196 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC
* Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Tài chính – Marketing
CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ
ĐẾN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN
ThS Lê Thị Kim Thoa*
TÓM TẮT
Mục đích của bài viết phân tích những ảnh hưởng của Blockchain đến công việc kế toán và
Hệ thống thông tin kế toán (HTTTKT) đồng thời đưa ra một số giải pháp cho chiến lược và
kế hoạch hành động nhằm giúp lĩnh vực này vượt qua thách thức, bắt kịp tốc độ phát triển
của công nghệ thông tin trong giai đoạn hiện nay. Phương pháp nghiên cứu chủ yếu dựa
trên các tài liệu có sẵn từ tạp chí, sách, công trình nghiên cứu và quan điểm của các tác giả
được thể hiện trên các trang web làm cơ sở để thực hiện phân tích đánh giá. Những khám
phá trong nghiên cứu sẽ góp phần xây dựng cơ sở lý luận và phương hướng trong việc đưa
ra một số đề xuất nhằm giúp các doanh nghiệp (DN) nhanh chóng ứng dụng công nghệ
Blockchain vào hoạt động kinh doanh đem lại cơ hội, giá trị và doanh thu mới cho DN
Từ khóa: Blockchain, công nghệ số, hệ thống thông tin kế toán
1. Đặt vấn đề
Trong những năm gần đây, Blockchain – công nghệ số là một chủ đề “nóng” nhất
hiện nay, gây được nhiều sự chú ý trên các diễn đàn trong và ngoài nước. Ở Việt Nam cũng
có một số tác giả đã và đang tiến hành nghiên cứu các vấn đề về Block chain như Nguyễn
Thanh Huyền (2018), Trương Thị Hoài và Đào Thị Lan (2019) đã tìm hiểu về các nội
dung trọng tâm như công nghệ Blockchain, nguyên lý hoạt động, giải pháp ứng dụng của
Blockchain trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán. Tuy nhiên, những bài viết hoặc nghiên cứu
sâu ảnh hưởng của Blockchain đến Hệ thống thông tin kế toán chưa nhiều. Vì vậy, trong
bài viết này, tác giả tổng hợp, phân tích ảnh hưởng của Blockchain đến HTTTKT với mong
muốn đóng góp một cái nhìn đa chiều hơn cho các DN trước thách thức áp dụng công
nghệ mới trong thực tiễn nghề nghiệp. Ngoài ra tác giả còn đưa ra một số giải pháp nhằm
giúp các doanh nghiệp (DN) nhanh chóng ứng dụng công nghệ Blockchain vào hoạt động
kinh doanh đem lại cơ hội, giá trị và doanh thu mới cho DN.
CHUYỂN ĐỔI SỐ: XU HƯỚNG VÀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ 197
2. Tổng quan về cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
2.1. Khái niệm Blockchain
Blockchain thường được định nghĩa là một cơ sở dữ liệu trực tuyến mở và được chia
sẻ để theo dõi các giao dịch và bảo mật dữ liệu (Wang & Kogan, 2018).
Theo Don và Alex Tapscott, công nghệ chuỗi khối Blockchain được định nghĩa trong
cuốn sách Blockchain Revolution (2016) như sau: “Blockchain là một sổ cái kỹ thuật số
không thể bị phá hỏng của các giao dịch kinh tế, có thể được lập trình để ghi lại không chỉ
những giao dịch tài chính mà có thể ghi lại tất cả mọi thứ có giá trị”.
Theo Wikipedia, Blockchain là một cơ sở dữ liệu phân tán lưu trữ thông tin trong các
khối thông tin được liên kết với nhau bằng mã hóa và mở rộng theo thời gian. Mỗi khối
thông tin đều chứa thông tin về thời gian khởi tạo và được liên kết tới khối trước đó, kèm
một mã thời gian và dữ liệu giao dịch.
Blockchain được tạo ra để chống lại sự cố ý can thiệp thay đổi dữ liệu. Công nghệ
blockchain có một tính chất rất đặc thù là truyền tải dữ liệu không đòi hỏi bất kỳ “trung
gian tin cậy” cụ thể nào để xác nhận thông tin. Các dữ liệu thông tin sau khi được nhập vào
trong chuỗi khối blockchain thì sẽ không thể thay đổi và chỉ được bổ sung thêm khi có sự
chấp thuận của tất cả mọi người trong hệ thống. Bởi ngay cả khi một phần của hệ thống
blockchain bị tấn công, các phần khác cũng không bị ảnh hưởng và vẫn tiếp tục hoạt động
để bảo vệ thông tin cũng như tái xây dựng lại các phần bị mất/hỏng.
