Những nguyên nhân ngăn trở tác dụng của quy luật

364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365

ch¬ng XIV

nh÷ng nguyªn nh©n ng¨n trë

t¸c dông cña quy luËt

NÕu ta chó ý ®Õn sù ph¸t triÓn hÕt søc to lín cña n¨ng suÊt lao

®éng x· héi, dï chØ lµ trong 30 n¨m l¹i ®©y th«i so víi c¸c thêi kú tr-

íc, ®Æc biÖt nÕu ta chó ý ®Õn c¸i khèi lîng to lín cña t b¶n cè

®Þnh - kh«ng kÓ b¶n th©n m¸y mãc - ®· gia nhËp vµo toµn bé qu¸

tr×nh s¶n xuÊt x· héi, th× ®iÒu khã kh¨n tõ tríc tíi nay vÉn lµm cho

c¸c nhµ kinh tÕ häc b¨n kho¨n - cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i

thÝch hiÖn tîng tû suÊt lîi nhuËn h¹ thÊp, - ®· nhêng chç cho vÊn

®Ò ngîc l¹i; cô thÓ lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi¶i thÝch ®îc r»ng t¹i sao

sù h¹ thÊp Êy l¹i kh«ng nhiÒu h¬n n÷a hoÆc kh«ng nhanh h¬n n÷a?

NhÊt ®Þnh lµ ®· ph¶i cã nh÷ng ¶nh hëng ngîc l¹i ng¨n trë hay thñ tiªu

t¸c dông cña quy luËt chung vµ lµm cho nã chØ mang tÝnh chÊt mét

xu híng mµ th«i. V× vËy, chóng t«i ®· gäi sù h¹ thÊp cña tû suÊt lîi

nhuËn chung lµ xu híng h¹ thÊp. Trong nh÷ng nguyªn nh©n Êy, th×

phæ biÕn nhÊt lµ nh÷ng nguyªn nh©n sau ®©y:

I. T¨ng møc ®é bãc lét lao ®éng

Møc ®é bãc lét lao ®éng, sù chiÕm ®o¹t lao ®éng thÆng d vµ

gi¸ trÞ thÆng d, t¨ng lªn ®Æc biÖt lµ b»ng c¸ch kÐo dµi ngµy lao

®éng vµ t¨ng cêng ®é lao ®éng. Hai ®iÓm nµy ®· ®îc tr×nh bµy

tØ mØ trong quyÓn I cña bé "T b¶n" khi nghiªn cøu vÒ s¶n xuÊt gi¸

trÞ thÆng d tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi. Cã nhiÒu yÕu tè lµm t¨ng cêng

®é lao ®éng, - nh÷ng yÕu tè nµy gi¶ ®Þnh lµ t b¶n bÊt biÕn ph¶i

t¨ng lªn so víi t b¶n

kh¶ biÕn, do ®ã tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng; vÝ dô nh khi mét ngêi

thî ph¶i ®iÒu khiÓn mét sè m¸y mãc nhiÒu h¬n. Còng nh ®èi víi

phÇn lín nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng

®èi, chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng

lªn còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng gi¸ trÞ

thÆng d mµ mét lîng nhÊt ®Þnh cña tæng t b¶n ®Çu t thu ®îc. Nhng

l¹i cã nh÷ng yÕu tè kh¸c ®Ó t¨ng thªm cêng ®é lao ®éng, ch¼ng h¹n

nh t¨ng thªm tèc ®é cña m¸y mãc: vÉn trong mét thêi gian nh thÕ, cè

nhiªn nh÷ng m¸y mãc nµy sÏ chÕ biÕn nhiÒu nguyªn liÖu h¬n, nhng

®øng vÒ phÇn t b¶n cè ®Þnh mµ nãi th× dï thiÕt bÞ m¸y mãc cã hao

mßn nhanh h¬n, tû sè gi÷a gi¸ trÞ cña chóng vµ gi¸ c¶ cña lao ®éng

vËn dông chóng vÉn tuyÖt nhiªn kh«ng hÒ bÞ ¶nh hëng. Nhng ®Æc

biÖt lµ viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng - sù ph¸t minh ®ã cña nÒn c«ng

nghiÖp hiÖn ®¹i - ®· lµm t¨ng thªm khèi lîng lao ®éng thÆng d bÞ

chiÕm ®o¹t; kh«ng thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n c¸i tû sè gi÷a søc lao

