CHƯƠNG XIV - NHỮNG NGUYÊN NHÂN NGĂN TRỞ TÁC DỤNG CỦA QUY LUẬT

Chia sẻ: Ha Havi | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

112
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nếu ta chú ý đến sự phát triển hết sức to lớn của năng suất lao động xã hội, dù chỉ là trong 30 năm lại đây thôi so với các thời kỳ trước, đặc biệt nếu ta chú ý đến cái khối lượng to lớn của tư bản cố định - không kể bản thân máy móc - đã gia nhập vào toàn bộ quá trình sản xuất xã hội, thì điều khó khăn từ trước tới nay vẫn làm cho các nhà kinh tế học băn khoăn - cụ thể là làm thế nào để giải thích hiện...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: CHƯƠNG XIV - NHỮNG NGUYÊN NHÂN NGĂN TRỞ TÁC DỤNG CỦA QUY LUẬT

364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 lªn còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét lîng nhÊt ®Þnh cña tæng t b¶n ®Çu t thu ®îc. Nhng l¹i cã nh÷ng yÕu tè kh¸c ®Ó t¨ng thªm cêng ®é lao ®éng, ch¼ng h¹n ch¬ng XIV nh t¨ng thªm tèc ®é cña m¸y mãc: vÉn trong mét thêi gian nh thÕ, cè nh÷ng nguyªn nh©n ng¨n trë nhiªn nh÷ng m¸y mãc nµy sÏ chÕ biÕn nhiÒu nguyªn liÖu h¬n, nh ng t¸c dông cña quy luËt ®øng vÒ phÇn t b¶n cè ®Þnh mµ nãi th× dï thiÕt bÞ m¸y mãc cã hao mßn nhanh h¬n, tû sè gi÷a gi¸ trÞ cña chóng vµ gi¸ c¶ cña lao ®éng NÕu ta chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn hÕt søc to lín cña n¨ng suÊt lao vËn dông chóng vÉn tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ bÞ ¶nh hëng. Nhng ®Æc ®éng x· héi, dï chØ lµ trong 30 n¨m l¹i ®©y th«i so víi c¸c thêi kú tr- biÖt lµ viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng - sù ph¸t minh ®ã cña nÒn c«ng íc, ®Æc biÖt nÕu ta chó ý ®Õn c¸i khèi lîng to lín cña t b¶n cè nghiÖp hiÖn ®¹i - ®· lµm t¨ng thªm khèi lîng lao ®éng thÆng d bÞ ®Þnh - kh«ng kÓ b¶n th©n m¸y mãc - ®· gia nhËp vµo toµn bé qu¸ chiÕm ®o¹t; kh«ng thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n c¸i tû sè gi÷a søc lao tr×nh s¶n xuÊt x· héi, th× ®iÒu khã kh¨n tõ tríc tíi nay vÉn lµm cho ®éng ®îc sö dông vµ t b¶n bÊt biÕn mµ søc lao ®éng Êy vËn dông, c¸c nhµ kinh tÕ häc b¨n kho¨n - cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng thùc ra l¹i lµm cho t b¶n bÊt biÕn nµy thÝch hiÖn tîng tû suÊt lîi nhuËn h¹ thÊp, - ®· nhêng chç cho vÊn gi¶m xuèng mét c¸ch t¬ng ®èi. H¬n n÷a, chóng t«i còng ®· chøng ®Ò ngîc l¹i; cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i thÝch ®îc r»ng t¹i sao minh r»ng - vµ chÝnh ®Êy míi lµ ®iÒu bÝ mËt cña xu h íng h¹ thÊp sù h¹ thÊp Êy l¹i kh«ng nhiÒu h¬n n÷a hoÆc kh«ng nhanh h¬n n÷a? tû suÊt lîi nhuËn - nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ NhÊt ®Þnh lµ ®· ph¶i cã nh÷ng ¶nh hëng ngîc l¹i ng¨n trë hay thñ tiªu thÆng d t¬ng ®èi tãm l¹i lµ nh»m ®i ®Õn kÕt qu¶ sau ®©y: mét t¸c dông cña quy luËt chung vµ lµm cho nã chØ mang tÝnh chÊt mét mÆt, víi mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh, cè søc biÕn mét phÇn thËt xu híng mµ th«i. V× vËy, chóng t«i ®· gäi sù h¹ thÊp cña tû suÊt lîi lín thµnh gi¸ trÞ thÆng d, mÆt kh¸c, t×m mäi c¸ch sö dông Ýt lao nhuËn chung lµ xu híng h¹ thÊp. Trong nh÷ng nguyªn nh©n Êy, th× ®éng nhÊt so víi sè t b¶n øng ra, thµnh thö chÝnh nh÷ng nguyªn phæ biÕn nhÊt lµ nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y: nh©n lµm cho møc ®é bãc lét lao ®éng t¨ng lªn còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n ng¨n c¶n kh«ng cho phÐp mét t b¶n cã mét lîng nh cò l¹i bãc lét I. T¨ng møc ®é bãc lét lao ®éng lao ®éng nhiÒu nh tríc. §ã lµ nh÷ng xu híng tr¸i ngîc nhau, chóng võa Møc ®é bãc lét lao ®éng, sù chiÕm ®o¹t lao ®éng thÆng d vµ cã t¸c dông lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn, ®ång thêi l¹i võa gi¸ trÞ thÆng d, t¨ng lªn ®Æc biÖt lµ b»ng c¸ch kÐo dµi ngµy lao cã t¸c dông lµm cho khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d do mét t b¶n nhÊt ®Þnh ®éng vµ t¨ng cêng ®é lao ®éng. Hai ®iÓm nµy ®· ®îc tr×nh bµy s¶n sinh ra gi¶m xuèng, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn gi¶m tØ mØ trong quyÓn I cña bé "T b¶n" khi nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt gi¸ xuèng. ë ®©y còng cÇn ph¶i nªu ra viÖc sö dông rÊt nhiÒu lao ®éng trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi. Cã nhiÒu yÕu tè lµm t¨ng cêng cña phô n÷ vµ nhi ®ång, v× nh thÕ toµn thÓ gia ®×nh ®Òu bÞ b¾t ®é lao ®éng, - nh÷ng yÕu tè nµy gi¶ ®Þnh lµ t b¶n bÊt biÕn ph¶i buéc ph¶i cung cÊp cho t b¶n mét sè lîng lao ®éng thÆng d lín h¬n tr- t¨ng lªn so víi t b¶n íc, ngay c¶ khi tæng sè tiÒn c«ng cña gia ®×nh Êy kiÕm ®îc cã t¨ng thªm, tuy r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ th«ng lÖ. TÊt c¶ nh÷ng c¸i g× ®Èy kh¶ biÕn, do ®ã tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng; vÝ dô nh khi mét ngêi m¹nh viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi b»ng c¸ch chØ ®¬n thî ph¶i ®iÒu khiÓn mét sè m¸y mãc nhiÒu h¬n. Còng nh ®èi víi thuÇn c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p mµ kh«ng t¨ng thªm t b¶n sö dông, vÝ dô phÇn lín nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng nh trong n«ng nghiÖp, th× còng ®Òu cã cïng mét t¸c dông nh vËy. Cè ®èi, chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng
364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 nhiªn lµ ë ®©y t b¶n bÊt biÕn ®îc sö dông kh«ng t¨ng lªn so víi t b¶n yÕu ®i, ®Æc biÖt lµ do viÖc t¨ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi kh¶ biÕn, v× chóng ta coi t b¶n kh¶ biÕn nµy lµ chØ sè søc lao nhê kÐo dµi ngµy lao ®éng. ®éng ®îc sö dông; nhng khèi lîng s¶n phÈm l¹i t¨ng lªn so víi søc lao Khi nghiªn cøu tû suÊt lîi nhuËn, chóng ta ®· thÊy r»ng, nãi chung, ®éng ®îc sö dông. HiÖn tîng ®ã còng sÏ x¶y ra, khi søc s¶n xuÊt cña hÔ tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng, th× do sè lîng cña tæng t b¶n ®îc sö lao ®éng (dï s¶n phÈm cña lao ®éng gia nhËp vµo tiªu dïng cña c«ng dông t¨ng lªn, nªn khèi lîng lîi nhuËn l¹i t¨ng lªn. XÐt toµn bé t b¶n kh¶ nh©n hay gia nhËp vµo nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn, th× còng biÕn cña x· héi th× ta thÊy r»ng gi¸ trÞ thÆng d do nã s¶n sinh ra b»ng vËy) tho¸t khái nh÷ng trë ng¹i vÒ giao th«ng, nh÷ng sù h¹n chÕ cã lîi nhuËn ®· ®îc s¶n sinh ra. Cïng víi khèi lîng tuyÖt ®èi cña gi¸ trÞ tÝnh chÊt ®éc ®o¸n hay do l©u ngµy mµ trë thµnh nh÷ng trë ng¹i, thÆng d, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d còng t¨ng lªn; khèi lîng tuyÖt ®èi nãi chung lµ gi¶i tho¸t khái mäi thø xiÒng xÝch, nhng ®iÒu ®ã lóc cña gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× khèi lîng søc lao ®éng ®îc x· héi sö ®Çu kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn tû sè gi÷a t b¶n kh¶ biÕn vµ t b¶n bÊt dông ®· t¨ng lªn; tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× møc ®é bãc lét lao biÕn. ®éng ®ã ®· t¨ng lªn. Nhng ®èi víi mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh, vÝ Khi c¸c nhµ t b¶n ¸p dông nh÷ng ph¸t minh, v.v. cßn cha ®îc dïng dô 100 ch¼ng h¹n, ta thÊy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng lªn mét c¸ch phæ cËp, th× hä t¹m thêi n©ng gi¸ trÞ thÆng d lªn cao h¬n trong khi tÝnh trung b×nh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i h¹ xuèng, v× møc chung cña nã, nh vËy cã thÓ n¶y ra c©u hái: