Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
CHƯƠNG II: XÂY DỰNG PHÓNG SỰ TỪ CẢNH CHỦ CHỐT
1. Thế nào là cảnh chủ chốt
Cảnh chủ chốt là những trường đoạn chính của phóng sự. Chúng là cốt
lõi để làm nên phóng sự, vì vậy chúng phải thật có ý nghĩa. Và các trường
đoạn chính này kết nối với nhau có thể đáp ứng những tò mò, thắc mắc, trả
lời được tất cả các câu hỏi mà người xem đặt ra khi được tiếp cận với vấn đề.
Ở tất cả các khâu để hoàn thành một sản phẩm, cảnh chủ chốt đều phải
được chú trọng.
- Khi lên kịch bản đề cương, tất cả những cảnh chủ chốt đều phải được
xác định đầy đủ.
- Ngay khi quay, phải xác định cảnh chủ chốt là những điểm hấp dẫn
của phóng sự.
- Khi dàn dựng bằng kĩ thuật số, các cảnh chủ chốt sẽ được xây dựng
đầu tiên, giống như một bộ xương, và xung quanh đó sẽ được tổ chức phần
còn lại của thông tin hay them chi tiết để mạch phóng sự được nối liền.
2. Phân loại cảnh chủ chốt
Theo ý kiến cá nhân, tôi phân loại cảnh chủ chốt theo hai tiêu chí khác
nhau.
- Thứ nhất là theo tiêu chí chất lượng cảnh chủ chốt, chia làm 3 loại:
+ Cảnh chủ chốt tốt
+ Cảnh chủ chốt gây phiền nhiễu
1
+ Cảnh chủ chốt hoàn chỉnh
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
- Thứ hai, theo tiêu chí phương pháp ghi hình:
+ Cảnh chủ chốt là loạt cảnh khác nhau
+ Cảnh chủ chốt là loạt cảnh chộp hình
+ Cảnh chủ chốt theo tường thuật.
2.1. Theo tiêu chí chất lượng cảnh chủ chốt
a. Cảnh chủ chốt tốt
Cảnh chủ chốt tốt là cảnh chủ chốt chặt chẽ, có sáng tạo và có cách thể
hiện mới mẻ, mang lại hiệu quả tốt nhất cho phóng sự.
Ví dụ (mang tính chất minh họa): Đường quốc lộ 1A sẽ chạy qua rừng
quốc gia Cúc Phương. Người ủng hộ, kẻ phản đối.
Xác định đối tượng:
- Người ủng hộ: rất nhiều thành phần, lý do: quốc lộ 1A hiện nay quá
nhỏ, độ dốc lớn và quanh co, rất nguy hiểm.
- Người phản đối: Những nhà sinh học. Lý do: quốc lộ sẽ đe dọa sự cân
bằng thiên nhiên, nhất là một số loại đang trong sách đỏ, nhất là sự tồn tại của
loài sâu đang sống trong bờ giậu lâu năm bao quanh khu rừng.
Cảnh chủ chốt tốt sẽ được thể hiện như sau:
- Cảnh 1: Ghi hình khu vực rừng Cúc Phương trên diện rộng để nêu bật
vị trí tuyến quốc lộ mới so với tuyến quốc lộ cũ (quay sa bàn hoặc bản đồ)
- Cảnh 2: Vài cận cảnh các bờ giậu có những con sâu nhỏ bé có thể bị
2
đe dọa bởi việc quy hoạch đất đai.
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
b. Cảnh chủ chốt gây phiền nhiễu
Là những cảnh không cần thiết, bị xác định lệch lạc, tuy vẫn có thông
tin nhưng nó gây nhiễu cho những cảnh chủ chốt khác.