®éng ®îc sö dông vµ t b¶n bÊt biÕn mµ søc lao ®éng Êy vËn dông,

viÖc kÐo dµi ngµy lao ®éng thùc ra l¹i lµm cho t b¶n bÊt biÕn nµy

gi¶m xuèng mét c¸ch t¬ng ®èi. H¬n n÷a, chóng t«i còng ®· chøng

minh r»ng - vµ chÝnh ®Êy míi lµ ®iÒu bÝ mËt cña xu híng h¹ thÊp

tû suÊt lîi nhuËn - nh÷ng ph¬ng ph¸p dïng ®Ó s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ

thÆng d t¬ng ®èi tãm l¹i lµ nh»m ®i ®Õn kÕt qu¶ sau ®©y: mét

mÆt, víi mét sè lîng lao ®éng nhÊt ®Þnh, cè søc biÕn mét phÇn thËt

lín thµnh gi¸ trÞ thÆng d, mÆt kh¸c, t×m mäi c¸ch sö dông Ýt lao

®éng nhÊt so víi sè t b¶n øng ra, thµnh thö chÝnh nh÷ng nguyªn

nh©n lµm cho møc ®é bãc lét lao ®éng t¨ng lªn còng lµ nh÷ng nguyªn

nh©n ng¨n c¶n kh«ng cho phÐp mét t b¶n cã mét lîng nh cò l¹i bãc lét

lao ®éng nhiÒu nh tríc. §ã lµ nh÷ng xu híng tr¸i ngîc nhau, chóng võa

cã t¸c dông lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn, ®ång thêi l¹i võa

cã t¸c dông lµm cho khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d do mét t b¶n nhÊt ®Þnh

s¶n sinh ra gi¶m xuèng, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn gi¶m

xuèng. ë ®©y còng cÇn ph¶i nªu ra viÖc sö dông rÊt nhiÒu lao ®éng

cña phô n÷ vµ nhi ®ång, v× nh thÕ toµn thÓ gia ®×nh ®Òu bÞ b¾t

buéc ph¶i cung cÊp cho t b¶n mét sè lîng lao ®éng thÆng d lín h¬n tr-

íc, ngay c¶ khi tæng sè tiÒn c«ng cña gia ®×nh Êy kiÕm ®îc cã t¨ng

thªm, tuy r»ng ®ã kh«ng ph¶i lµ th«ng lÖ. TÊt c¶ nh÷ng c¸i g× ®Èy

m¹nh viÖc s¶n xuÊt ra gi¸ trÞ thÆng d t¬ng ®èi b»ng c¸ch chØ ®¬n

thuÇn c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p mµ kh«ng t¨ng thªm t b¶n sö dông, vÝ dô

nh trong n«ng nghiÖp, th× còng ®Òu cã cïng mét t¸c dông nh vËy. Cè

364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365

nhiªn lµ ë ®©y t b¶n bÊt biÕn ®îc sö dông kh«ng t¨ng lªn so víi t b¶n

kh¶ biÕn, v× chóng ta coi t b¶n kh¶ biÕn nµy lµ chØ sè søc lao

®éng ®îc sö dông; nhng khèi lîng s¶n phÈm l¹i t¨ng lªn so víi søc lao

®éng ®îc sö dông. HiÖn tîng ®ã còng sÏ x¶y ra, khi søc s¶n xuÊt cña

lao ®éng (dï s¶n phÈm cña lao ®éng gia nhËp vµo tiªu dïng cña c«ng

nh©n hay gia nhËp vµo nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn, th× còng

vËy) tho¸t khái nh÷ng trë ng¹i vÒ giao th«ng, nh÷ng sù h¹n chÕ cã

tÝnh chÊt ®éc ®o¸n hay do l©u ngµy mµ trë thµnh nh÷ng trë ng¹i,

nãi chung lµ gi¶i tho¸t khái mäi thø xiÒng xÝch, nhng ®iÒu ®ã lóc

®Çu kh«ng ¶nh hëng g× ®Õn tû sè gi÷a t b¶n kh¶ biÕn vµ t b¶n bÊt

biÕn.

