CHUẨN MỰC KIỂM TOÁN VIỆT NAM SỐ 200 (23 tr)

Chia sẻ: Dinh Sinh Huan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

1.508
lượt xem 455
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chuẩn mực kiểm toán này quy định và hướng dẫn trách nhiệm của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán khi thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam. Chuẩn mực kiểm toán này quy định mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán và hướng dẫn nội dung, phạm vi của một cuộc kiểm toán được thiết kế để kiểm toán viên đạt được các mục tiêu đó. Chuẩn mực này cũng quy định và hướng dẫn phạm vi áp dụng, kết cấu của các chuẩn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CHUẨN MỰC KIỂM TOÁN VIỆT NAM SỐ 200 (23 tr)

CHUẨN MỰC KIỂM TOÁN VIỆT NAM SỐ 200 MỤC TIÊU TỔNG THỂ CỦA KIỂM TOÁN VIÊN VÀ CÔNG TY KIỂM TOÁN KHI THỰC HIỆN KIỂM TOÁN THEO CHUẨN MỰC KIỂM TOÁN VIỆT NAM I/ QUY ĐỊNH CHUNG Phạm vi áp dụng 01. Chuẩn mực kiểm toán này quy định và hướng dẫn trách nhiệm của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán khi thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam. Chuẩn mực kiểm toán này quy định mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán và hướng dẫn nội dung, phạm vi của một cuộc kiểm toán được thiết kế để kiểm toán viên đạt được các mục tiêu đó. Chuẩn mực này cũng quy định và hướng dẫn phạm vi áp dụng, kết cấu của các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, bao gồm các yêu cầu về trách nhiệm của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán trong mọi cuộc kiểm toán, kể cả trách nhiệm phải tuân thủ chuẩn mực kiểm toán Việt Nam. Trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, “kiểm toán viên” được hiểu là “kiểm toán viên độc lập” hoặc “kiểm toán viên hành nghề”. 02. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được áp dụng khi kiểm toán viên thực hiện cuộc kiểm toán báo cáo tài chính và cũng được áp dụng trong trường hợp kiểm toán thông tin tài chính khác trong quá khứ. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam không quy định và hướng dẫn trách nhiệm của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán đối với các vấn đề liên quan đã quy định trong pháp luật và các quy định khác, ví dụ chào bán chứng khoán ra công chúng. Những trách nhiệm quy định trong văn bản pháp luật có thể khác với quy định và hướng dẫn trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, mặc dù những quy định và hướng dẫn trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam là cần thiết nhưng kiểm toán viên phải có trách nhiệm trước hết là tuân thủ pháp luật và các quy định có liên quan. Kiểm toán báo cáo tài chính 03. Mục đích của kiểm toán là làm tăng độ tin cậy của người đọc đối với báo cáo tài chính, thông qua việc kiểm toán viên đưa ra ý kiến về tính trung thực, hợp lý của báo cáo tài chính đã được lập, trên các khía cạnh trọng yếu, phù hợp với quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính. Một cuộc kiểm toán được thực hiện theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp sẽ giúp kiểm toán viên đưa ra ý kiến đúng mục đích nói trên (xem hướng dẫn tại đoạn A1 Chuẩn mực này). 04. Báo cáo tài chính sử dụng để kiểm toán là báo cáo đã được Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán lập với sự giám sát của Ban quản trị đơn vị. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam không áp đặt các trách nhiệm đối với Ban Giám đốc và Ban quản trị đơn vị được kiểm toán và có hiệu lực không cao hơn pháp luật và các quy định khác chi phối trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban quản trị. Tuy nhiên, một cuộc kiểm toán theo các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được thực hiện với giả thiết rằng Ban Giám đốc và Ban quản trị của đơn vị chịu những trách nhiệm nhất định làm cơ sở cho việc tiến hành cuộc kiểm toán. Việc kiểm toán báo cáo tài chính không làm giảm nhẹ trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban quản trị đơn vị được kiểm toán (xem hướng dẫn tại đoạn A2-A11 Chuẩn mực này). 05. Để có cơ sở cho ý kiến của kiểm toán viên, chuẩn mực kiểm toán Việt Nam yêu cầu kiểm toán viên đạt được sự đảm bảo hợp lý về việc báo cáo tài chính, xét trên phương diện tổng thể, không còn chứa đựng các sai sót trọng yếu, kể cả do gian lận hay nhầm 1
lẫn. Sự đảm bảo hợp lý là sự đảm bảo ở cấp độ cao và chỉ đạt được khi kiểm toán viên đã thu thập được đầy đủ các bằng chứng kiểm toán thích hợp nhằm giảm thiểu rủi ro kiểm toán (như rủi ro do kiểm toán viên đưa ra ý kiến không phù hợp khi báo cáo tài chính còn có những sai sót trọng yếu) tới một mức độ thấp có thể chấp nhận được. Sự đảm bảo hợp lý không phải là đảm bảo tuyệt đối, do luôn tồn tại những hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán bởi vì hầu hết bằng chứng kiểm toán mà kiểm toán viên dựa vào để đưa ra kết luận và ý kiến kiểm toán đều mang tính thuyết phục hơn là khẳng định (xem hướng dẫn tại đoạn A28-A52 Chuẩn mực này). 06. Khái niệm về tính trọng yếu được kiểm toán viên sử dụng trong cả giai đoạn lập kế hoạch và thực hiện kiểm toán và trong việc đánh giá ảnh hưởng của những sai sót đã phát hiện trong quá trình kiểm toán, kể cả những sai sót chưa được điều chỉnh (nếu có) trong báo cáo tài chính (xem các quy định tại Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 320 và số 450 (ban hành lại)). Nhìn chung, các sai sót, bao gồm cả sự bỏ sót, được coi là trọng yếu nếu xét trên góc độ riêng lẻ hay tổng thể, sai sót đó có thể gây ảnh hưởng đến quyết định của người sử dụng báo cáo tài chính. Sự xét đoán về mức trọng yếu cần được đặt trong hoàn cảnh cụ thể, trên cơ sở kiểm toán viên hiểu rõ về những thông tin tài chính mà người sử dụng báo cáo tài chính quan tâm, quy mô và bản chất của sai sót, hoặc kết hợp cả hai yếu tố đó. Trách nhiệm của kiểm toán viên là đưa ra ý kiến đối với tổng thể báo cáo tài chính, do đó, kiểm toán viên không có trách nhiệm phát hiện các sai sót không mang tính trọng yếu đối với tổng thể báo cáo tài chính. 07. Nội dung chuẩn mực kiểm toán Việt Nam bao gồm mục tiêu, yêu cầu, hướng dẫn áp dụng và các giải thích khác nhằm trợ giúp kiểm toán viên đạt được sự đảm bảo hợp lý. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam yêu cầu kiểm toán viên phải có sự xét đoán chuyên môn và luôn duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp trong suốt quá trình lập kế hoạch cũng như thực hiện kiểm toán, trong đó có các công việc: (a) Xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu do gian lận hay nhầm lẫn, dựa trên sự hiểu biết về đơn vị được kiểm toán, môi trường hoạt động, hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị; (b) Thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp liên quan đến khả năng tồn tại các sai sót trọng yếu thông qua việc thiết kế và thực hiện các thủ tục kiểm toán phù hợp đối với rủi ro đã đánh giá; (c) Đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính dựa trên kết luận về các bằng chứng kiểm toán đã thu thập được. 08. Dạng ý kiến mà kiểm toán viên đưa ra phụ thuộc vào các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính cũng như pháp luật và các quy định khác có liên quan (xem hướng dẫn tại đoạn A12-A13 Chuẩn mực này). 09. Kiểm toán viên có trách nhiệm trong việc trao đổi thông tin và báo cáo về các vấn đề phát sinh từ cuộc kiểm toán với người sử dụng báo cáo tài chính, Ban Giám đốc, Ban quản trị hoặc các đối tượng khác theo quy định. Điều này được quy định tại các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam hoặc pháp luật và các quy định khác có liên quan (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 260 (ban hành lại) và đoạn 43 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 240 (ban hành lại)). 10. Kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải tuân thủ các quy định và hướng dẫn của Chuẩn mực này trong quá trình thực hiện kiểm toán và cung cấp dịch vụ liên quan khác. Đơn vị được kiểm toán (khách hàng) và các bên sử dụng kết quả kiểm toán phải có những hiểu biết cần thiết về Chuẩn mực này để phối hợp công việc với kiểm toán viên, Công ty kiểm toán và xử lý các mối quan hệ liên quan đến các thông tin đã được kiểm toán. 2
Mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán 11. Mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán khi thực hiện một cuộc kiểm toán báo cáo tài chính là: (a) Đạt được sự đảm bảo hợp lý rằng báo cáo tài chính, xét trên phương diện tổng thể, không còn chứa đựng những sai sót trọng yếu do gian lận hay nhầm lẫn, từ đó giúp kiểm toán viên đưa ra ý kiến về việc liệu báo cáo tài chính đã được lập trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu, phù hợp với quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính hiện hành và các quy định pháp lý có liên quan hay chưa; (b) Lập báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính và trao đổi thông tin theo quy định của chuẩn mực kiểm toán, phù hợp với các phát hiện của kiểm toán viên. 12. Trong trường hợp không thể đạt được sự đảm bảo hợp lý và ý kiến chấp nhận từng phần trên báo cáo kiểm toán là chưa đủ để cung cấp thông tin cho người sử dụng báo cáo tài chính thì chuẩn mực kiểm toán Việt Nam yêu cầu kiểm toán viên phải từ chối đưa ra ý kiến hoặc rút khỏi cuộc kiểm toán, theo pháp luật và các quy định hiện hành có liên quan. Giải thích thuật ngữ 13. Trong các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, các thuật ngữ dưới đây được hiểu như sau: (a) Quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính: Là các quy định tại Luật kế toán, các chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán và các quy định có liên quan được Ban Giám đốc và Ban quản trị áp dụng trong quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính, có thể chấp nhận được phù hợp với đặc điểm của đơn vị được kiểm toán và mục đích của báo cáo tài chính, hoặc do yêu cầu của pháp luật và các quy định khác. Thuật ngữ “quy định về trình bày hợp lý” được sử dụng để quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính, trước hết phù hợp với các quy định chung và: (i) Xác nhận rõ ràng rằng, để đạt được sự trình bày hợp lý của báo cáo tài chính, Ban Giám đốc có thể phải thuyết minh nhiều hơn so với quy định chung, hoặc; (ii) Xác nhận rõ ràng rằng Ban Giám đốc có thể phải từ bỏ thực hiện một yêu cầu của quy định chung để đạt được mục đích trình bày báo cáo tài chính một cách hợp lý. Những trường hợp từ bỏ như vậy được coi là cần thiết chỉ trong một số rất ít tình huống. Thuật ngữ “ quy định về tuân thủ” được sử dụng để quy định về việc lập và trình bày báo cáo tài chính phải tuân thủ đối với các quy định mà không bao gồm các điểm (i) hoặc (ii) trên đây. (b) Bằng chứng kiểm toán: Là tất cả các tài liệu, thông tin do kiểm toán viên thu thập được liên quan đến cuộc kiểm toán và dựa trên các tài liệu, thông tin này, kiểm toán viên đưa ra kết luận và từ đó hình thành ý kiến kiểm toán. Bằng chứng kiểm toán bao gồm những tài liệu, thông tin chứa đựng trong các tài liệu kế toán, kể cả báo cáo tài chính và những tài liệu, thông tin khác. Bằng chứng kiểm toán phải đảm bảo tính đầy đủ và tính thích hợp: (i) Tính đầy đủ của bằng chứng kiểm toán là tiêu chuẩn đánh giá về số lượng bằng chứng kiểm toán. Số lượng bằng chứng kiểm toán cần thu thập chịu ảnh hưởng bởi đánh giá của kiểm toán viên đối với rủi ro có sai sót trọng yếu và chất lượng của mỗi bằng chứng kiểm toán. 3
(ii) Tính thích hợp của bằng chứng kiểm toán là tiêu chuẩn đánh giá về chất lượng và độ tin cậy của các bằng chứng kiểm toán. Bằng chứng kiểm toán phải đảm bảo thích hợp và đáng tin cậy để hỗ trợ cho kiểm toán viên đưa ra các kết luận làm cơ sở hình thành ý kiến kiểm toán. (c) Rủi ro kiểm toán: Là rủi ro do kiểm toán viên và Công ty kiểm toán đưa ra ý kiến kiểm toán không phù hợp khi báo cáo tài chính đã được kiểm toán còn chứa đựng sai sót trọng yếu mà không được phát hiện. Rủi ro kiểm toán là hệ quả của rủi ro có sai sót trọng yếu (gồm rủi ro tiềm tàng, rủi ro kiểm soát) và rủi ro phát hiện. (d) Kiểm toán viên: Là người, hoặc những người có chứng chỉ kiểm toán viên thực hiện cuộc kiểm toán, gồm thành viên Ban Giám đốc phụ trách hợp đồng kiểm toán, kiểm toán viên và các thành viên khác trong nhóm kiểm toán. Khi một chuẩn mực kiểm toán có yêu cầu hoặc nhấn mạnh trách nhiệm của thành viên Ban Giám đốc phụ trách hợp đồng kiểm toán thì chuẩn mực sẽ sử dụng thuật ngữ “thành viên Ban Giám đốc phụ trách hợp đồng kiểm toán” thay cho thuật ngữ “kiểm toán viên”. Trong văn bản pháp luật và các quy định hiện hành sử dụng thuật ngữ “kiểm toán viên” và “kiểm toán viên hành nghề”. Thuật ngữ “kiểm toán viên” trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được sử dụng với nghĩa của thuật ngữ “kiểm toán viên hành nghề” trong văn bản pháp luật và các quy định. (đ) Rủi ro phát hiện: Là rủi ro mà trong quá trình kiểm toán, kiểm toán viên và Công ty kiểm toán mặc dù đã thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm toán nhằm giảm thiểu rủi ro kiểm toán tới mức thấp có thể chấp nhận được nhưng không phát hiện hết được sai sót trọng yếu, tính riêng rẽ hay tính gộp. (e) Báo cáo tài chính: Là các báo cáo được lập và trình bày theo chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán hiện hành phản ánh các thông tin kinh tế, tài chính chủ yếu của đơn vị tại thời điểm lập báo cáo. Thuật ngữ “Báo cáo tài chính” có nghĩa là một bộ báo cáo tài chính gồm: Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ và Bản thuyết minh báo cáo tài chính. (g) Thông tin tài chính quá khứ: Là thông tin được trình bày bằng thuật ngữ tài chính liên quan đến một đơn vị cụ thể, phát sinh chủ yếu từ hệ thống kế toán của đơn vị, phản ánh các sự kiện kinh tế tài chính đã xảy ra trong các kỳ trước hoặc các điều kiện kinh tế tại một thời điểm trong quá khứ. (h) Ban Giám đốc: Là những người có trách nhiệm trực tiếp quản lý và điều hành hoạt động của đơn vị. Tùy theo từng đơn vị, Ban Giám đốc có thể bao gồm toàn bộ, một số thành viên hoặc không có thành viên nào trong Ban quản trị của đơn vị, ví dụ Giám đốc điều hành hoặc chủ sở hữu tư nhân. Thành viên Ban Giám đốc bao gồm những người có chức danh: Tổng Giám đốc, Phó Tổng Giám đốc Công ty (Tổng Công ty); Giám đốc, Phó Giám đốc Công ty, kể cả Giám đốc, Phó Giám đốc Chi nhánh Công ty. Thành viên Ban Giám đốc không bao gồm Giám đốc Tài chính, Giám đốc Kỹ thuật… (i) Sai sót: Là sự khác biệt giữa giá trị, cách phân loại, trình bày hoặc thuyết minh của một khoản mục trên báo cáo tài chính với giá trị, cách phân loại, trình bày hoặc thuyết minh của khoản mục đó theo quy định chung về lập và trình bày báo cáo tài chính. Sai sót có thể phát sinh từ nhầm lẫn hoặc gian lận. Khi kiểm toán viên đưa ra ý kiến về việc báo cáo tài chính đã được trình bày trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu, sai sót có thể bao gồm những điều chỉnh về giá trị, cách phân loại, trình bày hoặc thuyết minh mà theo xét 4
đoán của kiểm toán viên là cần thiết để báo cáo tài chính được trình bày trung thực và hợp lý trên các khía cạnh trọng yếu. (k) Cơ sở để tiến hành cuộc kiểm toán liên quan đến trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban quản trị: Là việc Ban Giám đốc và Ban quản trị phải hiểu và thừa nhận rằng để làm cơ sở cho việc thực hiện một cuộc kiểm toán theo các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam thì Ban Giám đốc và Ban quản trị có những trách nhiệm sau đây: (i) Lập và trình bày báo cáo tài chính phù hợp với quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính, bao gồm cả sự trình bày hợp lý; (ii) Xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ để đảm bảo báo cáo tài chính không chứa đựng những sai sót trọng yếu do gian lận hay do nhầm lẫn; (iii) Cung cấp cho kiểm toán viên: a. Quyền tiếp cận với tất cả tài liệu, thông tin mà Ban Giám đốc, Ban quản trị nhận thấy là có liên quan đến quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính như các ghi chép, các tài liệu, sổ kế toán, chứng từ kế toán và các vấn đề khác; b. Các tài liệu, thông tin mà kiểm toán viên đề nghị Ban Giám đốc và Ban quản trị cung cấp hoặc giải trình để phục vụ mục đích kiểm toán; c. Quyền tiếp cận không hạn chế đối với nhân sự của đơn vị mà kiểm toán viên cho rằng cần thiết để phục vụ mục đích thu thập bằng chứng kiểm toán. Cụm từ “Cơ sở để tiến hành cuộc kiểm toán liên quan đến trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban quản trị” có thể được gọi tắt là “cơ sở”. (l) Xét đoán chuyên môn: Là sự vận dụng các kỹ năng, kiến thức và kinh nghiệm phù hợp về tài chính kế toán, kiểm toán, chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp, pháp luật và các quy định có liên quan để đưa ra quyết định về các hành động phù hợp trong bối cảnh của cuộc kiểm toán. (m) Thái độ hoài nghi nghề nghiệp: Là thái độ luôn nghi vấn, cảnh giác trước những điều kiện là dấu hiệu của sai sót do nhầm lẫn hay do gian lận, và đánh giá một cách kỹ càng đối với các bằng chứng kiểm toán. (n) Đảm bảo hợp lý: Trong bối cảnh của cuộc kiểm toán báo cáo tài chính, đảm bảo hợp lý là sự đảm bảo ở mức độ cao nhưng không phải là tuyệt đối. (o) Rủi ro có sai sót trọng yếu: Là rủi ro khi báo cáo tài chính chứa đựng những sai sót trọng yếu trước khi kiểm toán. Theo cấp độ cơ sở dẫn liệu, rủi ro có sai sót trọng yếu bao gồm hai bộ phận: (i) Rủi ro tiềm tàng: Là rủi ro tiềm ẩn, vốn có, do khả năng cơ sở dẫn liệu của một nhóm các giao dịch, số dư tài khoản hay thông tin thuyết minh có thể chứa đựng sai sót trọng yếu, khi tính riêng rẽ hay tính gộp, trước khi xem xét đến bất kỳ yếu tố kiểm soát nào có liên quan. (ii) Rủi ro kiểm soát: Là rủi ro xảy ra sai sót trọng yếu, khi tính riêng rẽ hay tính gộp, đối với cơ sở dẫn liệu của một nhóm các giao dịch, số dư tài khoản hay thông tin thuyết minh mà hệ thống kiểm soát nội bộ của đơn vị không thể ngăn chặn hết, không phát hiện hoặc sửa chữa kịp thời. (p) Ban quản trị: Là một tổ chức hoặc cá nhân có trách nhiệm giám sát việc điều hành hoạt động và thực hiện nghĩa vụ giải trình, kể cả trách nhiệm giám sát việc lập và trình bày báo cáo tài chính của đơn vị được kiểm toán. Tùy theo từng đơn 5
