PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LÂM SÀNG CÓ SỰ THAM GIA VÀ
KHÔNG CÓ SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI BỆNH
MỤC TIÊU
1. Trình bày được hai hình thức đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng
viên mới.
2. Áp dụng được các bước dạy-học lâm sàng có sự tham gia của người bệnh
trong dạy-học quy trình điều dưỡng.
3. Áp dụng được phương pháp dạy-học thực hành lâm sàng về kỹ năng phản hồi
không có sự tham gia của người bệnh.
4. Áp dụng được phương pháp dạy-học các kỹ thuật điều dưỡng.
NỘI DUNG
1. CÁC HÌNH THỨC ĐÀO TẠO THỰC HÀNH LÂM SÀNG CHO ĐIỀU DƯỠNG
VIÊN MỚI
Trong chương trình đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên mới sử
dụng 2 hình thức đào tạo chính là OJT (On the Job Training - Đào tạo cầm tay chỉ
việc) và Off-JT (Off the Job Training - Đào tạo tập trung).
OJT (On the Job Training - Đào tạo cầm tay chỉ việc) là hình thức học tập kiến
thức và kỹ thuật qua sự chỉ bảo và hướng dẫn của người có kinh nghiệm, trong quá
trình thực hiện nghiệp vụ tại khoa phòng. Việc đào tạo cầm tay chỉ việc chỉ việc chỉ
thực sự hiệu quả khi việc đào tạo được thực hiện giữa một giảng viên với không
khóa 5 học viên.
Off-JT (Off the Job Training - Đào tạo tập trung) là hình thức học tập kiến
thức và kỹ thuật với số lượng người học lớn, trong một thời gian ngắn. Áp dụng
nhiều khi muốn triển khai một kỹ thuật hoặc công nghệ mới tới một số lượng lớn
người học.
OJT là phương pháp có thể nâng cao khả năng ứng dụng những gì đã học
được, tuy nhiên do hạn chế trong việc phát triển năng lực đáp ứng với kiến thức và
kỹ thuật mới nhất nếu chỉ thực hiện hình thức đào tạo OJT đơn thuần do vậy nên nếu
đưa thêm hình thức đào tạo tập trung Off-JT vào sẽ nâng cao được hiệu quả đào
tạo. Có thể tổ chức đào tạo hiệu quả và hiệu suất thông qua kết hợp giữa OJT và
Off-JT.
Việc kết hợp giữa đào tạo theo OJT và Off-JT là rất quan trọng và cần thiết.
đặc biệt trong chương trình đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên mới. Vì
mỗi hoạt động của người học sẽ thực sự được nâng cao và phát huy khi hình thức
đào tạo phù hợp. Ví dụ, trong đào tạo về an toàn người bệnh, có thể kết hợp đào tạo
theo trình tự như: sau khi tự học trên mạng, học viên tham gia vào mô phỏng để
huấn luyện, sau đó tại nơi thực hành lâm sàng thực tế thực hiện chăm sóc người
bệnh dưới sự giám sát của người hướng dẫn. Như vậy người học sẽ được học từ tập
trung (Off-JT) để có kiến thức và kỹ năng cơ bản dau đó học theo kiểu cầm tay chỉ
việc (OJT) để rèn luyện các kỹ năng của mình.
Khi hướng dẫn, kể cả là OJT hay Off-JT, cũng không chỉ dừng lại ở việc đơn
thuần là cung cấp kiến thức mới, kỹ thuật mới, phải hướng dẫn để nhân viên điều
dưỡng nuôi dưỡng được năng lực suy nghĩ và phán đoán về thực hiện điều dưỡng
cần thiết cho người bệnh mà mình tiếp nhận.
2. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THỰC HÀNH LÂM SÀNG TRÊN NGƯỜI BỆNH
Trước ngày học lâm sàng, giảng viên chọn hoặc học viên tự chọn người bệnh
Giảng viên phân công công việc cho các học viên, giới thiệu tài liệu học
viên có thể tham khảo và lên lịch giảng.
Học viên khai thác thông tin trên người bệnh theo hướng dẫn sau:
Các bước
1. Xác định vấn đề Phân
tích vấn đề Chọn ưu tiên
Triệu chứng và than phiền chính của người bệnh Mức độ triệu chứng và
than phiền.
Các biểu hiện kèm theo của những triệu chứng và những than phiền
Những ảnh hưởng của triệu chứng/than phiền lên các hoạt động hàng ngày
của người bệnh.
2. Phân tích nguyên
nhân
Nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến những vấn đề xác định trên
người bệnh.
3. Tìm các giải pháp
chọn giải pháp tối ưu
Những xử trí cấp bách cần thực hiện trên người bệnh Những xử trí cần
thực hiện để hỗ trợ chăm sóc người bệnh.
Những xử trí cần thực hiện để đề phòng những nguy cơ cho người bệnh.