Khi c¸c nhµ t b¶n ¸p dông nh÷ng ph¸t minh, v.v. cßn cha ®îc dïng

mét c¸ch phæ cËp, th× hä t¹m thêi n©ng gi¸ trÞ thÆng d lªn cao h¬n

møc chung cña nã, nh vËy cã thÓ n¶y ra c©u hái: viÖc gi¸ trÞ thÆng d

t¨ng lªn cao h¬n møc chung ®ã, tuy lµ t¨ng lªn t¹m thêi nhng cø lu«n

lu«n lÆp ®i lÆp l¹i m·i, khi th× ë trong mét ngµnh s¶n xuÊt nµy, khi

th× ë trong mét ngµnh kh¸c, - viÖc ®ã cã n»m trong nh÷ng nguyªn

nh©n k×m h·m sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn nhng rèt cuéc l¹i ®Èy nhanh

sù h¹ thÊp ®ã, hay kh«ng? VÒ c©u hái nµy, ngêi ta cã thÓ tr¶ lêi

kh¼ng ®Þnh lµ cã.

Khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d mµ mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh t¹o

ra lµ tÝch sè cña hai thõa sè, tøc lµ cña tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n

víi sè c«ng nh©n ®· ®îc thuª mín theo tû suÊt Êy. VËy, víi mét tû

suÊt gi¸ trÞ thÆng d nhÊt ®Þnh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d lµ do sè

lîng c«ng nh©n quyÕt ®Þnh, cßn víi mét sè c«ng nh©n nhÊt ®Þnh

th× khèi lîng ®ã lµ do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh, nãi

chung, lµ do tû lÖ gi÷a lîng tuyÖt ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn vµ tû suÊt

gi¸ trÞ thÆng d quyÕt ®Þnh. Nhng chóng ta ®· chØ ra r»ng tÝnh

trung b×nh th× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ

thÆng d t¬ng ®èi t¨ng lªn, còng l¹i lµ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho sè

lîng søc lao ®éng ®îc sö dông gi¶m xuèng. Nhng râ rµng sù t¨ng hay

gi¶m ë ®©y phô thuéc vµo c¸i quan hÖ nhÊt ®Þnh gi÷a nh÷ng vËn

®éng tr¸i ngîc nhau ®ã, vµ xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn l¹i bÞ

yÕu ®i, ®Æc biÖt lµ do viÖc t¨ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d tuyÖt ®èi

nhê kÐo dµi ngµy lao ®éng.

Khi nghiªn cøu tû suÊt lîi nhuËn, chóng ta ®· thÊy r»ng, nãi chung,

hÔ tû suÊt lîi nhuËn h¹ xuèng, th× do sè lîng cña tæng t b¶n ®îc sö

dông t¨ng lªn, nªn khèi lîng lîi nhuËn l¹i t¨ng lªn. XÐt toµn bé t b¶n kh¶

biÕn cña x· héi th× ta thÊy r»ng gi¸ trÞ thÆng d do nã s¶n sinh ra b»ng

lîi nhuËn ®· ®îc s¶n sinh ra. Cïng víi khèi lîng tuyÖt ®èi cña gi¸ trÞ

thÆng d, th× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d còng t¨ng lªn; khèi lîng tuyÖt ®èi

cña gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× khèi lîng søc lao ®éng ®îc x· héi sö

dông ®· t¨ng lªn; tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn v× møc ®é bãc lét lao

®éng ®ã ®· t¨ng lªn. Nhng ®èi víi mét t b¶n cã mét lîng nhÊt ®Þnh, vÝ

dô 100 ch¼ng h¹n, ta thÊy r»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng lªn

trong khi tÝnh trung b×nh th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i h¹ xuèng, v×

tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d lµ do tû lÖ t¨ng thªm gi¸ trÞ cña bé phËn t b¶n

kh¶ biÕn quyÕt ®Þnh, cßn khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d th× tr¸i l¹i, lµ do l-

îng t¬ng ®èi cña t b¶n kh¶ biÕn so víi tæng t b¶n quyÕt ®Þnh.

Tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn - nã t¨ng lªn ®Æc biÖt trong nh÷ng

trêng hîp nh chóng ta ®· nãi ë trªn, trong ®ã t b¶n bÊt biÕn ®· kh«ng

t¨ng lªn mét tÝ nµo, hay t¨ng lªn kh«ng cïng mét tû lÖ víi t b¶n kh¶

biÕn - lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh khèi lîng gi¸ trÞ

thÆng d vµ do ®ã quyÕt ®Þnh tû suÊt lîi nhuËn. Nh©n tè ®ã kh«ng

thñ tiªu quy luËt chung. Nhng nã lµm cho quy luËt Êy l¹i trë thµnh mét

xu híng, nghÜa lµ mét quy luËt bÞ nh÷ng nguyªn nh©n t¸c ®éng ngîc

l¹i lµm cho viÖc thùc hiÖn quy luËt ®ã bÞ k×m h·m l¹i, chËm trÔ vµ

yÕu ®i. Nhng v× chÝnh nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt gi¸ trÞ