vị, Ban quản trị có thể bao gồm Hội đồng quản trị, Hội đồng quản lý hoặc Hội đồng thành viên, trong đó có thể bao gồm cả các thành viên Ban Giám đốc. Trong doanh nghiệp tư nhân, Ban quản trị có thể chỉ là một người có trách nhiệm phê duyệt báo cáo tài chính mà công việc này thường do Ban quản trị thực hiện. II/ NỘI DUNG CHUẨN MỰC Yêu cầu Yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp 14. Kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải tuân thủ các quy định về đạo đức nghề nghiệp, bao gồm cả tính độc lập liên quan đến kiểm toán báo cáo tài chính (xem hướng dẫn tại đoạn A14-A17 Chuẩn mực này). Thái độ hoài nghi nghề nghiệp 15. Kiểm toán viên phải lập kế hoạch và thực hiện cuộc kiểm toán với thái độ hoài nghi nghề nghiệp để nhận biết các trường hợp có thể dẫn đến báo cáo tài chính chứa đựng những sai sót trọng yếu (xem hướng dẫn tại đoạn A18-A22 Chuẩn mực này). Xét đoán chuyên môn 16. Kiểm toán viên phải thực hiện các xét đoán chuyên môn trong suốt quá trình lập kế hoạch và tiến hành cuộc kiểm toán báo cáo tài chính (xem hướng dẫn tại đoạn A23- A27 Chuẩn mực này). Tính đầy đủ và thích hợp của bằng chứng kiểm toán và Rủi ro kiểm toán 17. Để đạt được sự đảm bảo hợp lý, kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải thu thập đầy đủ các bằng chứng kiểm toán thích hợp để giảm thiểu rủi ro kiểm toán tới một mức thấp có thể chấp nhận được, từ đó cho phép kiểm toán viên đưa ra các kết luận làm cơ sở cho việc hình thành ý kiến kiểm toán (xem hướng dẫn tại đoạn A28-A52 Chuẩn mực này). Thực hiện cuộc kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam Tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán liên quan đến cuộc kiểm toán 18. Kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải tuân thủ tất cả các chuẩn mực kiểm toán có liên quan đến cuộc kiểm toán. Một chuẩn mực kiểm toán có liên quan đến cuộc kiểm toán khi chuẩn mực đó đang có hiệu lực và cuộc kiểm toán có các tình huống đã quy định và hướng dẫn trong chuẩn mực (xem hướng dẫn tại đoạn A53-A57 Chuẩn mực này). 19. Kiểm toán viên phải hiểu về kết cấu tổng thể của một chuẩn mực kiểm toán, bao gồm các quy định và hướng dẫn áp dụng, để hiểu được mục tiêu và vận dụng một cách phù hợp các yêu cầu của chuẩn mực (xem hướng dẫn tại đoạn A58-A66 Chuẩn mực này). 20. Trong báo cáo kiểm toán, kiểm toán viên và Công ty kiểm toán không được tuyên bố đã tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán Việt Nam nếu kiểm toán viên không đảm bảo tuân thủ các yêu cầu của Chuẩn mực này và các chuẩn mực kiểm toán khác có liên quan đến cuộc kiểm toán. Mục tiêu quy định trong từng chuẩn mực kiểm toán 21. Để đạt được mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán, trong quá trình lập kế hoạch và thực hiện cuộc kiểm toán, kiểm toán viên phải sử dụng các mục 6
tiêu quy định trong từng chuẩn mực kiểm toán liên quan, đồng thời phải xem xét mối liên hệ giữa các chuẩn mực kiểm toán (xem hướng dẫn tại đoạn A67-A69 Chuẩn mực này) để: (a) Xác định sự cần thiết phải thực hiện các thủ tục kiểm toán bổ sung ngoài các thủ tục mà chuẩn mực kiểm toán yêu cầu để đạt được các mục tiêu đã quy định trong chuẩn mực kiểm toán (xem hướng dẫn tại đoạn A70 Chuẩn mực này); (b) Đánh giá về tính đầy đủ và thích hợp của các bằng chứng kiểm toán đã thu thập (xem hướng dẫn tại đoạn A71 Chuẩn mực này). Tuân thủ các yêu cầu và quy định trong từng chuẩn mực kiểm toán 22. Ngoài quy định tại đoạn 23, kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải tuân thủ mọi quy định của một chuẩn mực kiểm toán, trừ khi, xét trên bối cảnh của cuộc kiểm toán đang thực hiện thì: (a) Toàn bộ chuẩn mực kiểm toán đó không liên quan đến cuộc kiểm toán; hoặc (b) Một hoặc một số yêu cầu nào đó là không phù hợp bởi vì yêu cầu đó phải được áp dụng có điều kiện và điều kiện đó lại không tồn tại trong cuộc kiểm toán (xem hướng dẫn tại đoạn A72-A73 Chuẩn mực này). 23. Trong trường hợp ngoại lệ, nếu kiểm toán viên phải đánh giá sự cần thiết của việc từ bỏ áp dụng một yêu cầu nào đó của một chuẩn mực kiểm toán thì kiểm toán viên phải thực hiện các thủ tục kiểm toán thay thế để đạt được mục tiêu đặt ra. Việc từ bỏ áp dụng một yêu cầu của chuẩn mực chỉ phát sinh khi yêu cầu đó đòi hỏi kiểm toán viên phải thực hiện một thủ tục mà trong hoàn cảnh cụ thể của cuộc kiểm toán thì thủ tục đó là không hiệu quả hoặc không thể thực hiện được để đạt được mục tiêu đặt ra (xem hướng dẫn tại đoạn A74 Chuẩn mực này). Không đạt được mục tiêu 24. Nếu không thể đạt được một mục tiêu quy định trong một chuẩn mực kiểm toán thì kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải đánh giá liệu điều này có gây cản trở cho việc đạt được mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán và có dẫn đến yêu cầu kiểm toán viên và Công ty kiểm toán phải đưa ra ý kiến kiểm toán không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần hay rút lui khỏi cuộc kiểm toán theo quy định của chuẩn mực kiểm toán, pháp luật và các quy định có liên quan. Không đạt được mục tiêu là một vấn đề quan trọng cần lưu lại trong hồ sơ kiểm toán theo quy định tại đoạn 08 (c) Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 230 (ban hành lại) (xem hướng dẫn tại đoạn A75-A76 Chuẩn mực này). *** HƯỚNG DẪN ÁP DỤNG Kiểm toán báo cáo tài chính Phạm vi kiểm toán (hướng dẫn đoạn 03) A1. Ý kiến của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán về báo cáo tài chính đề cập đến việc báo cáo tài chính đã được lập, trên các khía cạnh trọng yếu, phù hợp với các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính. Đó là dạng ý kiến phổ biến đối với tất cả các cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Ý kiến của kiểm toán viên không đưa ra sự đảm bảo về khả năng tồn tại trong tương lai của đơn vị được kiểm toán, hay hiệu quả trong công tác điều hành của Ban Giám đốc đơn vị. Trong một số trường hợp, pháp luật và các quy định hiện hành có thể yêu cầu kiểm toán viên đưa ra ý kiến về một số vấn đề khác, như hiệu quả của hệ thống kiểm soát nội bộ hay sự phù hợp giữa báo 7