Ví dụ: Vẫn với ví dụ ở trên, nếu thêm cảnh người dân tập hợp trước
UBND tỉnh để phản đối việc quốc lộ 1A chạy qua rừng Cúc Phương thì chủ
đề của phóng sự sẽ bị xoay chuyển sang hướng khác. Nó không chỉ đơn thuần
là phản ánh sự việc nữa mà bắt đầu có sự định hướng về tranh luận đúng sai,
nên hay không nên. Như vậy, đây là cảnh phiền nhiễu.
c. Cảnh chủ chốt hoàn chỉnh
Cảnh chủ chốt hoàn chỉnh là cảnh chủ chốt đã có sự sắp đặt trước. Dù
vẫn nêu ra sự kiện nhưng không diễn ra tự nhiên mà có bàn tay sắp đặt, chuẩn
bị trước. Trong nhiều trường hợp là để đảm bảo sự an toàn cho người thực
hiện, tuy nhiên có những hạn chế là hình ảnh không được chân thực, tự nhiên.
2.2. Theo phương pháp ghi hình
a. Cảnh chủ chốt là loạt cảnh khác nhau
Loạt các cảnh quay khác nhau khi dựng cho ấn tượng về hành động.
Những cảnh chủ chốt được xây dựng từ loạt cảnh khác nhau có đặc điểm:
- Duy trì sự liên tục.
- Rút ngắn thời gian.
- Kể chuyện.
- Trông có vẻ dàn dựng.
3
- Dễ thêm lời bình.
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
- Có thể kiểm soát được - an toàn.
- Bạn biết bạn muốn gì.
b. Cảnh chủ chốt là loạt cảnh chộp hình (snapshots)
Đặc điểm của những cảnh chủ chốt này:
- Không có sự liên tục giữa các cảnh.
- Tạo tiết tấu.
- Hữu hiệu với hành động/phản ứng.
- Đòi hỏi người xem tập trung hơn - hình ảnh phải mang nhiều thông
tin hơn.
- Ít cần tới lời bình.
- Có thể kiểm soát nhưng mất nhiều thời gian
c. Cảnh chủ chốt theo tường thuật
Sự kiện diễn ra đúng như trong thực tế cả về mặt thời gian và không
gian. Các cảnh chủ chốt dạng này có đặc điểm:
- Dựng tối thiểu.
- Ấn tượng mạnh.
- Mất nhiều thời gian.
- Tỷ lệ thất bại cao.
4
- Kết quả khó dự đoán trước.
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
- Lời bình cần ở mức tối thiểu.
3. Chức năng của cảnh chủ chốt trong phóng sự
Phóng sự được coi như một đoạn đường. Điểm xuất phát là chủ đề,
điểm tới là câu chuyện, phóng sự tiến triển từ cảnh chủ chốt này tới cảnh chủ
chốt khác. Đối với loại phóng sự thời sự thường thấy trên sóng Đài truyền
hình Việt Nam, thời lượng trung bình từ 1,5 – 3 phút, một hoặc hai cảnh chủ
chốt cũng đủ để tổ chức toàn bộ phóng sự, nhưng phải đặc biệt chú ý đến việc
chọn cảnh mở đầu và cảnh kết thúc. Theo ý kiến cá nhân tôi, cảnh chủ chốt
gồm có 3 chức năng:
3.1. Chức năng trụ cột
Chức năng trụ cột của cảnh chủ chốt được thể hiện rõ nét nhất trong
khâu dựng phim. Khi tiến hành lắp ghép các cảnh quay để xây dựng thành
phóng sự, người ta chọn những cảnh chủ chốt nối vào nhau sao cho tương
ứng với các ý nghĩa mà người ta muốn đem đến cho phóng sự.
Tiếp đó, người ta đẽo gọt, sắp xếp lại các cảnh chủ chốt đó sao cho tạo
thành một chuỗi hình ảnh logic, có tính nghệ thuật và tinh tế hơn.
Sau đó, người ta mới tô điểm cho bộ xương này bằng cách xây dựng
phần da thịt còn lại cho phóng sự, cân nhắc những tỷ lệ cân đối và điều chỉnh
lại sự đan xen giữa hình ảnh và âm thanh.