2.2. Giới thiệu về Hệ thống thông tin kế toán
Hệ thống TTKT là một hệ thống được thiết lập nhằm mục đích thu thập, xử lý và
cung cấp thông tin tài chính cho các đối tượng bên trong và bên ngoài DN (Abdulqawi &
Alshaefee, 2012). Ngày nay, hệ thống TTKT không chỉ liên quan đến các dữ liệu và thông
tin tài chính mà còn liên quan đến cả những dữ liệu và thông tin phi tài chính, các đối tượng
ra quyết định bao gồm cả những đối tượng bên trong và bên ngoài tổ chức(Wilkinson và
cộng sự, 2000).
HTTTKT là hệ thống xử lý dữ liệu và các giao dịch cung cấp thông tin cho người
dùng để lập kế hoạch, kiểm soát và vận hành doanh nghiệp (Romney và cộng sự, 1997).
Thực tế, theo thống kê và nghiên cứu từ các nhà nghiên cứu cho thấy, các nhà quản lý
thường nhận được thông tin không đầy đủ hoặc không chính xác hoặc thông tin chính xác
nhưng không kịp thời. Bên cạnh đó, kế toán còn phải đối mặt với tình trạng quá tải thông
tin, đặc biệt là trong lĩnh vực kiểm toán và kiểm soát nội bộ, nơi mà khối lượng và sự phức
tạp của thông tin cần kiểm tra là rất lớn. Vì vậy ứng dụng công nghệ Blockchain trong kế
toán là giải pháp tốt nhất để giúp DN giải quyết được những vấn để nêu trên.
198 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC
2.3. Phương pháp nghiên cứu và thu thập thông tin
Bài viết sử dụng phương pháp nghiên cứu thống kê mô tả thông qua việc thu thập
các tài liệu, bài nghiên cứu trong và ngoài nước về Blockchain và tác động của chúng đến
HTTTKT và lĩnh vực kế toán. Ngoài ra tác giả còn sử dụng phương pháp nghiên cứu nhân
quả để chỉ ra mức độ ảnh hưởng của Blockchain đến lĩnh vực kế toán trong tương lai, từ
đó kiến nghị các giải pháp nhằm giúp lĩnh vực kế toán vượt qua những thách thức mà công
nghệ Blockchain đem lại.
Thông tin trong bài viết chủ yếu là thông tin thứ cấp được tác giả thu thập, chọn lọc,
phân loại và sắp xếp từ các bài báo viết về chủ đề công nghệ Blockchain và tác động của
chúng lên HTTTKT và ngành nghề kế toán, được đăng trên các trang web chuyên ngành
Kinh tế, Tài chính, Kế toán và Kỷ yếu hội thảo khoa học.
3. Vai trò của Blockchain đến HTTTKT
HTTTKT là một hệ thống được thiết lập nhằm mục đích thu thập, xử lý và cung cấp
thông tin tài chính cho các đối tượng bên trong và bên ngoài DN (Abdulqawi & Alshaefee,
2012). Ngày nay, HTTTKT không chỉ liên quan đến các dữ liệu và thông tin tài chính mà
còn liên quan đến cả những dữ liệu và thông tin phi tài chính, các đối tượng ra quyết định
bao gồm cả những đối tượng bên trong và bên ngoài tổ chức (Wilkinson và cộng sự, 2000)
HTTTKT bao gồm 5 bộ phận: (1) Thu thập dữ liệu, (2) Xử lý dữ liệu, (3) Lưu trữ,
(4) Cung cấp thông tin và (5) Kiểm soát và phản hồi. Các bộ phận này kết hợp với nhau
để thực hiện các quy trình xử lý kế toán, đồng thời kết nối các hoạt động DN nhằm tạo ra
những giá trị cho DN.
Về mặt bản chất, kế toán là quá trình xác định/nhận diện, ghi chép, tổng hợp và báo
cáo các thông tin kinh tế tài chính của một DN cho những người ra quyết định. Có thể dễ
dàng nhận thấy sự đột phá của công nghệ ảnh hưởng đáng kể đến quy trình kế toán, cho
phép người kế toán có thể quản lý các hoạt động hiệu quả hơn, linh hoạt hơn thông qua cơ
sở của internet khi tất cả hoạt động đều trong thời gian thực và thông tin được chia sẻ ngay
lập tức. Dưới góc độ kinh doanh, công nghệ blockchain được định nghĩa là một sổ cái mở
và phân tán. Công nghệ này có khả năng ghi chép lại và xác minh các giao dịch mà không
cần tín nhiệm cho một cơ quan trung gian nào. Bản thân công nghệ này tồn tại như một
file lưu trữ rất nhiều giao dịch được ghi chép lại gọi là khối (block), tạo nên hệ thống ghi
chép, lưu trữ và quản trị tài sản cho các DN. Công nghệ này được thiết kế vô hiệu hóa với
việc sửa đổi dữ liệu, ngay cả khi chủ sở hữu hệ thống kế toán yêu cầu. Bởi trên nền tảng
blockchain, mọi giao dịch hàng ngày được ghi chép lại và xác thực, do đó tính vẹn toàn của
các hồ sơ tài chính được đảm bảo.