cáo của Ban Giám đốc với báo cáo tài chính. Do chuẩn mực kiểm toán chỉ bao gồm các yêu cầu và hướng dẫn các thủ tục trên khía cạnh trợ giúp việc đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính, kiểm toán viên có thể phải thực hiện thêm các thủ tục bổ sung nếu như kiểm toán viên có trách nhiệm đưa ra ý kiến về các vấn đề khác ngoài phạm vi báo cáo tài chính. Lập báo cáo tài chính (hướng dẫn đoạn 04) A2. Pháp luật và các quy định đã quy định và hướng dẫn những trách nhiệm của Ban Giám đốc và Ban quản trị liên quan đến báo cáo tài chính. Tuy nhiên, tùy theo từng trường hợp cụ thể mà mức độ hoặc hình thức thể hiện trách nhiệm này có thể khác nhau. Trong mọi trường hợp, cuộc kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được tiến hành trên cơ sở là Ban Giám đốc và Ban quản trị hiểu và thừa nhận rằng họ có những trách nhiệm sau: (a) Lập và trình bày báo cáo tài chính phù hợp với quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính, bao gồm cả sự trình bày hợp lý; (b) Xây dựng và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ để đảm bảo báo cáo tài chính không còn chứa đựng những sai sót trọng yếu do gian lận hay do nhầm lẫn; (c) Cung cấp cho kiểm toán viên: (i) Quyền tiếp cận với tất cả tài liệu, thông tin mà Ban Giám đốc, Ban quản trị nhận thấy là có liên quan đến quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính như các ghi chép, các tài liệu, sổ kế toán, chứng từ kế toán, các vấn đề khác; (ii) Các tài liệu, thông tin mà kiểm toán viên đề nghị Ban Giám đốc và Ban quản trị cung cấp hoặc giải trình để phục vụ mục đích kiểm toán; (iii) Quyền tiếp cận không hạn chế đối với nhân sự của đơn vị mà kiểm toán viên cho rằng cần thiết để phục vụ mục đích thu thập bằng chứng kiểm toán. A3. Các yêu cầu đối với Ban Giám đốc và Ban quản trị trong quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính, gồm: (1) Hiểu rõ các quy định và hướng dẫn về lập và trình bày báo cáo tài chính hiện hành theo pháp luật và các quy định liên quan; (2) Lập và trình bày báo cáo tài chính phù hợp với các quy định và hướng dẫn đó; (3) Trình bày các quy định đó một cách thích hợp trong báo cáo tài chính. Quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính đòi hỏi Ban Giám đốc phải sử dụng những xét đoán trong việc thực hiện các ước tính kế toán phù hợp với từng tình huống, cũng như lựa chọn và áp dụng các chính sách kế toán phù hợp. Những xét đoán này phải được thực hiện trong phạm vi của quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính. A4. Báo cáo tài chính còn có thể được lập theo quy định về lập báo cáo nhằm đáp ứng: (1) Nhu cầu về thông tin tài chính chung của đông đảo người sử dụng báo cáo tài chính (còn gọi là “Báo cáo tài chính cho mục đích chung”); hoặc (2) Nhu cầu về thông tin tài chính cho một số đối tượng sử dụng báo cáo tài chính cụ thể (còn gọi là “Báo cáo tài chính có mục đích đặc biệt”). A5. Các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính thường bao gồm: Luật Kế toán, chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán và các quy định có liên quan. Trong một số 8
trường hợp, việc lập và trình bày báo cáo tài chính còn phải theo quy định và hướng dẫn của các ngành đặc thù, hoặc theo: (1) Môi trường pháp lý và đạo đức, như các luật, các quy định, phán quyết của tòa án, các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp kế toán; (2) Các hướng dẫn về chuẩn mực kế toán do các cơ quan, đơn vị có chức năng soạn thảo chuẩn mực hoặc Hội nghề nghiệp ban hành; (3) Các hướng dẫn xử lý tình huống kế toán cụ thể do các cơ quan, đơn vị có chức năng soạn thảo chuẩn mực hoặc Hội nghề nghiệp ban hành; (4) Các thông lệ kế toán có tính phổ biến và đặc thù được thừa nhận rộng rãi. Khi có mâu thuẫn giữa các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính với các tài liệu hướng dẫn khác, hoặc giữa các tài liệu thì tài liệu nào có tính pháp lý cao nhất sẽ được áp dụng. A6. Quy định và hướng dẫn hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính xác định rõ hình thức và nội dung của các báo cáo tài chính. Mặc dù có thể không chỉ rõ cách giải thích hay công bố thông tin đối với tất cả mọi giao dịch và sự kiện, quy định hiện hành đã đưa ra các nguyên tắc đầy đủ và khái quát để làm cơ sở cho việc phát triển và vận dụng các chính sách kế toán một cách nhất quán theo yêu cầu chung. A7. Một số quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính là quy định về trình bày hợp lý, trong khi một số khác lại là quy định về tuân thủ. Quy định về trình bày hợp lý thường là các quy định bao gồm chủ yếu các chuẩn mực về lập, trình bày báo cáo tài chính do cơ quan, tổ chức có chức năng ban hành để phổ biến các chuẩn mực kế toán sử dụng cho việc lập và trình bày báo cáo tài chính cho mục đích chung, ví dụ các chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) hoặc chuẩn mực về lập và trình bày báo cáo tài chính Việt Nam (VFRS). A8. Quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính cũng yêu cầu về một báo cáo tài chính hoàn chỉnh. Theo quy định hiện hành, báo cáo tài chính phải cung cấp được các thông tin về tình hình tài chính, kết quả hoạt động kinh doanh và lưu chuyển tiền tệ của đơn vị. Theo đó, một báo cáo tài chính hoàn chỉnh phải bao gồm: Bảng cân đối kế toán, Báo cáo kết quả kinh doanh, Báo cáo lưu chuyển tiền tệ và Bản thuyết minh báo cáo tài chính. Theo quy định của một số ngành đặc thù thì một báo cáo tài chính còn có thể bao gồm các báo cáo khác. Trong một số trường hợp thì một bộ phận của báo cáo tài chính và bản thuyết minh kèm theo cũng có thể tạo thành một báo cáo tài chính, như: (1) Chuẩn mực kế toán “Lập báo cáo tài chính theo nguyên tắc tiền mặt” quy định đối với một đơn vị hoạt động trong lĩnh vực công thì báo cáo tài chính là báo cáo tổng hợp thu chi tiền. (2) Các ví dụ về một bộ phận của báo cáo tài chính kèm theo bản thuyết minh để tạo thành một báo cáo tài chính: a. Bảng cân đối kế toán; b. Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, hoặc báo cáo tình hình hoạt động; c. Báo cáo lưu chuyển tiền tệ; d. Bảng cân đối số phát sinh; e. Báo cáo biến động vốn chủ sở hữu; f. Báo cáo thu nhập và chi phí; g. Báo cáo bộ phận... 9
A9. Đoạn 06 (a) Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 210 (ban hành lại) quy định kiểm toán viên phải xác định xem liệu quy định lập và trình bày báo cáo tài chính mà đơn vị được kiểm toán áp dụng có thể chấp nhận được hay không. Đoạn 08 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 800 quy định các điểm cần lưu ý khi báo cáo tài chính được lập cho mục đích đặc biệt. A10. Điều kiện tiên quyết để kiểm toán viên chấp nhận hợp đồng kiểm toán là kiểm toán viên cần được Ban Giám đốc hoặc Ban quản trị đơn vị được kiểm toán cam kết về việc họ thừa nhận và hiểu rõ những trách nhiệm đã hướng dẫn tại đoạn A2 của Chuẩn mực này, vì đây là cơ sở quan trọng để tiến hành cuộc kiểm toán theo quy định tại đoạn 06 (b) Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 210 (ban hành lại) . Lưu ý khi kiểm toán các đơn vị trong lĩnh vực công A11. Các quy định về kiểm toán đơn vị trong lĩnh vực công có thể nhiều hơn so với các đơn vị khác. Do đó, cơ sở để tiến hành cuộc kiểm toán báo cáo tài chính của một đơn vị trong lĩnh vực công, liên quan đến trách nhiệm của Ban Giám đốc, có thể còn có các trách nhiệm khác như trách nhiệm thực hiện các giao dịch và sự kiện phải tuân theo các quy định của pháp luật hoặc quy định của các cơ quan chức năng khác (xem thêm đoạn A57). Dạng ý kiến kiểm toán (hướng dẫn đoạn 08) A12. Ý kiến của kiểm toán viên đưa ra về việc liệu báo cáo tài chính đã được lập phù hợp với các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính hiện hành trên các khía cạnh trọng yếu. Dạng ý kiến kiểm toán sẽ phụ thuộc vào các quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính hay bất kỳ quy định pháp luật hoặc các quy định khác có liên quan. Hầu hết các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính đều bao gồm các yêu cầu về trình bày báo cáo tài chính, khi đó, việc lập báo cáo tài chính theo quy định sẽ bao hàm cả việc trình bày báo cáo tài chính. A13. Khi quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính là quy định về trình bày hợp lý, thường trong trường hợp báo cáo tài chính cho mục đích chung thì dạng ý kiến kiểm toán mà chuẩn mực kiểm toán Việt Nam yêu cầu là liệu báo cáo tài chính đã được lập và trình bày trung thực và hợp lý, trên các khía cạnh trọng yếu hay chưa. Khi quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính là quy định về tuân thủ, dạng ý kiến kiểm toán mà chuẩn mực kiểm toán Việt Nam yêu cầu là liệu báo cáo tài chính đã được lập và trình bày tuân thủ các quy định, trên các khía cạnh trọng yếu hay chưa. Trừ khi có hướng dẫn khác, hướng dẫn trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam về ý kiến kiểm toán đều bao gồm hai dạng ý kiến này. Yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp (hướng dẫn đoạn 14) A14. Kiểm toán viên phải tuân thủ các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp, bao gồm cả tính độc lập, liên quan đến kiểm toán báo cáo tài chính. Các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp liên quan đến kiểm toán báo cáo tài chính được quy định tại Phần A và Phần B của Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán Việt Nam. A15. Phần A của Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp kế toán, kiểm toán Việt Nam quy định các nguyên tắc cơ bản về đạo đức nghề nghiệp đối với kiểm toán viên khi tiến hành cuộc kiểm toán báo cáo tài chính, đồng thời hướng dẫn áp dụng các nguyên tắc đó. Các nguyên tắc cơ bản mà kiểm toán viên phải tuân thủ theo yêu cầu của Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp là: (a) Độc lập; (b) Chính trực; 10
