieäu, nhöng khoâng neân truùt heát nhöõng gì baïn ghi cheùp vaøo baøi vieát cuûa baïn. Chæ duøng nhöõng soá quan troïng nhaát. 90
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay Moãi khi coù theå ñöôïc, haõy tính troøn con soá laïi. Thay vì vieát 11,235,684 ngöôøi, haõy vieát: ’11.2 trieäu’. Thay vì ’48.75 phaàn traêm’ du khaùch laø ngöôøi Nhaät Baûn, haõy vieát ‘gaàn moät nöûa’. Ñoâi khi soá lieäu laøm cho khoù hieåu neáu khoâng ñem so saùnh vôùi moät ñieàu gì khaùc maø ngöôøi ta coù theå hình dung ra ñöôïc. Chaúng haïn, cô theå con ngöôøi chöùa ñöïng haøng chuïc ngaøn caây soá maïch maùu. Nhieàu quaù, khoù hình dung. Thöû vieát: ‘cô theå con ngöôøi coù nhieàu maïch maùu ñeán ñoä coù theå ñem quaán ngang quaù ñaát ñöôïc hai voøng neáu keùo thaønh moät sôïi thaúng.’ Con soá nay ñaõ bieán thaønh hình aûnh, deã hieåu hôn. Moät phoùng vieân ñöôïc thoâng baùo raèng caùc thanh saét beân trong moät toøa nhaø lôùn ñaõ bò keùo caêng ñeán noãi chuùng taïo thaønh moät löïc maïnh ñeán 8 trieäu caân Anh. Nhöng 8 trieäu caân Anh coù nghóa gì? Anh ta hoûi moät kyõ sö, ngöôøi naøy giaûi thích: ‘ñoù laø töông ñöông vôùi söùc naëng cuûa 220 chieác xe hôi ñaët choàng leân nhau.’ So saùnh nhö vaäy giuùp cho ñoäc giaû hieåu ñöôïc löïc ñoù maïnh ñeán ñaâu. Nhòp ñieäu vaø ña daïng Vaên hay coù vaàn ñieäu rieâng. Tröôùc tieân laø cuoäc caùch maïng xanh. Nay ñeán cuoäc caùch maïng Gen Bou Saroeun, moät phoùng vieân cuûa tôø Phnompenh Post ñaõ vieát ñoaïn môû ñeà naøy trong moät baøi noùi veà caùc thay ñoåi trong noâng nghieäp taïi Thaùi Lan. Hai caâu naøy gaàn nhö aên nhòp vôùi nhau. Moãi caâu vieát theo moät caáu truùc töông töï nhö nhau. Laøm nhö vaäy khieán cho söï khaùc bieät giöõa hai töø chính ‘xanh’ vaø ‘gen’ noåi baät. Ñoaïn môû ñaàu naøy môû maøn cho moät caâu chuyeän veà caùch troàng caây löông thöïc töø caùc haït gioáng ñaõ ñöôïc bieán ñoåi gen. Thay ñoåi ñoä daøi ngaén cuûa caâu vaên cuõng raát quan troïng. 91
Chöông 11: Caùc thuû thuaät ñeå vieùt hay Vieát moät caâu daøi nhö caâu naøy cuõng ñöôïc, neáu caâu vaên troâi chaåy vaø cho ñoäc giaû bieát caùc tin töùc quan troïng vaø ñaùng löu yù. Nhöng tieáp theo neân vieát moät caâu ngaén hôn. Lôøi leõ Lôøi vaên (coù nghóa laø tình caûm hoaëc theå loaïi vaên) cuûa baøi vieát neân thích hôïp vôùi yù nghóa cuûa caâu chuyeän. Neáu baïn vieát veà moät tai naïn laøm nhieàu ngöôøi cheát, lôøi vaên cuûa baïn neân chöõng chaïc nghieâm chænh. Neáu baïn vieát phoùng söï veà moät ngöôøi baùn caùc con khæ ñoà chôi baèng plastic, gioïng vaên neân coù veû dí doûm. Vieát laïi Sau khi baïn vieát xong moät baøi, ñöøng töï maõn cho raèng ñoù laø xong. Haõy ñoïc laïi moät laàn nöõa, caét xeùn baøi moät caùch maïnh baïo. Haõy töï hoûi: laøm sao ñeå noùi roõ theâm nöõa? Laøm sao ñeå laøm cho giaûn dò hôn nöõa? Saùch daäy caùch vieát Coù nhöõng ñieàu ñuùng vaø sai trong vaên phaïm vaø caùch ñaùnh vaàn. Nhöng coù nhöõng töø hoaëc caáu truùc khaùc coù Haõy quyeát ñònh caùi gì theå duøng ñeå thay theá; cuõng coù nhieàu caùch khaùc nhau laø ñaëc thuø veà caùc ñeå ngaét caâu. Ñeå cho caùch vieát baøi ñöôïc ñoàng nhaát, nhaân vaät taát caû moïi cô quan thoâng taán ñeàu coù caåm nang chæ daãn veà caùc quy luaät ñaùnh vaàn, ngaét caâu, soá lieäu v.v.. Baèng caùch theo caùc caåm nang ñoù, caùc phoùng vieân vaø chuû bieân ñeàu vieát theo cuøng moät caùch. Tôø baùo seõ coù veû chuyeân nghieäp hôn. 92