Trang 1
Chuû ñeà: TÖ LIEÄU VAÊN HOÏC
A. TÖ LIEÄU VAÊN HOÏC
§1. NHAÄT KYÙ TRONG TUØ – Hoà Chí Minh
* Lôøi bình:
“ÔÛ Baùc, taám loøng yeâu ñôøi cô hoà nhö khoâng coù söùc gì daäp taét noåi. Saùng tinh mô
ñaõ phaûi leân ñöôøng theo chaân boïn lính, theá maø Baùc vaãn tìm thaáy moät nguoàn caûm
höùng lôùn khieán caûnh bình minh trong moät ngaøy boãng coù caùi khí theá cuûa caûnh bình
minh chung cho moät thôøi ñaïi”. (Hoaøi Thanh)
Nhöng truøm leân taát caû, “töï do” ñaõ trôû thaønh yù chí, nghò löïc, öôùc ao vaø hi voïng ñeå
Hoà Chí Minh vöôït qua nhöõng thaùng ngaøy ñaèng ñaüng trong nhaø nguïc taêm toái, giaønh
laïi quyeàn soáng ñích thöïc cho mình.
… Muoán “tinh thaàn ôû ngoaøi lao” thì phaûi vöôït ñöôïc nhöõng boù buoäc raát cuï theå ôû
trong tuø,phaûi coù nhöõng cuoäc “vöôït nguïc”, ñeán noãi coù luùc Baùc queân caû nhaø tuø, coi
nhaø tuø nhö khoâng, mình laø ngöôøi töï do: Coøn laïi trong tuø khaùch töï do
… Haønh ñoäng ngaém traêng laø haønh ñoäng “vöôït nguïc”. Vôùi moät taâm hoàn bieát
thöôûng thöùc traêng trong moät hoaøn caûnh nhö theá thì nhaø tuø naøo cuõng baát löïc. (Vuõ
Quaàn Phöông)
Caên cöù vaøo caùch vieát, trong baøi Giaûi ñi sôùm coù moät söï hoaø hôïp kì dieäu giöõa
buùt phaùp töôïng tröng vôùi buùt phaùp hieän thöïc. Tieáng gaø caàm canh, traêng sao treân
raëng nuùi, ngöôøi tuø bò giaûi giöõa luùc ñeâm khuya, gioù reùt taùp vaøo maët Ngöôøi roài ñeán
aùnh saùng ban mai, hôi aám traøn lan khaép maët ñaát; ñoù laø söï thöïc. Nhöng cuõng laø
nhöõng töôïng tröng raát ñeïp vaø r aát haøo huøng. Caû taïo vaät ñang hoaït ñoäng döôùi böôùc
chaân vaø trong taâm hoàn cuûa ngöôøi chieán só… ñöôøng khoå aûi cuûa ngöôøi tuø laø ñöôøng
ñaáu tranh cuûa ngöôøi chieán só vaø gioù thu cuõng chính laø nhöõng ñôït thöû thaùch gian
lao; theá roài caû moät phöông ñoâng saùng röïc, maøu traéng bieán thaønh maøu ñoû, caùch
maïng thaéng lôïi ñang queùt saïch nhöõng taøn dö cuûa boùng toái ban ñeâm.Vaø trôøi ñaát laø
caû moät hôi aám ñeå ñöa con ngöôøi tôùi muïc ñích thaéng lôïi vaø tôùi coõi thô.
(Theo Ñaëng Thai Mai)
Trang 2
§2. TAÂY TIEÁN – Quang Duõng
* Lôøi bình vaø tö lieäu “Môû ñaàu baøi thô laø moät noãi nhôù da dieát, trang traûi caû moät
khoâng gian, thôøi gian meânh mang: Soâng Maõ xa roài… trong ñeâm hôi
Roài cöù theá noãi nhôù ñoàng ñoäi aáy lan toaû, thaám ñöôïm noàng naøn treân töøng caâu thô,
khoå thô. Coù theå noùi toaøn boä baøi thô ñöôïc xaây döïng treân caûm höùng thöông nhôù trieàn
mieân vôùi bao kyû nieäm choàng chaát, aøo aït xoâ tôùi. Vì yeâu vì nhôù maø nhöõng gì nhoû beù
ñôn sô nhaát trong cuoäc soáng ñôøi lính thöôøng ngaøy cuõng hoùa thaønh gaàn guõi, aám long
.… Con ngöôøi vaø caûnh vaät röøng nuùi mieàn Taây Toå quoác ñöôïc Quang Duõng taùi hieän ôû
moät khoaûng caùch xa laï hö aûo vôùi kích thöôùc coù phaàn phoùng ñaïi khaùc thöôøng. Töøng
maûng hình khoái, ñöôøng neùt, maøu saéc chuyeån ñoåi raát mau, baát ngôø trong moät khung
caûnh nuùi röøng bao la, huøng vó nhö moät böùc tranh hoaønh traùng.