Có thể ví cảnh chủ chốt là bộ khung xương đa năng. Có thể sắp xếp tùy
theo ý đồ để tạo ra một hình dáng. Tuy nhiên, bất cứ lúc nào cũng có thể thay
đổi hình dáng ấy để sắp xếp lại thành một hình dáng khác đẹp hơn, độc đáo
hơn. Với phóng sự cũng vậy. Bất cứ lúc nào cũng có thể thay đổi vị trí các
5
cảnh chủ chốt để tìm ra cách xây dựng khả dĩ truyền đạt tốt nhất câu chuyện
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
đã chọn. Chỉ khi nào chọn xong thứ tự ấy người ta mới bắt tay vào dựng phim
hoàn chỉnh, tính toán độ dài của các đoạn nối và kĩ xảo.
3.2. Chức năng đóng khung chủ đề
Một thông tin gồm có hai phần không tách rời nhau: chủ đề (là điều
đang được đề cập) gắn liền với một câu chuyện (là điều nói về chủ đề). Muốn
giữa chủ đề và câu chuyện có một sự gắn bó mật thiết thì các cảnh chủ chốt
trong câu chuyện phải rõ ràng và có chung một hướng thống nhất là hướng về
chủ đề.
Trong việc xử lý phóng sự, cái khó là việc lựa chọn chứ không phải
việc tìm ra. Thật vậy, khi việc chế tạo phóng sự bắt đầu, nhà báo bị chìm
ngập trong một khối lớn thông tin mà anh ta có được, anh ta sẽ phải tổ chức,
phải xử lý thông tin. Quy tắc đầu tiên là phải từ bỏ những thông tin không cần
thiết, cho dù thông tin đó hay đến đâu, hình ảnh đó đẹp đến đâu, nhưng nếu
nó không thể hiện rõ nét chủ đề, không có cái hồn của chủ đề thì cũng đành
cắt bỏ.
Chỉ cần một cảnh chủ chốt đi chệch khỏi chủ đề thì phóng sự đó sẽ như
một đoàn tàu trong đó có một toa tàu bị trệch khỏi đường ray và làm ảnh
hưởng đến cả đoàn tàu. Dù ít dù nhiều, những gì lắng đọng lại trong người
xem sẽ có phần không nhất quán, từ đó chủ đề của phóng sự sẽ bị hiểu lệch
lạc và không đồng nhất.
Cảnh chủ chốt vừa là bộ xương giữ phóng sự đứng vững, vừa là chiếc
hộp gói gọn phóng sự thành một khối đầy đủ, toàn vẹn, vuông vắn.
3.3. Chức năng “vừa đủ” cho phóng sự
Có một nguyên nhân dễ dàng làm phóng sự thất bại mà khán giả biết
6
rất rõ trong khi nhà báo ít khi nhận thức rõ điều này, đó là “quá nhiều thông
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
tin sẽ bóp chết thông tin”. Khán giả truyền hình có thể tiếp nhận một số lượng
thông tin nhất định trong một khoảng thời gian nhất định, nếu nhà báo cung
cấp cho họ tin chính ngắn gọn và vừa đủ thì mọi việc tốt đẹp. Nhưng nếu
cũng trong khoảng thời gian đó, do không ý thức hoặc do tiếc thông tin nên
nhà báo lại bổ sung thêm vài thông tin phụ thì việc gì sẽ xảy ra? Khán giả
truyền hình không quan tâm, họ đã bão hòa sau một số thông tin chính. Các
thông tin phụ liệu có bị loại bỏ không? Có thể chúng còn gây tác dụng ngược
lại là làm rối loạn sự lĩnh hội của khán giả truyền hình.
Chính vì vậy, khi thực hiện phóng sự, nhà báo xác định các cảnh chủ
chốt và sẵn sàng loại bỏ không tiếc nuối thông tin thừa, xiết chặt tác phẩm thì
sẽ không thể xảy ra hiện tượng “thông tin bị bóp chết bởi thông tin”.
Cảnh chủ chốt còn có chức năng quan trọng là trả lời hết những câu hỏi
5W+1H đưa ra, bổ sung thêm những thông tin cần thiết mà không hề bị thừa
hay làm khán giả có cảm giác bội thực thông tin.
=> Cảnh chủ chốt có vai trò và chức năng rất quan trọng trong
phóng sự truyền hình, nó định hướng cho người làm phóng sự và mang
đến cho khán giả một phóng sự hay, đầy đủ thông tin.
