CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I Đ A LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
VŨ TR . CÁC CHUY N Đ NG CHÍNH C A TRÁI Đ TỤ Ể Ộ Ủ Ấ
VÀ CÁC H QU C A CHÚNG – BÀI T PỆ Ả Ủ Ậ
A / LÝ THUY TẾ
I. Vũ Tr . H c thuy t v s hình thành Vũ Tr .ụ ọ ế ề ự ụ
1. Vũ Tr :ụ Là kho ng không gian vô t n ch a các Thiên Hà (hàng trăm t thiên hà).ả ậ ứ ỉ
Thám hi m vũ tr v i v n t c ánh sáng ( 300 000 Km/s) thì :ể ụ ớ ậ ố
- 1 giây t i m t trăngớ ặ
- 5h t i hành tinh xa nh t trong h M t Tròiớ ấ ệ ặ
- 4 năm t i ngôi sao g n nh t TĐớ ầ ấ
- 75000 năm đi h t d i Ngân Hà, > 2 tri u năm t i thiên hà Tiên N g n h M tế ả ệ ớ ữ ầ ệ ặ
Tr i nh t, > 10 t năm t i thiên Hà xa xăm.ờ ấ ỉ ớ
2. H c thuy t BigBang v s hình thành Vũ Tr .ọ ế ề ự ụ
- Ra đ i cách dây 15 t năm sau 1 v n l nờ ỉ ụ ổ ớ
- Thuy t Big bang: đ u tiên vũ tr nh nh đ u kim( nhi t đ c c l n, m t đ l n)ế ầ ụ ỏ ư ầ ệ ộ ự ớ ậ ộ ớ
cách đây ch ng 15 t năm sau v n 3 phút nhi t đ kho ng 1t đừ ỉ ụ ổ ệ ộ ả ỉ ộ→ 500 nghìn năm
sau nh 1 đám s ng mù dày đ c - giãn n - loãng và ngu i d n - fát xa- 1 t nămư ươ ặ ở ộ ầ ỉ
sau các thiên hà đ c hình thànhượ
II. H M t Tr iệ ặ ờ
- Hình thành cách đây kho ng 4,5 – 5 t nămả ỉ
- H M t Tr i g m: ệ ặ ờ ồ
. M t Tr i trung tâmặ ờ ở
. 8 hành tinh: Thu - Kim -ỷ TĐ - Ho - M c - Th - Thiên v ng - H i v ngả ộ ổ ươ ả ươ
. Các v tinh: 0 - 0 - 1- 2 - 16 - 19 - 15 - 6 ệ
. Sao ch i (1800), thiên th ch và các đám mây b i.ổ ạ ụ
- Các hành tinh v a chuy n đ ng quanh M t Tr i l i v a t quay quanh tr c theoừ ể ộ ặ ờ ạ ừ ự ụ
h ng ng c chi u kim đ ng h .ướ ượ ề ồ ồ
- Gi a qu đ o c a sao Ho và M c có 1 vòng dày đ c ti u hành tinh ữ ỹ ạ ủ ả ộ ặ ể
- Thiên Hà ch a M t Tr i đ c g i là d i Ngân Hà (M t Tr i là 1 trong 200 tứ ặ ờ ượ ọ ả ặ ờ ỉ
ngôi sao thu c h Ngân Hà) có d ng xo n c, gi ng m t cái đĩa v i đ ng kính làộ ệ ạ ắ ố ố ộ ớ ườ
100.000 năm ánh sáng (năm ánh sáng b ng 9460 t Km).ằ ỉ
III. Trái Đ t trong H M t Tr iấ ệ ặ ờ
1.V trí c a Trái Đ t trong H M t Tr iị ủ ấ ệ ặ ờ
-Trái Đ t là hành tinh th 3 theo th t xa d n M t Tr i. Cách MT trung bình 149,6ấ ứ ứ ự ầ ặ ờ
tri u Kmệ
-Trong H M t Tr i – Trái Đ t là hành tinh duy nh t có s s ng.ệ ặ ờ ấ ấ ự ố
Kích th c TĐướ
Ngày so n...../...../ 200ạ
1Bùi Văn Ti n (ếbuivantienbmt@gmail.com ; http://www.violet.vn/vantien2268)
- A= 6378,16 Km
- B = 6356,777 Km
- Chi u dài vòng KT: ề40.008, 5 Km
- Chi u dài vòng XĐ: ề40.075, 7 Km
