Đ bài: Nét đc đáo trong ngh thu t vi t phóng s hi n đi c a Ngô T t T thề ộ ệ ậ ế ự ệ ạ ủ ấ ố ể
hi n qua "Ngh thu t băm th t gà"ệ ệ ậ ị
Bài làm
Là m t trong nh ng cây bút hi n th c phê phán có nhi u đóng góp cho n n văn h c Vi tộ ữ ệ ự ề ề ọ ệ
Nam tr c cách m ng tháng Tám, ng i ta bi t đn Ngô T t T không ch nh ng tácướ ạ ườ ế ế ấ ố ỉ ở ữ
ph m truy n ng n và ti u thuy t vi t v ng i nông dân và cu c s ng nông thôn mà cònẩ ệ ắ ể ế ế ề ườ ộ ố
c m ng phóng s ghi chép l i m t cách chân th c và đm ch t văn h c hi n th c điả ở ả ự ạ ộ ự ậ ấ ọ ệ ự ờ
s ng c a xã h i Vi t Nam phong ki n th i b y gi . Trong s đó, có th k đn phóng số ủ ộ ệ ế ờ ấ ờ ố ể ể ế ự
“Vi c làng” mà “Ngh thu t băm th t gà” là m t tác ph m tiêu bi u.ệ ệ ậ ị ộ ẩ ể
Theo các nhà nghiên c u, phóng s là m t th tài ký, nguyên thu c th báo chí, sau đóứ ự ộ ể ộ ể
đc các nhà văn s d ng nh m t th lo i văn h c. Đc tr ng c a phóng s là s k tượ ử ụ ư ộ ể ạ ọ ặ ư ủ ự ự ế
h p đm nét gi a tính phát hi n và tính t s , tính xác th c và tính đnh h ng, tính th iợ ậ ữ ệ ự ự ự ị ướ ờ
s nóng h i c a đ tài và tính sinh đng c a bút pháp ng i k chuy n. Đ vi t phóng sự ổ ủ ề ộ ủ ườ ể ệ ể ế ự
thành công, ng i vi t ph i bám sát vào cu c s ng phát hi n ra nh ng s vi c, nh ngườ ế ả ộ ố ệ ữ ự ệ ữ
v n đ gay c n có tính th i s , có ý nghĩa xã h i sâu s c, l t đi, l t l i v n đ khi n choấ ề ấ ờ ự ộ ắ ậ ậ ạ ấ ề ế
nó tr nên thuy t ph c đi v i đc gi . N u phóng s ch là m t d ng báo chí thu n túy,ở ế ụ ố ớ ộ ả ế ự ỉ ộ ạ ầ
tu i th c a nó th ng không cao. Nh ng thiên phóng s l n v t qua s sàng l c kh cổ ọ ủ ườ ữ ự ớ ượ ự ọ ắ
nghi t c a th i gian th ng là nh ng tác ph m có s k t h p hài hòa v i ch t văn h c.ệ ủ ờ ườ ữ ẩ ự ế ợ ớ ấ ọ
Ng i đc không ch th y đó các s ki n nh đc sao chép m t cách khô c ng mangườ ọ ỉ ấ ở ự ệ ư ượ ộ ứ
tính thông tin là chính mà còn b t g p đó đm tính ngh thu t và s c thái tr tình. Nóiắ ặ ở ậ ệ ậ ắ ữ
đn ngh thu t vi t phóng s c a m t tác gi nào đó cũng chính là vi c chúng ta đ c pế ệ ậ ế ự ủ ộ ả ệ ề ậ
đn nh ng đc tr ng này c a phóng s th hi n trong tác ph m c a tác gi đó cũng nhế ữ ặ ư ủ ự ể ệ ẩ ủ ả ư
nét riêng c a h trong vi c th hi n nh ng đc đi m y.ủ ọ ệ ể ệ ữ ặ ể ấ
So v i th gi i, ch y u là Âu M , phóng s Vi t Nam ra đi mu n. Ph i đn đuớ ế ớ ủ ế ỹ ự ở ệ ờ ộ ả ế ầ
nh ng năm 30 c a th k XX phóng s m i xu t hi n mà ng i m đu là Tam Lang v iữ ủ ế ỷ ự ớ ấ ệ ườ ở ầ ớ
phóng s “Tôi kéo xe”. Trong su t kho ng th i gian t đó đn năm 1945, Ngô T t T làự ố ả ờ ừ ế ấ ố
m t trong s ít nh ng ng i vi t thành công nh t v m ng phóng s . Tác ph m c a ông,ộ ố ữ ườ ế ấ ề ả ự ẩ ủ
tuy ch a đa chi u, phong phú và nhi u góc đ nh cây bút phóng s xu t s c Vũ Tr ngư ề ề ộ ư ự ấ ắ ọ