4. Để có cảnh chủ chốt tốt
Mỗi sự kiện thời sự diễn ra đều có sự phát triển riêng theo hướng của
nó. Phải xác định cẩn thận và kĩ lưỡng những gì có thể đưa vào hình ảnh.
Ngay khi có ý tưởng, có đề tài, chúng ta cần hình ảnh hoá những ý
tưởng chính trong quá trình nghiên cứu, khảo sát câu chuyện (tin-bài) và lập
kế hoạch quay phim. Sự hình ảnh hóa đó tốt nhất nên bắt đầu từ dàn ý, gạch
7
ra các trường đoạn hay còn gọi là cảnh chủ chốt.
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
Trong khi lắng nghe để lấy thông tin bạn cũng phải thấy hình ảnh.
Trong vấn đề này, cái gì là trọng tâm? Những cảnh nào là cảnh chính? Máy
quay sẽ ghi hình cái gì? Hình ảnh nào sẽ minh hoạ cho vấn đề này, vấn đề
kia? Làm thế nào để minh hoạ thái độ của người tham gia cuộc vận động/nạn
nhân/linh mục?
Khi kết thúc khảo sát cũng là lúc bạn có ý tưởng vững chắc về những
hình ảnh mô tả câu chuyện của mình. Làm như vậy sẽ phát triển kỹ năng hình
ảnh hoá sự vật. Phải mất nhiều thời gian thực hành để ghép nội dung câu
chuyện với những hình ảnh như bạn thấy trong các rạp chiếu bóng ngay trong
đầu mình.
• Luôn hỏi chúng ta sẽ nhìn thấy/quay được cái gì?
• Hỏi xem nơi xảy ra câu chuyện trông nó như thế nào?
• Hỏi xem có âm thanh nào nổi bật không? (âm thanh gợi mở hình
ảnh!!)
• Hỏi về tâm trạng và không khí xung quanh.
• Hỏi xem người ta làm gì khi họ chờ đợi/xem/giúp đỡ.
• Yêu cầu người cung cấp tin "vẽ một bức tranh".
Có nhiều cách phát triển khả năng hình ảnh hoá của bạn.
Quan sát. Hãy quan sát kỹ những người xung quanh. Quan sát họ đọc
sách, hay nói chuyện hay đi mua bán. Hãy đặt mình vào vị trí một máy quay
phim. Hình dung mình là máy quay và quay những người đó. Hãy lấy khuôn
hình xung quanh từng hành động riêng lẻ. Hãy hình dung mỗi một khuôn
8
hình sẽ là một cảnh trong bộ phim truyện nhỏ.
Cảnh chủ chốt trong phóng sự truyền hình
Sau đó hãy tự hỏi khuôn hình nào là hình ảnh chủ chốt - cảnh chính
diễn tả hành động, tâm trạng hay nhân vật.
Bây giờ hãy nghĩ tới một hành động khác và hình dung ra một hình ảnh
tóm tắt hành động đó.
Hãy thử nghĩ ra những chi tiết, những cú quay cận cảnh. Hình ảnh nào
đặc trưng cho một người già? Hình toàn cảnh một cụ già đứng trên đường?
Hay cú quay cận bàn tay run run nắm cây gậy?
Một khi đã hình dung được những hình ảnh chính, ta phải sắp xếp các
trường đoạn cảnh - các hình ảnh chính được sắp xếp theo thứ tự nào sẽ lột tả
câu chuyện một cách hữu hiệu.
Hãy dùng kịch bản phân cảnh (storyboard) để phác hoạ những hình ảnh
chính. Hãy thử kể câu chuyện một cách đơn giản (ngủ dậy, làm bánh gatô)
chỉ bằng 6 hình ảnh trên kịch bản phân cảnh.
Tóm lại, hãy hỏi nhiều lần: "Cái gì sẽ xẩy ra? Tôi sẽ thấy cái gì? Chúng
ta sẽ ghì hình cái gì?"
Nên nhớ rằng luôn luôn xác định cảnh chủ chốt làm trọng tâm khi thực
hiện bất kì khâu nào của phóng sự.
9
*********
