Phaàn IV:
VIEÁT HAY
CHÖÔNG 10:
SÖÛ DUÏNG LÔØI TRÍCH DAÃN
Nhöõng lôøi trích daãn raát quan troïng vì chuùng
laøm cho ngöôøi ñoïc tin töôûng vaøo giaù trò cuûa caâu
chuyeän. Chuùng boå sung cho döõ kieän ôû ñoaïn
ñaàu, nhaán maïnh theâm ñeán caùc ñieãm chính
trong caâu chuyeän. Qua nhöõng lôøi trích daãn, ñoäc
giaû coù theå ‘nghe’ tröïc tieáp töø nguoàn tin noùi veà
tin ñoù. Hoï cuõng coù theå hieåu theâm ñöôïc veà thaùi
ñoä, tình caûm vaø tính tình cuûa nguoàn tin. Nhöõng
lôøi trích daãn cuõng laøm cho caâu chuyeän theâm ña daïng
vaø taêng nhòp ñoä caâu chuyeän. Ngöôøi ñoïc khoâng chæ
ñoïc heát doøng noï sang doøng kia veà thoâng tin trong
caâu chuyeän.
Moät caâu chuyeän khoâng coù lôøi trích daãn raát nhaøm chaùn.
Khi naøo neân trích, khi naøo khoâng
Chæ neân duøng nhöõng lôøi trích daãn coù khaû naêng
toùm taét hay veà moät tình huoáng naøo ñoù, chöùa ñöïng
nhöõng caûm giaùc hoaëc hình aûnh maïnh, hoaëc cho thaáy
tính tình cuûa moät ngöôøi naøo ñoù.
Ñaây laø lôøi moät ngö daân Campuchia trích treân tôø
Phnompenh Post, toùm taét caùch nhìn ñôøi giaûn dò cuûa oâng.
‘Toâi bieát laøm hai vieäc trong ñôøi: ñaùnh baét caù vaø
aên caù. Cha toâi vaø caùc con toâi cuõng vaäy’
Boä tröôûng noäi vuï Thaùi Lan, trích treân tôø Bangkok
Post, noùi vôùi baêng ñaûng mafia ñòa phöông raèng oâng
seõ tieáp tuïc dieät tröø toäi aùc, ma tuùy vaø côø baïc:
80
Phaàn IV: Vieát hay
Raát nhieàu caâu ngaïn
ngöõ veà toân giaùo
ñöôïc trích daãn
coù giaù trò cao
‘Baây giôø, haõy nghe toâi caûnh caùo ñaây: toâi seõ laøm
cho Bangkok vaø caùc tænh laân caän trôû neân saïch seõ. Vì
vaäy nhöõng ai laøm baäy haõy söûa sai, vaø ñöøng baûo raèng
toâi ñaõ khoâng caûnh baùo’
Lôøi trích daãn naøy cho thaáy quyeát taâm cuûa vò boä
tröôûng ñoù maïnh ñeán ñaâu.
Sau ñaây laø lôøi cuûa moät ngöôøi Myõ ñaõ töøng tham
gia chieán tranh Vieät Nam, noùi veà cuoäc uïaêp gôõ sau
naøy taïi vuøng noâng thoân Vieät Nam vôùi moät ngöôøi ñaõ
töøng ñoái ñaàu beân kia chieán tuyeán. Lôøi trích daãn naøy
ñaêng trong moät baøi cuûa thoâng taán xaõ AP, ñöa ñoäc giaû
vaøo ngay quang caûnh taïi choã vaø nhöõng xuùc ñoäng cuûa
ngöôøi trong cuoäc:
‘Luùc ñoù, oâng ta choàm qua chieác xe ñaïp cuûa toâi,
keùo tay toâi vaø oâm chaàm laáy toâi, töïa nhö moät ngöôøi
cha oâm con.
Cöû chæ ñoù thaät noàng aám, toâi caûm nhaän ñöôïc hôi
aám ñoù. Trong 5 phuùt ñoàng hoà, oâng ñaõ laøm toâi maát heát
töï chuû.’
Ñaët caùc lôøi trích daãn hay leân gaàn ñaàu baøi vieát ñeå
loâi cuoán ñoäc giaû ñoïc tieáp
caâu chuyeän. Baïn cuõng coù
theå ñaët nhöõng lôøi trích hay ôû
cuoái baøi, laøm nhö vaäy seõ taïo
ñöôïc aán töôïng maïnh cho
ngöôøi ñoïc.