Trong cơ sở dữ liệu truyền thống, dữ liệu được tổ chức thành các hàng trong bảng,
tức là sổ cái, nơi mỗi bản ghi được lưu trữ ở một vị trí duy nhất và người dùng có thể sửa
CHUYỂN ĐỔI SỐ: XU HƯỚNG VÀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ 199
đổi nó bằng cách truy cập, sửa đổi và ghi đè lên tệp gốc. Nhưng khi sử dụng blockchain hệ
thống thông tin kế toán được phát triển trên ba cấp độ: cấp độ dữ liệu quản lý, cấp độ thứ
hai chuyển đổi dữ liệu thành thông tin một cách hợp lý và cấp độ thứ ba mức độ trình bày
cung cấp giao diện.
Một đặc điểm cơ bản khác của công nghệ blockchain khi được áp dụng cho kế toán
là bất biến. Blockchain được thiết kế để chống lại sự thay đổi dữ liệu. Thông tin trong
Blockchain không thể bị thay đổi và chỉ được bổ sung thêm khi có sự đồng thuận của tất
cả các nút trong hệ thống. Ngay cả khi nếu một phần của hệ thống Blockchain đổ, những
máy tính và nút khác sẽ tiếp tục hoạt động để bảo vệ thông tin.
Công nghệ thông tin ngày càng phát triển thì việc bảo mật dữ liệu và an toàn thông
tin là một vấn đề rất cần thiết. Hiện nay bộ thông tin và truyền thông đã ban hành quy
định về bảo đảm và an toàn và thông tin trong hoạt động ứng dụng công nghệ thông tin.
Bên cạnh đó, Luật Kế toán 2015 đã sửa đổi đề cập nhiều hơn tới các quy định ứng dụng
công nghệ thông tin (CNTT) vào lĩnh vực kế toán, như: Quy định về chứng từ điện tử, chữ
ký trên chứng từ điện tử, lập và lưu trữ chứng từ kế toán, mở sổ, ghi sổ, khóa sổ và lưu trữ
sổ kế toán, sửa chữa sổ kế toán… đáp ứng được đòi hỏi thực tế trong bối cảnh CNTT và
ứng dụng trong các hoạt động kinh tế và kế toán. Các công ty tài chính, các doanh nghiệp
nếu ứng dụng công nghệ Blockchain vào để thiết kế HTTTKT sẽ đáp ứng được tất cả các
nhu cầu: xử lý, lưu trữ, bảo mật thông tin của doanh nghiệp và cung cấp thông tin một
cách nhanh nhất cho nhà quản trị DN. Một hệ thống thông tin kế toán dựa trên công nghệ
Blockchain sẽ tạo ra một hệ thống kế toán theo thời gian thực, luôn được giám sát và kiểm
toán liên tục để phát hiện gian lận tài chính.
Bằng cách tạo ra một sổ cái chung duy nhất trên mạng lưới máy tính người dùng có
thể đăng ký quyền sở hữu nhiều loại tài sản, từ cổ phiếu, chứng khoán, bất động sản, xe
cộ hay một tác phẩm nghệ thuật. Chuỗi khối tạo ra một hồ sơ truy nguyên theo thời gian
thực, do vậy nếu công nghê Blockchain được chấp nhận rộng rãi, vai trò của các kiểm toán
viên trong việc xác minh các giao dịch được thực hiện trong Blockchain sẽ không còn cần
thiết. Trên thực tế, một số nước đang triển khai việc sử dụng Blockchain để lưu trữ các hồ
sơ như giấy khai sinh, giấy phép lái xe, bằng đại học,…
Ứng dụng blockchain giúp bảo mật thông tin kế toán bởi đó là công nghệ cho phép
truyền tải dữ liệu một cách an toàn dựa vào hệ thống mã hoá vô cùng phức tạp, tương tự
cuốn sổ cái kế toán của một công ty, nơi mà tiền mặt được giám sát chặt chẽ. Ngoài ra còn
giúp DN quản lý tốt về tài sản, nguồn vốn, hàng hóa… khi sử dụng hợp đồng thông minh
(Smart Contract -SC). Tất cả các tài sản các điều khoản của hợp đồng sẽ được mã hóa và
chuyển vào block của blockchain tạo ra một SC. Sau đó hợp đồng thông minh này sẽ được
phân phối và sao chép lại bởi các nút (note).
