Cơ sở lý luận báo chí - Lao
động sáng tạo báo chí
LAO ĐỘNG SÁNG TẠO TRONG BÁO CHÍ
1. ĐẶC TRƯNG SÁNG TẠO CỦA LAO ĐỘNG BÁO CHÍ
Nghiên cứu tính sáng tạo trong lao động báo chí là một yêu cầu khách quan.
Nó xuất phát từ đòi hỏi của bản thân đời sống xã hội hiện đại, trong đó có các
phương tiện thông tin đại chúng ngày càng có vai trò to lớn, trở thành một nhân tố
ảnh hưởng trực tiếp đến tính chất và con đường phát triển của mỗi dân tộc, mỗi đất
nước. Trong điều kiện đó, việc thực hiện các chức năng của báo chí đòi hỏi các nhà
báo cần phải nắm được những vấn đề có tính quy luật, các nguyên tắc và phương
pháp đặc trung cho hoạt động sáng tạo để đạt tới hiệu quả công việc cao.
Có thể nói, sáng tạo là sự phát triển nào đó có tính mục đích và có ý nghĩa
khách quan trong các lĩnh vực sản xuất, quản lý, khoa học, kỹ thuật, nghệ thuật và
báo chí... Để giải quyết các nhiệm vụ đặt ra, người ta không chỉ cần có các tri thức,
phương pháp, hình thức sẵn có mà còn luôn luôn đòi hỏi những tri thức, phương
pháp, hình thức mới phù hợp với yêu cầu đã thay đổi của hiện thực mới mẻ. Sự
sáng tạo xuất hiện khi mà cuộc sống đã biến đổi, những kinh nghiệm, cách thức,
con đường cũ không còn khách quan đáp ứng đơợc các yêu cầu của con người. Khi đó
mâu thuẫn được giải quyết bằng một biện pháp, cách thức mới.
Làm báo là một lao động sáng tạo - đó là một điều không thể nghi ngờ. Hàng ngày,
hàng giờ với hệ thống của mình, báo chí thu thập và xử lý một khối lượng thông tin đồ sộ,
thẩm định giá trị những sự kiện, vấn đề thời sự nóng hổi và bằng những hình thức, con
đường khác nhau để đến với từng thành viên xã hội, tác động vào tinh cảm, lý trí của họ
theo phương hướng có chủ ý. Chính vì thế, lao động báo chí luôn yêu cầu ở nhà báo sự
sáng tạo thường xuyên, có nghĩa là yêu cầu khả năng phát hiện những giá trị của các vấn
đề, sự kiện thời sự, những hình thức, phương pháp diễn đạt, chuyển tải thông tin đến công
chúng một cách có hiệu quả tối ưu.
Một yêu cầu có tính nguyên tắc của thông tin báo chí là tính khách quan. Tính khách
quan là một trong những phẩm chất hàng đầu tạo nên tỉnh hấp dẫn, khả năng thuyết phục
của thông tin. Song hoạt động báo chí lại bị chi phối bởi các quan hệ xã hội, giai cấp, hệ tư
tưởng và thực tiễn chính trị. Báo chí ra đời nhằm giải quyết những yêu cầu thông tin xã
hội. Nội dung, tính chất nhu cầu thông tm của xã hội phụ thuộc vào nhiều yếu tố, điều kiện,
song không bao giờ nằm ngoài sự chi phối bởi những quyền lợi của những giai cấp, tầng
lớp trong xã hội hay của các quốc gia, các khu vực trên trái đất Vớì sự chi phối ấy, tính
khách quan cùa báo chí không tuyệt đối. Nó phụ thuộc vào tính chất của bản thân nền
chính trị. Nêu một nền chính trị được xây dựng trên nền tảng vững chắc của những tri thức
khoa học và cơ sở dân chù sâu sẳc thì hệ thống báo chí bị chi phối bởi nó sẽ có điều kiện và
khả năng thuận hợi để phản ánh một cách khách quan và trung thực những sự kiện, hiện
tượng, vấn đề của cuộc sống.
Trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước theo con đường xã hội chủ nghĩa,
Đảng Cộng sản, với thế giới quan khoa học đại diện cho quyền lợi của giai cấp công nhân
và những người lao động chân chính, là lực lượng lãnh đạo xã hội. Sự lãnh đạo của Đảng
đối với báo chí vừa là yêu cầu có tính chính trị, bảo đảm cho việc thực hiện các nhiệm vụ
thực tiễn của Đảng, vừa là cơ sở, điều kiện cho hiệu quả hoạt động báo chí. Tuy nhiên,
không thể quan niệm đơn thuần là trong điều kiện đó, các hoạt động của mọi cơ quan báo
chí, mọi nhà báo đều phù hợp với tinh thần thời đại, đều mang tính khách qụan, khoa học
nếu không có sự nhận thức đúng đắn và sự tự vận động theo kịp những yêu cầu của thời
đại.
Sực mạnh tác động của chính trị đối với báo chí như là ảnh hưởng chi phối của nền
móng tất cả các bộ phận công trình được tạo dựng trên đó. Những quan niệm cơ bản về thế
giới, về lợi ích giai cấp, dân tộc, về cuộc sống và trách nhiệm con người quy định khuynh
hướng tư tưởng chung của cơ quan báo chí, ảnh hưởng đến từng giai đoạn hoạt động sáng
tạo của nhà báo, từ việc lựa chọn đề tài, sự kiện đến phân tích, đánh giá, thẩm định giá trị
và phương pháp diễn đạt, chuyển tải thông tin. Những tri thức và quan điểm chính trị trở
thành yếu tố điều kiện, trực tiếp tham gia vào quá trình sáng tạo báo chí. Thiếu sự chuẩn bị
nghiêm túc chắc chắn về chính trị, cơ quan báo chí hay cá nhân nhà báo sẽ không tránh
khỏi những vướng mắc, đổ vỡ trong lao động nghề nghiệp.
Mối quan hệ trực tiếp của lao động sáng tạo báo chí với đời sống chính trị, với hệ tư
tưởng được thể hiện ở tính cấp bách, tích cực của các tri thức, giá trị, tiêu chuẩn đựợc phản
ánh trong các tác phẩm báo chí và được khẳng định bởi cả hệ thống báo chí. Ở những mức
độ nhất định, các tri thức, giá trị và tiêu chuẩn ấy đáp ứng được những nhu cầu thông tin xã
hội và việc tiếp nhận chúng bảo đảm cho những hành vi tích cực của mỗi cá nhân cũng
như chiều hướng có lợi của các phong trào, các cuộc vận động xã hội.
Báo chí như một loại hình sáng tạo xuất hiện trong mối quan hệ trực tiếp với thưc
tiễn xã hội. Cuộc sống hàng ngày muôn hình muôn vẻ vừa lầ nguồn thông tin, nguồn
cảm hứng, đối tượng nhận thức, vừa là phòng thí nghiệm trực tiếp, là nơi tiếp nhận
thông tin, thẩm định các giá trị... của báo chí. Đây là tính chất đặc trưng cho sự phân
biệt của lao động sáng tạo báo chí với các loại hình lao động sáng tạo nghệ thuật khác,
trong đó thực tiễn xã hội được phản ánh một cách gián tiếp, thông qua những biện
pháp, phương tiện đặc thù. Tính chất này quy định đặc điểm, phương pháp hoạt động
nghề nghiệp của nhà báo, của cơ quan báo chí. Để có thể đạt được hiệu quả, yêu cầu
tiên quyết đối với báo chí là phát hiện thông tin, nghĩa là tiếp cận những điểm nóng của
thực tiễn xã hội, nắm bắt kịp thời nhũng sự kiện, vấn đề thời sự, đáp ứng nhu cầu cấp
bách về thông tin của công chúng. Vì thế, trong báo chí, thông tin là yếu tố thứ nhất, tạo
nên sức mạnh, uy tín của nhà báo, của cơ quan báo chí.
Yếu tố thứ hai của tính chất thực tiễn trong lao động báo chí thể hiện ở sự tác
động thường nhật vào thực tiễn bằng cách tạo dựng và định hướng dư luận xã hội,