4. Lập kế hoạch Lên kế hoạch thực hiện các can thiệp đã đưa ra
5. Thực hiện theo dõi Thực hiện các xử trí và theo dõi
6. Đánh giá Đánh giá những thay đổi và hiệu quả của các can thiệp trên người bệnh.
(Nguồn: Phương pháp giảng dạy Y - Dược học, Trương Việt Dũng và Phí Văn Thâm, 2010, Bộ Y tế)
SD (Self-Development)
Tự hình thành năng lực
Học viên trình bày tóm tắt nội dung hoặc ghi tóm tắt các thông tin chính về
người bệnh lên bảng. Giảng viên tiến hành thảo luận và hỗ trợ để học viên làm việc
theo trình tự 6 bước đã đưa ra.
Tổng kết những nội dung mấu chốt trong buổi học.
Việc giảng có thể thực hiện tại phòng giao ban, tại đầu giường bệnh.
3. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THỰC HÀNH LÂM SÀNG KHÔNG CÓ NGƯỜI BỆNH
Đây là cách áp dụng phương pháp dạy học giải quyết vấn đề không dạy học
trên người bệnh thật, bằng cách mô phỏng thực tế bằng văn viết (có thể kết hợp với
các phương tiện khác như băng hình, phim X quang….) hoặc thực hành trên mô hình
cơ thể người nếu có tại cơ sở y tế đó, cho học viên suy nghĩ, thảo luận, tập ra quyết định,
giải quyết vấn đề, không phụ thuộc vào người bệnh hoặc bệnh viện.
Trong trường hợp này giảng viên có thể xây dựng tình huống trong bài giảng
dưới hai dạng sau:
Dạng 1: bài tập nghiên cứu trường hợp (hoặc xử trí tình huống - case study):
đặc điểm là mô tả tình huống có cả giải pháp của cán bộ y tế (cả về chuyên môn và
thái độ/cách ứng xử). sau đó là câu hỏi yêu cầu nhận xét/bình luận về tình huống trên
để tìm ra điều đũng và các vấn đề cần điều chỉnh cho tốt hơn.
Dạng 2: bài tập giải quyết vấn đề: đặc điểm là không mô tả giải pháp mà hỏi
giải pháp - có thể có cấu trúc một giai đoạn hoặc vài giai đoạn.
4. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC CÁC KỸ THUẬT ĐIỀU DƯỠNG
Nội dung giảng dạy chủ yếu là giảng dạy kỹ năng cho các học viên. Phương
pháp giảng dạy kỹ năng tốt nhất là phương pháp cầm tay chỉ việc (coaching), gồm 4
bước: nói - trình diễn - thực hiện - phản hồi.
Nói: Khi giảng viên muốn giảng về một kỹ năng nào đó cần nói rõ cho học
viên các dụng cụ cần chuẩn bị, các bước cần thực hiện, nhấn mạnh những bước
quan trọng không được bỏ qua. Tốt nhất với một kỹ năng cần xây dựng một bảng
kiểm (có thể phát tay cho từng học viên hoặc viết trên khổ giấy lớn treo tường cho
tất cả các nhóm có thể quan sát).
Trình diễn: Giảng viên thao tác mẫu cho các học viên trong nhóm quan sát
và giải thích. Nếu có thể thì tiến hành theo hai bước nhỏ: làm nhanh, không giải thích
và làm chậm, có giải thích từng bước. Trong một tình huống lâm sàng gần giống như
trong thực tế và yêu cầu phải làm việc theo nhóm, do vậy trong khi thực hành giảng
viên có thể lựa chọn một vài học viên trong nhóm cùng tham gia xử trí tình huống.
Điều này có ích trong trong tình huống thiếu giảng viên, đồng thời giúp học viên học
được cách làm việc nhóm.
Thực hiện: Sau khi giảng viên trình diễn xong kỹ năng, giảng viên yêu cầu
học viên thực hiện lại các bước của kỹ năng đó, nhấn mạnh những yêu cầu cần đạt
được khi thực hiện kỹ năng. Các học viên trong nhóm đều phải có cơ hội để thực
hành kỹ năng, vì vậy số lượng học viên nên bố trí khoảng 5 người.
Phản hồi: Đây là bước rất quan trọng trong phương pháp giảng dạy một kỹ
năng, giúp học viên nhận biết được những gì mình đã làm tốt, cần duy trì và phát
huy, những gì chưa làm tốt cần thay đổi. Có thể cho học viên tự nhận xét, các học
viên (hoặc nhóm học viên) tự nhận xét lẫn nhau, sau đó giảng viên nhận xét hoặc
tổng kết lại.
5. ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VÀO CÁC BÀI HỌC TRONG TÀI LIỆU
ĐÀO TẠO THỰC HÀNH LÂM SÀNG CHO ĐIỀU DƯỠNG VIÊN MỚI
Tài liệu đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên mới bao gồm 06
chương 30 bài. Bố cục các mỗi bài học gồm (i) Mục tiêu cần đạt, (ii) Kiến thức cơ
bản, (iii) Các kỹ thuật, (vi) Thực hành (tình huống ví dụ), (v) Đánh giá năng lực
(Chuẩn năng lực), (vi) Các tài liệu tham khảo. Để xây dựng kế hoạch bài học, người
hướng dẫn nên sử dụng Tài liệu và lựa chọn phương pháp dạy học thích hợp dựa
trên khả năng sẵn có nhằm giúp điều dưỡng viên mới - học tập hiệu quả hơn, Ví dụ,
để cải thiện kỹ thuật thực hành cho điều dưỡng viên mới, phần thực hành trong cuốn
Tài liệu rất hữu ích như sử dụng phương pháp đóng vai hoặc thực hành trên mô
hình. Hướng tới củng cố kỹ năng giải quyết vấn đề, chúng ta có thể vận dụng cách
thức thảo luận nhóm hoặc đào tạo dựa trên tình huống thông qua các ví dụ về ca lâm
sàng trong tài liệu. Như đề cập phía trên, đối với phương pháp dạy học tích cực, bài
giảng đóng vai trò quan trọng trong đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên
mới. Đặc biệt, trong trường hợp bệnh viện tiếp nhận điều dưỡng học tập từ nhiều cơ
sở đào tạo khác nhau thì họ có thể nghien cứu các nội dung khác nhau. Do vậy, khối
kiến thức được đảm bảo cung cấp đủ cho tất cả điều dưỡng thông qua các bài giảng
cũng như khuyến khích sự tự học của các em.
Việc lựa chọn các phương pháp dạy học rất quan trọng để đánh giá khả năng
của điều dưỡng viên mới nhằm giúp họ tiến bộ và sẵn sàng hơn khi làm việc. Nên
kết hợp các phương pháp giảng dạy khác nhau để có được những năng lực tổng quan
và cần thiết.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trương Việt Dũng và Phí Văn Thâm, 2010. Phương pháp giảng dạy Y - Dược
học, Bộ Y tế. (2) Lương Ngọc Khuê và Phạm Đức Mục, 2014. Tài liệu đào
tạo An toàn người bệnh, Bộ Y tế.
2. Lương Ngọc Khuê và Phạm Đức Mục, 2012. Tài liệu đào tạo phòng và
kiểm soát nhiễm khuẩn, Bộ Y tế.
3. Chuẩn năng lực cơ bản của Điều dưỡng Việt Nam theo Quy định số
1352/QĐ-BYT ngày 21/4/2012.
4. Đỗ Đình Xuân và Trần Thị Thuận, 2010. Kỹ thuật điều dưỡng, Nhà xuất bản
Y học.
5. Bộ Y tế, 2020 tài liệu bồi dưỡng phương pháp dạy-học lâm sàng cho người
giảng dạy thực hành trong đào tạo khối ngành sức khỏe.
BÀI THỰC HÀNH
ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC LÂM SÀNG
TRONG GIẢNG DẠY NỘI DUNG VỀ QUY TRÌNH ĐIỀU DƯỠNG
MỤC TIÊU
Áp dụng hiệu quả phương pháp dạy học lâm sàng trong giảng dạy nội dung về
quy trình điều dưỡng.
NỘI DUNG
1. NHỮNG CÔNG VIỆC BẮT ĐẦU CHO BUỔI GIẢNG
Giảng viên giới thiệu về tiến trình thực hiện phương pháp dạy học lâm sàng với
3 hình thức dạy học thực hành lâm sàng có người bệnh thật, không có người bệnh
thật và kỹ năng thực hành lâm sàng.
Giảng viên lưu ý về những điểm cơ bản quan trọng áp dụng các phương
pháp này.
2. THỰC HIỆN BUỔI GIẢNG
Giảng viên chia học viên thành các nhóm nhỏ từ 3-5 người/nhóm
Giảng viên yêu cầu học viên thực hiện các bước sau:
1. Chuẩn bị buổi giảng:
Học viên phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm bao gồm:
người học trong vai giảng viên và người học trong vai học viên.
Nhóm cùng thảo luận để xây dựng tình huống về người bệnh với các thông
tin cần thiết cho việc chăm sóc người bệnh.
Chuẩn bị danh sách các câu hỏi mà người học cần phải trả lời liên quan đến
nhận định và chăm sóc người bệnh.
Xây dựng bản hướng dẫn người học trình bày tóm tắt các nội dung thu thập
được từ người bệnh lên bảng hoặc báo cáo đầu giường.
Cung cấp biểu mẫu ghi chép về các nội dung trong kế hoạch chăm sóc người
bệnh (tài liệu đào tạo thực hành lâm sàng cho điều dưỡng viên mới).
2. Tiến hành buổi giảng
Người học trong vai giảng viên sẽ yêu cầu người học trong vai học viên
trình bày tóm tắt các nội dung thu thập được từ người bệnh trong thời gian 5 phút.
Người học trong vai giảng viên sẽ đưa ra câu hỏi liên quan đến việc nhận
định, đưa ra chẩn đoán ưu tiên, việc lập kế hoạch và các can thiệp ưu tiên cũng như