Đạo diễn
Đạo diễn là người chịu trách nhiệm chỉ đạo quá trình thực hiện một tác
phẩm nghe nhìn, thường là điện ảnh hoặc truyền hình. Khi bắt đầu với một kịch
bản, người đạo diễn sẽ định hướng những hiệu quả hình ảnh và nghệ thuật cho bộ
phim. Lúc khởi quay, đạo diễn sẽ dàn cảnh, chỉ đạo diễn xuất và các phương tiện
kĩ thuật. Tùy theo các điều khoản trong hợp đồng mà người đạo diễn có thể tham
gia vào quá trình dựng phim hoặc không (thường là các đạo diễn ở châu Âu, ít hơn
ở Mĩ). Đây là khâu cuối cùng sau khi quay xong một bộ phim, thường được gọi là
"final-cut" (hiểu nôm na là khâu cắt bỏ các cảnh không ưng ý). Khi dự định cho ra
lò một bộ phim, nhà sản xuất phim tìm đến các đạo diễn và người đạo diễn có
trách nhiệm đảm bảo là tính ăn khách cho bộ phim. Người đạo diễn phải thực hiện
quay đúng tiến độ và không được vượt quá ngân sách đã cho.
Ngày nay các đạo diễn hoạt động trong rất nhiều lĩnh vực:
- Phim viễn tưởng dài (trên 2500 mét) và ngắn (300 - 600 mét)(phim điễn
ảnh hoặc phim truyền hình)
- Phim tài liệu và phim động vật.
- Phim dựa trên chuyện thực (gần với nghệ thuật tạo hình).
- Phim quảng cáo
- Phim truyền thông nghe nhìn
- Chương trình truyền hình trực tiếp (thể thao, gameshow...)
Đạo diễn điện ảnh
Công việc của một đạo diễn
Công việc của một đạo diễn rất phức tạp. Tùy theo dự án, nó có thể bao
gồm những nhiệm vụ khác nhau, nhưng cơ bản có những công việc như sau:
- Chuẩn bị
+ Định hình khuynh hướng nghệ thuật cho bộ phim
+ Thống nhất kịch bản
+ Phân cảnh thành các lớp (dựng theo ảnh chụp và gióng khung)
+ Tổ chức và chọn địa điểm quay
- Quay phim
+ Chỉ đạo diễn xuất (vị trí diễn viên, giọng, thể hiện cảm xúc, cử động)
+ Chịu trách nhiệm chọn vị trí đặt máy quay, khung cảnh, cú máy...
+ Chọn ánh sáng cho khung cảnh (cùng với đạo diễn hình ảnh)
+ Đảm bảo thời gian quay và cân đối ngân sách đã chi.
+ Tất cả những hoạt động khác như chỉ đạo nghệ thuật, kĩ thuật cho bộ
phim và nhất là quản lí ê-kíp làm phim.
- Hậu kì
+ Giám sát dựng phim
+ Âm nhạc cho phim
Trên thực tế, người đạo diễn giao cho các chuyên gia kỹ thuật trong ê-kíp
làm phim sắp xếp các chi tiết trong phim theo hướng đã định. Một đạo diễn chịu
trách nhiệm kiến tạo bộ phim, cũng như chỉ đạo ê-kíp làm phim bao gồm: đạo diễn
hình ảnh, thiết kế mĩ thuật, quay phim, xử lí âm thanh... . Đạo diễn là người phối
hợp những hiệu ứng từ nhiều lĩnh vực khác nhau với sự giúp đỡ của một hoặc
nhiều trợ lí.
Phương pháp đạo diễn: Đạo diễn có các quyền hạn nhiều ít tùy theo phim,
và một số trong các quyền đó phải dưới sự điều khiển của ê-kíp sản xuất. Nhưng
càng ngày đạo diễn càng có nhiều quyền hơn trong việc quyết định kinh phí sản
xuất phim. Điều này đặc biệt được thấy rõ trong những năm 1930 đến những năm
1950.
Cũng có những đạo diễn có quyền rất lớn, đó là người chỉ đạo nghệ thuật
của một bộ phim. Đây là phương pháp của họ:
- Xây dựng một kết cấu kịch tổng quát, chọn diễn viên phù hợp với vai diễn.
Những người này gồm các đạo diễn như Christopher Guest, Spike Lee, Robert
Altman…
- Điều hành các mặt khác của dự án: lời thoại, diễn xuất, hình ảnh. Họ nói
về quan điểm của tác giả.