Trong Taây Tieán hieän leân khung caûnh thieân nhieân hoang sô, kì vó vôùi ñuû caû nuùi
cao, vöïc thaúm doác ñöùng, thaùc gaàm cuøng coàn maây heo huùt, doøng luõ hoa troâi vôùi
khoùi leân, söông laáp, möa xa khôi… Hình aûnh nhöõng ngöôøi lính Taây Tieán qua neùt veõ
Quang Duõng cuõng thaät khaùc thöôøng…
Coù theå noùi Taây Tieán – ñoù chính laø töôïng ñaøi baèng thô baát töû maø nhaø thô vôùi caû
taám chaân tình ñaõ döïng neân ñeå töôûng nieäm nhöõng ngöôøi chieán só voâ danh ñaõ hi sinh
vì nöôùc, cuõng laø ñeå töôûng nieäm caû moät theá heä thanh nieân öu tuù cuûa daân toä c sau
Caùch maïng thaùng Taùm ñaõ haêm hôû ra ñi giöõ nöôùc vaø nhieàu ngöôøi ñaõ khoâng trôû veà
!(Theo Phong Lan)
Lôøi keå cuûa Quang Duõng :
Ñaàu naêm 1947, ñaõ thaønh laäp trung ñoaøn Taây Tieán ñaàu tieân, goàm caùc chieán só tình
nguyeän cuûa khu III, khu IV vaø töï veä thaønh Haø Noäi tröôùc thuoäc trung ñoaøn Thuû ñoâ…
Nhieäm vuï cuûa chuùng toâi laø môû ñöôøng, qua ñaát Taây Baéc… Chuùng toâi xuaát phaùt töø
Sôn Taây. Luùc ñaàu raát ñaøng hoaøng. Ñi baèng oâ toâ… Sau chuùng toâi chuyeån sang haønh
quaân baèng ñoâi chaân, thöïc söï neám muøi Taây Tieán, môû röøng, aên röøng, nguû röøng.
Nhöõng caùi doác thaêm thaúm “`heo huùt coàn maây suùng ngöûi trôøi”, nhöõng chieàu “ oai
linh thaùc gaàm theùt”, nhöõng ñeâm “ Möôøng hòch coïp treâu ngöôøi”, roài raûi raùc bieân
cöông nhöõng naám “ moà vieãn xöù” … toâi moâ taû trong baøi thô Taây Tieán laø raát thöïc, coù
Trang 3
pha aâm höôûng Nhôù röøng cuûa Theá Löõ vaø voâ tình sau naøy toâi môùi nhaän ra. Trong baøi
thô Taây Tieán, toâi coøn vieát “ Taây Tieán ñoaøn binh khoâng moïc toùc”. Hoài aáy trong
ñoaøn chuùng toâi raát nhieàu ngöôøi soát reùt troïc caû ñaàu…
Toâi muoán gôïi theâm moät yù cuûa baøi thô Taây Tieán ñeå noùi leân caùi gian khoå, thieáu
thoán cuûa mieàn Taây. Ngay caû khi naèm xuoáng, nhieàu töû só cuõng khoâng ñuû manh
chieáu lieäm. Noùi “aùo baøo thay chieáu” laø caùch noùi cuûa ngöôøi lính chuùng toâi möôïn
caùch noùi öôùc leä cuûa thô tröôùc ñaây ñeå an uûi nhöõng ñoàng chí cuûa mình ñaõ ngaõ
xuoáng.
Baøi thô Taây Tieán toâi laøm khi veà döï Ñaïi hoäi toaøn quaân ôû lieân khu III, laøng Phuø
Löu Chanh (teân moät toång cuûa Haø Nam thôøi Phaùp). Toâi laøm baøi thô raát nhanh. Laøm
xong ñoïc tröôùc ñaïi ñoäi, ñöôïc moïi ngöôøi hoan ngheânh nhieät lieät… Hoài ñoù, taám loøng
vaø caûm xuùc cuûa mình ra sao thì vieát vaäy. Toâi chaû coù chuùt lyù luaän gì veà thô caû. Daãu
sao baøi thô Taây Tieán coù caùi haøo khí moät thôøi laõng maïn gaén vôùi lòch söû khaùng
chieán anh duõng cuûa daân toäc.
