Chữa bệnh với bí đao
Bí đao (BĐ) là một loại
thức ăn được y văn
kim cổ ca tụng nhiều
về công năng lợi tiểu
tiêu thũng, tháo nước
trong toàn thân do giải
quyết được “bí đái”.
Nhưng còn chữa
được rất nhiều bệnh
khác từ đơn giản đến
phức tạp, nhất là vào mùa hè.
Bí đao trong đông y
BĐ có ưu điểm dễ bảo quản, có thể để dành cho cả
thời gian dài trái vụ. Nghĩa là lúc nào ta cũng có BĐ
để phục vụ cho phòng chữa bệnh ở cộng đồng. BĐ
luôn có các dạng túi, thái lát phơi khô, hay tán thành
bột và còn chế thành nước (đông qua thủy).
BĐ có thể cung cấp cho ta thức ăn ngon, mát bổ dưới
dạng khô (sào thịt), dạng lỏng nước (luộc, nấu canh
tôm). Chúng đều có tác dụng cải thiện sức khỏe ngày
hè cho mọi lứa tuổi. Các bộ phận của cây BĐ đều
được dùng làm món ăn và thuốc: quả (gồm cuống,
vỏ, thịt, hột), thân, lá, hoa…
BĐ còn có tên bí xanh (vỏ màu xanh có hoặc không
có phấn). Vùng Nghệ Tĩnh gọi BĐ là quả bim. Tên
Hán là đông qua. Tên khoa học của BĐ là Benincasa
cerifera Savi. Họ bầu bí Cucurbitaceae.
Trong sách cổ, BĐ còn có nhiều tên khác: bạch qua
(dưa trắng), thủy chi (Thần nông bản thảo), địa chi
(quảng nhã…). Về tính năng, công dụng tập hợp từ
nhiều sách cổ cho thấy: đông qua vị ngọt, tính hàn,
vào các kinh phế, vị, bàng quang, tiểu tràng, không có
độc tính. Có tác dụng rõ rệt kiện tỳ, ích khí, tiêu thủy.
Ăn bí xanh lâu dài có thể tiêu trừ nước thừa trong cơ
thể, giảm cân chống mập phì. BĐ thích hợp cho
người bị khí hư, tỳ yếu, béo bệu, phù thũng cục bộ
hoặc toàn thân. Bí xanh đã được ghi trong những
phương thuốc bí truyền làm đẹp của mỹ nhân, cung
phi. Trong Trung dược học bản thảo nói rõ thêm tính
khử thấp, trừ nhiệt (hạ sốt cao), Hải Thượng Lãn Ông
viết trong Y tông tâm lĩnh: BĐ giải khát, thanh tâm hư
nhiệt phiền, tiêu úng thũng trướng và lợi thủy…
Thành phần hóa học:100g bí đao có 0,4g protein,
2,4g đường bột, 19mg canxi, 12mg photpho, 0,3mg
sắt, 0,01mg caroten, 0,01mg vitamin B1, 0,02mg B2,
0,3mg PP, 16mg C. Do lượng natri trong bí đao rất
thấp nên dùng tốt cho trường hợp xơ cứng mạch
máu, huyết áp cao, bệnh thận phù thũng…
Một số cách dùng
Phòng chữa bệnh mùa hè:
Nắng nóng, nồm ẩm gây nhiều mỏi mệt, uể oải, thân
thể nặng nề, đau đầu, tiểu vàng, ăn không tiêu các
loại ôn bệnh. Có thể bị trúng thử (cảm nắng, cảm
thử).
Đơn giản, hiệu quả là chỉ có BĐ với cà chua, vài lát
gừng giã dập.
Dùng canh bí đao chỉ có bí hoặc với riêu cua, tôm
nõn khô… Nước luộc gà nấu canh bí… (Sách nội trợ
có nhiều công thức).
Canh mùa hè chống nóng nực, háo khát phòng cảm
cúm dịch (viêm não, sốt xuất huyết…). BĐ chỉ cạo sơ
qua vỏ, thái miếng 500g, nấm rơm tươi 50g, đậu
xanh, thịt lợn nạc, gia vị.
Có thể phối hợp thêm cho trường hợp cần tác dụng
mạnh hơn. Cho thêm ý dĩ, bạch biển đậu, lá sen thái
chỉ…
Ở Trung Quốc, nhiều nơi có tập quán vào những
ngày hè oi bức mọi người đều uống nước nấu bí đao.
Đông qua thủy (nước BĐ) chữa sốt cao. Dùng khạp
to, bí đao cắt thành miếng nhỏ cho đầy khạp, không
cho nước hoặc rất ít. Đậy kín rồi trát xi-măng cho kín,
hạ thổ thì tốt hơn. Sau một thời gian khoảng 1-20
năm BĐ biến thành nước. Khi dùng không cần đun
nấu lại. Để càng lâu càng tốt.
Bệnh tiết niệu sinh dục:
Tiểu không thông, tiểu đục do thấp nhiệt bàng quang:
nấu bí cả vỏ xanh. Uống nước ăn cái.
Phù toàn thân: BĐ, hành củ nấu với cá chép.
Phù khi có thai: BĐ và đậu đỏ lượng bằng nhau
(khoảng 40g) nấu canh ăn (không cho muối).
Bạch đới: hạt BĐ lâu năm rang nghiền bột uống 15g