Chứng hoang tưởng
Hoang tưởng là một trong những triệu chứng rối loạn tâm thần nặng nề nhất
và thường gặp trong các rối loạn tâm thần. Đây là triệu chứng để phân biệt
các rối loạn tâm thần nặng với các rối loạn tâm thần nhẹ (các rối loạn tâm
thần không có hoang tưởng).
Hoang tưởng là gì?
Theo GS. Nguyễn Việt: Hoang tưởng (HT) là những ý tưởng, phán đoán sai
lầm, không phù hợp với thực tế, do bệnh tâm thần sinh ra, nhưng bệnh nhân
cho là hoàn toàn chính xác, không thể giải thích đả thông được. Hoang tưởng
chỉ mất đi khi bệnh khỏi hay thuyên giảm.
Quá trình hình thành HT rất phức tạp cho đến nay vẫn tồn tại nhiều giả thuyết
cho rằng đây là các quá trình rối loạn các chất dẫn truyền thần kinh hóa học
trung gian như dopamin, serotonin… diễn ra trong các vùng khác nhau của
não như vùng trán, vùng thái dương… do những tác nhân rất phức tạp bên
trong cơ thể (nội sinh) cũng như tác động từ bên ngoài (ngoại sinh như sử
dụng ma túy…).
Điều đặc biệt nguy hiểm là HT thường tác động mạnh lên cảm xúc hành vi và
nhân cách của bệnh nhân dẫn đến hậu quả nghiêm trọng cho bản thân bệnh
nhân như tự sát, tự hủy hoại thân thể và cho người xung quanh như kích động
tấn công gây thương tích giết người, hủy hoại tài sản… Và đây cũng là một
trong những cấp cứu tâm thần hàng đầu, là nguyên nhân chính bắt buộc bệnh
nhân phải điều trị nội trú.
Bác sĩ bệnh viện tâm thần làm điện não cho bệnh nhân. Ảnh: Thanh Nga
Phân loại bệnh
HT có rất nhiều loại khác nhau được phân loại tùy theo nội dung của chính
HT như: HT bị theo dõi, HT bị hại… hay có thể phân loại theo nguồn gốc
phát sinh như: HT nguyên phát (HT xuất hiện không liên quan đến các rối
loạn tâm thần khác) và HT thứ phát (HT xuất hiện liên quan đến ảo giác hay
rối loạn cảm xúc…) và cuối cùng có một số tác giả còn phân loại HT theo
phương thức kết cấu: HT suy đoán (HT được xây dựng theo logic lệch lạc của
bệnh nhân) và HT cảm thụ (HT xuất hiện sau các rối loạn ý thức, cảm xúc…).
Biểu hiện
Biểu hiện HT trong bệnh tâm thần thường gặp:
Bệnh tâm thần phân liệt: Đây là một trong những chứng bệnh tâm thần phức
tạp và trầm trọng nhất bởi các triệu chứng vô cùng đa dạng phong phú mà
một trong số đó là các HT. Ở đây các HT thường có nội dung rất đa dạng như
HT bị hại. Bệnh nhân cho rằng có một người hay một nhóm người nào đó
theo dõi mình, vạch kế hoạch tìm cách làm hại mình bằng cách đầu độc, ám
sát, chiếm đoạt tài sản.
Có bệnh nhân còn cho rằng có người nào đó hay một thế lực nào đó dùng
phương tiện đặc biệt như thần giao cách cảm, các bùa phép để chi phối điều
khiển toàn bộ hành vi, ý nghĩ, cảm xúc của mình. Đây là cái mà người ta gọi
là HT bị chi phối và HT này thường kèm theo hiện tượng tâm thần tự động
với biểu hiện như bệnh nhân cảm thấy dòng tư duy của mình xuất hiện dồn
dập không dừng lại được.