- Tự viết kịch bản để có thể gắn kết mình với toàn bộ câu chuyện. Trong số
những người này có các đạo diễn: Stanley Kubrick, Paul Thomas Anderson,
Woody Allen, Charlie Chaplin, Billy Wilder, Pedro Almodóvar, Kevin Smith,
Quentin Tanarino, Andrew Niccol, Oliver Stone, Hayao, Miyazaki, M.Night
Shyamalan, Robert Rodriguez…
- Luôn hợp tác với một nhà biên kịch duy nhất để nắm được phong cách và
hiểu được những trăn trở của họ trong các câu chuyện. Có rất nhiều cặp đôi như
thế: Wes Anderson và Owen Wilson với biên kịch Noah Baumbach, Martin
Scorsese và Nicholas Pileggi với Paul Shrader, hay Robert Zemeckis với Bob
Gale…
- Đạo diễn đồng thời là chủ nhiệm quay phim và dựng phim như Sreven
Soderbergh, Don Coscarelli, Robert Rodriguez…
- Đạo diễn vừa là diễn viên (thường là những vai nhỏ) như Martin Scorsese,
Mel Gibson, Woody Allen, Alfred Hitchcock…
Đạo diễn cũng có thể hợp tác chặt chẽ với nhà sản xuất, thường là trong
những vấn đề không liên quan đến nghệ thuật như kinh phí tổ chức hay quảng
cáo… Nhiều đạo diễn cũng tự mình đầu tư cho các dự án phim để có thể chủ động
với những trách nhiệm lớn hơn. Orson Welles là một ví dụ, ông nổi tiếng với tư
cách là một nhà biên kịch, một đạo diễn và là một nhà sản xuất. Những người khác
như Alice Guy Blaché – cha đẻ của phim câm đồng thời cũng là nhà sản xuất.
Cơ cấu
Ở Mĩ, phần lớn các đạo diễn đều tham gia vào “Hội đạo diễn Hoa Kì”, một
tổ chức bảo vệ quyền tác giả cho các đạo diễn. Ở Canada cũng có một tổ cức
tương tự, gọi là “Hội đạo diễn Canada”. Một đạo diễn mới cát-xê vào khoảng 20
000 USD cho một phim, còn một đạo diễn thành danh thì được trả từ 500 000
USD cho tới hàng triệu đô mỗi phim.
Dựng cảnh, nhà làm phim
Trong tiếng Anh, thuật ngữ “đạo diễn” xuất hiện sớm để chỉ những người
chỉ đạo các diễn viên, lựa chọn bối cảnh và địa điểm đặt máy quay. Sau đó công
việc của người đạo diễn được phân hóa và chuyên biệt, nhường chỗ cho những
chuyên gia kĩ thuật. Nhà sản xuất trở thành người có ảnh hưởng lớn nhất đến dự
án phim.
Hai nhiệm vụ
Sau năm 1945, một thế hệ mới trưởng thành…
Điện ảnh trở nên ít hão huyền hơn và ngày càng đi sâu vào thực tế. Ban đầu,
trong suốt thời kì điện ảnh cũ cho đến thập niên 50, đạo diễn áp đặt quan điểm của
mình cho khán giả nhưng ngày nay, khi một tác phẩm điện ảnh chuẩn bị ra lò gây
rất nhiều quan tâm của dư luận.
Đạo diễn truyền hình
Công việc của một đạo diễn truyền hình khác hẳn với công việc của một
đạo diễn điện ảnh, họ phải chịu một lúc rất nhiều áp lực như kinh phí hạn hẹp và
thời luợng phát sóng ngắn ngủi, đồng thời vẫn phải đảm bảo chất luợng nghệ thuật
cho tác phẩm.
Đối với những chương trình truyền hình như gameshow, thể thao, phóng
sự…, họ không thể làm chủ hoàn toàn các hành động của nhân vật, vai trò của
người đạo diễn truyền hình chủ yếu là dựng hình, biên tập nội dung hình ảnh làm
sao cho người xem dễ hiểu và hài lòng nhất.
Đào tạo
Ở Pháp, các trường cao đẳng công lập mở có các khóa đào tạo về nghề đạo
diễn. La Fémis - trường cao đẳng truyền thanh truyền hình, L’École Louis-
Lumière cũng như vài trường khác đào tạo đạo diễn bậc Bac + 5. Nhưng bạn cũng
có thể học ngành này ở các trường đại học, chẳng hạn bạn có thể học bằng IUP de
l’information et de la communication về sản phẩm nghe nhìn.