Tóm lại, hệ thống thông tin kế toán dựa trên nền tảng công nghệ blockchain có thể
cung cấp hệ thống báo cáo và kế toán theo thời gian thực, ngăn chặn gian lận trong thanh
200 KỶ YẾU HỘI THẢO KHOA HỌC
toán, an toàn và minh bạch các thông tin kế toán, đảm bảo tính bảo mật, quyền riêng tư
của chủ sở hữu.
4. Ảnh hưởng của Blockchain đến HTTTKT
Việc ứng dụng công nghệ blockchain hiện nay vẫn là một chủ đề còn mới mẻ và
chưa được sử dụng rộng rãi nhưng theo ông David Lyford-Smith (Đại diện Viện kế toán
công chứng Anh và xứ Wales) khẳng định “Blockchain có nhiều tiềm năng ảnh hưởng đến
tương lai nhưng ở thời điểm hiện tại blockchain vẫn chỉ dừng lại ở quá trình nghiên cứu.
Tuy nhiên, trong tương lai blockchain sẽ có những tác động”.
Thực tiễn cho thấy, công nghệ thông tin đã ảnh hưởng và tác động mạnh mẽ đến công
tác tổ chức kế toán nói chung, chất lượng thông tin kế toán nói riêng, thể hiện rõ nhất ở
phương thức xử lý dữ liệu và cung cấp thông tin kế toán đã có những bước nhảy vọt so với
quy trình xử lý kế toán thủ công trước đây, cụ thể:
– Về quy trình kế toán: Nhờ công nghệ thông tin, hoạt động kế toán tại DN trở nên
hiệu quả hơn, minh bạch hơn và chuyên nghiệp hơn (Trương Thị Đức Giang & Nguyễn
Hải Hà, 2019). Việc ứng dụng Internet kết nối vạn vật, lưu trữ và phân tích thông tin trên
nền tảng tự động hóa và trí tuệ nhân tạo trong kế toán giúp cho việc thu thập, tính toán và
báo cáo dữ liệu đơn giản và nhanh chóng hơn để những người làm kế toán tập trung vào
các trách nhiệm cao hơn. Quá trình ứng dụng công nghệ Blockchain sẽ giúp xử lý được
những vấn đề phức tạp mà không mất quá nhiều thời gian và chi phí. Các công việc đơn
giản như nhập liệu, xử lý các bút toán tự động, ghi sổ kế toán, lập báo cáo tài chính được
thay thế tự động bằng các công nghệ hoặc bằng các phần mềm. Điều này dẫn đến sự thay
đổi về thói quen cũng như quy trình của kế toán, số lượng nhân viên kế toán, nhà quản trị
lãnh đạo DN chuyên nghiệp hơn, giảm bớt áp lực về chi phí, nhân lực, cơ sở hạ tầng.
– Về thu thập dữ liệu: Chứng từ kế toán là một phương tiện vô cùng quan trọng trong
việc thu thập các dữ liệu đầu vào của HTTTKT. Với mô hình kế toán truyền thống, các
chứng từ kế toán thường được làm bằng giấy và được lưu trữ thủ công theo đúng quy định
của pháp luật về chứng từ kế toán. Nhưng khi áp dụng công nghệ Blockchain tất cả các
hoạt động liên quan đến chứng từ kế toán từ khâu lập, luân chuyển và lưu trữ chứng từ đều
được số hóa hoàn toàn và được thay thế bằng hóa đơn điện tử. Với chứng từ điện tử, việc
ghi chép và hạch toán ban đầu hoàn toàn không thực hiện trên giấy tờ mà thực hiện thông
qua quá trình nhập liệu và hệ thống chuyển giao dữ liệu điện tử, đồng thời việc xét duyệt
được thực hiện thông qua việc nhập các mật mã hay chữ ký điện tử.
– Về xử lý dữ liệu:Khi ứng dụng công nghệ blockchain sẽ làm thay đổi toàn diện về
cách thức và phương pháp xử lý dữ liệu kế toán thu thập được. Công nghệ blockchain được
định nghĩa là một sổ cái mở và phân quyền có khả năng ghi chép lại và xác minh các giao
dịch mà không cần tín nhiệm cho một đơn vị trung gian nào. Bản thân công nghệ này tồn
tại như một file lưu trữ rất nhiều các giao dịch được ghi chép lại gọi là khối (block) trong