Chuyển động của các hành tinh và
Mặt Trăng trên thiên cầu
1. Chuyển động của các hành tinh
Sao Thuỷ Mercury, Sao Kim Venus, Sao Hoả Mars, Sao Mộc Jupiter
và Sao Thổ Saturn là các hành tinh bạn có thể nhìn thấy được bằng mắt
thường. Tuy nhiên ánh sáng của chúng mà bạn nhìn thấy không phải là ánh
sáng mà chúng có thể tự phát ra. Ánh sáng đó là ánh sáng do chúng phản xạ
lại ánh sáng chiếu đến từ Mặt Trời. Thiên Vương Tinh Uranus là một hành
tinh ởkhá xa chúng ta, thực chất đôi khi người ta có thể nhìn thấy nó bằng
mắt thường nhưng sẽ rất khó để bạn phân biệt nó với những ngôi sao mờ
khác do cấp sao biểu kiến của nó là +5,6. Vàcuối cùng, 2 hành tinh xa nhất
của hệ Mặt Trời chúng ta đã biết là Hải Vương Tinh Neptune và Diêm
Vương Tinh Pluto thì chỉ có thể thấy được qua những chiếc kính thiên văn
(telescope).
Tất cả các hành tinh đều chuyển động quanh Mặt Trời trên một quĩ
đạo gần tròn. Hành tinh nào càng ở xa thì có chu kì chuyển động càng lớn -
tức lanò mất nhiều thời gian hơn để hoàn thành một vòng quay của mình.
Ngoài ra, tất cả các hành tinh khi chuyển động như vậy đều có chung một
điểm, đó là chúng chuyển động qunh Mặt Trời theo cùng một hướng.
Khi quan sát chuyển động của các hành tinh trên Thiên Cầu, bạn sẽ
thấy chúng cũng xuất hiện và di chuyển trên đường Hoàng Đạo. Điều này có
thể hiểu được dễ dàng khi bạn tự lập ra cho mình một mô hình tưởng tượng
trong đó các hành tinh chuyển động quanh Mặt Trời trên cùng một mặt
phẳng quĩ đạo của Trái Đất. Và điều đó có nghĩa là khi quan sát từ Trái Đất,
cả Mặt Trời và các hành tinh bạn nhìn thấy đều thuộc cùng một mặt phẳng.
Và điều này cũng có nghĩa là bạn luôn thấy các hành tinh cũng nhưMặt Trời
đều có chuyển động biểu kiến quanh Trái Đất trên cùng một đường đi.
Sao Thuỷ và sao Kim là hai hành tinh gần Mặt Trời hơn Trái Đất, thế
nên khi quan sát bầu trời từ Trái Đất, chúng ta thấy rằng đường đi của chúng
trở nên khá phức tạp. Khoảng cách của sao Thuỷ đến Mặt Trời mà bạn có
thể quan sát thấy có thể dao động với biên độ là 28 độ.
Còn sao Kim, nó là một ngôi sao mà cấp sao biểu kiến có thể lên đến -
4, nó chính là thiên thể sáng nhất bạn có thể quan sát thấy trên bầu trời, mỗi
năm có đến 6 tháng bạn có thể quan sát nó vào lúc hoàng hôn, khi đó người
ta gọi nó là sao Hôm, còn nửa năm còn lại thì nó lại được gọi là sao Mai do
nó luôn xuất hiện trước khi Mặt Trời mọc. sao Thuỷ cũng có tính chất này
nhưng do biên độ của nó gần Mặt Trời hơn rất nhiều nên thật sự khó quan
sát hay định vị được nó khi mà mỗi khi nó xuất hiện thì có nghĩa là Mặt Trời
cũng ở rất gần đấy đủ để che mờ ánh sáng yếu ớt của nó.
Cũng như Mặt Trời, các hành tinh chuyển động trên một vùng rộng 18
độ về mỗi bên của Hoàng Đạo, chúng cũng lần lượt lướt qua 12 cung Hoàng
Đạo được đại diện bởi 12 chòm sao.
Tử vi (horoscope), hay còn gọi là chiêm tinh học (astrology) phương
Tây chính là dựa trên cơ sở này để đưa ra các lập luận và suy đoán về tương
lai và số mệnh của con người.
Trên thực tế, Chiêm tinh học không hề mang cơ sở của khoa học. Nó
chỉ đơn thuần là một sự mê tín đã được khoa học chứng minh và loại bỏ khỏi
nền khoa học hiện đại từ vài thế kỉ trước. Ngày này bộ môn này vẫn còn lại
như một trò chơi của nhiều người, tuy nhiên các nhà khoa học vẫn luôn
khuyên mọi người rằng nếu tin vào trò chơi đó thì sẽ là một sự sai lầm
2 - Chuyển động của Mặt Trăng
Trước hết, bạn đã nắm được rằng Mặt Trăng có sự biến đổi các pha
trong một chu kì chuyẻn đông của nó (tròn/khuyết...), mỗi chu kì của trăng
dài hơn 29 ngày và ta gọi đó là tuần trăng.
Khi bạn quan sát chuyển động của Mặt Trăng trên thiên cầu, bạn có
thể để ý thấy 2 điều đặc biệt cơ bản của nó:
Mỗi ngày Mặt Trăng lại lệch nhiều hơn về hướng Đông so với
nền trời sao (background stars)
Trong bất cứ pha nào của chu kì, Mặt Trăng luôn hướng cùng
một mặt của nó về Trái Đất.
Một số đặc điểm khác:
Mặt Trăng chuyển động rất nhanh mỗi đêm trên Thiên cầu, mỗi
giờ nó lệch về hướng Đông (hướng chuyển động của nó quanh Trái đất) hơn
0,5 độ, có nghĩ là cứ đúng 24 giờ sau, khi quan sát bạn sẽ thấy Trăng gần
chân trời Đông hơn 13 độ.
Việc thay đổi vị trí sau mỗi đêm này cho thấy tốc độ quay khá
nhanh của Mặt Trăng quanh Trái đất.
Khoảng cách từ Trái Đất đén Mặt Trăng lớn hơn 30 lần bán
kính Trái Đất
Mặt Trăng quay quanh Trái đất theo chiều ngược chiều kim
đồng hồ. Quĩ đạo của nó có hình elip gần tròn với độ lệch khoảng cách của
điểm xa nhất vàđiểm gần nhất chỉ có 6%. Chu kì quĩ đạo của nó là 27,3
ngày.
Quĩ đạo của Mặt Trăng hơi lệch so với quĩ đạo chuyển động
của Trái đất quanh Mặt Trời. Vì thế nên khi quan sát đường đi của nó trên
Thiên Cầu, bạn thấy đường đi của nó lệch so với Hoàng Đạo một góc 5 độ 9
phút.
3 - Các pha của Mặt Trăng
Cũng như các hành tinh, Mặt Trăng không thể có ánh sáng riêng của
nó, ánh sáng nó có được là do sự phản xạ lại ánh sáng của Mặt Trời.
Vì Mặt Trăng chuyển động quanh Trái đất nên sẽ có những thời điểm,
một phần ánh sáng Mặt Trời chiếu đến nó bị Trái đất cản mất. Và vì thế, khi
quan sát nó từ Trái đất, bạn sẽ thấy sự biến đổi về hình dáng vùng được
chiếu sáng của nó.