Ph ng nh ng cũng mang đm d u n c a ngh thu t vi t phóng s hi n đi, lo i hìnhụ ữ ậ ấ ấ ủ ệ ậ ế ự ệ ạ ạ
ngày càng có vai trò quan tr ng trong xã h i hi n đi. N m trong “Vi c làng”, “Nghọ ộ ệ ạ ằ ệ ệ
thu t băm th t gà” là m t bài phóng s ghi l i chân th c n n “xôi th t” nông thôn, ph iậ ị ộ ự ạ ự ạ ị ở ơ
bày nh ng h t c phong ki n b t r vào đi s ng đã tr nên đáng c i và đáng bu n nhữ ủ ụ ế ắ ễ ờ ố ở ườ ồ ư
th nào trong xã h i nông thôn tr c đây, th hi n trong bu i th c hi n l làng “ch aế ộ ướ ể ệ ổ ự ệ ệ ứ
hàng xóm” nhà Vân Lăng và ngh thu t chia c c a anh mõ làng tên M i. B ng ngòi bútở ệ ậ ỗ ủ ớ ằ
phát hi n và miêu t t m c a mình, Ngô T t T đã tái hi n l i t t c nh ng gì di n raệ ả ỉ ỉ ủ ấ ố ệ ạ ấ ả ữ ễ
nh m t th c phim quay c n c nh, sinh đng. Bu i “ch a hàng xóm” hôm y đc ghiư ộ ướ ậ ả ộ ổ ứ ấ ượ
l i theo đúng trình t th i gian và không gian. Vi c chu n b đc b t đu t lúc n a đêmạ ự ờ ệ ẩ ị ượ ắ ầ ừ ử
cho đn sáng s m thì đã đâu vào đy. Thành ph n tham d đc t ng thu t bao quátế ớ ấ ầ ự ượ ườ ậ
g m đông đ c già tr , l n bé, t các c tai to m t l n trong làng đn nh ng th ng “tíồ ủ ả ẻ ớ ừ ụ ặ ớ ế ữ ằ
nhau”, mà l i “toàn là đàn ông c ”. M i ch gi i thi u đn đó thôi nh ng ngòi bút c a Ngôạ ả ớ ỉ ớ ệ ế ư ủ
T t T đã ph n ánh đc hi n th c v m t xã h i ch tìm m i cách đ chia chác, bóc l tấ ố ả ượ ệ ự ề ộ ộ ỉ ọ ể ộ
con ng i, m t xã h i “”tr ng nam khinh n ” mà ng i ph n không h đc coi tr ng.ườ ộ ộ ọ ữ ườ ụ ữ ề ượ ọ
Nh ng s ki n đc tác gi t p trung nhi u bút l c đ miêu t h n c v n là “nghư ự ệ ượ ả ậ ề ự ể ả ơ ả ẫ ệ
thu t băm th t gà” c a anh mõ và ông ghi chép l i t t c m t cách t ng t n. “M t ng iậ ị ủ ạ ấ ả ộ ườ ậ ộ ườ
v a lù lù b ng mâm xôi gà lên th m và đt vào chi c ph n gi a. R i m t ng i khác đừ ư ề ặ ế ả ữ ồ ộ ườ ể
luôn lên đó hai chai r u l n. Con gà cũng không nh l m, c ch ng m t ng i ăn cượ ớ ỏ ắ ướ ừ ộ ườ ố
m i h t, c xôi v a kín-cái lòng mâm đng, nó ph i đ b n đu g o!”. Tác gi đã đa raớ ế ỗ ừ ồ ả ộ ố ấ ạ ả ư
nh ng s li u xác th c v mâm c : gà nh , xôi ít đ đi l p v i nh ng yêu c u v vi cữ ố ệ ự ề ỗ ỏ ể ố ậ ớ ữ ầ ề ệ
là su t c và thành qu c a anh mõ sau đó. Đi u thú v là tác gi đang miêu t t t cấ ỗ ả ủ ề ị ả ả ấ ả
nh ng đi u đó v i m t s tò mò cao đ. B n thân ông cũng không h bi t và không hữ ề ớ ộ ự ộ ả ề ế ề
t ng t ng đc làm th nào đ m t con gà và c xôi nh ch ng y có th chia thànhưở ượ ượ ế ể ộ ỗ ỏ ừ ấ ể
hai m i ba c v i c th y là tám m i ba su t. Và dõi theo c p m t c a tác gi , ng iươ ỗ ớ ả ả ươ ấ ặ ắ ủ ả ườ
đc cũng tò mò mu n bi t di n bi n. M t s vi c bình th ng b ng tr thành tình hu ngọ ố ế ễ ế ộ ự ệ ườ ỗ ở ố
t o s th c m c và ch đi. L i V n phóng s đan xen t và k , v i nh ng m ng điạ ự ắ ắ ờ ợ ờ ấ ự ả ể ớ ữ ả ố