Bệnh nhân định làm gì, định nói gì, viết gì thì đã nghe thấy tiếng nói từ trong
óc nói lên trước tất cả những điều định làm, định nói, định viết. Tiếng nói này
có thể thì thầm hay rất to làm bệnh nhân nghĩ rằng mọi người xung quanh có
thể biết trước được hành vi, ý nghĩ của mình. Đây là hiện tượng “tư duy bị
bộc lộ”…
Rối loạn cảm xúc trầm cảm: Các HT ở đây thường mang tính chất thứ phát
bắt nguồn từ cảm xúc trầm buồn nên bệnh nhân thường có các HT màu sắc u
ám, đen tối như bị tội, tự buộc tội cho rằng mình đã phạm nhiều tội lỗi nặng
nề trong quá khứ, cho rằng mình là gánh nặng cho gia đình và ý tưởng tự ti
cho mình bị bệnh nặng vô phương cứu chữa và đây là hình phạt thích đáng
cho mình. Đi kèm HT tự buộc tội thường kèm theo các ảo thanh chê bai đe
dọa chỉ trích.
Rối loạn chất dẫn truyền thần kinh dopamin gây bệnh hoang tưởng.
Rối loạn cảm xúc hưng cảm:
Ngược với rối loạn cảm xúc trầm cảm, các HT của bệnh trong rối loạn cảm
xúc hưng cảm thường mang tính chất khuếch đại như cho mình thông minh
tài giỏi làm được những chức vụ lớn như tổng thống, cho mình giàu có nhiều
tiền bạc của cải, quen biết nhiều người nổi tiếng, thấy sức khỏe tràn trề sinh
lực, thấy ai cũng yêu mình, có nhiều kế hoạch làm ăn táo bạo, mạo hiểm về
mặt tài chính…
Bệnh loạn thần Paranoia hay còn gọi là rối loạn HT trường diễn. Trong
trường hợp này, các HT thường phát triển âm ỉ lâu dài nhiều năm và được
hình thành từ quá trình suy đoán lệch lạc của bệnh nhân. Quá trình tư duy của
bệnh nhân vẫn tốt chỉ có sự lệch lạc về logic nên nếu không tìm hiểu kỹ thì
lần đầu tiếp xúc ta có thể tưởng những câu chuyện HT của bệnh nhân là có
thực bởi lẽ nội dung HT rất gần với đời thường, xây dựng khá hợp lý. Bệnh
nhân thường chỉ có một HT duy nhất. Các HT hay gặp là HT ghen tuông.
Bệnh nhân luôn nghi ngờ vợ (chồng) có quan hệ bất chính, ghen tuông vô lý.
HT trong nghiện rượu mạn tính thường là các HT bị hại, bị theo dõi và đặc
biệt hay gặp là HT ghen tuông. HT ghen tuông này thường kèm theo hiện
tượng suy giảm chức năng tình dục. Chính điều này lại trở thành vòng luẩn
quẩn làm cho HT ghen tuông ngày càng nặng vì bệnh nhân nghĩ rằng bạn tình
sẽ càng có điều kiện quan hệ với người khác nên làm cho bệnh nhân trở nên
tàn bạo, nhục hình với bạn tình hoặc dẫn đến trầm cảm tự sát.
HT do dùng ma túy tổng hợp sau giai đoạn khoái cảm với cảm giác cực khoái
lâng lâng, bệnh nhân có thể gặp những lo âu nghi ngờ, HT giống như trong
tâm thần phân liệt. Tuy nhiên, các rối loạn HT này thường xuất hiện đột ngột
nhất thời.
Trên đây là một số rối loạn HT thường gặp trong một số rối loạn tâm thần phổ
biến, ngoài ra, HT còn gặp trong nhiều rối loạn tâm thần khác như rối loạn
tâm thần thực tổn, nhiễm độc nhiễm trùng, động kinh… với đặc điểm khác
biệt.
Để nhận biết HT là điều không dễ dàng, do đó có học giả nhận định trong
cuộc sống đời thường có điều trước đây bị cho là HT thì nay đã trở thành hiện
thực và ngược lại có những điều ta cứ tưởng là chân lý thì thực ra chỉ là HT.