- Di n tích 510.200.000 Km2ệ
- Ngày càng l n do thiên th ch, b i vũ tr r iớ ạ ụ ụ ơ
vào ( kho ng 10tri u t n/ năm)ả ệ ấ
b
a
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I Đ A LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
Ảnh h ng d ng kh i c u c a TĐưở ạ ố ầ ủ
- Th ng xuyên chi u sáng, trong bóng t i. Nên khi TĐ quay ngày đêm di n ra liênườ ế ố ễ
t cụ
→ Nhi t đ c đi u hoàệ ượ ề
- Tia sáng MT chi u song song xu ng TĐ các vĩ đ khác nhau t o góc nh p xế ố ở ộ ạ ậ ạ
khác nhau
→Nhi t nh n đ oc khác nhau Hình thành vòng đai nhi t, KHệ ậ ự ệ
- TĐ d ng c u - XĐ chia TĐ thành 2 n a c u – Hi n t ng x y ra 2 n a c u tráiạ ầ ử ầ ệ ượ ả ở ử ầ
ng c nhauượ
2. Các chuy n đ ng chính c a Trái Đ tể ộ ủ ấ
a.Chuy n đ ng t quay quanh tr cể ộ ự ụ
- Trái Đ t chuy n đ ng t quay quanh tr c theo h ng t Tây sang Đông (ng cấ ể ộ ự ụ ướ ừ ượ
kim đ ng h nhìn t c c B xu ng).ồ ồ ừ ự ố
- Th i gian chuy n đ ng m t vòng quay quanh tr c là 24 gi ( 24h 56 ph 48 s).ờ ể ộ ộ ụ ờ
- Khi chuy n đ ng quay quanh tr c m i đ a đi m trên Trái Đ t đ u thay đ i v tríể ộ ụ ọ ị ể ấ ề ổ ị
tr c c B c và c c Nam.ừ ự ắ ự
- V n t c quay l n nh t XĐ ( 464 Km/s) và gi m d n v c c( c c 0km/s)ậ ố ớ ấ ở ả ầ ề ự ự
b.Chuy n đ ng xung quanh M t Tr iể ộ ặ ờ
- Trái Đ t chuy n đ ng quanh M t Tr i trên qu đ o hình Elip lúc g n lúc xa MT ấ ể ộ ặ ờ ỹ ạ ầ
. C n nh t cách 147. 166.480 km vào 1/1 – ậ ậ 3/1.v n t c 30,3 km/ sậ ố
. Vi n nh t cách 152.171.500 km vào ễ ậ 5/7 – 7/7. v n t c 29,3 km/ sậ ố
- Th i gian đ Trái Đ t chuy n đ ng m t vòng quanh M t Tr i là 365 ngày 6 gi .ờ ể ấ ể ộ ộ ặ ờ ờ
( 365 ngày 5h 48 ph 46s)
- H ng t Tây sang Đông.ướ ừ
- Khi chuy n đ ng quanh M t Tr i, tr c Trái Đ t luôn nghiêng 1 góc 66º33´vàể ộ ặ ờ ụ ấ
không đ i ph ng → G i là chuy n đ ng t nh ti n c a TĐ quanh MT.ổ ươ ọ ể ộ ị ế ủ
3) Các h qu chuy n đ ng c a TĐệ ả ể ộ ủ
HỆ QU CHUY N Đ NG QUANH TR CẢ Ể Ộ Ụ
1) Chuy n đ ng bi u ki n: Con ng i nhìn th y các vì tinh tú, MT m c l n vìể ộ ể ế ườ ấ ọ ặ
TĐ quay còn s chuy n đ ng c a MT, tinh tú là không có th t.ự ể ộ ủ ậ
2) S đi u hoà nhi t ngày đêmự ề ệ
Bi u hi n: Ngày đêm k ti p nhau không ng ng ể ệ ế ế ừ
Nguyên nhân: - TĐ hình c uầ
- TĐ quay quanh tr cụ
H quệ ả
– Phân ph i b c x trên TĐ đ c đi u hòa - S đi u hoà nhi t ngày đêm.ố ứ ạ ượ ề ự ề ệ
2.Gi trên Trái Đ t và đ ng chuy n ngàờ ấ ườ ể y qu c t .ố ế
Khái ni m: ệ
- Gi đ a ph ng (gi M t Tr i) là gi c a các đ a đi m khác nhau thu c các kinhờ ị ươ ờ ặ ờ ờ ủ ị ể ộ