viÖc gi¸ trÞ thÆng d tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ do tû lÖ t¨ng thªm gi¸ trÞ cña bé phËn t b¶n t¨ng lªn cao h¬n møc chung ®ã, tuy lµ t¨ng lªn t¹m thêi nhng cø lu«n kh¶ biÕn quyÕt ®Þnh, cßn khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d th× tr¸i l¹i, lµ do l- lu«n lÆp ®i lÆp l¹i m·i, khi th× ë trong mét ngµnh s¶n xuÊt nµy, khi îng t¬ng ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn so víi tæng t b¶n quyÕt ®Þnh. th× ë trong mét ngµnh kh¸c, - viÖc ®ã cã n»m trong nh÷ng nguyªn nh©n k×m h·m sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn nhng rèt cuéc l¹i ®Èy nhanh Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn - nã t¨ng lªn ®Æc biÖt trong nh÷ng sù h¹ thÊp ®ã, hay kh«ng? VÒ c©u hái nµy, ngêi ta cã thÓ tr¶ lêi trêng hîp nh chóng ta ®· nãi ë trªn, trong ®ã t b¶n bÊt biÕn ®· kh«ng kh¼ng ®Þnh lµ cã. t¨ng lªn mét tÝ nµo, hay t¨ng lªn kh«ng cïng mét tû lÖ víi t b¶n kh¶ biÕn - lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh khèi lîng gi¸ trÞ Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh t¹o thÆng d vµ do ®ã quyÕt ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn. Nh©n tè ®ã kh«ng ra lµ tÝch sè cña hai thõa sè, tøc lµ cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n thñ tiªu quy luËt chung. Nhng nã lµm cho quy luËt Êy l¹i trë thµnh mét víi sè c«ng nh©n ®· ®îc thuª mín theo tû suÊt Êy. VËy, víi mét tû xu híng, nghÜa lµ mét quy luËt bÞ nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng ngîc suÊt gi¸ trÞ thÆng d nhÊt ®Þnh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lµ do sè l¹i lµm cho viÖc thùc hiÖn quy luËt ®ã bÞ k×m h·m l¹i, chËm trÔ vµ lîng c«ng nh©n quyÕt ®Þnh, cßn víi mét sè c«ng nh©n nhÊt ®Þnh yÕu ®i. Nhng v× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ th× khèi lîng ®ã lµ do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh, nãi thÆng d cao lªn (b¶n th©n viÖc kÐo dµi thêi gian lao ®éng còng lµ chung, lµ do tû lÖ gi÷a lîng tuyÖt ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn vµ tû suÊt mét kÕt qu¶ cña ®¹i c«ng nghiÖp) còng cã xu híng gi¶m bít sè søc lao gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh. Nhng chóng ta ®· chØ ra r»ng tÝnh ®éng mµ mét t b¶n nhÊt ®Þnh sö dông, nªn nh÷ng nguyªn nh©n Êy trung b×nh th× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ võa cã xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, võa cã xu h íng h·m bít sù thÆng d t¬ng ®èi t¨ng lªn, còng l¹i lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho sè vËn ®éng h¹ thÊp Êy. NÕu ngêi ta b¾t buéc mét c«ng nh©n ph¶i lµm lîng søc lao ®éng ®îc sö dông gi¶m xuèng. Nhng râ rµng sù t¨ng hay c«ng viÖc cña hai ngêi, - vµ nÕu lµm viÖc mét c¸ch hîp lý th× hai ng - gi¶m ë ®©y phô thuéc vµo c¸i quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a nh÷ng vËn êi ®ã cã thÓ thay thÕ cho ba ngêi, - th× mét c«ng nh©n Êy giê ®©y ®éng tr¸i ngîc nhau ®ã, vµ xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn l¹i bÞ sÏ cung cÊp ®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng hai ngêi tríc kia vµ nh vËy tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn. Nhng anh ta sÏ kh«ng cung cÊp
