Trang 1
LYÙ LUAÄN VAÊN HOÏC
Đề 1: “Ñoái vôùi toâi, vaên chöông khoâng phaûi laø moät caùch ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc
söï thoaùt ly trong söï queân, traùi laïi vaên chöông laø moät thöù khí giôùi thanh cao vaø
ñaéc löïc maø chuùng ta coù, ñeå vöøa toá caùo vöøa thay ñoåi moät theá giôùi giaû doái vaø taøn
aùc, vöøa laøm cho loøng ngöôøi theâm trong saïch vaø phong phuù hôn”.
Giaûi thích vaø bình luaän yù kieán treân cuûa Thaïch Lam (1910 – 1942)
BAØI LAØM
Thaïch Lam laø moät hieän töôïng khaù laï trong vaên hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1930-
1945: coù chaân trong moät nhoùm vaên hoïc laõng maïn, nhoùm Töï Löïc vaên ñoaøn, Thaïch
Lam laïi coù nhöõng truyeän ngaén ñaày tinh thaàn hieän thöïc.
OÂng coù moät phong caùch rieâng, moät chuû tröông rieâng veà saùng taùc. OÂng noùi : “Ñoái
vôùi toâi, vaên chöông khoâng phaûi laø moät caùch ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc söï thoaùt ly
trong söï queân, traùi laïi vaên chöông laø moät thöù khí giôùi thanh cao vaø ñaéc löïc maø
chuùng ta coù, ñeå vöøa toá caùo vöøa thay ñoåi moät theá giôùi giaû doái vaø taøn aùc, vöøa laøm
cho loøng ngöôøi theâm trong saïch vaø phong phuù hôn”.
Ta coù theå ruùt ra trong quan nieäm cuûa Thaïch Lam veà muïc ñích cuûa vaên hoïc, vaên
chöông, nhöõng yù kieán chính xaùc vaø boå ích. Tröôùc heát, Thaïch Lam töø choái thöù vaên
chöông ñem ñeán cho nguôøi ñoïc “söï thoaùt li trong söï queân”. Theá naøo laø vaên chöông
ñem ñeán “söï thoaùt ly trong söï queân”? coù nhieàu thöù vaên chöông: coù thöù vaên chöông
laáy vaên chöông laøm muïc ñích, toân caùi ñeïp laøm cöùu caùnh; ñoïc vaên chöông nhö vaøo
choán ñeàn thieâng, ñöùng treân cuoäc ñôøi, ôû ngoaøi cuoäc ñôøi, ñoïc ñeå sieâu thoaùt, ñeå queân
moïi noãi laàm than cöïc nhoïc ôû ñôøi. Coù thöù vaên chöông toâ veõ cuoäc soáng thaønh choán
boàng lai, coi cuoäc ñôøi nhö moät nôi chæ toaøn laïc thuù ñeå nguôøi ta chæ soáng “vui veû treû
trung”. Coù thöù vaên chöông ñöa ngöôøi ta vaøo aûo moäng, leân tieân caûnh, vaøo nhöõng
cuoäc vui baát taän, tìm ôû nôi ñoù nieàm an uûi, choán oác ñaûo ñeå traùnh moïi thöông ñau.
Nhöõng thöù vaên chöông aáy nhieàu khi coù söùc meâ hoaëc laï luøng, nhö thöù thuoác an thaàn
cöïc maïnh coù theå laøm cho ngöôøi ñoïc taïm queân cuoäc ñôøi ñeå maø thoaùt ly noù, laãn
traùnh noù. Ñöông thôøi Thaïch Lam, giöõa luùc treân vaên ñaøn Vieät Nam ñaày raãy thöù vaên
chöông nhö theá; töø choái thöù vaên chöông ñem ñeán “söï thoaùt ly trong söï nghieäp”,
quaû laø moät ñieàu raát ñoäc ñaùo vaø tieán boä. Laø moät trong nhöõng nhaân vaät chuû choát cuûa
Trang 2
Töï Löïc vaên ñoaøn, em ruoät cuûa Nhaát Linh vaø Hoaøng Ñaïo, baïn thaân thieát cuûa Khaùi
Höng, maïnh daïn phaùt bieåu söï töø choái aáy, Thaïch Lam toû ra laø moät nhaø vaên ñaày baûn
lónh. Roõ raøng quan nieäm vaên chöông cuûa Thaïch Lam raát gaàn guõi vôùi quan nieäm
cuûa caùc nhaø vaên hieän thöïc giai ñoïan 1930-1945 nhö Nam Cao, Vuõ Troïng
Phuïng.Quan ñieåm cuûa Thaïch Lam veà vaên chöông laø moät quan ñieåm “nhaäp cuoäc”.