tuy n khác nhau.ế
- Gi qu c t (gi GMT) là gi đ c tính t múi s 0.ờ ố ế ờ ờ ượ ừ ố
Quy c: ướ
- Chia TĐ thành 24 múi gi (đánh s t 0 đ n 23 t Đ - T). Múi gi 0 có kinh tuy nờ ố ừ ế ừ ờ ế
g c đi qua gi aố ở ữ
- M i khu v c gi c nh nhau h n kém nhau 1h.ỗ ự ờ ạ ơ
2Bùi Văn Ti n (ếbuivantienbmt@gmail.com ; http://www.violet.vn/vantien2268)
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I Đ A LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
- N u đi t BCĐ v t KT 180º sang BCT lùi 1 ngày - và ngu c l i.ế ừ ượ ợ ạ
Công th c tính giứ ờ
B c1ướ :Tính múi giờ
- A thu c bán c u đông Kinh đ A:15= x làm tròn theo quy t c toán h cộ ầ ộ ắ ọ
- A thu c bán c u tây : (360- A):15 = y ( Ho c A:15 = x → A thu c múi 24 – x)ộ ầ ặ ộ
B c 2ướ : Tính kho ng cách chênh l ch 2 múi gi ả ệ ờ
Gi B (đã bi t) +;- (K.c chênh l ch 2 múi) → (+) tính v phía đông, (- ) tính v phíaờ ế ệ ề ề
tây
B c 3:Tính giướ ờ
C n tính khu v c múi cao h n thì (+)tính v phía Đôngầ ự ơ ề
C n tính khu v c múi th p h n thì(-) v phía Tâyầ ự ấ ơ ề
B c 4:Tính ngàyướ
- Cùng bán c u không đ i ngàyầ ổ
- Khác bán c u đ i ngày theo quy lu t T-Đầ ổ ậ c a KT 180° lùi m t ngày ( BCT sangủ ộ
BCĐ lùi 1 ngày)
4) M ng l i to đ trên TĐạ ướ ạ ộ
- TĐ quay quanh 1 tr c t ng t ng là đ a tr cụ ưở ượ ị ụ
- Đ a c c: N i tr c TĐ ti p xúc b m t TĐ, khi TĐ quay thì quay t i ch .ị ự ơ ụ ế ề ặ ạ ỗ
- XĐ vòng tòn l n nh t ch a tâm TĐ vuông góc v i tr c, chia TĐ thành 2 n a c uớ ấ ứ ớ ụ ử ầ
b ng nhauằ
- Vĩ tuy n m t ph ng song song v i XĐ c t m t đ a c u thành nh ng vòng tròn nhế ặ ẳ ớ ắ ặ ị ầ ữ ỏ
g i là VTọ
- Kinh tuy n là đ ng th ng n i 2 đ a c cế ườ ẳ ố ị ự
→ KT, VT t o m ng l i to đ dùng đ xác đ nh v trí các đ a đi m trên TĐ.ạ ạ ướ ạ ộ ể ị ị ị ể
5) S l ch h ng chuy n đ ng c a các v t thự ệ ướ ể ộ ủ ậ ể
Hi n t ngệ ượ
BBC l ch sang bên ph i ệ ả
NBC l ch sang bên trái so v i h ng chuy n đ ng.ệ ớ ướ ể ộ
Công th c: ứF= 2mΩv.sin 0
Tác đ ng: vào các v t th chuy n đ ng theo ph ng kinh tuy nộ ậ ể ể ộ ươ ế
Nguyên nhân
- Do TĐ t quay- M i đi m thu c vĩ đ khác nhau có v n t c dài khác nhau, h ngự ọ ể ộ ộ ậ ố ướ
chuy n đ ng t Tây sang Đông.ể ộ ừ
H QU CHUY N Đ NG XUNG QUANH M T TR I C A TRÁI Đ TỆ Ả Ể Ộ Ặ Ờ Ủ Ấ
1).Chuy n đ ng bi u ki n h ng năm c a M t Tr iể ộ ể ế ằ ủ ặ ờ
M t s khái ni m ộ ố ệ
- MT lên thiên đ nh – hình v xác đ nh ti p tuy n MT lên thiên đ nh, XĐ góc chi uỉ ẽ ị ế ế ỉ ế
sáng.