thÆng d cao lªn (b¶n th©n viÖc kÐo dµi thêi gian lao ®éng còng lµ

mét kÕt qu¶ cña ®¹i c«ng nghiÖp) còng cã xu híng gi¶m bít sè søc lao

®éng mµ mét t b¶n nhÊt ®Þnh sö dông, nªn nh÷ng nguyªn nh©n Êy

võa cã xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, võa cã xu híng h·m bít sù

vËn ®éng h¹ thÊp Êy. NÕu ngêi ta b¾t buéc mét c«ng nh©n ph¶i lµm

c«ng viÖc cña hai ngêi, - vµ nÕu lµm viÖc mét c¸ch hîp lý th× hai ng-

êi ®ã cã thÓ thay thÕ cho ba ngêi, - th× mét c«ng nh©n Êy giê ®©y

sÏ cung cÊp ®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng hai ngêi tríc kia vµ nh

vËy tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn. Nhng anh ta sÏ kh«ng cung cÊp

364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365

®îc mét sè lao ®éng thÆng d b»ng ba ngêi tríc kia, vµ nh vËy lµ khèi

lîng gi¸ trÞ thÆng d sÏ gi¶m xuèng. Nhng sù gi¶m xuèng ®ã ®îc bï trõ

l¹i hay bÞ h¹n chÕ v× tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn. NÕu toµn thÓ

d©n sè sÏ lao ®éng theo tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d míi ®ã, th× khèi lîng

gi¸ trÞ thÆng d sÏ t¨ng lªn mÆc dï d©n sè vÉn nh cò. NÕu d©n sè

t¨ng lªn, th× khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d l¹i cµng t¨ng h¬n n÷a; vµ tuy sù

kiÖn Êy g¾n liÒn víi viÖc gi¶m mét c¸ch t¬ng ®èi con sè c«ng nh©n

cã c«ng ¨n viÖc lµm so víi ®¹i lîng cña tæng t b¶n, nhng sù gi¶m bít

Êy sÏ dÞu ®i hay ngõng l¹i do tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d t¨ng lªn.

Tríc khi kÕt thóc ®iÓm nµy, cÇn ph¶i nhÊn m¹nh mét lÇn n÷a

r»ng, víi mét lîng t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d cã thÓ t¨ng

lªn, mÆc dï khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d gi¶m xuèng vµ ngîc l¹i. Khèi l-

îng gi¸ trÞ thÆng d b»ng tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d nh©n víi sè c«ng

nh©n; nhng tû suÊt ®ã kh«ng bao giê ®îc tÝnh trªn tæng t b¶n mµ

chØ tÝnh trªn t b¶n kh¶ biÕn th«i, trong thùc tÕ th× ®îc tÝnh theo

ngµy lao ®éng. Tr¸i l¹i, víi mét lîng gi¸ trÞ - t b¶n nhÊt ®Þnh, tû suÊt

lîi nhuËn kh«ng khi nµo cã thÓ t¨ng hay gi¶m nÕu khèi lîng gi¸ trÞ

thÆng d kh«ng t¨ng hay gi¶m.

II. H¹ thÊp tiÒn c«ng xuèng díi gi¸ trÞ

cña søc lao ®éng

Chóng t«i chØ c¨n cø theo kinh nghiÖm mµ nªu sù viÖc nµy ra ë

®©y th«i, v× trªn thùc tÕ - còng nh rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c cã thÓ nªu ra

ë ®©y - sù viÖc nµy kh«ng liªn quan g× tíi sù ph©n tÝch chung vÒ t

b¶n c¶; nã thuéc vÒ phÇn nghiªn cøu c¹nh tranh lµ phÇn chóng t«i

kh«ng bµn ®Õn trong t¸c phÈm nµy. Tuy vËy, nã còng lµ mét trong

nh÷ng nguyªn nh©n hÕt søc quan träng ng¨n c¶n xu híng tû suÊt lîi

nhuËn h¹ thÊp xuèng.

III. Nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt biÕn

trë nªn rÎ h¬n

Cã thÓ ®a vµo ®©y tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë trong phÇn thø

nhÊt cña quyÓn nµy vÒ nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho tû suÊt lîi nhuËn

t¨ng lªn trong khi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d kh«ng thay ®æi, hay t¨ng lªn

®éc lËp víi tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d, do ®ã c¶ trêng hîp - nÕu xÐt vÒ

mÆt tæng t b¶n - gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng

mét tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã. VÝ dô nh sè lîng b«ng mµ mét

ngêi thî kÐo sîi ch©u ¢u chÕ biÕn trong mét c«ng xëng hiÖn ®¹i t¨ng

lªn theo mét tû lÖ v« cïng to lín so víi sè b«ng mµ xa kia mét ngêi kÐo

sîi ch©u ¢u chÕ biÕn ®îc víi c¸i xa kÐo sîi cña anh ta. Nhng gi¸ trÞ cña

b«ng ®îc chÕ biÕn kh«ng t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng cña nã.

§èi víi m¸y mãc vµ t b¶n cè ®Þnh kh¸c th× còng vËy. Tãm l¹i, chÝnh

sù ph¸t triÓn ®· lµm cho khèi lîng t b¶n bÊt biÕn t¨ng lªn so víi t b¶n

kh¶ biÕn, ®ång thêi còng lµm cho gi¸ trÞ cña c¸c yÕu tè cña t b¶n bÊt

biÕn ®ã h¹ xuèng v× n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, vµ do ®ã khiÕn cho

gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn tuy vÉn kh«ng ngõng t¨ng lªn nhng kh«ng

t¨ng lªn theo cïng tû lÖ víi khèi lîng vËt chÊt cña nã, tøc lµ víi khèi lîng

vËt chÊt cña c¸c t liÖu s¶n xuÊt do mét sè lîng søc lao ®éng nh cò vËn

dông. Trong mét trêng hîp c¸ biÖt nµo ®ã, khèi lîng c¸c yÕu tè cña t

b¶n bÊt biÕn còng cã thÓ t¨ng lªn, trong khi gi¸ trÞ cña nã vÉn kh«ng

thay ®æi hay thËm chÝ cßn h¹ xuèng n÷a.

ViÖc t b¶n hiÖn cã (tøc lµ c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n ®ã) bÞ

gi¶m gi¸ trÞ do sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, lµ cã liªn quan víi ®iÒu nãi

ë trªn. ViÖc ®ã còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n thêng xuyªn

ng¨n c¶n sù h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn, tuy r»ng trong mét sè trêng hîp

nã cã thÓ lµm gi¶m khèi lîng lîi nhuËn nÕu nã lµm gi¶m khèi lîng cña

t b¶n s¶n xuÊt ra lîi nhuËn. ë ®©y, ngêi ta l¹i thÊy r»ng nh÷ng nguyªn

nh©n ®Î ra xu híng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nh÷ng nguyªn

nh©n lµm chËm sù thùc hiÖn xu híng Êy.

IV. Nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi

ViÖc t¹o ra nh©n khÈu thõa kh«ng t¸ch rêi sù ph¸t triÓn cña n¨ng

suÊt lao ®éng vµ ®îc sù ph¸t triÓn nµy, thÓ hiÖn ra ë sù gi¶m sót tû

suÊt lîi nhuËn, ®Èy nhanh lªn. Trong mét níc mµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt

t b¶n chñ nghÜa cµng ph¸t triÓn th× nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi l¹i

364 phÇn thø ba. - quy luËt tû suÊt lîi nhuËn... Ch¬ng XIV. - nh÷ng nguyªn nh©n... 365

cµng béc lé râ rÖt. Ngîc l¹i, chÝnh nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi nµy l¹i

lµ nguyªn nh©n lµm cho, mét mÆt, trong nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt vÉn

tiÕp tôc tån t¹i c¸i t×nh tr¹ng lao ®éng bÞ lÖ thuéc vµo t b¶n víi mét

møc ®é Ýt nhiÒu kh«ng hoµn toµn, h¬n n÷a l¹i tiÕp tôc tån t¹i trong

mét thêi gian dµi ®Õn nçi lµ khi míi tho¹t nh×n, ngêi ta thÊy t×nh

tr¹ng ®ã h×nh nh lµ kh«ng phï hîp víi møc ph¸t triÓn chung; ®ã lµ

hËu qu¶ cña t×nh tr¹ng rÎ m¹t vµ khèi lîng to lín cña sè c«ng nh©n

lµm thuª ë rçi hay bÞ sa th¶i, còng nh cña t×nh tr¹ng cã nhiÒu khu vùc

s¶n xuÊt, do tÝnh chÊt cña chóng, nªn chuyÓn tõ lao ®éng ch©n tay

sang lao ®éng b»ng m¸y mãc mét c¸ch khã kh¨n h¬n. MÆt kh¸c, cã

nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt míi ra ®êi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt

hµng xa xØ, mµ c¬ së chÝnh lµ sè nh©n khÈu thõa t¬ng ®èi ®ã, sè

nh©n khÈu thõa nµy thêng ®îc h×nh thµnh trong nh÷ng ngµnh kh¸c

v× ë ®Êy t b¶n bÊt biÕn chiÕm u thÕ; ®Õn lît chóng, nh÷ng ngµnh

s¶n xuÊt hµng xa xØ ®ã l¹i dùa vµo t×nh tr¹ng c¸c yÕu tè lao ®éng

sèng chiÕm u thÕ vµ chØ dÇn dÇn vÒ sau chóng míi ®i theo cïng

mét con ®êng ph¸t triÓn nh nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c. Trong c¶ hai

trêng hîp, t b¶n kh¶ biÕn ®Òu chiÕm mét tû lÖ rÊt lín trong tæng t

b¶n vµ tiÒn c«ng th× thÊp h¬n møc trung b×nh, thµnh thö tû suÊt gi¸

trÞ thÆng d vµ khèi lîng gi¸ trÞ thÆng d trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt

nµy hÕt søc lín. Nhng v× tû suÊt lîi nhuËn chung ®îc h×nh thµnh

b»ng c¸ch san b»ng c¸c tû suÊt lîi nhuËn gi÷a nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt

c¸ biÖt, nªn chóng ta l¹i thÊy r»ng chÝnh c¸i nguyªn nh©n ®Î ra xu h-

íng h¹ thÊp tû suÊt lîi nhuËn còng lµ nguyªn nh©n g©y ra mét lùc lîng

ngîc l¹i lµm tª liÖt Ýt nhiÒu t¸c dông cña xu híng Êy.

V. Ngo¹i th¬ng

Chõng nµo mµ ngo¹i th¬ng lµm cho nh÷ng yÕu tè cña t b¶n bÊt

biÕn, hoÆc nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cÇn thiÕt mµ t b¶n kh¶ biÕn

chuyÓn hãa thµnh, trë nªn rÎ ®i, th× ngo¹i th¬ng cã t¸c dông lµm cho

tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× nã n©ng cao tû suÊt gi¸ trÞ thÆng d vµ

h¹ thÊp gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn. Nãi chung, t¸c dông cña ngo¹i th-

¬ng lµ theo híng ®ã, v× nã lµm cho quy m« s¶n xuÊt më réng thªm ra.

Lµm nh vËy, mét mÆt nã thóc ®Èy tÝch lòy t¨ng nhanh, nhng mÆt

kh¸c, nã còng thóc ®Èy t b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn

vµ do ®ã ®Èy nhanh viÖc tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Sù bµnh tr-

íng cña ngo¹i th¬ng còng vËy, mÆc dÇu trong thêi kú Êu trÜ cña ph-

¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, nã lµm c¬ së cho ph¬ng thøc ®ã,

nhng víi sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, do

tÝnh tÊt yÕu néi t¹i cña ph¬ng thøc Êy lµ ph¶i cã mét thÞ trêng ngµy

cµng réng lín h¬n, nªn sù bµnh tríng cña ngo¹i th¬ng ®· trë thµnh mét

hëng hai mÆt ®ã. (Ri-c¸c-®« ®· kh«ng hÒ thÊy mÆt nµy cña ngo¹i

th¬ng77).

Mét vÊn ®Ò kh¸c, - do tÝnh chÊt ®Æc thï cña nã, - thËt ra nã ®·

ph¶i tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn lµ v× t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th-

¬ng, vµ nhÊt lµ vµo th¬ng m¹i thuéc ®Þa, ®em l¹i mét tû suÊt lîi

nhuËn cao h¬n kh«ng?