Ñaùnh giaù cao taùc duïng cuûa vaên chöông ñoái vôùi ñôøi soáng, Thaïch Lam chuû tröông
vaên chöông laø “moät thöù khí giôùi thanh cao vaø ñaéc löïc”. Khi coi vaên chöông laø
“moät thöù khí giôùi”, Thaïch Lam raát gaàn guõi vôùi nhöõng nhaø vaên thô ñaõ töøng laø
nhöõng chieán só ñaáu tranh cho ñoäc laäp, töï do trong lòch söû nhö Nguyeãn Ñình Chieåu
caùch ñoù gaàn moät traêm naêm:
Chôû bao nhieâu ñaïo thuyeàn khoâng khaúm
Ñaâm maáy thaèng gian buùt chaúng taø.
hay nhö Hoà Chí Minh maø coù leõ oâng chöa heà ñöôïc ñoïc:
Nay ôû trong thô neân coù theùp…
Thaïch Lam toû ra raát tinh teá vaø hieåu roõ ñaëc tröng cuûa vaên hoïc khi goïi vaên chöông
laø “thöù khí giôùi thanh cao”. Vaên hoïc laø moät thöù vuõ khí ñaëc bieät, thöù vuõ khí tinh
thaàn, laáy söùc maïnh tinh thaàn laøm chính, ñöôïc taïo neân bôûi moät thöù chaát lieäu thanh
cao laø ngheä thuaät, laø caùi ñeïp chaân chính cuûa ngheä thuaät, cuûa hình töôïng vaø ngoân
ngöõ ngheä thuaät. Maëc daàu theá, vaên chöông vaãn laø moät “thöù khí giôùi ñaéc löïc” trong
coâng cuoäc ñaáu tranh vaø caûi taïo xaõ hoäi.Naém ñöôïc ñaëc tröng cuûa vaên hoïc vaø hieåu roõ
khaû naêng cuûa noù coù theå laøm ñöôïc nhöõng gì trong cuoäc soáng, Thaïch Lam ñaõ xaùc
ñònh roõ muïc ñích vieát vaên cuûa mình laø “vöøa toá caùo vöøa thay ñoåi moät theá giôùi giaû
doái vaø taøn aùc, vöøa laøm cho loøng ngöôøi trong saïch vaø phong phuù hôn”. Quan nieäm
cuûa Thaïch Lam hôn naêm chuïc naêm tröôùc sao maø gioáng vôùi quan nieäm cuûa chuùng
ta ngaøy nay laï luøng. Thaïch Lam ñaõ khoâng ngaïi ngaàn khi vaïch roõ hai neùt baûn chaát
cuûa caùi xaõ hoäi maø oâng ñang soáng: giaû doái vaø taøn aùc. Ñoù laø hai saûn phaåm ñoàng thôøi
cuõng laø hai choã döïa ñeå toàn taïi cuûa xaõ hoäi aáy. Nhöõng nhaø vaên hieän thöïc chuû nghóa
nhö Vuõ Troïng Phuïng, Nguyeãn Coâng Hoan, Ngoâ Taát Toá, Nam Cao… vôùi taøi ngheä
xuaát saéc cuûa mình, chaúng ñaõ heát söùc coá gaéng ñeå laøm noåi baät nhöõng böùc tranh xaõ
Trang 3
hoäi vôùi hai baûn chaát ñoù laø gì? Vôùi Thaïch Lam, vaên chöông khoâng chæ toá caùo maø
coøn laøm thay ñoåi xaõ hoäi ñoù.