- M t năm tia sáng MT ch l n l t chi u th ng góc v i m t đ t các đ a đi mộ ỉ ầ ượ ế ẳ ớ ặ ấ ở ị ể
thu c 2 chí tuy n, khi n ta có c m giác MT di chuy n giũa 2 chí tuy n. Nh ng th cộ ế ế ả ể ế ư ự
t không ph i MT di chuy n mà là TĐ chuy n đ ng t nh ti n xung quanh MT –ế ả ể ể ộ ị ế
chuy n đ ng đó không có th t đ c g i là chuy n đ ng bi u ki n.ể ộ ậ ượ ọ ể ộ ể ế
H quệ ả
- Khu v c n i chí tuy n, m t năm có 2 l n M t Tr i lên thiên đ nh.ự ộ ế ộ ầ ặ ờ ỉ
- chí tuy n, m t năm có 1 l n M t Tr i lên thiên đ nh.Ở ế ộ ầ ặ ờ ỉ
3Bùi Văn Ti n (ếbuivantienbmt@gmail.com ; http://www.violet.vn/vantien2268)
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I Đ A LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
- Khu v c ngo i chí tuy n luôn có ánh MT chi u ch ch. Càng g n c c đ ch chự ạ ế ế ế ầ ự ộ ế
càng tăng.
2) Hi n t ng mùaệ ượ
* Bi u hi nể ệ
+ T 21/3 đ n 23/9ừ ế
. BBC ng v phia MT - Góc chi u sáng l n, th i gian chi u sáng dài - nên nh nả ề ế ớ ờ ế ậ
đ c nhi u nhi t và ánh sáng - đó là mùa nóng. ượ ề ệ
. NBC ng c l i.ượ ạ
+ T 23/9 đ n 21/3ừ ế
.BBC không ng v phia MT→ Góc chi u sáng nh , th i gian chi u sáng ng n→ả ề ế ỏ ờ ế ắ
nên nh n đ c ít nhi t và ánh sáng - đó là mùa l nh.ậ ượ ệ ạ
.NBC ng c l i ượ ạ
+ Mùa 2 n a c u trái ng c nhau. ở ử ầ ượ
- Có 4 mùa: Xuân, h , thu, đôngạ
.Vùng ôn đ i 4 ngày này là b t đ u c a mùa, còn n c vùng chí tuy n mùa đ cớ ắ ầ ủ ướ ế ượ
tính s m 45 ngày.ớ
2. Hi n t ng ngày đêm dài ng n theo mùa.ệ ượ ắ
Bi u hi nề ệ
- Mùa xuân và mùa h có ngày dài đêm ng n, mùa thu và mùa đông có ngày ng n,ạ ắ ắ
đêm dài.
- Xích đ o quanh năm có ngày dài b ng đêm.ạ ằ
- Ngày 21/3 và 23/9 kh p n i trên Trái Đ t có ngày dài b ng đêm.ắ ơ ấ ằ
- T XĐ v 2 c c s chênh l ch ngày đêm ngày càng tăngừ ề ự ự ệ
- Khu v c t hai vòng c c v c c có ngày ho c đêm dài 24 gi .ự ừ ự ề ự ặ ờ
Nguyên nhân 2 hi n t ng:ệ ượ
- Do tr c TĐ luôn nghiêng và không đ i h ng trong quá trình chuy n đ ng quanhụ ổ ướ ể ộ
MT
B/ BÀI T P V N D NG H QU CHUY N Đ NG C A TRÁI Đ T QUANH TR CẬ Ậ Ụ Ệ Ả Ể Ộ Ủ Ấ Ụ
4Bùi Văn Ti n (ếbuivantienbmt@gmail.com ; http://www.violet.vn/vantien2268)
D NG 1: TÍNH GIẠ Ờ
Công th cứ
B c1:Tính múi giướ ờ
- A thu c bán c u đông Kinh đ A:15= x làm tròn theo quy t c toán h cộ ầ ộ ắ ọ
A thu c bán c u tây : (360- A):15 = y ộ ầ
Ho c A:15 = x thì A thu c múi 24-xặ ộ
B c 2:Tính kho ng cách chênh l ch hai múi gi ướ ả ệ ờ
B c 3:Tính gi C n tính khu v c múi cao h n thì (+)tính v phía Đôngướ ờ ầ ự ơ ề
C n tính khu vầc múi th p h n thì (-) v phía Tâyự ấ ơ ề
B c 4:Tính ngày- Cùng bán c u không đ i ngàyướ ầ ổ
- khác bán c u đ i ngày theo quy lu t T-Đ lên m t ngàyầ ổ ậ ộ
