1
1
ĐỀ CƯƠNG CHI TIẾT MÔN
HỌC LUẬT NGÂN HÀNG
TS NguyễnVăn Vân
Khoa LuậtThương Mại
Tp HồChí Minh, tháng 12 năm 2011
ĐẠI HỌC LUẬT TP HCM
(sửdụng cho các lớp CLC)
2
PHẦN I. GIỚI THIỆU MÔN HỌC
1. Tên môn học: Luật ngân hàng
Sốtín chỉ: 02 (30 tiết tín chỉ)
Trong đó: Lý thuyết : 20 tiết
Thảo luận: 10 tiết TC x 2 = 20 tiết
Tổng cộng: 40 tiết
3
2. TÓM TẮT NỘI DUNG MÔN HỌC
LU
LUẬ
ẬT
T
NGÂN H
NGÂN HÀ
ÀNG
NG
LÝ LU
LÝ LUẬ
ẬN
N
CHUNG V
CHUNG VỀ
Ề
NGÂN H
NGÂN HÀ
ÀNG
NG
V
VÀ
À
PH
PHÁ
ÁP LU
P LUẬ
ẬT
T
NGÂN H
NGÂN HÀ
ÀNG
NG
Đ
ĐỊ
ỊA V
A VỊ
ỊPH
PHÁ
ÁP
P
LÝ C
LÝ CỦ
ỦA
A
NHNNVN
NHNNVN
Đ
ĐỊ
ỊA V
A VỊ
Ị
PH
PHÁ
ÁP LÝ
P LÝ
C
CỦ
ỦA C
A CÁ
ÁC
C
TCTD
TCTD
PH
PHÁ
ÁP LU
P LUẬ
ẬT
T
QU
QUẢ
ẢN LÝ
N LÝ
TI
TIỀ
ỀN T
N TỆ
Ệ
V
VÀ
À
NGO
NGOẠ
ẠI H
I HỐ
ỐI
I
PH
PHÁ
ÁP LU
P LUẬ
ẬT
T
V
VỀ
Ề
HO
HOẠ
ẠT Đ
T ĐỘ
ỘNG
NG
C
CẤ
ẤP T
P TÍ
ÍN
N
D
DỤ
ỤNG
NG
PH
PHÁ
ÁP LU
P LUẬ
ẬT
T
V
VỀ
Ề
D
DỊ
ỊCH V
CH VỤ
Ụ
THANH TO
THANH TOÁ
ÁN
N
4
3. MỤC TIÊU MÔN HỌC
3.1 MỤC TIEU NHẬN THỨC
• Hiểu và nắmđược các khái niệmcơ bản trong lĩnh vực
pháp luật ngân hàng.
• Nhận diện và hiểuđược các khái niệmcơ bản vềngân
hàng và các nghiệp vụngân hàng
• Nắmđược các đặcđiểm củađốitượng nghiên cứu,
phương pháp nghiên cứu của luật ngân hàng.
• Nắmđược nội dung cơ bản của các văn bản pháp luật
cần thiết cho môn học Luật Ngân hàng.
• Có được kiến thứccơ bản vềthực tiễn hoạtđộng ngân
hàng
5
3. MỤC TIÊU MÔN HỌC
• 3.2. MỤC TIÊU KỸ NĂNG
• Tìm kiếm, thu thập thông tin, phân tích và
xửlý thông tin để giải quyết những tình
huống, vụviệc phát sinh
• Áp dụng đúng pháp luậtđể giải quyết
những tình huống trong lĩnh vực ngân
hàng
6
Mục tiêu kỹ năng (tt)
•Tư vấn pháp luật cho các chủthểkinh
doanh ngân hàng và các đốitương khác
để bảo vềtốt quyền lợi của mình khi tham
gia vào quan hệdịch vụngân hàng.
2
7
Các mục tiêu khác
• Phát triển kĩ năng cộng tác, làm việc
nhóm.
• Phát triển kĩ năng tư duy sáng tạo, khám
phá, tìm tòi.
• Trau dồi, phát triểnnăng lựcđánh giá,
phân tích, bình luận các tình huống thực
tiễn phát sinh trong hoạtđộng ngân hàng.
8
Thái độ
• Giúp cho học viên tựtin trước những vấnđề pháp lý
phát sinh trong lĩnh vực ngân hàng.
• Tích cực nâng cao trình độ nhận thức vềcác vấnđề
phát sinh trong thực tiễn hoạtđộng ngân hàng.
• Chủ động vận dụng các kiến thứcđã học trong phân tích
vào giải quyết các tình huống xảy ra trong thực tiễn.
• Hình thành niềm say mê học tập, nghiên cứu sâu hơn về
ngân hàng và hoạtđộng ngân hàng thuộc chuyên ngành
pháp lý hoặc kinh tế.
• HÌnh thành ý thức chủ động, tích cực trong việc tựhọc
tập của bản thân. Hình thành động cơ đúng đắn trong
học tập.