(c) Khách quan; (d) Năng lực chuyên môn và tính thận trọng; (đ) Tính bảo mật; (e) Tư cách nghề nghiệp; (g) Tuân thủ chuẩn mực chuyên môn. Phần B của Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp đưa ra các ví dụ minh họa về việc áp dụng các quy định chung trong các tình huống cụ thể. A16. Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp yêu cầu kiểm toán viên phải đảm bảo tính độc lập đối với đơn vị được kiểm toán. Chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp quy định tính độc lập bao gồm cả độc lập về tư tưởng và độc lập về hình thức. Sự độc lập của kiểm toán viên đối với đơn vị được kiểm toán đảm bảo cho kiểm toán viên trong việc đưa ra ý kiến kiểm toán mà không chịu tác động của bất kỳ yếu tố nào. Sự độc lập giúp kiểm toán viên gia tăng tính chính trực, khách quan và duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp. A17. Chuẩn mực Kiểm soát chất lượng VSQC 1 và các quy định của pháp luật có liên quan (xem đoạn 02 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (ban hành lại)) quy định trách nhiệm của Công ty kiểm toán trong việc thiết lập và duy trì hệ thống kiểm soát chất lượng đối với các cuộc kiểm toán. Đoạn 20-25 Chuẩn mực Kiểm soát chất lượng VSQC 1 quy định các trách nhiệm của Công ty kiểm toán trong việc xây dựng các chính sách và quy trình để đạt được sự đảm bảo hợp lý rằng Công ty và nhân sự của Công ty đã tuân thủ các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp có liên quan, bao gồm cả tính độc lập. Đoạn 09-12 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (ban hành lại) quy định trách nhiệm của thành viên Ban Giám đốc phụ trách hợp đồng kiểm toán đối với các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp có liên quan. Các yêu cầu này bao gồm duy trì tính cảnh giác, thông qua việc quan sát và tìm hiểu (nếu cần) khi có bằng chứng về việc thành viên nhóm kiểm toán không tuân thủ yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp có liên quan; quyết định cách xử lý phù hợp nếu có vấn đề cho thấy thành viên nhóm kiểm toán không tuân thủ các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp; và hình thành kết luận về sự tuân thủ quy định về tính độc lập áp dụng đối với cuộc kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (ban hành lại) cho phép nhóm kiểm toán dựa vào hệ thống kiểm soát chất lượng của Công ty kiểm toán để thực hiện các trách nhiệm về thủ tục kiểm soát chất lượng áp dụng với cuộc kiểm toán, trừ khi Công ty kiểm toán hoặc các bên khác có hướng dẫn khác. Thái độ hoài nghi nghề nghiệp (hướng dẫn đoạn 15) A18. Hoài nghi nghề nghiệp là thái độ cảnh giác đối với các vấn đề như: (1) Các bằng chứng kiểm toán mâu thuẫn với nhau; (2) Thông tin dẫn đến việc nghi ngờ về độ tin cậy của các tài liệu và kết quả phỏng vấn đã được sử dụng làm bằng chứng kiểm toán; (3) Các sự kiện có thể là dấu hiệu của gian lận; (4) Các tình huống đặt ra yêu cầu phải thực hiện thủ tục kiểm toán bổ sung ngoài những thủ tục mà chuẩn mực kiểm toán yêu cầu. A19. Kiểm toán viên cần duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp trong suốt cuộc kiểm toán để giảm thiểu các rủi ro như: (1) Bỏ qua các sự kiện và tình huống bất thường; (2) Vội vàng rút ra kết luận chỉ từ những quan sát kiểm toán; 11
(3) Sử dụng các giả định không phù hợp khi xác định nội dung, lịch trình, phạm vi của thủ tục kiểm toán và đánh giá kết quả các thủ tục đó. A20. Thái độ hoài nghi nghề nghiệp là cần thiết để đánh giá một cách nghiêm khắc đối với bằng chứng kiểm toán. Điều này bao gồm sự nghi ngờ đối với các bằng chứng kiểm toán mâu thuẫn, trái ngược và độ tin cậy của các tài liệu, kết quả phỏng vấn cũng như các thông tin khác do Ban Giám đốc và Ban quản trị cung cấp. Thái độ hoài nghi nghề nghiệp cũng bao gồm sự xem xét về tính đầy đủ và thích hợp của các bằng chứng kiểm toán thu thập được trong từng hoàn cảnh cụ thể, như trong trường hợp tồn tại rủi ro có gian lận nhưng lại chỉ có một tài liệu làm bằng chứng kiểm toán duy nhất cho một khoản mục trọng yếu trên báo cáo tài chính, mà tài liệu này lại có đặc điểm nhạy cảm đối với rủi ro có gian lận. A21. Kiểm toán viên có thể chấp nhận tính xác thực của các ghi chép và tài liệu, trừ khi kiểm toán viên có lý do để không chấp nhận. Tuy nhiên, kiểm toán viên phải xem xét độ tin cậy của thông tin được sử dụng làm bằng chứng kiểm toán theo quy định tại đoạn 05-07 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 500 (ban hành lại). Trong trường hợp nghi ngờ về độ tin cậy của thông tin hoặc có dấu hiệu gian lận (như trong quá trình kiểm toán, kiểm toán viên nhận thấy các sự kiện khiến kiểm toán viên tin rằng một tài liệu nào đó không xác thực hoặc một điểm nào đó trong tài liệu bị giả mạo), các chuẩn mực kiểm toán yêu cầu kiểm toán viên phải tìm hiểu kỹ hơn và quyết định sửa đổi hoặc bổ sung các thủ tục kiểm toán cần thiết để làm rõ sự nghi ngờ đó theo quy định tại đoạn 13 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 240 (ban hành lại), đoạn 11 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 500 (ban hành lại), đoạn 10-11 và 16 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 505. A22. Kiểm toán viên cần coi trọng các kinh nghiệm và hiểu biết trong quá khứ về sự trung thực và tính chính trực của Ban Giám đốc và Ban quản trị đơn vị được kiểm toán. Tuy nhiên, việc tin tưởng vào sự trung thực và tính chính trực của Ban Giám đốc và Ban quản trị đơn vị được kiểm toán không làm giảm thái độ hoài nghi nghề nghiệp hoặc không cho phép kiểm toán viên thỏa mãn với các bằng chứng kiểm toán chưa đủ thuyết phục để đạt được sự đảm bảo hợp lý. Xét đoán chuyên môn (hướng dẫn đoạn 16) A23. Xét đoán chuyên môn là đòi hỏi thiết yếu khi tiến hành kiểm toán. Kiểm toán viên sẽ không thể thực hiện được các yêu cầu về đạo đức nghề nghiệp, các chuẩn mực kiểm toán, các quyết định cần thiết trong suốt cuộc kiểm toán nếu không áp dụng các kiến thức và kinh nghiệm phù hợp với thực tiễn và hoàn cảnh. Xét đoán chuyên môn rất cần thiết trong việc đưa ra các quyết định về: (1) Mức trọng yếu và rủi ro kiểm toán; (2) Nội dung, lịch trình và phạm vi các thủ tục kiểm toán được sử dụng để đáp ứng các yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán và thu thập bằng chứng kiểm toán; (3) Đánh giá tính đầy đủ và thích hợp của các bằng chứng kiểm toán đã thu thập, và sự cần thiết phải thu thập thêm các bằng chứng kiểm toán để đạt được mục tiêu của các chuẩn mực kiểm toán và mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên; (4) Đánh giá các xét đoán của Ban Giám đốc trong quá trình áp dụng các quy định về lập và trình bày báo cáo tài chính tại đơn vị được kiểm toán; (5) Đưa ra kết luận dựa trên các bằng chứng kiểm toán đã thu thập, như đánh giá tính hợp lý của các ước tính kế toán mà Ban Giám đốc sử dụng khi lập báo cáo tài chính. 12
A24. Đặc điểm nổi bật về tính xét đoán chuyên môn mà kiểm toán viên phải có là việc kiểm toán viên sử dụng những kiến thức được đào tạo, sự hiểu biết và kinh nghiệm để phát triển kỹ năng cần thiết trong việc đưa ra những xét đoán hợp lý. A25. Việc thực hiện xét đoán chuyên môn trong bất kỳ trường hợp nào đều dựa trên hiểu biết của kiểm toán viên về thực tiễn và tình huống cụ thể. Để đưa ra xét đoán chuyên môn có tính chuyên nghiệp và hợp lý, kiểm toán viên có thể xin ý kiến tư vấn từ trong hay ngoài Công ty kiểm toán, ở một mức độ thích hợp, về những vấn đề khó hoặc bất đồng xảy ra trong quá trình kiểm toán, trong nội bộ nhóm kiểm toán hay giữa nhóm kiểm toán với các bên khác, như quy định tại đoạn 18 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 220 (ban hành lại) . A26. Xét đoán chuyên môn có thể được đánh giá dựa vào việc xem xét sự vận dụng các nguyên tắc về kế toán và kiểm toán một cách thành thạo, phù hợp và nhất quán với thực tiễn và những tình huống mà kiểm toán viên biết được cho đến ngày ký báo cáo kiểm toán. A27. Xét đoán chuyên môn cần được thực hiện trong suốt cuộc kiểm toán và thể hiện một cách thích hợp trong hồ sơ kiểm toán. Kiểm toán viên phải chuẩn bị đầy đủ các tài liệu kiểm toán để một kiểm toán viên có kinh nghiệm, không có mối liên hệ nào trước đó với cuộc kiểm toán, có thể hiểu được những xét đoán chuyên môn quan trọng mà kiểm toán viên đã thực hiện để đưa ra kết luận về những vấn đề trọng yếu phát sinh trong suốt cuộc kiểm toán theo quy định tại đoạn 08 