Khi duøng moät lôøi trích ñeå
boå sung cho ñoaïn môû ñaàu,
baïn neân chaéc chaén raèng lôøi
trích ñoù seõ theâm vaøo baøi
moät döõ kieän môùi meû. Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích daãn
chæ nhaéc laïi cuøng moät döõ kieän ñaõ noùi ñeán trong ñoaïn
môû ñaàu (hay ôû choã khaùc trong baøi) nhö trong baøi vieát
sau:
81
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn
Chæ trích daãn
phaàn naøo hay
PHNOMPENH, Campuchia - Hoâm qua Campuchia
loan baùo ñaõ loaïi tröø ñöôïc beänh baïi lieät ôû treû em, trôû
thaønh quoác gia cuoái cuøng taïi Taây Thaùi Bình Döông
tieâu dieät ñöôïc caên beänh naøy.
Thuû töôùng Hun Sen noùi oâng haõnh dieän ñeå ‘loan
baùo cho toaøn theá giôùi bieát raèng laàn ñaàu tieân trong
lòch söû Campuchia, beänh baïi lieät treû em ñaõ ñöôïc loaïi
tröø trong nöôùc.’
Ñöøng duøng nhöõng lôøi trích nhaøm chaùn, khoù hieåu
hay laäp laïi nhöõng gì ñaõ roõ raøng quaù roài. Trong nhöõng
tröôøng hôïp nhö vaäy, chæ neân duøng lôøi cuûa baïn ñeå vieát
laïi laø ñuû. Nhieàu phoùng vieân duøng lôøi trích daãn chæ vì
hoï coù saün trong soå tay. Hoï muoán chöùng toû cho ñoäc
giaû thaáy raèng hoï ñaõ phoûng vaán caùc nguoàn tin cuûa
caâu chuyeän. Traùnh laøm nhö vaäy.
Haõy xem xeùt caùc thí duï sau ñaây cho thaáy caùch
duøng caùc caâu trích raát dôû ñaêng treân nhieàu aán phaåm.
Sau ñaây laø trích lôøi moät boä tröôûng cuûa Vieät Nam:
‘Cheá bieán gaïo, hoa maøu, caø pheâ vaø traø cuõng nhö
goã vaø caùc laâm saûn khaùc seõ ñöôïc coi laø moät ngaønh
coâng nghieäp söû duïng nhieàu lao ñoäng höùa heïn nhaát’
Ñaây laø caùch noùi khoù hieåu maø caùc nhaân vieân quan
chöùc thöôøng hay duøng. Baïn neân duøng lôøi cuûa mình
ñeå vieát laïi moät caùch roõ raøng vaø deã hieåu-nhöng tröôùc
tieân baïn phaûi tìm hieåu xem boä tröôûng naøy muoán noùi gì.
Moät lôøi trích töø moät vieân chöùc Lieân Hieäp Quoác
taïi Phnom Penh:
‘Toâi raát hy voïng seõ taêng cöôøng hôïp taùc vaø vieän
trôï giöõa Chính phuû Hoaøng Gia Campuchia vaø Quõy
Moâi Tröôøng Theá giôùi.’
Caâu ñoù raát khoâ khan vaø mô hoà.
Caâu sau ñaây chæ laø döõ kieän veà boái caûnh, khoâng
phaûi laø nhöõng lôøi neân trích daãn:
82
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn
‘Giaù cuûa moãi laàn duøng thöùc aên nhanh laø 40-50
baht, so vôùi 7 ñoâ la Myõ taïi Singapore vaø 12 ñoâ la Myõ
taïi Hoa Kyø’
Teä hôn nöõa, tin naøy laïi ñöôïc gaùn cho moät nguoàn
tin voâ danh.
Qua kinh nghieäm, baïn coù theå töï bieát khi naøo neân
trích vaø khi naøo khoâng.
Ñöøng baét ñaàu baèng moät lôøi trích daãn
Noùi chung, baïn khoâng neân baét ñaàu baøi vieát baèng
moät lôøi trích daãn. Bôûi vì neáu baïn laøm nhö vaäy, ñoäc
giaû coù theå bò laãn loän. Coù theå hoï khoâng bieát raèng ai
ñoù noùi hay caâu chuyeän trong baøi laø gì.
Sau ñaây laø ñoaïn môû ñaàu cuûa moät baøi vieát daêng
treân moät nhaät baùo tieáng Anh taïi Laøo:
“Ñieàu laøm cho toâi khoù chòu laø moät soá caùc baùo
nöôùc ngoaøi luoân luoân tìm caùch chæ trích Laøo maø
khoâng ñeám xæa gì ñeán söï thaät, hoï chæ vieát theo nhöõng
ñieàu töôûng töôïng maø thoâi,” Tænh tröôûng Champasak,
oâng Oneneua Phommachanh, noùi trong buoåi khai
maïc moät khoaù hoïc veà baùo chí taïi Pakse, vaøo buoåi
saùng maø moät soá baêng ñaûng aên cöôùp len loûi vaøo Laøo
qua ñeøo Vangtao-Chongmek taïi bieân giôùi Thaùi-Laøo.
