Chỉ số Z: Công Cụ Phát Hiện Nguy Cơ Phá Sản và Xếp Hạng Định Mức Tín Dụng (bài 1)

Chỉ số Z: Công Cụ Phát Hiện Nguy Cơ Phá Sản và Xếp Hạng

Định Mức Tín Dụng (bài 1)

Phá sản được xem như dấn chấm hết đối với một doanh nghiệp. Làm thế nào để

phát hiện sớm các dấu hiệu báo trước nguy cơ phá sản để có biện pháp kịp thời.

Bài viết này giới thiệu một trong những công cụ phổ biến nhất để phát hiện nguy

cơ phá sản. Đó là chỉ số Z. Hãy tự tính chỉ số Z để phòng bệnh cho doanh nghiệp.

( Đối với nhà đầu tư: để chọn công ty không bị nguy cơ phá sản)

Chỉ số Z (Z score) – công cụ phát hiện nguy cơ phá sản:

Việc tìm ra một công cụ để phát hiện dấu hiệu báo trước sự phá sản luôn là một

trong những mối quan tâm hang đầu của các nhà nghiên cứu về tài chánh doanh

nghiệp. Có nhiều công cụ đã được phát triển để làm việc này. Trong đó, chỉ số Z là

công cụ được cả hai giới học thuật và thực hành, công nhận và sử dụng rộng rãi

nhất trên thế giới. Chỉ số này được phát minh bởi Giáo Sư Edward I. Altman,

trường kinh doanh Leonard N. Stern, thuộc trường Đại Học New York, dựa vào

việc nghiên cứu khá công phu trên số luợng nhiều công ty khác nhau tại Mỹ. Mặc

dù chỉ số Z này được phát minh tại Mỹ, nhưng hầu hết các nuớc, vẫn có thể sử

dụng với độ tin cậy khá cao.

Chỉ số Z bao gồm 5 chỉ số X1, X2, X3, X4, X5:

X1 = Tỷ số Vốn Lưu Động trên Tổng Tài Sản (Working Capitals/Total

Assets).

X2 = Tỷ số Lợi Nhuận Giữ Lại trên Tổng Tài Sản (Retain Earnings/Total

Assets)

X3 = Tỷ Số Lợi Nhuận Trước Lãi Vay và Thuế trên Tổng Tài sản (EBIT/Total

Assets)

X4 = Giá Trị Thị Trường của Vốn Chủ Sỡ Hữu trên Giá trị sổ sách của Tổng

Nợ (Market Value of Total Equity / Book values of total Liabilities)

X5= Tỷ số Doanh Số trên Tổng Tài Sản (Sales/Total Assets)

Từ một chỉ số Z ban đầu, Giáo Sư Edward I. Altman đã phát triển ra Z’ và Z’’ để

có thể áp dụng theo từng loại hình và ngành của doanh nghiệp, như sau:

Đối với doanh nghiệp đã cổ phần hoá, ngành sản suất:

Z = 1.2x1 + 1.4x2 + 3.3x3 + 0.64x4 + 0.999x5

 Nếu Z > 2.99 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy

cơ phá sản

 Nếu 1.8 < Z < 2.99 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo, có thể có

nguy cơ phá sản

 Nếu Z <1.8: Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ

phá sản cao.

Đối với doanh nghiệp chưa cổ phần hoá, ngành sản suất:

Z’ = 0.717X1 + 0.847X2 + 3.107X3 + 0.42X4 + 0.998X5

 Nếu Z’ > 2.9: Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn, chưa có nguy

cơ phá sản

 Nếu 1.23 < Z’ < 2.9: Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo, có thể có

nguy cơ phá sản

 Nếu Z’ <1.23: Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ

phá sản cao.

Đối với các doanh nghiệp khác:

Chỉ số Z’’ dưới đây có thể được dùng cho hầu hết các ngành, các loại hình doanh

nghiệp. Vì sự khác nhau khá lớn của X5 giữa các ngành, nên X5 đã được đưa ra.

Công thức tính chỉ số Z’’ được điều chỉnh như sau

Z’’ = 6.56x1 + 3.26x2 + 6.72x3 + 1.05x4

 Nếu Z’’ > 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng an toàn, chưa có

nguy cơ phá sản

 Nếu 1.2 < Z’’ < 2.6 Doanh nghiệp nằm trong vùng cảnh báo, có thể có

nguy cơ phá sản

 Nếu Z <1.1 Doanh nghiệp nằm trong vùng nguy hiểm, nguy cơ

phá sản cao.

Tăng chỉ số Z để giảm thiểu khả năng phá sản:

Để tăng chỉ số Z chúng ta cần tăng từng tử số và giảm mẫu số của từng chỉ số X

bên trên. Quan sát 5 chỉ số X,

chúng ta có thể nhận thấy Tổng

Tài Sản là mẫu số của 4 chỉ số

X1, X2, X3, X5. Do đó nếu

doanh nghiệp có thể giảm được

tổng tài sản mà vẫn giữ vững

quy mô, hiệu quả hoạt động thì

chắc chắn chỉ số Z sẽ tăng lên

rõ rệt. Vì thế doanh nghiệp cần phải rà soát thật kỹ để tìm ra những tài sản không

hoạt động, tức là những tài sản không góp phần trực tiếp hay gián tiếp tạo ra doanh

số. Bán chúng đi, doanh nghiệp sẽ giảm được các mẫu số của 4 chỉ số X nói trên,

và đồng thời tăng được tử số của một số chỉ số. Đối với những tài sản không có nợ

hay nợ ít, khi bán đi doanh nghiệp sẽ nhận được thêm tiền mặt, khi đó Vốn lưu

động – tử số của X1 sẽ tăng lên. Bên cạnh đó chi phí khấu hao cũng sẽ giảm

xuống, dẫn đến tỷ suất lợi nhuận tăng, tức là tử số của X2, và X3 sẽ tăng theo.

