ĐẠI CƯƠNG VỀ MIỄN DỊCH HỌC –
Phần 2
1.3. Các đặc điểm chính của đáp ứng miễn dịch thu được
Tất cả đáp ứng dịch thể và tế bào đối với vật lạ có nhiều tính chất cơ bản
phản ánh tính chất của tế bào lymphô làm trung gian cho phản ứng này (Bảng 1.3).
Bảng 1.3. Các đặc điểm chính của đáp ứng miễn dịch thu được
Đặc điểm Ý nghĩa chức năng
Đặc hiệu Đảm bảo các kháng nguyên khác nhau tạo
ra đáp ứng đặc hiệu riêng cho chúng
Đa dạng Cho phép hệ thống miễn dịch đáp ứng được
nhiều loại kháng nguyên
Nhớ Dẫn đến đáp ứng mạnh hơn đối với kháng
nguyên đã từng tiếp xúc
Chuyên môn hoá Tạo ra đáp ứng tối ưu chống lại nhiều loại vi
sinh vật khác nhau
Tự giới hạn Cho phép hệ thống miễn dịch đáp ứng được
với các kháng nguyên mới xâm nhập
Không phản ứng
với bản thân
Ngăn ngừa các tổn thương đối với cơ thể
chủ trong suốt quá trình phản ứng với kháng
nguyên lạ
1.3.1. Tính đặc hiệu và đa dạng
Đáp ứng miễn dịch đặc hiệu cho từng kháng nguyên khác nhau và cả ngay
cho từng thành phần cấu trúc của kháng nguyên như protein, polysaccharide hoặc
đại phân tử (Hình 1.4). Những thành phần này của kháng nguyên được gọi là
quyết định kháng nguyên hay epitop. Tính đặc hiệu này có được là nhờ trên màng
của các tế bào lymphô riêng lẻ có những thụ thể riêng để nhận diện những cấu trúc
kháng nguyên khác nhau. Trong cơ thể được gây miễn dịch có nhiều clôn tế bào
lymphô với tính đặc hiệu khác nhau tồn tại, chúng có thể nhận diện và đáp ứng lại
tất cả kháng nguyên ngoại lai. Khái niệm này là nền tảng của lý thuyết chọn clôn
mà chúng ta sẽ đề cập đến về sau này.
Hình 1.4. Tính đặc hiệu, nhớ, và tự giới hạn của đáp ứng miễn dịch
Kháng nguyên X và Y tạo ra sự sản xuất các kháng thể khác nhau (tính đặc
hiệu). Đáp ứng lần thứ hai đối với kháng nguyên X thì nhanh hơn và mạnh hơn
(nhớ). Mức độ kháng thể giảm dần theo thời gian sau mỗi lần gây miễn dịch (tự
giới hạn). Người ta cũng thấy có hiện tượng tương tự thế này đối với miễn dịch tế
bào.
Tổng số tính đặc hiệu của tế bào lymphô trong một cơ thể là một con số cực
kỳ lớn và được gọi là kho lymphô (lymphocyte repertoire). Người ta ước tính rằng
hệ thống miễn dịch của một cá thể có thể phân biệt từ 107 đến 109 quyết định
kháng nguyên khác nhau. Điều này tạo nên tính đa dạng của kho lymphô. Một hệ
quả có thể thấy là các diện kết hợp kháng nguyên của kháng thể và thụ thể kháng
nguyên trên tế bào lymphô cũng có cấu trúc rất đa dạng tương ứng với kho
lymphô này.
1.3.2. Nhớ miễn dịch
Sự tiếp xúc của hệ miễn dịch với kháng nguyên lạ làm tăng cường đáp ứng
với kháng nguyên đó khi nó xâm nhập cơ thể các lần sau. Đáp ứng các lần lặp lại
về sau đối với một kháng nguyên được gọi là đáp ứng miễn dịch thứ cấp. Đáp ứng
này thường nhanh hơn, mạnh hơn và khác về chất so với đáp ứng sơ cấp khi cơ thể
tiếp xúc kháng nguyên lần đầu tiên (xem Hình 1.4). Nhớ miễn dịch có được một
phần là do cứ mỗi lần tiếp xúc với cơ thể thì kháng nguyên mở rộng clôn lymphô
đặc hiệu cho kháng nguyên đó. Đồng thời, sự kích thích tế bào lymphô nguyên
vẹn của kháng nguyên tạo ra các tế bào nhớ tồn tại lâu dài. Tế bào nhớ có tính chất
đặc biệt làm cho chúng loại bỏ kháng nguyên hiệu quả hơn so với tế bào lymphô
nguyên vẹn. Ví dụ, tế bào lymphô B nhớ sản xuất kháng thể liên kết với kháng
nguyên với ái lực mạnh hơn so với tế bào B chưa từng tiếp xúc với kháng nguyên
đó. Tế bào T nhớ cũng có khả năng trở về nơi nhiễm trùng nhanh hơn tế bào T
nguyên vẹn (tức chưa từng tiếp xúc kháng nguyên).
1.3.3. Chuyên môn hoá
Hệ thống miễn dịch đáp ứng một cách đặc biệt và khác nhau đối với từng vi
sinh vật sao cho có thể tạo hiệu quả tối đa cho cơ chế đề kháng. Như vậy, miễn dịch
dịch thể và miễn dịch tế bào được hình thành một cách khác nhau dưới sự kích thích
của những loại vi sinh vật khác nhau hoặc các giai đoạn nhiễm trùng khác nhau
(ngoại bào và nội bào) của một vi sinh vật để bảo vệ cơ thể chủ chống lại loại vi sinh
vật đó vào giai đoạn nhiễm trùng đó. Và ngay trong từng kiểu miễn dịch dịch thể hay
tế bào thì bản chất của kháng thể hay tế bào T được tạo ra cũng khác nhau tuìy loại vi
sinh vật kích thích.
1.3.4. Tự giới hạn
Tất cả đáp ứng miễn dịch bình thường sẽ phai nhạt dần theo thời gian để trả
lại hệ miễn dịch ở trạng thái nghỉ ban đầu, tình trạng này gọi là hằng định nội môi