Nhöng vôùi vaên chöông cuûa mình, Thaïch Lam coù theå laøm gì ñeå thay ñoåi caùi “theá
giôùi giaû doái vaø taøn aùc” aáy? Coù leõ taùc ñoäng thay ñoåi naèm ngay trong söï toá caùo, toá
caùo ñeå xoùa boû caùi giaû doái vaø taøn aùc, ñeå thay theá söï taøn aùc vaø giaû doái baèng caùi
thieän, caùi chaân, caùi mó, nhöõng lyù töôûng maø baát kyø moät neàn ngheä thuaät chaân chính
naøo cuõng toân thôø. Maët khaùc, Thaïch Lam coøn muoán thay ñoåi xaõ hoäi baèng moät caùch
nöõa, ñoù laø “laøm cho loøng ngöôøi theâm trong saïch vaø phong phuù hôn”. Thaïch Lam
quaû ñaõ raát tin töôûng ôû khaû naêng dieäu kyø cuûa vaên chöông, söùc taùc ñoäng maõnh lieät
cuûa vaên chöông vaøo taâm hoàn con ngöôøi, noù coù theå ñem ñeán cho con ngöôøi nhöõng
khaùt voïng cao caû, nhöõng tình caûm toát ñeïp, laøm cho ñôøi soáng con ngöôøi trôû neân
giaøu coù hôn.
Thaïch Lam khoâng phaûi laø moät nhaø lyù luaän. OÂng laø moät nhaø vaên. Thaïch Lam noùi
khoâng phaûi ñeå khuyeân baûo ai, oâng noùi ñeå khaúng ñònh con ñöôøng cuûa mình, cho
mình. OÂng noùi ñeå laøm theo. Quaû nhieân, soá taùc phaåm khoâng nhieàu nhöng ñaày ñuû
giaù trò ngheä thuaät maø Thaïch Lam ñeå laïi töø cuoäc ñôøi caàm buùt ngaén nguûi cuûa mình,
ñaõ laø söï minh chöùng cho lôøi oâng noùi.
Thaät ra, söùc toá caùo, nhaát laø toá caùo caùi aùc, trong caùc truyeän ngaén cuûa Thaïch Lam
khoâng lôùn. Nhöng quaû tình, moãi truyeän ngaén cuûa Thaïch Lam ñeàu coù söùc “laøm cho
loøng ngöôøi theâm trong saïch vaø phong phuù hôn”. “Döôùi boùng hoaøng lan” ñem ñeán
trong ta tình yeâu ñaäm ñaø ñoái vôùi queâ höông, ñoái vôùi nhöõng veû ñeïp trong saïch cuûa
cuoäc soáng, cuûa tình ngöôøi. “Moät côn giaän”, “Ñoùi”, “Gioù laïnh ñaàu muøa”…. Giuùp ta
töï mình bieát ñoä löôïng hôn, traéc aån hôn, vò tha hôn. “Haø noäi baêm saùu phoá phöôøng
”giuùp ta soáng phong phuù vôùi söï caûm nhaän ra veû ñeïp trong nhöõng ñieàu heát söùc nhoû
beù treân ñaát nöôùc mình, daàu chæ laø höông thoaûng nheï cuûa haït coám vaøng hay muøi
thôm gaét cuûa baùt nöôùc maém coù vò caø cuoáng… “Nhaø meï Leâ”, “Hai ñöùa treû” laøm
daâng leân trong ta noãi phaãn uaát, xoùt xa veà nhöõng cuoäc ñôøi ng heøo khoå, toái taêm… Laø
moät nhaø vaên thuoäc moät nhoùm vaên hoïc laõng maïn, Thaïch Lam laïi vieát nhöõng taùc
phaåm gaàn vôùi Ngoâ Taát Toá, Nam Cao, Nguyeân Hoàng .. hôn laø vôùi caùc nhaø vaên laõng
maïn.Coù thôøi, do moät vaøi ñònh kieán thieáu caên cöù, vaên hoïc ta chöa ñaùnh giaù ñuùng
möùc Thaïch Lam, taùc phaåm cuûa Thaïch Lam. Neáu ñaùnh giaù nhaø vaên laø phaûi qua taùc
Trang 4
ñoäng cuûa taùc phaåm ñoái vôùi ngöôøi ñoïc, vaø caû nhöõng gì maø hoï noùi veà cuoäc soáng vaø
vaên hoïc, ta coù theå khaúng ñònh: Thaïch Lam laø moät trong nhöõng nhaø vaên xuaát saéc
cuûa vaên hoïc Vieät Nam giai ñoïan 1930-1945. Thaïch Lam khoâng nhöõng coù ñoùng
goùp to lôùn veà maët ngheä thuaät maø coøn coù taùc ñoäng saâu saéc ñoái vôùi xaõ hoäi, ñoái vôùi
vieäc xaây döïng con ngöôøi.