tho i ng n phù h p v i th lo i ti u thuy t nh ng l i có giá tr truy n t i thông tin l n đãạ ắ ợ ớ ể ạ ể ế ư ạ ị ề ả ớ
d ng lên s ng đng không khí chu n b cho đám “ch a hàng xóm’ v i nh ng s c tháiự ố ộ ẩ ị ứ ớ ữ ắ
riêng bi t c a n p sinh ho t làng quê.ệ ủ ế ạ
M t trong nh ng đc tr ng c a ngh thu t vi t phóng s là vi c bám sát vào đi s ng,ộ ữ ặ ư ủ ệ ậ ế ự ệ ờ ố
l t đi l t l i v n đ đ nó tr nên thuy t ph c đi v i ng i đc. Ngô T t T đã r tậ ậ ạ ấ ề ể ở ế ụ ố ớ ườ ọ ấ ố ấ
thành công đi m này khi ông miêu t t m và chi ti t cách làm c - ngh thu t băm th tở ể ả ỉ ỉ ế ỗ ệ ậ ị
gà c a anh mõ. Cũng gi ng nh tr c đó, công vi c l i ti p t c đc miêu t c th ủ ố ư ướ ệ ạ ế ụ ượ ả ụ ể ở
nhi u công đo n: b ng bát đĩa, đi th t, mài dao, bày đĩa la li t, chia xôi, thái lòng, ch tề ạ ư ổ ớ ệ ặ
s , ch t phao câu. Th pháp tâm lí và cách miêu t c n c nh, miêu t m t cách t m khi nỏ ặ ủ ả ậ ả ả ộ ỉ ỉ ế
cho ng i đc nh b cu n vào c nh chia c , ph i chăm chú dõi theo t ng hành đng,ườ ọ ư ị ố ả ỗ ả ừ ộ
t ng l n đa dao lên xu ng c a anh mõ. C nh pha s và phao câu đc miêu t ch m v iừ ầ ư ố ủ ả ỏ ượ ả ậ ớ
nh ng đng tác thành th c, và ngay sau đó là ti t t u nhanh đu đn và cũng h t s cữ ộ ụ ế ấ ề ặ ế ứ
thành th c khi băm mình gà ra làm 92 m nh, đc c m nh n c b ng th giác, thính giácụ ả ượ ả ậ ả ằ ị
k t h p v i miêu t , bình, ngôn ng t o hình, t o nh c mang l i cho ng i đc c m giácế ợ ớ ả ữ ạ ạ ạ ạ ườ ọ ả
chân th c nh đang đc t n m t ch ng ki n. Qu th c, n u xét góc đ ngh thu tự ư ượ ậ ắ ứ ế ả ự ế ở ộ ệ ậ
hay nói nh Ngô T t T , xem vi c băm th t gà là m t ngh thu t thì ng i băm th t gàư ấ ố ệ ị ộ ệ ậ ườ ị
đúng là m t ngh sĩ. Coi nh v y b i c làng, ngoài anh có cái “ngh gia truy n” đó ra cóộ ệ ư ậ ở ả ề ề
th băm (ch không ph i là ch t) con gà m t cách thành th o: “M t tay gi th i th t gà,ể ứ ả ặ ộ ạ ộ ữ ỏ ị
m t tay c m con dao phay, h n băm lia l a nh không chú ý gì h t. Nh ng mà hình nh tayộ ầ ắ ị ư ế ư ư
h n đã có c s n, cho nên con dao c a h n gi lên, không nhát nào cao, không nhát nàoắ ỡ ẵ ủ ắ ơ
th p. M i nhát nh m t, có khi ch lên kh i m t th t đ kho ng m t gang, và cách cáiấ ườ ư ộ ỉ ỏ ặ ớ ộ ả ộ
ngón tay h n đ vài ba phân. Ti ng dao công c c đng vào m t th t, nh p nhàng nhắ ộ ế ố ụ ặ ớ ị ư
ti ng mõ c a ph ng chèo, không lúc nào mau, cũng không có lúc nào th a. M i ti ng c cế ủ ườ ư ỗ ế ố
là m t mi ng th t gà băng ra”, và nh ng mi ng th t gà l i có th đu nhau và đp đnộ ế ị ữ ế ị ạ ể ề ẹ ế
đc nh v y. “Mi ng nào cũng nh mi ng y, đt su t t x ng đn da, không cònượ ư ậ ế ư ế ấ ứ ố ừ ươ ế
dính nhau m y may. Trông nh ng mi ng th t gà c a h n b c ra góc mâm, m i đp làmả ữ ế ị ủ ắ ố ớ ẹ
sao! Không gi p, không nát, không bong da, nó gi ng nh t p cánh con b m b m. N uậ ố ư ậ ươ ướ ế