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 230 (ban hành lại). Kiểm toán viên không được sử dụng xét đoán chuyên môn để biện hộ cho những quyết định không chứng minh được bằng thực tiễn, bằng những tình huống cụ thể của cuộc kiểm toán hoặc bằng các bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp. Tính đầy đủ và thích hợp của bằng chứng kiểm toán và Rủi ro kiểm toán (hướng dẫn đoạn 05 và 17) Tính đầy đủ và thích hợp của bằng chứng kiểm toán A28. Bằng chứng kiểm toán rất cần thiết để giúp kiểm toán viên đưa ra ý kiến và lập báo cáo kiểm toán. Bản chất của bằng chứng kiểm toán là mang tính tích lũy và được thu thập chủ yếu từ việc thực hiện các thủ tục kiểm toán trong suốt cuộc kiểm toán. Bằng chứng kiểm toán cũng có thể bao gồm các thông tin có được từ các nguồn khác, như từ các cuộc kiểm toán trước (trừ khi kiểm toán viên cho rằng các sự kiện phát sinh từ khi kết thúc cuộc kiểm toán trước có thể làm thông tin đó không còn phù hợp với cuộc kiểm toán hiện tại, theo quy định tại đoạn 09 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315) hoặc từ thủ tục kiểm soát chất lượng của Công ty kiểm toán trong việc đánh giá chấp nhận khách hàng. Các ghi chép về kế toán (chứng từ, sổ sách kế toán…) của đơn vị được kiểm toán là một nguồn bằng chứng kiểm toán quan trọng, ngoài các nguồn khác bên trong và bên ngoài đơn vị. Các thông tin được sử dụng làm bằng chứng kiểm toán có thể được lập bởi một chuyên gia làm việc tại đơn vị hoặc cộng tác viên với đơn vị. Bằng chứng kiểm toán còn bao gồm thông tin hỗ trợ, chứng minh cho cơ sở dẫn liệu của Ban Giám đốc và cả những thông tin trái chiều với cơ sở dẫn liệu đó. Ngoài ra, trong một số trường hợp, kiểm toán viên có thể sử dụng sự thiếu thông tin như một bằng chứng kiểm toán (ví dụ khi Ban Giám đốc từ chối giải trình về vấn đề mà kiểm toán viên yêu cầu). Việc thu thập và đánh giá bằng chứng kiểm toán là công việc chủ yếu của kiểm toán viên để giúp hình thành ý kiến kiểm toán. A29. Tính đầy đủ và thích hợp của bằng chứng kiểm toán là hai tiêu chuẩn có mối quan hệ nội tại với nhau. “Đầy đủ” là tiêu chuẩn thể hiện về số lượng bằng chứng kiểm toán. Số lượng các bằng chứng kiểm toán cần thiết chịu ảnh hưởng bởi đánh giá của kiểm 13
toán viên về rủi ro có sai sót trọng yếu (rủi ro được đánh giá ở mức độ càng cao thì các bằng chứng kiểm toán cần thu thập càng nhiều), đồng thời chịu ảnh hưởng của chất lượng mỗi bằng chứng kiểm toán (chất lượng mỗi bằng chứng kiểm toán càng cao thì số lượng bằng chứng cần thu thập càng giảm). Tuy nhiên, việc thu thập thêm số lượng bằng chứng kiểm toán chất lượng kém cũng không thể giúp bù đắp cho chất lượng của các bằng chứng kiểm toán đó. A30. “Thích hợp” là tiêu chuẩn thể hiện chất lượng của bằng chứng kiểm toán, bao hàm sự phù hợp và độ tin cậy của bằng chứng kiểm toán trong việc giúp kiểm toán viên đưa ra các kết luận làm cơ sở hình thành ý kiến kiểm toán. Độ tin cậy của bằng chứng kiểm toán chịu ảnh hưởng của nguồn gốc, nội dung của bằng chứng và phụ thuộc vào tình huống cụ thể mà kiểm toán viên đã thu thập được bằng chứng đó. A31. Kiểm toán viên phải thực hiện xét đoán chuyên môn để xác định liệu đã thu thập đầy đủ các bằng chứng kiểm toán thích hợp để giảm rủi ro kiểm toán xuống mức thấp có thể chấp nhận được hay chưa, từ đó đưa ra kết luận hợp lý làm cơ sở cho việc hình thành ý kiến kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 500 (ban hành lại) và các chuẩn mực kiểm toán liên quan cũng quy định và hướng dẫn các vấn đề kiểm toán viên cần quan tâm trong quá trình thu thập bằng chứng kiểm toán đầy đủ và thích hợp. Rủi ro kiểm toán A32. Rủi ro kiểm toán là hệ quả của rủi ro có sai sót trọng yếu và rủi ro phát hiện. Việc đánh giá rủi ro được thực hiện dựa trên các thủ tục kiểm toán để thu thập thông tin cần thiết phục vụ mục đích đánh giá và thu thập bằng chứng trong suốt quá trình kiểm toán. Đánh giá rủi ro gắn với xét đoán chuyên môn hơn là gắn với năng lực đánh giá chính xác của kiểm toán viên . A33. Trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, “rủi ro kiểm toán” không bao gồm rủi ro mà kiểm toán viên có thể đưa ra ý kiến về việc báo cáo tài chính có sai sót trọng yếu nhưng thực tế báo cáo tài chính không có sai sót như vậy. Rủi ro này thường không nghiêm trọng. Ngoài ra, “rủi ro kiểm toán” là một thuật ngữ chuyên môn liên quan đến quá trình kiểm toán, không bao hàm rủi ro mà kiểm toán viên hoặc Công ty kiểm toán gặp phải trong kinh doanh như bị kiện tụng, để lộ thông tin, không thu được phí kiểm toán…, hoặc các sự kiện khác phát sinh trong mối liên hệ với cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Rủi ro có sai sót trọng yếu A34. Rủi ro có sai sót trọng yếu có thể tồn tại ở hai cấp độ: (1) Cấp độ tổng thể báo cáo tài chính; (2) Cấp độ cơ sở dẫn liệu của các nhóm giao dịch, số dư tài khoản và thông tin thuyết minh. A35. Rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ tổng thể báo cáo tài chính là những rủi ro có sai sót trọng yếu có ảnh hưởng rộng khắp đối với tổng thể báo cáo tài chính và có ảnh hưởng tiềm tàng tới nhiều cơ sở dẫn liệu. A36. Việc đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ cơ sở dẫn liệu giúp kiểm toán viên xác định nội dung, lịch trình, phạm vi của các thủ tục kiểm toán cần thực hiện tiếp theo nhằm thu thập đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp. Bằng chứng này cho phép kiểm toán viên đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính khi rủi ro kiểm toán ở mức độ thấp có thể chấp nhận được. Kiểm toán viên có thể sử dụng nhiều cách tiếp cận khác nhau để đạt được mục tiêu đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu. Ví dụ, để làm cho rủi ro phát hiện ở mức độ có thể chấp nhận được, một kiểm toán viên có thể sử dụng 14
một mô hình thể hiện mối liên hệ giữa các thành phần của rủi ro kiểm toán. Một kiểm toán viên khác lại thấy mô hình đó là hữu ích khi lập kế hoạch về các thủ tục kiểm toán. A37. Rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ cơ sở dẫn liệu bao gồm hai bộ phận: rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát. Rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát là rủi ro của đơn vị được kiểm toán và tồn tại một cách độc lập đối với cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. A38. Một số cơ sở dẫn liệu và các nhóm giao dịch, số dư tài khoản, thông tin thuyết minh liên quan có rủi ro tiềm tàng ở mức độ cao hơn so với các cơ sở dẫn liệu và các nhóm giao dịch, số dư tài khoản, thông tin thuyết minh khác. Ví dụ, rủi ro tiềm tàng là cao hơn đối với các phép tính phức tạp hoặc các tài khoản gồm những số liệu được hình thành từ các ước tính kế toán không chắc chắn. Những yếu tố từ bên ngoài làm tăng rủi ro kinh doanh cũng có thể làm tăng rủi ro tiềm tàng. Ví dụ, các phát triển về công nghệ có thể làm một sản phẩm nào đó trở nên lỗi thời, dẫn đến hàng tồn kho trên sổ kế toán bị phản ánh cao hơn giá trị thực tế. Các yếu tố bên trong đơn vị được kiểm toán và môi trường của đơn vị có liên quan đến một số hoặc tất cả các nhóm giao dịch, số dư tài khoản, thông tin thuyết minh cũng có thể ảnh hưởng đến rủi ro tiềm tàng liên quan đến một cơ sở dẫn liệu cụ thể, ví dụ trường hợp không có đủ nguồn vốn ngắn hạn hoặc sự suy thoái của ngành nghề sẽ dẫn đến thất bại trong kinh doanh. A39. Rủi ro kiểm soát thể hiện hiệu quả của việc thiết kế, vận hành và duy trì hệ thống kiểm soát nội bộ của Ban Giám đốc nhằm giải quyết những rủi ro đã xác định có thể cản trở việc hoàn thành các mục tiêu của đơn vị trong quá trình lập và trình bày báo cáo tài chính. Tuy nhiên, do những hạn chế vốn có của hệ thống kiểm soát nội bộ, dù hệ thống này được thiết kế và vận hành tốt đến mức nào cũng không thể loại trừ hoàn toàn rủi ro có sai sót trọng yếu trong báo cáo tài chính mà chỉ có thể làm giảm bớt rủi ro. Ví dụ về những hạn chế vốn có gồm: khả năng người thực hiện gây ra nhầm lẫn hoặc lỗi hoặc một số thủ tục kiểm soát bị vô hiệu do sự thông đồng hay lạm quyền của người quản lý. Do đó, một số rủi ro kiểm soát sẽ luôn tồn tại. Các chuẩn mực kiểm toán đưa ra các điều kiện mà theo đó kiểm toán viên bắt buộc phải, hoặc có thể lựa chọn, kiểm tra việc vận hành hiệu quả các thủ tục kiểm soát để xác định nội dung, lịch trình, phạm vi các thủ tục chi tiết cần thực hiện (xem quy định tại đoạn 07-17 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 330 (ban hành lại)). A40. Các chuẩn mực kiểm toán thường không hướng dẫn riêng về rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát mà thường hướng dẫn sự đánh giá kết hợp về “rủi ro có sai sót trọng yếu”. Tuy nhiên, kiểm toán viên có thể đánh giá riêng hoặc đánh giá kết hợp cả rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát, tùy theo kỹ thuật hoặc phương pháp luận kiểm toán và các phương pháp thực hành kiểm toán mà kiểm toán viên lựa chọn. Việc đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu có thể được nhấn mạnh bằng các thuật ngữ có tính định lượng như tỷ lệ phần trăm, hoặc các thuật ngữ phi định lượng. Trong mọi trường hợp, sự cần thiết phải thực hiện đánh giá rủi ro một cách thích hợp còn quan trọng hơn so với việc sử dụng phương pháp nào để đánh giá rủi ro. A41. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315 quy định và hướng dẫn cách xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu trên cấp độ báo cáo tài chính và cấp độ cơ sở dẫn liệu. Rủi ro phát hiện A42. Với một mức rủi ro kiểm toán cho trước, mức độ rủi ro phát hiện được chấp nhận có mối quan hệ trái chiều với rủi ro có sai sót trọng yếu được đánh giá ở cấp độ cơ sở dẫn liệu. Ví dụ, nếu kiểm toán viên xác định là rủi ro có sai sót trọng yếu ở mức độ 15
