CHẤT VÀ SỰ BIỂU HIỆN CỦA CHẤT TRONG
ĐỒ HỌA
Trong nghệ thuật đồ họa chất là một đặc trưng của ngôn ngữ tạo hình và là yếu tố
chủ đạo trong cảm hứng sáng tác của người họa sỹ. Khi sáng tác mỗi họa sỹ có một
cách thể hiện riêng khi thì chú trọng yếu tố này, lúc thì thiên về yếu tố kia để biểu
lộ, tư tưởng, tình cảm của mình. Điều đó dẫn đến sự khác nhau đặc trưng về cách
nhìn nhận và cảm giác trước sự vật và hiện tượng, làm nảy sinh những tư tưởng và
phong cách riêng trong quá trình sáng tác, đem lại sự phong phú cho mỗi tác phẩm
và là khơi nguồn của nhiều trường phái khác nhau trong việc hình thành tác phẩm.
Những yếu tố này tổ chức lại theo một kết cấu nào đó tạo nên một không gian đồ
họa và biểu hiện thông qua ba hiệu quả: tả chất, diễn chất và tạo chất.
Trong khuôn khổ bài viết này tác giả đề cập tới vấn đề Chất và sự biểu hiện của
Chất trong nghệ thuật đồ họa, tức là bao gồm cả Chất của chất liệu, là cái tạo nên
vật thể hay chính là những thuộc tính cơ bản của sự vật, cái làm cho sự vật này
khác với sự vật kia (material) và chất cảm hay là sự cảm nhận về Chất của chất liệu
(matière) một yếu tố không thể thiếu trong sáng tác và cảm thụ nghệ thuật.
Chất trong không gian
Thông thường mọi thứ vật chất trong không gian đều có một hình thù nhất định và
thông qua hình thù và màu sắc đó, ta có thể biết được nó thuộc thể chất gì. Chất rắn
hay chất lỏng, chất thô hay chất mịn. Quá trình tự thân của sự vật luôn biểu hiện ra
vẻ bên ngoài như yếu tố nhận biết nhất định. Mỗi chất đó được chúng ta cảm nhận
thông qua thị giác, sự tinh tế của thị giác có thể phát hiện rất nhiều trạng thái vật
chất khác nhau, nó đưa cho ta những thông tin chính xác về các loại chất của sự
vật, đặc điểm bề mặt, các trạng thái của nó, cũng như phân biệt vật này với vật
khác. Không những thế ta còn biết về trọng lượng, mùi vị hay hương sắc của sự vật
đó. Đó là thứ cảm giác đã được di truyền và tích tụ từ bao đời nên ta dễ dàng cảm
nhận được mọi thứ trong thiên nhiên cả về màu sắc và hình dạng, ngay khi không
có sự vật trước mắt ta cũng có thể hình dung ra được.
Chất trong nghệ thuật đồ họa
Chất trong tranh nói chung và trong nghệ thuật đồ họa nói riêng cũng xuất phát từ
chất của không gian tạo sự hấp dẫn, quyến rũ người họa sỹ, thôi thúc họ phải cầm
bút tái tạo lại những thứ chất đó lên mặt tranh bằng tất cả cảm xúc và sự hiểu biết
miễn sao cho người xem một cảm giác như thật về chất trong thiên nhiên. Nếu chất
trong thiên nhiên là thể chất, chất loại thì chất trong nghệ thuật đồ họa lại khác,
cũng lấy cảm hứng từ thiên nhiên tái tạo lại các dạng vật chất ấy nhưng bằng chính
sự uyển chuyển của ngôn ngữ đồ họa đó là chấm, nét, mảng. Nếu như hội họa là
nghệ thuật tạo hình trên bề mặt hai chiều một cách trực tiếp và mang tính độc bản
thì đồ họa là nghệ thuật tạo hình trên bề mặt hai chiều một cách gián tiếp thông qua
kỹ thuật in và mang tính nhân bản. Do vậy chất trong nghệ thuật đồ họa có phần
không phong phú bằng hội họa và không có sự va đập trực tiếp về mặt thị giác như
trong nghệ thuật hội họa song nó cũng đủ tạo nên những hiệu quả chất cảm vô
cùng phong phú khiến người xem không khỏi hứng thú đến ngưỡng mộ khả năng
tuyệt vời ấy được tạo nên bởi bàn tay, khối óc, tình cảm người nghệ sỹ. Hiệu quả
ấy không có gì khác là sự tái hiện chất bằng sự kết hợp các tương quan màu sắc,
sáng tối, đậm nhạt mà cụ thể trong đồ họa là tương quan mật độ của chấm, nét và
không phải hình thể là cái hấp dẫn, mà chính là mật độ của chấm và nét tạo ra hình
thể mới là sức hấp dẫn của hình thể.
Trong không gian, dưới tác dụng của ánh sáng, các vật thể hầu như đều có màu.
Màu sắc của chúng hết sức phong phú nên khi dùng màu để tả chất, ta dễ dàng đạt
được một hiệu quả như thực. Thậm chí các chất của màu sắc còn có khả năng đánh
lừa con mắt người xem. Nhưng đối với nghệ thuật đồ họa mà ngôn ngữ chính của
nó là đường nét thì điều đó không hẳn là như vậy. Trong nghệ thuật tranh khắc
thường chỉ có hai màu đen và trắng, còn các độ trung gian được quyết định bởi
chính mật độ của nét, nếu có dùng màu cũng dùng rất hạn chế. Cho nên khi dùng
đường nét để diễn tả chất, họa sỹ luôn chú ý đến tính chất và cấu trúc của vật thể,
tìm những đặc điểm chung nhất, điển hình nhất của chúng hoặc sử dụng phương
pháp tả chất khác có hiệu quả cao tức là đặt chất nọ cạnh chất kia, nếu hai chất có
cấu trúc và tính chất đối lập chúng sẽ tôn nhau lên.
Tả chất được sử dụng với cả đối tượng hữu hình và cả đối tượng vô hình. Ví như
khi ta nhìn thấy sự vật là gỗ hay là vải trong tác phẩm đây chính là sự tả chất và
thủ pháp tả như thế nào tùy thuộc vào mỗi người. [RTF bookmark end:
]_Toc60597364Việc tả chất hoàn toàn dựa trên sự tương phản của nét. Những nét
ngang bằng, sổ thẳng, những nét cong, thanh mảnh nếu đặt nó trong sự vận động
khác nhau và thay đổi chiều hướng sẽ cho cảm giác về sự tương phản của chất.