Nh÷ng t b¶n ®Çu t vµo ngo¹i th¬ng cã kh¶ n¨ng ®em l¹i mét tû suÊt

hµng hãa ®îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng níc cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt Ýt

thuËn lîi h¬n, thµnh thö níc tiªn tiÕn h¬n sÏ b¸n ®îc hµng cña m×nh

cao h¬n gi¸ trÞ cña chóng, mÆc dï níc Êy b¸n rÎ h¬n c¸c níc c¹nh tranh

víi hä. Tû suÊt lîi nhuËn t¨ng lªn v× lao ®éng ë níc tiªn tiÕn h¬n ®îc

®¸nh gi¸ nh lµ lao ®éng cã tû träng cao h¬n, v× lao ®éng ®ã, kh«ng

®îc tr¶ c«ng víi t c¸ch lµ mét lao ®éng cã chÊt lîng cao h¬n, l¹i ®îc

b¸n ra víi t c¸ch lµ mét lao ®éng nh thÕ. §èi víi níc mµ ngêi ta chë

hµng hãa ®Õn b¸n còng nh ®èi víi níc ngêi ta rót hµng hãa ra, ®Òu cã

mèi quan hÖ nh vËy; ®Æc biÖt, cã thÓ lµ mét níc nh thÕ bá ra nhiÒu

còng vÉn nhËn ®îc hµng hãa rÎ h¬n lµ tù nã cã thÓ s¶n xuÊt ra. Còng

gièng hÖt nh mét chñ xëng, v× sö dông mét ph¸t minh míi tríc khi ph¸t

minh nµy ®îc ¸p dông phæ biÕn, nªn b¸n rÎ h¬n nh÷ng kÎ c¹nh tranh

víi m×nh, nhng vÉn b¸n trªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng hãa cña h¾n,

1* - díi h×nh th¸i hiÖn vËt

nghÜa lµ h¾n ta chuyÓn c¸i søc s¶n xuÊt t¬ng ®èi cao h¬n cña lao

®éng mµ h¾n ta thuª mín thµnh lao ®éng thÆng d. Nh vËy lµ h¾n

thùc hiÖn ®îc mét lîi nhuËn siªu ng¹ch. MÆt kh¸c, ®èi víi nh÷ng t

b¶n ®Çu t ë c¸c thuéc ®Þa, v.v., th× chóng cã thÓ ®em l¹i ®îc nh÷ng

tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, v× do t×nh tr¹ng ph¸t triÓn thÊp, nªn nãi

chung ë ®Êy tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, vµ nhê chç sö dông n« lÖ, cu-

li, v.v., nªn sù bãc lét lao ®éng còng cao h¬n. Nhng ngêi ta hoµn toµn

kh«ng hiÓu t¹i sao nh÷ng tû suÊt lîi nhuËn t¬ng ®èi cao Êy mµ nh÷ng

t b¶n ®Çu t trong mét sè ngµnh ®· thu ®îc vµ chuyÓn vÒ níc m×nh,

l¹i kh«ng tham dù vµo viÖc san b»ng tû suÊt lîi nhuËn chung khi trªn

sao chóng l¹i kh«ng lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung t¨ng lªn protanto2*

36). Ngêi ta kh«ng hiÓu t¹i sao l¹i kh«ng nh vËy, nhÊt lµ khi nh÷ng

khu vùc ®Çu t

"NhiÒu ngêi cho r»ng chÝnh sù t¨ng lªn chung cña c¸c lîi nhuËn lµm cho chóng trë

thµnh b»ng nhau, cßn t«i th× t«i cho r»ng nh÷ng lîi nhuËn cña ngµnh c«ng nghiÖp

cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n sÏ nhanh chãng sôt xuèng ®Õn møc chung" ([ D.

Ricardo, "Principles of Political Economy"]. Works, ed. by MacCulloch, [London,

1852], p.73).

Êy bÞ c¸c quy luËt tù do c¹nh tranh chi phèi. Nhng tr¸i l¹i, Ri-c¸c-®«

l¹i nhËn thøc vÊn ®Ò nh sau: víi sè tiÒn nhËn ®îc ë níc ngoµi nhê gi¸

b¸n cao h¬n, ngêi ta mua hµng hãa ë ®Êy chë vÒ chÝnh quèc ®Ó bï

l¹i. Nh vËy, nh÷ng hµng hãa ®ã ®îc ®em b¸n ë thÞ trêng trong níc vµ

v× thÕ, t×nh h×nh nµy nhiÒu l¾m còng chØ cã thÓ ®em l¹i mét mèi

lîi ®Æc biÖt t¹m thêi cho nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt thuËn lîi nhÊt ®ã