càng cao thì rủi ro phát hiện có thể chấp nhận ở mức càng thấp, và càng cần các bằng chứng kiểm toán có tính thuyết phục cao hơn. A43. Rủi ro phát hiện liên quan đến nội dung, lịch trình, phạm vi các thủ tục được kiểm toán viên xác định để giảm rủi ro kiểm toán xuống mức độ thấp có thể chấp nhận được. Do đó, rủi ro phát hiện thể hiện tính hiệu quả của các thủ tục kiểm toán và việc thực hiện của kiểm toán viên. Các vấn đề sau đây giúp tăng cường hiệu quả của các thủ tục kiểm toán và việc thực hiện của kiểm toán viên, giúp giảm khả năng kiểm toán viên lựa chọn thủ tục kiểm toán không phù hợp, áp dụng sai thủ tục kiểm toán hoặc hiểu không đúng các kết quả kiểm toán: (1) Lập kế hoạch kiểm toán đầy đủ, phù hợp; (2) Bố trí nhân sự phù hợp cho nhóm kiểm toán; (3) Duy trì thái độ hoài nghi nghề nghiệp; (4) Giám sát và kiểm tra các công việc đã thực hiện. A44. Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 300 và số 330 (ban hành lại) quy định và hướng dẫn về lập kế hoạch kiểm toán báo cáo tài chính và cách xử lý của kiểm toán viên đối với rủi ro đã đánh giá. Do những hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán, rủi ro phát hiện chỉ có thể được giảm bớt mà không thể loại trừ hoàn toàn. Theo đó, một số rủi ro phát hiện sẽ luôn luôn tồn tại. Những hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán A45. Kiểm toán viên không thể loại trừ hoàn toàn rủi ro kiểm toán và không thể đạt được sự đảm bảo tuyệt đối về việc báo cáo tài chính hoàn toàn không chứa đựng sai sót trọng yếu do gian lận hay nhầm lẫn. Cuộc kiểm toán luôn có những hạn chế vốn có làm cho hầu hết các bằng chứng kiểm toán mà kiểm toán viên dựa vào để đưa ra kết luận và hình thành ý kiến kiểm toán đều mang tính xét đoán và thuyết phục nhiều hơn là tính khẳng định chắc chắn. Những hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán bắt nguồn từ: (1) Nội dung của báo cáo tài chính; (2) Nội dung của các thủ tục kiểm toán; (3) Điều kiện thực hiện cuộc kiểm toán với thời gian và giá phí hợp lý . Nội dung của báo cáo tài chính A46. Việc lập và trình bày báo cáo tài chính gồm các xét đoán của Ban Giám đốc trong việc áp dụng các quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính vào hoàn cảnh thực tế của đơn vị. Ngoài ra, nhiều khoản mục trên báo cáo tài chính bao hàm các quyết định hoặc đánh giá chủ quan hoặc có mức độ không chắc chắn, có thể dẫn đến những cách hiểu hoặc đánh giá khác nhau cùng có thể được chấp nhận. Kết quả là một số khoản mục trên báo cáo tài chính có mức độ thay đổi tiềm tàng, không thể loại trừ hoàn toàn bằng áp dụng các thủ tục kiểm toán bổ sung. Ví dụ, đối với các ước tính kế toán, chuẩn mực kiểm toán yêu cầu kiểm toán viên xem xét tính phù hợp của các ước tính kế toán đối với quy định hiện hành về lập và trình bày báo cáo tài chính và các thuyết minh liên quan, đồng thời xem xét khía cạnh định tính trong công việc kế toán của đơn vị được kiểm toán, bao gồm sự định kiến (nếu có) trong các xét đoán của Ban Giám đốc (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 540 (ban hành lại) và đoạn 12 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700 (ban hành lại)). 16
Nội dung của các thủ tục kiểm toán A47. Khả năng thu thập bằng chứng kiểm toán của kiểm toán viên bị giới hạn về thực hành hoặc giới hạn pháp lý, như: (1) Ban Giám đốc đơn vị được kiểm toán hoặc đối tượng khác có thể cố tình hoặc vô tình không cung cấp đầy đủ thông tin cho việc lập báo cáo tài chính hoặc thông tin theo yêu cầu của kiểm toán viên. Kiểm toán viên không thể chắc chắn về tính đầy đủ của thông tin, ngay cả khi kiểm toán viên đã thực hiện các thủ tục kiểm toán nhằm thu thập được đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp. (2) Hành vi gian lận có thể được tổ chức tinh vi và kỹ lưỡng để che dấu. Các thủ tục kiểm toán để thu thập bằng chứng kiểm toán có thể không phát hiện hết sai sót cố ý như thông đồng, làm giả chứng từ, khiến kiểm toán viên tin rằng bằng chứng kiểm toán giả mạo đó là hợp lệ. Kiểm toán viên không được đào tạo để làm chuyên gia xác minh chứng từ giả mạo. (3) Mỗi cuộc kiểm toán không phải là một cuộc điều tra hoặc thanh tra về sai phạm. Kiểm toán viên không có quyền điều tra, thanh tra, xét hỏi, khám xét như cuộc điều tra của cơ quan pháp luật. Điều kiện thực hiện cuộc kiểm toán với thời gian và giá phí hợp lý A48. Kiểm toán viên không được phép dựa vào sự khó khăn về nhân sự, thời gian hay chi phí để bỏ qua một thủ tục kiểm toán mà không có sự thay thế bằng thủ tục nào khác hoặc hài lòng với bằng chứng kiểm toán không đủ sức thuyết phục. Việc lập kế hoạch kiểm toán một cách phù hợp sẽ giúp kiểm toán viên có đủ thời gian và nguồn lực để tiến hành cuộc kiểm toán. Sự thích hợp của thông tin, giá trị của thông tin giúp giảm bớt thời gian và cân đối giữa độ tin cậy của thông tin với chi phí bỏ ra để có được thông tin đó. Điều này đã được đề cập trong các chuẩn mực về lập và trình bày báo cáo tài chính. Người sử dụng báo cáo tài chính mong đợi kiểm toán viên đưa ra báo cáo kiểm toán trong khoảng thời gian hợp lý và với giá phí hợp lý, với nhận thức rằng kiểm toán viên không thể đề cập tới tất cả các thông tin có thể hiện hữu hoặc không thể tìm hiểu tất cả các vấn đề một cách thấu đáo, tường tận dựa trên giả định rằng thông tin đó bị nhầm lẫn hay gian lận cho đến khi chứng minh được điều ngược lại. A49. Để đưa ra báo cáo kiểm toán kịp thời và cân đối giữa lợi ích và chi phí, kiểm toán viên cần: (1) Lập kế hoạch kiểm toán để đảm bảo cuộc kiểm toán được thực hiện một cách kịp thời và hiệu quả; (2) Tập trung nguồn lực kiểm toán vào những vùng mà kiểm toán viên cho rằng chứa đựng nhiều rủi ro có sai sót trọng yếu do gian lận hay nhầm lẫn và ít tập trung hơn vào các vùng còn lại; (3) Sử dụng các thử nghiệm và biện pháp khác để kiểm tra tổng thể nhằm phát hiện sai sót. A50. Để làm rõ các phương pháp đã nêu ở đoạn A49, chuẩn mực kiểm toán đưa ra các yêu cầu về lập kế hoạch và thực hiện cuộc kiểm toán và yêu cầu kiểm toán viên phải: (1) Thực hiện các thủ tục đánh giá rủi ro và các thủ tục liên quan để làm cơ sở xác định và đánh giá rủi ro có sai sót trọng yếu ở cấp độ báo cáo tài chính và cấp độ cơ sở dẫn liệu theo quy định tại đoạn 05-10 Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 315; 17