Đề 2: Trong truyeän ngaén “Ñôøi thöøa”, Nam Cao vieát : “Vaên chöông khoâng
caàn ñeán nhöõng ngöôøi thôï kheùo tay laøm theo moät vaøi kieåu maãu ñöa cho. Vaên
chöông chæ dung naïp ñöôïc nhöõng ngöôøi bieát ñaøo saâu, bieát tìm toøi, khôi nhöõng
nguoàn chöa ai khôi vaø saùng taïo nhöõng caùi gì chöa coù”Haõy bình luaän yù kieán
treân vaø phaân tích moät soá taùc phaåm cuûa Nam Cao ñeå laøm saùng toû quan ñieåm
ngheä thuaät ñoù.
BAØI LAØM
“Ñôøi thöøa” laø moät trong nhöõng taùc phaåm xuaát saéc vaø tieâu bieåu cuûa Nam Cao veà
ñeà taøi ngöôøi trí thöùc tieåu tö saûn tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm. Ñoù laø caâu chuyeän veà
söï giaèng xeù ñeán bi kòch cuûa moät nhaø vaên giaøu khaùt voïng nhöng ñoàng thôøi cuõng laø
moät tuyeân ngoân ngheä thuaät coù giaù trò. Qua nhaân vaät Hoä – nhaân vaät nhaø vaên trong
taùc phaåm – Nam Cao ñaõ gôûi gaém nhöõng suy tö vaø nhöõng quan nieäm saâu saéc cuûa
mình veà ngheà vaên vaø söù maïng cuûa ngöôøi caàm buùt chaân chính. OÂng vieát: “Vaên
chöông khoâng caàn ñeán nhöõng ngöôøi thôï kheùo tay laøm theo moät vaøi kieåu maãu ñöa
cho. Vaên chöông chæ dung naïp ñöôïc nhöõng ngöôøi bieát ñaøo saâu, bieát tìm toøi, khôi
nhöõng nguoàn chöa ai khôi vaø saùng taïo nhöõng caùi gì chöa coù”
Caâu noùi ngaén goïn nhöng ñaõ thaâu toùm nhöõng yeâu caàu thaät laø gaét gao, nghieâm tuùc
ñoái vôùi ngöôøi saùng taùc vaên chöông. “Vaên chöông khoâng caàn ñeán nhöõng ngöôøi thôï
kheùo tay laøm theo moät kieåu maãu ñöa cho” laø caùch dieãn taû hình aûnh, aùm chæ thöù
vaên ch öông ñeõo goït, khuoân saùo, hôøi hôït, moät thöù vaên chuïp aûnh hoaëc minh hoïa
giaûn ñôn. “Ngöôøi thôï” duø laø “ngöôøi thôï kheùo tay” thì cuõng chæ saûn xuaát ra nhöõng
thaønh phaåm haøng loaït theo maãu maõ coù saün, duø coù kheùo leùo cuõng chæ laø moät hình
thöùc baét chöôùc, theo khuoân maãu. Lao ñoäng cuûa nhaø vaên thì khaùc haún. Ñoù laø quaù
trình nghieàn ngaãm, khaùm phaù, tìm toøi nhöõng noäi dung môùi vaø hình thöùc dieãn taû
môùi ñeå taïo ra nhöõng saûn phaåm ñoäc nhaát voâ nhò cuûa rieâng mình, mang baûn saéc
Trang 5
ñoäc ñaùo cuûa töøng ngheä só. Trong moät truyeän ngaén khaùc, (truyeän “Nhöõng chuyeän
khoâng muoán vieát”) Nam Cao cuõng ñaõ dieãn ñaït moät caùch thaät laø ñaëc thuø hình aûnh
lao ñoäng cuûa ngheà vaên: “caùi ngheà vaên kò nhaát laø caùi loái thaáy ngöôøi ta aên khoai
cuõng vaùc mai ñi ñaøo” töùc laø noù toái kò söï sao cheùp, baét chöôùc. Vôùi moät yeâu caàu thaät
nghieâm khaéc veà ngheà, nhaø vaên quan nieäm: “Vaên chöông chæ dung naïp nhöõng ai
bieát ñaøo saâu, bieát tìm toøi, khôi nhöõng nguoàn chöa ai khôi, saùng taïo nhöõng caùi gì
chöa coù”.