364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 ®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng ba ngêi tríc kia, vµ nh vËy lµ khèi nhÊt cña quyÓn nµy vÒ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt lîi nhuËn lîng gi¸ trÞ thÆng d sÏ gi¶m xuèng. Nhng sù gi¶m xuèng ®ã ®îc bï trõ t¨ng lªn trong khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay ®æi, hay t¨ng lªn l¹i hay bÞ h¹n chÕ v× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn. NÕu toµn thÓ ®éc lËp víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, do ®ã c¶ trêng hîp - nÕu xÐt vÒ d©n sè sÏ lao ®éng theo tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d míi ®ã, th× khèi lîng mÆt tæng t b¶n - gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn mÆc dï d©n sè vÉn nh cò. NÕu d©n sè mét tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã. VÝ dô nh sè lîng b«ng mµ mét t¨ng lªn, th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i cµng t¨ng h¬n n÷a; vµ tuy sù ngêi thî kÐo sîi ch©u ¢u chÕ biÕn trong mét c«ng xëng hiÖn ®¹i t¨ng kiÖn Êy g¾n liÒn víi viÖc gi¶m mét c¸ch t¬ng ®èi con sè c«ng nh©n lªn theo mét tû lÖ v« cïng to lín so víi sè b«ng mµ xa kia mét ngêi kÐo cã c«ng ¨n viÖc lµm so víi ®¹i lîng cña tæng t b¶n, nhng sù gi¶m bít sîi ch©u ¢u chÕ biÕn ®îc víi c¸i xa kÐo sîi cña anh ta. Nhng gi¸ trÞ cña Êy sÏ dÞu ®i hay ngõng l¹i do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn. b«ng ®îc chÕ biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng cña nã. Tríc khi kÕt thóc ®iÓm nµy, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh mét lÇn n÷a §èi víi m¸y mãc vµ t b¶n cè ®Þnh kh¸c th× còng vËy. Tãm l¹i, chÝnh r»ng, víi mét lîng t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng sù ph¸t triÓn ®· lµm cho khèi lîng t b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn so víi t b¶n lªn, mÆc dï khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. Khèi l- kh¶ biÕn, ®ång thêi còng lµm cho gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè cña t b¶n bÊt îng gi¸ trÞ thÆng d b»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n víi sè c«ng biÕn ®ã h¹ xuèng v× n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, vµ do ®ã khiÕn cho nh©n; nhng tû suÊt ®ã kh«ng bao giê ®îc tÝnh trªn tæng t b¶n mµ gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn tuy vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn nhng kh«ng chØ tÝnh trªn t b¶n kh¶ biÕn th«i, trong thùc tÕ th× ®îc tÝnh theo t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã, tøc lµ víi khèi lîng ngµy lao ®éng. Tr¸i l¹i, víi mét lîng gi¸ trÞ - t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt vËt chÊt cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt do mét sè lîng søc lao ®éng nh cò vËn lîi nhuËn kh«ng khi nµo cã thÓ t¨ng hay gi¶m nÕu khèi lîng gi¸ trÞ dông. Trong mét trêng hîp c¸ biÖt nµo ®ã, khèi lîng c¸c yÕu tè cña t thÆng d kh«ng t¨ng hay gi¶m. b¶n bÊt biÕn còng cã thÓ t¨ng lªn, trong khi gi¸ trÞ cña nã vÉn kh«ng thay ®æi hay thËm chÝ cßn h¹ xuèng n÷a. II. H¹ thÊp tiÒn c«ng xuèng díi gi¸ trÞ ViÖc t b¶n hiÖn cã (tøc lµ c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n ®ã) bÞ cña søc lao ®éng gi¶m gi¸ trÞ do sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, lµ cã liªn quan víi ®iÒu nãi ë trªn. ViÖc ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thêng xuyªn Chóng t«i chØ c¨n cø theo kinh nghiÖm mµ nªu sù viÖc nµy ra ë ng¨n c¶n sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, tuy r»ng trong mét sè trêng hîp ®©y th«i, v× trªn thùc tÕ - còng nh rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c cã thÓ nªu ra nã cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng lîi nhuËn nÕu nã lµm gi¶m khèi lîng cña ë ®©y - sù viÖc nµy kh«ng liªn quan g× tíi sù ph©n tÝch chung vÒ t t b¶n s¶n xuÊt ra lîi nhuËn. ë ®©y, ngêi ta l¹i thÊy r»ng nh÷ng nguyªn b¶n c¶; nã thuéc vÒ phÇn nghiªn cøu c¹nh tranh lµ phÇn chóng t«i nh©n ®Î ra xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nh÷ng nguyªn kh«ng bµn ®Õn trong