mµ th«i. Ta chØ cÇn g¹t bá c¸i h×nh th¸i tiÒn cña sù trao ®æi, lµ ¶o t-

ëng ®ã sÏ tiªu tan ngay. Trong sù trao ®æi, níc cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi

sÏ thu vÒ ®îc nhiÒu lao ®éng h¬n lµ sè mµ nã ®· bá ra, tuy r»ng,

còng nh trong sù trao ®æi gi÷a t b¶n vµ lao ®éng nãi chung, sè chªnh

lÖch Êy, sè thÆng d Êy, bÞ mét giai cÊp riªng biÖt chiÕm bá tói. Cho

2* - theo tû lÖ t¬ng øng

nªn, tuy r»ng tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - v× ë mét níc thuéc ®Þa th×

nãi chung tû suÊt lîi nhuËn cao h¬n, - nhng sù kiÖn Êy vÉn cã thÓ ®i

®«i víi t×nh tr¹ng gi¸ c¶ hµng hãa thÊp, nÕu ®iÒu kiÖn tù nhiªn

thuËn lîi. Nh vËy lµ cã mét sù san b»ng, nhng kh«ng ph¶i san b»ng

theo møc cò nh Ri-c¸c-®« ®· nghÜ.

Nhng chÝnh nÒn ngo¹i th¬ng nµy ®· thóc ®Èy ph¬ng thøc s¶n

xuÊt t b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn ë chÝnh quèc vµ do ®ã lµm cho t

b¶n kh¶ biÕn gi¶m ®i so víi t b¶n bÊt biÕn; mÆt kh¸c, ®èi víi níc

ra mét t¸c dông ngîc l¹i.

lµm cho tû suÊt lîi nhuËn chung gi¶m xuèng còng lµ nh÷ng nguyªn

liÖt mét phÇn nµo sù gi¶m xuèng Êy. Nh÷ng t¸c dông Êy kh«ng thñ

tiªu quy luËt, nhng lµm gi¶m bít t¸c dông cña quy luËt. NÕu kh«ng th×

®iÒu kh«ng thÓ hiÓu ®îc sÏ kh«ng ph¶i lµ t¹i sao tû suÊt lîi nhuËn

chung gi¶m xuèng, mµ ngîc l¹i lµ: t¹i sao nã gi¶m xuèng t¬ng ®èi

chËm. Nh vËy lµ quy luËt chØ t¸c ®éng nh mét xu híng, mµ ¶nh hëng

chØ hiÖn ra mét c¸ch râ rÖt trong nh÷ng t×nh h×nh nhÊt ®Þnh vµ

trong nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi mµ th«i.

Tríc khi tiÕp tôc, ®Ó tr¸nh mäi sù hiÓu lÇm, chóng t«i muèn nh¾c

l¹i hai ®iÓm ®· ®îc nãi râ nhiÒu lÇn ë trªn:

Mét lµ trong sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa,

chÝnh c¸i qu¸ tr×nh lµm cho hµng hãa ngµy cµng rÎ ®i còng lµ qu¸

®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng hãa Êy, vµ do ®ã lµm cho tû suÊt lîi nhuËn

gi¶m xuèng. Cho nªn, kh«ng nªn lÉn lén sù gi¶m bít chi phÝ s¶n xuÊt t-

¬ng ®èi cña mét hµng hãa c¸ biÖt, còng nh cña bé phËn c¸c chi phÝ vÒ

hao mßn m¸y mãc, víi sù t¨ng lªn cña gi¸ trÞ t b¶n bÊt biÕn so víi t b¶n

kh¶ biÕn, mÆc dï ngîc l¹i, mäi sù gi¶m bít chi phÝ t¬ng ®èi cña t b¶n

bÊt biÕn, khi khèi lîng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña t b¶n bÊt biÕn vÉn nh

lîi nhuËn, nghÜa lµ lµm cho gi¸ trÞ cña t b¶n bÊt biÕn gi¶m xuèng pro

CHƯƠNG XIV - NHỮNG NGUYÊN NHÂN NGĂN TRỞ TÁC DỤNG CỦA QUY LUẬT

Chủ đề:

Tài liệu liên quan

Tài liêu mới

AI tóm tắt

Giới thiệu tài liệu

Đối tượng sử dụng

Từ khoá chính

Nội dung tóm tắt

Hỗ trợ

Phương thức thanh toán

Theo dõi chúng tôi