đ tr c môi mà th i, có th bay đc m i th c”. Cái đc đáo c a phóng s đc thể ướ ổ ể ượ ườ ướ ộ ủ ự ượ ể
hi n r t nhi u trong đo n miêu t đó, nó ch ng t cho ngòi bút miêu t khách quan c aệ ấ ề ạ ả ứ ỏ ả ủ
Ngô T t T , đi u ki n quan tr ng và c n thi t c a th lo i phóng s . Đ ng i đc cóấ ố ề ệ ọ ầ ế ủ ể ạ ự ể ườ ọ
nh ng phút giây say mê, tho i mái bay b ng bên bàn tay kheo léo c a anh mõ nh ng v hữ ả ổ ủ ư ẫ
không lúc nào lãng quên ý nghĩa phê phán nh ng t n n, h t c c a xã h i phong ki nữ ệ ạ ủ ụ ủ ộ ế
Vi t Nam th i b y gi , đó chính là tài năng ngh thu t c a Ngô T t T .ệ ờ ấ ờ ệ ậ ủ ấ ố
Nh đã nói trên, m t phóng s l n v t qua s sàng l c c a th i gian th ng là tácư ở ộ ự ớ ượ ự ọ ủ ờ ườ
ph m mà ch t phóng s hài hòa v i văn h c. Phóng s c a Vũ Tr ng Ph ng cu n hút b iẩ ấ ự ớ ọ ự ủ ọ ụ ố ở
ông vi t v các v n đ qu c n n d i hình th c c a nh ng câu chuy n k , ghi chép l iế ề ấ ề ố ạ ướ ứ ủ ữ ệ ể ạ
đc, có nhân v t, cu c đi, s ph n c th và ngôn ng phóng s đm ch t văn h c.ượ ậ ộ ờ ố ậ ụ ể ữ ự ậ ấ ọ
Ngh thu t phãng s trong “Ngh thu t băm th t gà” c a Ngô T t T cũng v y. Phóng sệ ậ ự ệ ậ ị ủ ấ ố ậ ự
c a ông không hi m nh ng đo n miêu t đm ch t ngh thu t. Đó là c nh “Ngoài sânủ ế ữ ạ ả ậ ấ ệ ậ ả
tr i t i nh m c và m a sùi s t, n c m a r rích gi i xu ng đu th m, nh thêm vờ ố ư ự ư ụ ướ ư ả ộ ố ầ ề ư ẻ
ch a chan cho m i tình c u bi t.” trong cái đêm chu n b di n ra bu i “ch a hàng xóm’ứ ố ử ệ ẩ ị ễ ổ ứ
c a nhà Vân Lăng; đc bi t là đo n miêu t c nh anh M i pha th t nh m t ng i ngh sĩủ ặ ệ ạ ả ả ớ ị ư ộ ườ ệ
th c s ... K t h p v i nh ng chi ti t mang đm tính hi n th c, chúng làm cho ngòi bútự ự ế ợ ớ ữ ế ậ ệ ư
phóng s tr nên sinh đng và đy tính h p d n. Ngh thu t đó khi n cho bài phóng sự ở ộ ầ ấ ẫ ệ ậ ế ự
không tr thành m t bài miêu t , li t kê thông th ng mà tr thành m t tác ph m phóngở ộ ả ệ ườ ở ộ ẩ
s - ngh thu t đy h p d n.ự ệ ậ ầ ấ ẫ
T m t m ng đ tài v “Ngh thu t băm th t gà”n m trong chùm phóng s “Vi c làng”,ừ ộ ả ề ề ệ ậ ị ằ ự ệ
Ngô T t T đã không ng n ng i ph i bày hi n th c nh c nhôi c a xã h i phong ki nấ ố ầ ạ ơ ệ ự ứ ủ ộ ế
Vi t Nam tr c cách m ng tháng Tám, m t xã h i còn ch a đng đy nh ng b t công,ệ ướ ạ ộ ộ ứ ự ầ ữ ấ
h t c l c h u, nh ng n n xôi th t làm h th p nhân cách và đo đc con ng i khi n hủ ụ ạ ậ ữ ạ ị ạ ấ ạ ứ ườ ế ọ
tr nên t m th ng và th t đáng phê phán. Phóng s đc vi t lên b ng tài năng nghở ầ ườ ậ ự ượ ế ằ ệ
thu t trong vi c miêu t , bình giá, đa ra ý ki n mang tính khách quan khi n cho nó v tậ ệ ả ư ế ế ượ
lên nh ng phóng s đn thu n, thông th ng khác, có ý nghĩa và giá tr l n trong n n báoữ ự ơ ầ ườ ị ớ ề
chí cũng nh văn h c Vi t Nam trong quá kh , hi n t i và s là c t ng lai n a.ư ọ ệ ứ ệ ạ ẽ ả ươ ữ