t¸c phÈm nµy. Tuy vËy, nã còng lµ mét trong nh©n lµm chËm sù thùc hiÖn xu híng Êy. nh÷ng nguyªn nh©n hÕt søc quan träng ng¨n c¶n xu híng tû suÊt lîi nhuËn h¹ thÊp xuèng. IV. Nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi III. Nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn ViÖc t¹o ra nh©n khÈu thõa kh«ng t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng vµ ®îc sù ph¸t triÓn nµy, thÓ hiÖn ra ë sù gi¶m sót tû trë nªn rÎ h¬n suÊt lîi nhuËn, ®Èy nhanh lªn. Trong mét níc mµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt Cã thÓ ®a vµo ®©y tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trong phÇn thø t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn th× nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi l¹i
364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 cµng béc lé râ rÖt. Ngîc l¹i, chÝnh nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi nµy l¹i Lµm nh vËy, mét mÆt nã thóc ®Èy tÝch lòy t¨ng nhanh, nhng mÆt lµ nguyªn nh©n lµm cho, mét mÆt, trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt vÉn kh¸c, nã còng thóc ®Èy t b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn tiÕp tôc tån t¹i c¸i t×nh tr¹ng lao ®éng bÞ lÖ thuéc vµo t b¶n víi mét vµ do ®ã ®Èy nhanh viÖc tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Sù bµnh tr - møc ®é Ýt nhiÒu kh«ng hoµn toµn, h¬n n÷a l¹i tiÕp tôc tån t¹i trong íng cña ngo¹i th¬ng còng vËy, mÆc dÇu trong thêi kú Êu trÜ cña ph- mét thêi gian dµi ®Õn nçi lµ khi míi tho¹t nh×n, ngêi ta thÊy t×nh ¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nã lµm c¬ së cho ph¬ng thøc ®ã, tr¹ng ®ã h×nh nh lµ kh«ng phï hîp víi møc ph¸t triÓn chung; ®ã lµ nhng víi sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, do hËu qu¶ cña t×nh tr¹ng rÎ m¹t vµ khèi lîng to lín cña sè c«ng nh©n tÝnh tÊt yÕu néi t¹i cña ph¬ng thøc Êy lµ ph¶i cã mét thÞ trêng ngµy lµm thuª ë rçi hay bÞ sa th¶i, còng nh cña t×nh tr¹ng cã nhiÒu khu vùc cµng réng lín h¬n, nªn sù bµnh tríng cña ngo¹i th¬ng ®· trë thµnh mét s¶n xuÊt, do tÝnh chÊt cña chóng, nªn chuyÓn tõ lao ®éng ch©n tay kÕt qu¶ cña ph¬ng thøc Êy. ë ®©y mét lÇn n÷a, ngêi ta l¹i thÊy ¶nh sang lao ®éng b»ng m¸y mãc mét c¸ch khã kh¨n h¬n. MÆt kh¸c, cã hëng hai mÆt ®ã. (Ri-c¸c-®« ®· kh«ng hÒ thÊy mÆt nµy cña ngo¹i nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt th¬ng77). hµng xa xØ, mµ c¬ së chÝnh lµ sè nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi ®ã, sè Mét vÊn ®Ò kh¸c, - do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nã, - thËt ra nã ®· nh©n khÈu thõa nµy thêng ®îc h×nh thµnh trong nh÷ng ngµnh kh¸c vît ra ngoµi ph¹m vi nghiªn cøu cña chóng ta, lµ vÊn ®Ò sau ®©y: cã v× ë ®Êy t b¶n bÊt biÕn chiÕm u thÕ; ®Õn lît chóng, nh÷ng ngµnh ph¶i tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn lµ v× t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th- s¶n xuÊt hµng xa xØ ®ã l¹i dùa vµo t×nh tr¹ng c¸c yÕu tè lao ®éng ¬ng, vµ nhÊt lµ vµo th¬ng m¹i thuéc ®Þa, ®em l¹i mét tû suÊt lîi sèng chiÕm u thÕ vµ chØ dÇn dÇn vÒ sau chóng míi ®i theo cïng nhuËn cao h¬n kh«ng? mét con ®êng ph¸t triÓn nh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. Trong c¶ hai trêng hîp, t b¶n kh¶ biÕn ®Òu chiÕm mét tû lÖ rÊt lín trong tæng t Nh÷ng t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th¬ng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i mét tû suÊt b¶n vµ tiÒn c«ng th× thÊp h¬n møc trung b×nh, thµnh thö tû suÊt gi¸ lîi nhuËn cao h¬n, v× tríc hÕt ë ®©y ngêi ta c¹nh tranh víi nh÷ng trÞ thÆng d vµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng níc cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt Ýt nµy hÕt søc lín. Nhng v× tû suÊt lîi nhuËn chung ®îc h×nh thµnh thuËn lîi h¬n, thµnh thö níc tiªn tiÕn h¬n sÏ b¸n ®îc hµng cña m×nh b»ng c¸ch san b»ng c¸c tû suÊt lîi nhuËn gi÷a nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt cao h¬n gi¸ trÞ cña chóng, mÆc dï níc Êy b¸n rÎ h¬n c¸c níc c¹nh tranh c¸ biÖt, nªn chóng ta l¹i thÊy r»ng chÝnh c¸i nguyªn nh©n ®Î ra xu h- víi hä. Tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× lao ®éng ë níc tiªn tiÕn h¬n ®îc íng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nguyªn nh©n g©y ra mét lùc l îng ®¸nh gi¸ nh lµ lao ®éng cã tû träng cao h¬n, v× lao ®éng ®ã, kh«ng ngîc l¹i lµm tª liÖt Ýt nhiÒu t¸c dông cña xu híng Êy. ®îc tr¶ c«ng víi t c¸ch lµ mét lao ®éng cã chÊt lîng cao h¬n, l¹i ®îc b¸n ra víi t c¸ch lµ mét lao ®éng nh thÕ. §èi víi níc mµ ngêi ta chë V. Ngo¹i th¬ng hµng hãa ®Õn b¸n còng nh ®èi víi níc ngêi ta rót hµng hãa ra, ®Òu cã mèi quan hÖ nh vËy; ®Æc biÖt, cã thÓ lµ mét níc nh thÕ bá ra nhiÒu Chõng nµo mµ ngo¹i th¬ng lµm cho nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt lao ®éng ®· vËt hãa in natura 1* h¬n sè nã nh©n ®îc, nhng dï sao nã biÕn, hoÆc nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt mµ t b¶n kh¶ biÕn còng vÉn nhËn ®îc hµng hãa rÎ h¬n lµ tù nã cã thÓ s¶n xuÊt ra. Còng chuyÓn hãa thµnh, trë nªn rÎ ®i, th× ngo¹i th¬ng cã t¸c dông lµm cho gièng hÖt nh mét chñ xëng, v× sö dông mét ph¸t minh míi tríc khi ph¸t tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× nã n©ng cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ minh nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn, nªn b¸n rÎ h¬n nh÷ng kÎ c¹nh tranh h¹ thÊp gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn. Nãi chung, t¸c dông cña ngo¹i th- víi m×nh, nhng vÉn b¸n trªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa cña h¾n, ¬ng lµ theo híng ®ã, v× nã lµm cho quy m« s¶n xuÊt më réng thªm ra. 1 * - díi h×nh th¸i hiÖn vËt
364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 nghÜa lµ h¾n ta chuyÓn c¸i søc s¶n xuÊt t¬ng ®èi cao h¬n cña lao nªn, tuy r»ng tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - v× ë mét níc thuéc ®Þa th× ®éng mµ h¾n ta thuª mín thµnh lao ®éng thÆng d. Nh vËy lµ h¾n nãi chung tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - nhng sù kiÖn Êy vÉn cã thÓ ®i thùc hiÖn ®îc mét lîi nhuËn siªu ng¹ch. MÆt kh¸c, ®èi víi nh÷ng t ®«i víi t×nh tr¹ng gi¸ c¶ hµng hãa thÊp, nÕu ®iÒu kiÖn tù nhiªn b¶n ®Çu t ë c¸c thuéc ®Þa, v.v., th× chóng cã thÓ ®em l¹i ®îc nh÷ng thuËn lîi. Nh vËy lµ cã mét sù san b»ng, nhng kh«ng ph¶i san b»ng tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, v× do t×nh tr¹ng ph¸t triÓn thÊp, nªn nãi theo møc cò nh Ri-c¸c-®« ®· nghÜ. chung ë ®Êy tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, vµ nhê chç sö dông n« lÖ, cu- Nhng chÝnh nÒn ngo¹i th¬ng nµy ®· thóc ®Èy ph¬ng thøc s¶n li, v.v., nªn sù bãc lét lao ®éng còng cao h¬n. Nhng ngêi ta hoµn toµn xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ë chÝnh quèc vµ do ®ã lµm cho t kh«ng hiÓu t¹i sao nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn t¬ng ®èi cao Êy mµ nh÷ng b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn; mÆt kh¸c, ®èi víi níc t b¶n ®Çu t trong mét sè ngµnh ®· thu ®îc vµ chuyÓn vÒ níc m×nh, ngoµi th× nã g©y ra t×nh tr¹ng s¶n xuÊt thõa, vµ do ®ã vÒ sau l¹i g©y l¹i kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung khi trªn ra mét t¸c dông ngîc l¹i. con ®êng ®i cña chóng kh«ng cã c¸c ®éc quyÒn g©y trë ng¹i, vµ t¹i sao chóng l¹i kh«ng lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn protanto 2* Vµ v× vËy chóng ta thÊy r»ng, nãi chung, chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n 36) . Ngêi ta kh«ng hiÓu t¹i sao l¹i kh«ng nh vËy, nhÊt lµ khi nh÷ng lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung gi¶m xuèng còng lµ nh÷ng nguyªn khu vùc ®Çu t nh©n g©y ra nh÷ng t¸c dông ngîc l¹i k×m h·m, lµm chËm vµ lµm tª liÖt mét phÇn nµo sù gi¶m xuèng Êy. Nh÷ng t¸c dông Êy kh«ng thñ tiªu quy luËt, nhng lµm gi¶m bít t¸c dông cña quy luËt. NÕu kh«ng th× 36) ë ®©y A. XmÝt ®· cã lý chø kh«ng ph¶i lµ Ri-c¸c-®«, v× Ri-c¸c-®« nãi: ®iÒu kh«ng thÓ hiÓu ®îc sÏ kh«ng ph¶i lµ t¹i sao tû suÊt lîi nhuËn "NhiÒu ngêi cho r»ng chÝnh sù t¨ng lªn chung cña c¸c lîi nhuËn lµm cho chóng trë chung gi¶m xuèng, mµ ngîc l¹i lµ: t¹i sao nã gi¶m xuèng t¬ng ®èi thµnh b»ng nhau, cßn t«i th× t«i cho r»ng nh÷ng lîi nhuËn cña ngµnh c«ng nghiÖp chËm. Nh vËy lµ quy luËt chØ t¸c ®éng nh mét xu híng, mµ ¶nh hëng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n sÏ nhanh chãng sôt xuèng ®Õn møc chung" ([ D. Ricardo, "Principles of Political Economy"]. Works, ed. by MacCulloch, [London, chØ hiÖn ra mét c¸ch râ rÖt trong nh÷ng t×nh h×nh nhÊt ®Þnh vµ 1852], p.73). trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi mµ th«i. Êy bÞ c¸c quy luËt tù do c¹nh tranh chi phèi. Nhng tr¸i l¹i, Ri-c¸c-®« Tríc khi tiÕp tôc, ®Ó tr¸nh mäi sù hiÓu lÇm, chóng t«i muèn nh¾c l¹i nhËn thøc vÊn ®Ò nh sau: víi sè tiÒn nhËn ®îc ë níc ngoµi nhê gi¸ l¹i hai ®iÓm ®· ®îc nãi râ nhiÒu lÇn ë trªn: b¸n cao h¬n, ngêi ta mua hµng hãa ë ®Êy chë vÒ chÝnh quèc ®Ó bï Mét lµ trong sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, l¹i. Nh vËy, nh÷ng hµng hãa ®ã ®îc ®em b¸n ë thÞ trêng trong níc vµ chÝnh c¸i qu¸ tr×nh lµm cho hµng hãa ngµy cµng rÎ ®i còng lµ qu¸ v× thÕ, t×nh h×nh nµy nhiÒu l¾m còng chØ cã thÓ ®em l¹i mét mèi tr×nh g©y ra mét sù thay ®æi trong cÊu t¹o h÷u c¬ cña t b¶n x· héi dïng lîi ®Æc biÖt t¹m thêi cho nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt thuËn lîi nhÊt ®ã ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng hãa Êy, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn mµ th«i. Ta chØ cÇn g¹t bá c¸i h×nh th¸i tiÒn cña sù trao ®æi, lµ ¶o t- gi¶m xuèng. Cho nªn, kh«ng nªn lÉn lén sù gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt t - ëng ®ã sÏ tiªu tan ngay. Trong sù trao ®æi, níc cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ¬ng ®èi cña mét hµng hãa c¸ biÖt, còng nh cña bé phËn c¸c chi phÝ vÒ sÏ thu vÒ ®îc nhiÒu lao ®éng h¬n lµ sè mµ nã ®· bá ra, tuy r»ng, hao mßn m¸y mãc, víi sù t¨ng lªn cña gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn so víi t b¶n còng nh trong sù trao ®æi gi÷a t b¶n vµ lao ®éng nãi chung, sè chªnh kh¶ biÕn, mÆc dï ngîc l¹i, mäi sù gi¶m bít chi phÝ t¬ng ®èi cña t b¶n lÖch Êy, sè thÆng d Êy, bÞ mét giai cÊp riªng biÖt chiÕm bá tói. Cho bÊt biÕn, khi khèi lîng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n bÊt biÕn vÉn nh cò hay thËm chÝ t¨ng lªn, ®Òu ¶nh hëng ®Õn viÖc n©ng cao tû suÊt 2 * - theo tû lÖ t¬ng øng lîi nhuËn, nghÜa lµ lµm cho gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn gi¶m xuèng pro