(2) Sử dụng các thử nghiệm và biện pháp khác để kiểm tra tổng thể nhằm cung cấp cơ sở hợp lý cho kiểm toán viên đưa ra kết luận về tổng thể theo quy định của Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 330, số 500, số 520 và số 530 (ban hành lại). Các vấn đề khác ảnh hưởng đến hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán A51. Đối với một số cơ sở dẫn liệu nhất định hoặc những vấn đề liên quan, các hạn chế vốn có có ảnh hưởng đáng kể đến khả năng phát hiện sai sót trọng yếu của kiểm toán viên. Các cơ sở dẫn liệu hoặc vấn đề liên quan bao gồm: (1) Gian lận, đặc biệt là gian lận có liên quan đến Ban Giám đốc hoặc Ban quản trị hoặc có sự thông đồng (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 240 (ban hành lại)); (2) Sự hiện hữu và đầy đủ của các mối quan hệ và giao dịch với các bên liên quan (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 550 (ban hành lại)); (3) Sự không tuân thủ pháp luật và các quy định (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 250 (ban hành lại)); (4) Các sự kiện hoặc điều kiện trong tương lai có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động liên tục của đơn vị được kiểm toán (xem Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 570 (ban hành lại)). Các chuẩn mực kiểm toán có liên quan quy định và hướng dẫn các thủ tục kiểm toán giúp kiểm toán viên làm giảm ảnh hưởng của các hạn chế vốn có. A52. Do hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán, mặc dù cuộc kiểm toán đã được lập kế hoạch và thực hiện theo các chuẩn mực kiểm toán, kiểm toán viên vẫn không thể tránh khỏi rủi ro về việc sẽ không phát hiện được một số sai sót trọng yếu của báo cáo tài chính. Rủi ro có sai sót trọng yếu do gian lận hay nhầm lẫn được phát hiện sau đó không phải là dấu hiệu về việc cuộc kiểm toán đã không được thực hiện theo các chuẩn mực kiểm toán. Kiểm toán viên không được sử dụng các hạn chế vốn có của cuộc kiểm toán để bào chữa cho sự hài lòng của mình đối với các bằng chứng kiểm toán chưa đủ thuyết phục. Để xác định cuộc kiểm toán có được thực hiện theo các chuẩn mực kiểm toán hay không, cần dựa vào các thủ tục kiểm toán được thực hiện trong hoàn cảnh cụ thể, tính đầy đủ và thích hợp của các bằng chứng kiểm toán đã thu thập và sự phù hợp của ý kiến kiểm toán trên cơ sở đánh giá các bằng chứng đó để làm rõ mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán. Thực hiện cuộc kiểm toán theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam Nội dung của các chuẩn mực kiểm toán (hướng dẫn đoạn 18) A53. Chuẩn mực kiểm toán đưa ra các tiêu chuẩn công việc của kiểm toán viên trong quá trình kiểm toán để đạt được mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên. Chuẩn mực kiểm toán quy định và hướng dẫn các trách nhiệm chung của kiểm toán viên, cũng như những vấn đề mà kiểm toán viên cần quan tâm khi thực hiện các trách nhiệm của mình trong từng hoàn cảnh cụ thể. A54. Phạm vi áp dụng, ngày hiệu lực và giới hạn áp dụng của từng chuẩn mực kiểm toán được quy định và hướng dẫn trong từng chuẩn mực và trong văn bản ban hành chuẩn mực. A55. Khi thực hiện cuộc kiểm toán, kiểm toán viên có thể phải tuân thủ các yêu cầu của pháp luật và các quy định có liên quan ngoài quy định của chuẩn mực kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán không có hiệu lực cao hơn pháp luật và các quy định có liên quan đến cuộc kiểm toán báo cáo tài chính. Trong trường hợp pháp luật và các quy định có những yêu cầu khác với chuẩn mực kiểm toán, một cuộc kiểm toán đã tuân 18
thủ pháp luật và các quy định sẽ đương nhiên không phải tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán. A56. Kiểm toán viên có thể tiến hành cuộc kiểm toán đồng thời theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam và các chuẩn mực kiểm toán của một quốc gia nào đó. Trong trường hợp như vậy, ngoài việc tuân thủ chuẩn mực kiểm toán Việt Nam phù hợp với cuộc kiểm toán, kiểm toán viên cần thực hiện các thủ tục kiểm toán bổ sung để đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực kiểm toán của quốc gia đó. Lưu ý khi kiểm toán các đơn vị trong lĩnh vực công A57. Chuẩn mực kiểm toán cũng có thể được áp dụng đối với hợp đồng kiểm toán đơn vị trong lĩnh vực công. Trong trường hợp này, trách nhiệm của kiểm toán viên có thể bị ảnh hưởng bởi sự ủy quyền kiểm toán, yêu cầu của pháp luật, các quy định của cơ quan chức năng đối với đơn vị trong lĩnh vực công, tạo ra phạm vi kiểm toán rộng hơn so với cuộc kiểm toán báo cáo tài chính theo quy định của chuẩn mực kiểm toán. Chuẩn mực kiểm toán không quy định và hướng dẫn đối với các trách nhiệm bổ sung này. Các trách nhiệm này có thể được quy định trong chuẩn mực kiểm toán Nhà nước hoặc trong hướng dẫn của cơ quan kiểm toán nhà nước. Kết cấu của chuẩn mực kiểm toán (hướng dẫn đoạn 19) A58. Mỗi chuẩn mực kiểm toán gồm 02 phần: quy định chung và nội dung chuẩn mực. Phần quy định chung bao gồm: phạm vi áp dụng; mục tiêu của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán; và giải thích thuật ngữ. Phần nội dung chuẩn mực bao gồm yêu cầu và hướng dẫn áp dụng. Toàn bộ nội dung chính của một chuẩn mực kiểm toán giúp người đọc hiểu các mục tiêu mà chuẩn mực đưa ra và cách thực hiện các yêu cầu của chuẩn mực. A59. Khi cần thiết, phần hướng dẫn áp dụng cũng đưa ra những diễn giải cụ thể hơn về các yêu cầu của chuẩn mực và hướng dẫn cách thực hiện các yêu cầu đó, cụ thể như sau: (1) Diễn giải rõ ràng, tỉ mỉ hơn ý nghĩa của mỗi yêu cầu hoặc vấn đề mà yêu cầu đó hướng tới; (2) Đưa ra các ví dụ về các thủ tục kiểm toán phù hợp trong từng tình huống. Hướng dẫn nói trên không phải là bắt buộc mà chỉ giúp cho việc lựa chọn cách áp dụng các yêu cầu của một chuẩn mực kiểm toán. Phần hướng dẫn áp dụng cũng đưa ra những thông tin cơ sở cho các vấn đề đã quy định trong chuẩn mực kiểm toán. A60. Các phụ lục là một bộ phận của phần hướng dẫn áp dụng. Mục đích và tác dụng của mỗi phụ lục được giải thích trong phần nội dung chính của chuẩn mực hoặc trong chính tiêu đề và phần giới thiệu của phụ lục đó. A61. Phần quy định chung của chuẩn mực có thể bao gồm: (1) Mục tiêu; (2) Phạm vi của một chuẩn mực kiểm toán, bao gồm cả mối liên hệ giữa chuẩn mực kiểm toán này với các chuẩn mực kiểm toán khác; (3) Chủ đề của chuẩn mực kiểm toán; (4) Trách nhiệm của kiểm toán viên, Công ty kiểm toán và các đối tượng khác có liên quan đến chủ đề của chuẩn mực kiểm toán; (5) Giải thích thuật ngữ liên quan đến chuẩn mực kiểm toán. 19
A62. Một chuẩn mực kiểm toán có thể có phần giải thích chi tiết về ý nghĩa của một số thuật ngữ khi sử dụng trong các chuẩn mực kiểm toán, được đặt trong một phần riêng với tiêu đề là “Giải thích thuật ngữ”. Phần này giúp đảm bảo tính nhất quán khi áp dụng và diễn giải các chuẩn mực kiểm toán, không thay thế cho thuật ngữ được xây dựng vì các mục đích khác, như các thuật ngữ trong văn bản pháp luật khác. Các thuật ngữ được giải thích trong từng chuẩn mực kiểm toán sẽ có cùng ý nghĩa khi nhắc đến ở các chuẩn mực kiểm toán khác, trừ khi có lưu ý khác. Danh sách các thuật ngữ liên quan đến chuẩn mực kiểm toán Việt Nam được tập hợp trong cuốn sách “Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam” khi phát hành. Danh sách này cũng bao gồm các thuật ngữ khác được sử dụng trong các chuẩn mực kiểm toán để giúp việc diễn giải được nhất quán. A63. Trong một số trường hợp, phần hướng dẫn áp dụng của chuẩn mực kiểm toán còn đưa ra các lưu ý khi kiểm toán đơn vị nhỏ và đơn vị hoạt động trong lĩnh vực công. Các lưu ý này giúp kiểm toán viên thực hiện các yêu cầu của chuẩn mực kiểm toán trong cuộc kiểm toán tại các đơn vị đó, nhưng không giới hạn hay làm giảm trách nhiệm của kiểm toán viên trong việc áp dụng và tuân thủ yêu cầu của các chuẩn mực kiểm toán. Lưu ý khi kiểm toán các đơn vị nhỏ A64. Để xác định rõ các lưu ý đối với cuộc kiểm toán đơn vị nhỏ, “đơn vị nhỏ” là đơn vị có những đặc điểm sau: (a) Quyền sở hữu và quyền quản lý tập trung vào một số ít người (thường là một người – có thể là pháp nhân hay thể nhân sở hữu đơn vị); (b) Có một hoặc một số đặc điểm sau đây: (i) Các giao dịch rõ ràng hoặc không phức tạp; (ii) Cách lưu trữ hồ sơ đơn giản; (iii) Có ít hoạt động sản xuất, kinh doanh: chỉ sản xuất hoặc mua bán một vài loại sản phẩm; (iv) Có ít khâu kiểm soát nội bộ; (v) Có ít cấp độ quản lý mà mỗi cấp có trách nhiệm kiểm soát rộng; (vi) Có ít nhân sự và thường phải kiêm nhiệm. Những đặc điểm nêu trên chưa phải là tất cả và cũng không phải chỉ là những đặc điểm riêng có của các đơn vị nhỏ. Các đơn vị nhỏ không nhất thiết phải có tất cả các đặc điểm nêu trên. A65. Các chuẩn mực kiểm toán đưa ra các lưu ý khi kiểm toán đơn vị nhỏ với chủ ý là áp dụng cho các đơn vị không niêm yết. Tuy nhiên, một số lưu ý cũng có thể vận dụng khi kiểm toán các đơn vị niêm yết nhỏ. A66. Các chuẩn mực kiểm toán có sử dụng thuật ngữ “Chủ sở hữu kiêm Giám đốc” trong trường hợp chủ sở hữu của một đơn vị nhỏ đồng thời chịu trách nhiệm điều hành hoạt động hàng ngày của đơn vị. Mục tiêu quy định trong từng chuẩn mực kiểm toán (hướng dẫn đoạn 21) A67. Mỗi chuẩn mực kiểm toán bao gồm một hoặc một số mục tiêu, tạo ra sự kết nối giữa các yêu cầu với các mục tiêu tổng thể của kiểm toán viên và Công ty kiểm toán. Các mục tiêu trong từng chuẩn mực kiểm toán giúp kiểm toán viên tập trung để đạt được kết quả mong đợi của chuẩn mực kiểm toán, đồng thời giúp kiểm toán viên: (1) Hiểu rõ những mục tiêu cần đạt được và cách thức phù hợp để thực hiện; 20