Ñuùng vaäy. Moïi ngheä só chaân chính, coù taøi naêng ñeàu khao khaùt saùng taïo ra ñöôïc
nhöõng taùc phaåm chaân chính, saâu saéc. Nhöng khoâng bao giôø hoï baèng loøng vôùi loái
sao cheùp, raäp khuoân hay phaûn aùnh hieän thöïc cuoäc soáng treân beà maët cuûa noù. Nhaø
vaên phaûi laø ngöôøi coù caùi nhìn nhaïy beùn vaø saâu xa hôn ngöôøi ñeå phaùt hieän nhöõng
vaán ñeà saâu kín ôû beà saâu cuûa ñôøi soáng ñeå ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng khía caïnh
môùi, nhöõng vaán ñeà môùi ñaày baát ngôø, saâu saéc, thuù vò, coù khaû naêng ñaùnh thöùc vaøo trí
tueä traùi tim, laøm phong phuù taâm hoàn, thaäm chí coù theå laøm thay ñoåi nhöõng thoùi
quen, nhöõng neáp nghó thoâng thöôøng. Moãi saùng ta ïo cuûa moät nhaø vaên taøi naêng phaûi
laø moät tìm toøi môùi, moät khaùm phaù môùi.
Veà thöïc chaát, ñaây laø moät yeâu caàu veà tính chaân thaät trong saùng taïo ngheä thuaät chöù
khoâng phaûi laø söï ñi tìm cuûa laï moät caùch maøu meø, hình thöùc. Ñoù laø moät söï saùng taïo
mang ñaäm neùt baûn saéc cuûa chuû theå ngheä só, mang daáu aán tinh thaàn cuûa caù nhaân
nhaø vaên töø caùch nhìn, caùch nghó ñeán caùch vieát. Ñoù chính laø caù tính saùng taïo ñaõ
töøng ñöôïc ñaët ra nhö moät yeâu caàu khoâng theå thieáu cuûa saùng taùc vaên chöông. Thieáu
noù seõ khoâng coù ngheä thuaät. Gorki ,nhaø vaên Nga, cuõng ñaõ töøng nhaát maïnh : “Baïn
haõy giöõ laáy caùi gì laø cuûa rieâng mình, haõy saên soùc noù phaùt trieån töï do. Luùc moät
ngheä só khoâng coù caùi laø cuûa rieâng mình thì phaûi thaáy ngöôøi ñoù khoâng coù gì heát”.ÔÛ
ñaây, “caùi rieâng” khoâng phaûi ñöôïc hieåu nhö moät phaåm chaát, khoâng chæ töï nhieân maø
coù, noù phaûi ñöôïc trau doài, “saên soùc”, “phaùt trieån”, “tìm toøi”, “ñaøo saâu” khoâng
ngöøng. Ngheä thuaät baét ñaàu töø thieân baåm. Nhöng chæ thieân baåm khoâng thoâi cuõng seõ
khoâng coù ngheä thuaät. Nhaø vaên Nga L.Tolstoi cuõng ñaõ töøng noùi : “moät phaàn möôøi
laø thieân baåm coøn chín phaàn möôøi laø nöôùc maét, moà hoâi”. Ngöôøi ta cuõng ví nhaø vaên
nhö ngöôøi “trinh saùt” nhö nhaø “ñòa chaát”, vôùi yù nghóa nhaán maïnh vai troø khaùm
phaù, tìm toøi, phaùt hieän… ñaày thöû thaùch, gian khoå, coù khi caàn caû ñeán söï hy sinh cuûa
ngöôøi ngheä só.