Maõi ñeán cuoái caâu daøi daèng daëc naøy chuùng ta môùi
bieát ñöôïc raèng lôøi tuyeân boá cuûa tænh tröôûng naøy coù
lieân quan tôùi baêng ñaûng aên cöôùp taïi bieân giôùi. Duø
vaäy, chuùng ta cuõng vaãn khoâng bieát roõ ñaõ xaåy ra
nhöõng gì. Nhöõng ‘söï thaät’ naøo, nhöõng ‘töôûng töôïng’
naøo? Lôøi trích ñöôïc roõ raøng hôn neáu baïn giaûi thích
tröôùc toaøn caûnh cuûa caùc caâu trích daãn. Vieát laïi caâu
trích treân seõ nhö theá naøy:
Tænh tröôûng Champasak Onenueua Phommachanh
hoâm qua ñaõ chæ trích caùc phöông tieän truyeàn thoâng
nöôùc ngoaøi ñöa tin veà moät vuï taán coâng vaøo moät ñoàn
bieân giôùi ôû Nam Laøo.
83
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn
Vò tænh tröôûng naøy noùi caùc phoùng vieân nöôùc ngoaøi
taû söï kieän ñoù nhö laø moät vuï taán coâng cuûa phieán quaân
nhaém vaøo chính phuû, nhöng oâng nhaát möïc cho raèng
ñoù chæ laø moät vuï cöôùp boùc maø thoâi.
‘Ñieàu ñoù laøm cho toâi khoù chòu ..’
Ai noùi?
Neáu baïn coù nhöõng lôøi trích daãn cuûa nhieàu ngöôøi
khaùc nhau, ñöøng ñeå choàng chaát nhöõng lôøi naøy cuøng
moät choã. Ngöôøi ñoïc seõ bò laãn loän khoâng bieát ai noùi
gì. Tröôùc tieân, baïn neân giôùi thieäu lôøi ngöôøi vöøa noùi
ñeå ñoäc giaû bieát raèng lôøi keá tieáp laø cuûa ngöôøi thöù hai.
Sai: ‘Toâi khoâng haøi loøng vôùi ngaân saùch môùi vì noù
seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi.
‘Ngaân saùch naøy chung cuoäc seõ buoäc chính phuû
phaûi taêng thueá’ Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi
Ñuùng: ‘Toâi khoâng haì loøng vôùi ngaân saùch môùi vì
noù seõ laøm haïi ñeán ngöôøi ngheøo.’ Tænh tröôûng noùi.
Coøn Chuû tòch Thöôïng Vieän noùi ‘Ngaân saùch naøy
chung cuoäc seõ buoäc chính phuû phaûi taêng thueá’.
‘Noùi’ laø ñuû roài
Trong haàu heát moïi tröôøng hôïp, duøng nhöõng lôøi
trích daãn vôùi töø ‘noùi’. Ñaây laø moät töø ñôn giaûn, roõ
raøng vaø trung laäp. Ñöøng ngaïi raèng baïn laäp laïi töø
‘noùi’ nhieàu laàn quaù; ñoäc giaû khoâng ñeå yù ñeán ñieàu
naøy. Nhöõng töø nhö ‘nhaän raèng’, ‘tuyeân boá’, ‘khaúng
ñònh’, v..v mang nhieàu yù nghóa khaùc nhau. Chaúng
haïn, khi baïn noùi coù ai ñoù ‘nhaän raèng’, coù nghóa laø
baïn toû yù nghi ngôø veà nhöõng gì ngöôøi naøy noùi.
Ñöøng thay ñoåi lôøi trích daãn!
Caùc daáu ngoaëc ñaùnh daáu lôøi trích daãn coù nghóa laø
taát caû nhöõng gì ôû giöõa laø nguyeân vaên lôøi nguoàn tin
noùi. Ñöøng bao giôø thay ñoåi lôøi trích daãn, cho duø baïn
muoán laøm cho nhöõng lôøi naøy roõ nghóa hôn. (Tuy
nhieân, baïn vaãn coù theå caét boû nhöõng chöõ ‘aäm ôø’ vaø
nhöõng tieáng voâ nghóa ngöôøi ta thöôøng duøng trong
84
Chöông 10: Xöû duïng lôøi trích daãn