( Vuõ Vaên Só ghi – Vaên ngheä Quaân ñoäi )
§3. BEÂN KIA SOÂNG ÑUOÁNG – Hoaøng caàm
* Lôøi töï baïch “Toâi vieát Beân kia soâng Ñuoáng” :Ñeâm nay, treân caùi ñaát Thaùi Nguyeân
coøn xa laï naøy, toâi boàn choàn nhôù vôï con… Toâi ñang lan man nhôù nhaø, nhôù caùi laøng
Laïc Thoå coå kính cuûa toâi, caû caùi xoùm Ñoâng Hoà vôùi nhöõng coâ gaùi queát töøng lôùp
ñieäp traéng ngaø leân giaáy laøng Böôûi ñeå in tranh gaø lôïn; nhôù nhieàu nöõa, loaùng thoaùng
maø ngaäm nguøi… Thì ñöôïc môøi sang nghe baùo caùo veà chieán söï vuøng queâ… ÔÛ ñaâu,
nôi naøo ñòch baét ñi bao nhieâu phuï nöõ, thanh nieân. Nôi naøo, daân bò taøn saùt nhieàu ít,
ngoâi chuøa naøo bò ñaïi baùc phaù saäp, ngoâi ñình naøo chuùng laäp sôû chæ huy… Toâi caøng
nghe, buïng daï caøng coàn caøo xao ñoäng. Coù luùc hình nhö toâi baät khoùc, coù luùc ngoài
nghe maø cöù run run leân vì caêm giaän vaø thöông caûm.
Luùc toâi veà ñeán nhaø, trôøi ñaõ khuya laém… Toâi cuoáng quít haáp taáp döôùi aùnh saùng chaäp
chôøn lung lay cuûa ngoïn ñeøn daàu sôû. Hình nhö bao nhieâu noãi nieàm ngoån ngang, xoùt
xa, thoån thöùc, bao nhieâu tieáng haùt buoàn lôøi ru con naõo ruoät, nhöõng tieác haän,
thöông nhôù cöù cuoàn cuoän tuoân traøo ra…..Trong khoaûnh khaéc daøo daït aáy toâi khoâng
Trang 4
boá cuïc gì, khoâng ñònh yù, khoâng caáu töù gì caû, ñeán töø ngöõ cuõng töï nhieân baät ra theo
doøng chaûy cuûa caûm xuùc.
Baøi thô, ñuùng laø moät baøi thô töï nhieân, khoâng vaøo moät “thi phaùp” naøo nhö toâi ñaõ keå
ôû treân, neân cuõng thaät söï laø coù veû loøng thoøng, töï söï daây caø ra daây muoáng.
(Hoaøng Caàm – Baùo vaên ngheä)
§4. ÑAÁT NÖÔÙC – Nguyeãn Ñình Thi
* Lôøi bình:
ÔÛ baøi Ñaát nöôùc, chuùng ta neân ñi saâu hôn vaøo nhöõng maûng taâm traïng cuûa taùc giaû.
Maûng ñaàu tieân laø nhöõng gôïi nhôù veà Haø Noäi, gôïi nhôù baét ñaàu töø thôøi tieát” Saùng
maùt trong nhö saùng naêm xöa”. Saùng naêm xöa aáy laø ôû Haø Noäi, chôùm laïnh, ñaày
höông coám môùi, phoá phöôøng nhö daøi ra trong hôi gioù heo may xao xaùc. Nhöõng chi
tieát khôûi gôïi cuûa gioù ñaàu muøa coù caùi gì raát nhôù nhung, raát xa vaéng…
Maûng taâm traïng thöù hai: Taâm traïng tröôùc hieän thöïc ôû Vieät Baéc. Gioïng thô vui, caâu
thô ngaén nhö tieáng reo, coù caùi phaán chaán hoà hôûi, gôïi leân moät khoâng gian roäng, môùi
meû nhieàu hoaït ñoäng… khoâng khí thu trong bieác neân caùc aâm thanh trôû neân vang
voïng ngaân nga, tieáng noùi cöôøi trôû neân thieát tha khaùc laï.(Vuõ Quaàn Phöông)
Nguyeãn Ñình Thi vôùi baøi thô Ñaát nöôùc (troø chuyeän vôùi nhaø thô). Khi baøi Ñaát
nöôùc cuûa Nguyeãn Ñình Thi ra ñôøi, trong giôùi thô coù nhieàu yù kieán khaùc nhau. Phaûi
chaêng Ñaát nöôùc ñöôïc saùng taùc khoâng theo phöông phaùp coå ñieån truyeàn thoáng, maø
cuõng khoâng theo phong caùch thô môùi. Phaûi chaêng noù phoùng tuùng quaù maø trôû neân
xa laï… Nguyeãn Ñình Thi khoâng chòu boù mình trong khuoân pheùp cuõ, anh muoán tìm
moät caùch theå hieän môùi, anh muoán thô phaûi
gôïi ñöôïc nhieàu caùch caûm thuï khaùc nhau.