Trong trường hợp tài sản đang bị nợ, khi bán chúng đi, vốn lưu động có thể sẽ

không tăng lên liền lúc đó, nhưng tổng nợ - mẫu số X4 - sẽ giảm xuống, chi

phí lãi suất, và khấu haocũng giảm theo. Tỷ lệ lợi nhuận vì thế sẽ tăng lên, tử số

của X2, X3 sẽ tăng lên. Và nếu quản lý tốt, chúng ta sẽ có thêmtiền mặt. Tức là

vốn lưu động sẽ tăng lên theo. Tử số X1 cũng sẽ tăng lên theo sau đó.

Rõ ràng việc bán đi những tài sản không hoạt động sẽ tạo ra ảnh hưởng rất tốt đến

sự tăng trưởng của các chỉ số X. Dĩ nhiên, không phải tài sản nào bán đi cũng có

thể đưa chỉ số Z lên. Có những tài sản khi bán đi, sẽ làm ảnh hưởng lớn đến doanh

số - tử số của chỉ số X5, và ảnh hưởng gián tiếp đến đến các tử số của X2, X3. Khi

đó lợi bất cập hại. Do đó doanh nghiệp rất phải cẩn thận trong việc phân loại tài

sản. Không phải cứ bị nguy hiểm là lo bán tài sản.

Để tăng tử số X2, X3 công ty cần phải tạo nhiều lợi nhuận hơn qua hoạt động kinh

doanh chính của mình, hay đôi khi là từ những “phi vụ” kinh doanh không

thường xuyên. Làm sao bán được nhiều hàng/dịch vụ , với giá chấp nhận được,

quay vòng vốn nhanh…đó là những việc làm có tính sống còn mà công ty phải

thực hiện.

Để tăng X3 - Lợi Nhuận giữ lại, doanh nghiệp cần phải để ý đến mức chia cổ

tức cho nhà đầu tư. Cổ tức chia ít đi thì Lợi Nhuận giữ lại sẽ tăng lên. Tuy vậy,

doanh nghiệp không thể giảm cổ tức đến mức quá thấp vì khi đó nhà đầu tư sẽ

phản ứng, dẫn đến giá cổ phiếu thấp, tất sẽ làm làm giảm tử số của X4 và vì thế

tăng chỉ số Z.

Để làm tăng doanh số - tử số của X5, doanh nghiệp cần phải có tăng cường năng

lực hoạt động kinh doanh của mình. Một điều cần phải quan tâm là doanh nghiệp

phải cân bằng giữa chi phí của việc tăng doanh số và biên độ tăng của doanh số.

Nếu chi phí tăng quá cao, thì tử số X1, X2, X3 sẽ giảm, khi đó việc tăng tử số X5

sẽ là vô nghĩa vì không đủ sức bù đắp cho sự giảm của các chỉ số X1, X2, X3.

Cuối cùng, để tăng X4, chúng ta phải tăng giá trị thị trường của vốn chủ sỡ hữu,

bằng cách tăng thị giá cổ phiếu, đối với công ty đại chúng, hoặc tăng giá trị tài sản

ròng, đối với công ty dạng khác. Tuy nhiên đây không phải là công việc dễ thực

hiện. Có một các đơn giản hơn là giảm

bớt nợ. Doanh nghiệp có thể dùng tiền

mặt để trả nợ, nhưng cần thận trọng nếu

lựa chọn giải pháp này, vì khi đó vốn lưu

động sẽ bị giảm, có thể ảnh hưởng gián

tiếp đến doanh số và lợi nhuận. Một giải

pháp tốt hơn và thường được lựa chọn là

bán bớt những tài sản không hoạt động

như đã trình bày ở trên.

Tóm lại, để tăng chỉ số Z lên, tùy theo tình huống, chúng ta sẽ ra quyết định thực

hiện một hay nhiều giải pháp trên. Tuy vậy, bất cứ giải pháp nào cũng sẽ dẫn đến

tình trạng khó khăn, doanh nghiệp phải “thắt lưng buột bụng” trong một thời gian.

Vì thế phòng bệnh bao giờ cũng tốt hơn chữ bệnh. Hãy luôn để mắt đến chỉ số Z

và hành động ngay để tăng chỉ số này khi nó bắt đầu “mấp mé” khu vực cảnh báo.

Bài sau chúng ta sẽ bàn về cách sử dụng chỉ số Z để tự ước lượng định mức tín

dụng của doanh nghiệp, vốn rất quan trọng trong việc phát hành trái phiếu để

mượn nợ.