364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365 tanto so víi t b¶n kh¶ biÕn ®îc sö dông ngµy mét Ýt dÇn ®i. xuÊt t b¶n chñ nghÜa cµng tiÕn lªn, - ®iÒu nµy ®i ®«i víi viÖc tÝch Hai lµ, trong nh÷ng hµng hãa c¸ biÖt mµ toµn bé hîp thµnh s¶n lòy nhanh h¬n, - th× mét bé phËn t b¶n chØ ®îc kÓ lµ t b¶n cho vay vµ phÈm cña t b¶n, lao ®éng sèng míi nhËp thªm chøa ®ùng trong nh÷ng ®îc sö dông lµm t b¶n cho vay mµ th«i. Nh thÕ kh«ng cã nghÜa lµ trong hµng hãa ®ã chiÕm mét tû lÖ ngµy cµng thÊp so víi nh÷ng nguyªn khi nhµ t b¶n c«ng nghiÖp kiÕm ®îc lîi nhuËn doanh nghiÖp, th× bÊt cø liÖu chøa ®ùng trong nh÷ng hµng hãa ®ã vµ nh÷ng t liÖu lao ®éng ®· nhµ t b¶n cho vay nµo còng chØ tháa m·n víi lîi tøc mµ th«i ®©u. §iÒu tiªu dïng ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa Êy; nh vËy, lîng lao ®éng ®ã kh«ng cã liªn quan g× ®Õn møc tû suÊt lîi nhuËn chung, v× ®øng sèng míi nhËp thªm ®îc vËt hãa trong hµng hãa cø ngµy cµng gi¶m bít vÒ tû suÊt lîi nhuËn chung mµ nãi, th× lîi nhuËn = lîi tøc + lîi nhuËn ®i, v× n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cµng ph¸t triÓn th× ngêi ta cµng cÇn Ýt ®ñ c¸c lo¹i + ®Þa t«, vµ sù ph©n phèi gi÷a c¸c ph¹m trï riªng biÖt nµy lao ®éng h¬n ®Ó s¶n xuÊt ra nh÷ng hµng hãa Êy; ®iÒu ®ã kh«ng ¶nh còng kh«ng liªn quan g× ®Õn tû suÊt lîi nhuËn chung c¶. §iÒu ®ã cã hëng g× ®Õn c¸i tû lÖ theo ®ã lao ®éng sèng chøa ®ùng trong hµng nghÜa lµ nh÷ng t b¶n Êy, mÆc dÇu ®îc ®Çu t vµo trong c¸c xÝ hãa chia thµnh lao ®éng ®îc tr¶ c«ng vµ lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng. nghiÖp s¶n xuÊt lín, nhng sau khi ®· trõ hÕt mäi kho¶n chi phÝ, th× Hoµn toµn tr¸i l¹i. MÆc dï tæng sè lîng lao ®éng sèng míi nhËp thªm còng chØ ®em l¹i nh÷ng lîi tøc lín hay nhá mµ ngêi ta gäi lµ lîi tøc cæ trong hµng hãa gi¶m bít ®i, nhng bé phËn lao ®éng kh«ng ®îc tr¶ c«ng phÇn: ch¼ng h¹n nh trong ngµnh ®êng s¾t. Bëi vËy nh÷ng t b¶n nµy t¨ng lªn so víi bé phËn lao ®éng ®îc tr¶ c«ng, do bé phËn ®îc tr¶ c«ng ®· kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung, v× chóng cã gi¶m ®i mét c¸ch tuyÖt ®èi hay t¬ng ®èi; v× chÝnh c¸i ph¬ng ph¸p s¶n mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n tû suÊt trung b×nh. NÕu chóng tham dù xuÊt lµm cho tæng khèi lîng lao ®éng sèng míi nhËp vµo trong mét ®¬n vµo ®ã, th× tû suÊt trung b×nh l¹i cµng thÊp h¬n n÷a. §øng vÒ mÆt lý vÞ hµng hãa gi¶m bít ®i, ®ång thêi còng ®i ®«i víi viÖc gi¸ trÞ thÆng luËn, ngêi ta còng cã thÓ gép c¶ nh÷ng t b¶n Êy vµo, vµ nh vËy ngêi ta d tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi t¨ng lªn. Xu híng tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng g¾n sÏ cã mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n c¸i tû suÊt h×nh nh ®ang tån t¹i vµ liÒn víi xu híng t¨ng lªn cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, tøc lµ víi xu híng cã t¸c dông quyÕt ®Þnh thùc sù ®èi víi c¸c nhµ t b¶n, - ngêi ta sÏ cã t¨ng thªm møc ®é bãc lét lao ®éng. Cho nªn, kh«ng cã g× ngí ngÈn h¬n mét tû suÊt lîi nhuËn thÊp h¬n v× chÝnh trong nh÷ng xÝ nghiÖp nµy, lµ gi¶i thÝch r»ng tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng lµ do tû suÊt tiÒn c«ng t b¶n bÊt biÕn cao h¬n hÕt so víi t b¶n kh¶ biÕn. t¨ng lªn, mÆc dÇu trong trêng hîp ngo¹i lÖ th× còng cã thÓ x¶y ra nh vËy. ChØ sau khi hiÓu râ nh÷ng ®iÒu kiÖn t¹o ra tû suÊt lîi nhuËn, th× míi cã thÓ nhê vµo thèng kª mµ thùc sù ph©n tÝch ®îc tû suÊt tiÒn c«ng ë c¸c thêi kú kh¸c nhau vµ trong nh÷ng níc kh¸c nhau. Tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng kh«ng ph¶i v× lao ®éng kÐm n¨ng suÊt h¬n, mµ v× nã cã n¨ng suÊt cao h¬n. Hai hiÖn tîng: tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn vµ tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng chØ lµ nh÷ng h×nh th¸i ®Æc biÖt biÓu thÞ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn trong chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. VI. T b¶n cæ phÇn t¨ng lªn Ngoµi n¨m ®iÓm trªn ®©y, ta cã thÓ kÓ thªm mét ®iÓm nµy n÷a, nhng lóc nµy chóng ta cha thÓ nghiªn cøu ®iÓm Êy s©u h¬n ®îc. S¶n