Nguyeãn Ñình Thi thai ngheùn Ñaát nöôùc töø nhöõng naêm ñaàu khaùng chieán cuøng vôùi
nhöõng ca khuùc Dieät phaùt xít, Ngöôøi Haø Noäi, nhöng hai ca khuùc thì ñöôïc saùng taùc
ngay, coøn baøi thô maõi ñeán naêm 1955, hoøa bình laäp laïi, môùi ra ñôøi.… Nguyeãn Ñình
Thi soâi noåi giaûi thích: Anh ñaõ vieát vôùi moät tình yeâu say ñaém caùi veû ñeïp huøng vó vaø
raát thô moäng cuûa ñaát trôøi Vieät Nam. Khoâng chæ theá, anh coøn vieát vôùi caû nhöõng kæ
Trang 5
nieäm ñeïp ñeõ cuûa tuoåi aáu thô vaø caû moät thôøi trai treû meâ say noàng nhieät. Anh nhôù
laïi naêm 13,14 tuoåi, caäu thieáu nieân hoïc sinh Haø Noäi Nguyeãn Ñình Thi ñaõ nhieàu laàn
naèm döôùi goác caây beân Hoà Taây ngöûa maët ngaém trôøi xanh haøng buoåi khoâng chaùn
vôùi bieát bao khaùt voïng ñeïp ñeõ. Roài nhöõng buoåi meâ maûi chôi beân bôø soâng Hoàng,
nguïp laën giöõa soâng maùt laïnh naëng phuø sa. Vaø nhöõng naêm khaùng chieán gian khoå,
gaén boù vôùi nuùi röøng Vieät Baéc, vaø xa hôn nöõa, coøn coù caû söï gaén boù vôùi moät mieàn
röøng nuùi bieân giôùi Laøo – Thaùi Lan, nôi anh sinh ra vaø soáng ôû ñoù ñeán naêm, saùu
tuoåi.
Vôùi lôøi bình, “… kó thuaät phoái aâm môùi laï, caùi hay cuûa Nguyeãn Ñình Thi laø toång hôïp
ñöôïc caùc tieát ñieäu khaùc nhau vaø phaân phoái caùc aâm baèng traéc moät caùch saùng taïo”,
anh Thi cho ñaây laø moät nhaän xeùt tinh.(Theo Ñaøo Khöông)
§5. VIEÄT BAÉC – Toá Höõu
- Nhaø thô chaøo Vieät Baéc tröôùc khi veà xuoâi. Anh goïi Vieät Baéc laø mình, nhö moät
ngöôøi yeâu, hay ñuùng hôn, nhö moät ngöôøi baïn ñôøi ñaõ cuøng nhau gaùnh vaùc nhieàu
khoù nhoïc, chia seû nhieàu vui buoàn, nhieàu tình vaø nhaát laø nhieàu nghóa vôùi nhau. Caùi
nghóa aáy töø nhöõng ngaøy coøn gian khoå nhaát cuûa möôøi maáy naêm tröôùc khi löïc
löôïng caùch maïng môùi nhoùm leân giöõa röøng thieâng, nhöõng ngaøy chieán khu Vieät
Minh, “mieáng côm chaám muoái, moái thuø naëng vai”.Nhöõng ngöôøi daân Vieät Baéc cöïc
khoå laø nhöõng ngöôøi trung thaønh nhaát vôùi caùch maïng…
Giöõa ñôøi soáng gian khoå, caùi tình nghóa caùch maïng laø aám aùp nhaát, ñeïp nhaát. Caùi
nghóa tình töø thuôû ñaàu caùch maïng aáy caøng saâu saéc hôn trong khaùng chieán. Nhöõng
ngöôøi daân Vieät Baéc soáng vaãn chaät vaät voâ cuøng giöõa thieân nhieân loäng laãy maø gay
gaét. Nhaø thô nhìn thaám thía vaøo caùi anh duõng thaàm laëng haøng ngaøy cuûa quaàn
chuùng lao ñoäng.
Thöông nhau chia cuû saén luøi
… Ñòu con leân raãy beû töøng baép ngoâ
Vaø nuï cöôøi thöông yeâu cuûa nhaø thô boãng gaëp hình aûnh coâ em gaùi haùi maêng moät
mình nhö laøm saùng caû röøng nuùi.