CHUYÊN Đ B I D NG H C SINH GI I Đ A LÍ 12Ề Ồ ƯỠ Ọ Ỏ Ị 09.2010
B ài s 1ố : Bi t gi kinh tuy n s 100ế ờ ở ế ố 0 Đ là 16 gi ngày 19/9/2004. Tính gi kinhờ ờ ở
tuy n mang s 100ế ố 0 T,1150 T ,1760 Đ
Bài làm
Kinh tuy n 100ế0 Đ thu c múi gi : 100:15=6 d 10. Nên thu c múi gi 7ộ ờ ư ộ ờ
Kinh tuy n 100ế0 T thu c múi gi :ộ ờ
-(360-100):15=17 d 5. Nên thu c múi gi 17ư ộ ờ
-24-7=17
Kinh tuy n 115ế0 T thu c múi gi : (360-115):15=ộ ờ
Sau đó làm t ng t bài t p 1ươ ự ậ
Cách khác: Không chính xác v i tr ng h p 2 kinh tuy n : 1 đ u múi , 1 cu iớ ườ ợ ế ở ầ ở ố
múi
-Kho ng cách chênh l ch hai kinh tuy n là: 100ả ệ ế 0 Đ đ n100ế0 T là 200
-T c là chênh nhau: 200:15=13 múiứ
-1000 T s có gi là: 16-13=3 giẽ ờ ờ
B ài s 2ố (5đi m)-Đ d b năm 2001-2002ể ề ự ị
Hãy cho bi t,đánh m t b c đi n đi t Hà N i (múi gi s 7 ) vào lúc m y gi ,ế ộ ứ ệ ừ ộ ờ ố ấ ờ
đ t t c các đ a ph ng trên th gi i đ u nh n đ c trong cùng m t ngày? Cácể ấ ả ị ươ ế ớ ề ậ ượ ộ
đ a ph ng: Matxcova (múi gi s 2), NiuĐêli (múi gi s 5), B c Kinh (múi gi sị ươ ờ ố ờ ố ắ ờ ố
8), Tôkiô (múi gi s 9), Niu Yôc (múi giờ ố ờ s 19), Paris (múi gi s 0) là bao nhiêu.ố ờ ố
Bài làm
- G i th i gian đánh đi n t Hà N i là x gi (0<x<24)ọ ờ ệ ừ ộ ờ (1)
- Đ các đ a đi m trên th gi i đ u nh n đ c đi n trong cùng m t ngày thì x ph iể ị ể ế ớ ề ậ ượ ệ ộ ả
tho mãn các đi u ki n sau:ả ề ệ
- T i múi gi 12: ạ ờ
+ Đi m n m phía BCĐ có gi là x + 5< 24hể ằ ở ờ
+ Đi m n m phía BCT có gi là x + 5> 24hể ằ ở ờ
K t h p các đi u ki n trên ta th y x ph i tho mãn: x =19 giế ợ ề ệ ấ ả ả ờ
B ài s 3ố : M t hành khách n c ngoài đi chuy n bay li n t n c mình t i sân bayộ ướ ế ề ừ ướ ớ
Tân S n Nh t – Vi t Nam vào lúc 20 h ngày 24/12/2005 . Ông nh n th y đ ng hơ ấ ệ ậ ấ ồ ồ
c a mình kém v i gi Vi t nam là 6 gi cùng ngày . H i ông ta đi t qu c gia cóủ ớ ờ ệ ờ ỏ ừ ố
th đô thu c múi gi bao nhiêu .ủ ộ ờ
B ài làm
- Nh v y múi gi n i xu t phát chênh v i múi gi Vi t Nam là 6 múi v phía Tư ậ ờ ơ ấ ớ ờ ệ ề
– V y th đô n c đó múi gi 7 – 6 = 1ậ ủ ướ ở ờ
– S thu c kinh tuy n t : 7,5 đ – 22,5 đ .ẽ ộ ế ừ ộ ộ
B ài s 4ố : Có m t hành khách đi máy bay theo chi u vĩ tuy nộ ề ế
Ng i th 1:Bay t A-B ông nói " Đ c m t đêm dài ra"ườ ứ ừ ượ ộ
Ng i th 2: Bay t C-D ông nói"Đ c m t ngày dài ra"ườ ứ ừ ượ ộ
a/H i m i ng i trong s h đã bay cùng chi u hay ng c chi u quay cu Tráiỏ ỗ ườ ố ọ ề ượ ề ả
Đ t.ấ5Bùi Văn Ti n (ếbuivantienbmt@gmail.com ; http://www.violet.vn/vantien2268)
TÍNH KINH TUY N KHI BI T GIẾ Ế Ờ
+ Phía đông kinh tuy n g c: xế ố = 15 m -7,5 thì m = (x + 7,5) :15
+ Phía tây kinh tuy n g c; m= 24 - ((x -7,5) :15)ế ố
x:kinh tuy n, m là múi giế ờ