• Nâng cao ý thức trách nhiệmđối với các hoạtđộng của
nhóm
9
4. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY
• Kiến thức lý thuyết: Giáo viên cung cấp tài
liệu, hồ sơ vụviệc, bản án => SV tựhọc
nghiên cứu => SV thảo luận nhóm =>
Thảo luận hoặc giải quyết tình huống trên
lớp có chủtrì của GV => Kết luận vụviệc
và củng cốkiến thức lý thuyết
• Kỹ năng: chia nhóm 3 SV để đàm
phán/soạn thảo/ kiểm tra/ phản biện/ viết
bài tư vấn cho khách hàng; nghiên cứu
tình huống/ đề xuấtphương án giải quyết
10
5. Đánh giá
•Điểm tra tra thường xuyên: 30%, trong đó
10% chuyên cần; 10% bài tập nhóm; 10%
thảo luận trên lớp
•Điểm kết thúc học phần: 70%
Tiêu chí đánh giá:
• Kiến thức + Tư duy + Khả năng lập luận,
hùng biện
11
6. Cơ hội việc làm
• Ngân hàng và TCTD khác (Phòng pháp
chế, phòng Xửlý nợ; Phòng Tín dụng,
Phòng Kinh doanh; Phòng tổchức – hành
chính, văn phòng)
• Công ty luật
• Pháp chếcác công ty
• Tòa án, VKS, Công chứng
12
Phần II
•ĐỀ CƯƠNG CHI TIẾT MÔN HỌC
3
13
1. KHÁI QUÁT VỀNGÂN HÀNG (NH) VÀ
HOẠT ĐỘNG NGÂN HÀNG
1.1. Lịch sửhình thành và phát triển của
NH và hoạt động NH
• 1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của hoạt động
NH và NH trên thếgiới
• Các hoạt động NH sơ khai (nhận tiền gửi, cho vay; mua
bán, trao đổi các loại tiền, thanh toán).
•Giai đoạn hình thành các NH đầu tiên trên thếgiới.
• Hệthống NH một cấp.
•Giai đoạn hình thành các NH phát hành; sự ra đời của
hệthống NH hai cấp.
14
1.1.1. Quá trình hình thành và phát triển của hoạt
động NH và NH trên thếgiới (tt)
• Mô hình hệthống ngân hàng đa năng
• Mô hình hệthống ngân hàng đơn năng
• Mô hình hệthống ngân hàng hỗn hợp
• Mô hình hệthống ngân hàng VN hiện hành.
Những ưu việt và khiếm khuyết của mô hình
này. Lựa chọn cho VN trong tương lai
• Hệthống NH hiện nay ở đa sốcác quốc gia: xu
hướng phát triển, cơ hội, thách thức cho hệ
thống NH và hoạt động NH hiện nay.
15
1.1.2. Lịch sửhình thành và phát triển NH và hoạt
động NH ởViệt Nam
•Giai đoạn trước 1945: dưới chế độphong
kiến, thời kỳthực dân Pháp đô hộ và sự
tồn tại của Ngân hàng Đông Dương (điều
kiện kinh tế, thương mại..., bối cảnh xã hội
chính trị...)
•Giai đoạn từ 1945 đến 1987: (giai đoạn
1945 - 1951 và 1951 - 1987)
16
1.1.2. Lịch sửhình thành và phát triển NH và hoạt
động NH ởViệt Nam (tt)
•Giai đoạn sau 1987 đến nay: (1987- 1990: giai
đoạn chuyển đổi, quá độ); (1990 đến nay: giai
đoạn hình thành và hoàn thiện hệthống NH hai
cấp với các mốc quan trọng: hai Pháp lệnh năm
1990 và hai Luật năm 1997)
• Hệthống NH Việt Nam hiện nay: hệthống NH
hai cấp, bao gồm: NHNN Việt Nam và các Tổ
chức tín dụng (TCTD).
• Xu thếphát triển và hội nhập của hệthống ngân
hàng VN
17
1.2. Khái niệm, đặc điểm hoạt động NH
• Khái niệm hoạt động NH theo pháp luật
một sốquốc gia.
• Khái niệm hoạt động ngân hàng theo
pháp luật ngân hàng Hoa Kỳ
• Khái niệm hoạt động ngân hàng theo
PL một sốquốc gia EU
18
1.2. Khái niệm, đặc điểm hoạt động NH
• Khái niệm hoạt động ngân hàng theo
PL Cộng hòa LB Nga, Trung Quốc
• Khái niệm hoạt động NH theo pháp luật
Việt Nam hiện hành:
4
19
1.2. Khái niệm, đặc điểm hoạt động NH (tt)
• So sánh bản chất của hoạt động ngân
hàng so với các hoạt động đầu tư, kinh
doanh khác như hoạt động kinh doanh
bảo hiểm, kinh doanh chứng khoán, kinh
doanh các dịch vụtài chính
• Hoạt động ngân hàng là hoạt động thuộc
nhóm ngành thương mại dịch vụ(dịch vụ
tài chính) theo các tiêu chí phân loại của
WTO
20
1.2. Khái niệm, đặc điểm hoạt động NH (tt)
• So sánh bản chất của hoạt động ngân
hàng so với các hoạt động đầu tư, kinh
doanh khác như hoạt động kinh doanh
bảo hiểm, kinh doanh chứng khoán, kinh
doanh các dịch vụtài chính
• Hoạt động ngân hàng là hoạt động thuộc
nhóm ngành thương mại dịch vụ(dịch vụ
tài chính) theo các tiêu chí phân loại của
WTO
21
Các đặc điểm của hoạt động ngân hàng (tt)
• Hoạt động NH là hoạt động có đối
tượng kinh doanh là tiền tệvà các dịch
vụNH;
• Hoạt động NH là hoạt động kinh doanh
có điều kiện, được tiến hành bởi các
TCTD và các tổchức khác được NHNH
Việt Nam cấp giấy phép, chịu sựquản
lý của NHNH Việt Nam;
22
Các đặc điểm của hoạt động ngân hàng (tt)
• Hoạt động NH là hoạt động quan trọng,
chi phối, ảnh hưởng các lĩnh vực kinh
tế- xã hội khác;
• Hoạt động NH mang tính rủi ro cao;
• Hoạt động NH là hoạt động mang tính
“nhạy cảm” với các biến động của kinh
tế- chính trị- xã hội;
23
Các đặc điểm của hoạt động ngân hàng (tt)
• Hoạt động NH mang tính liên kết thành
hệthống, giữa các chủthểhoạt động
NH phải có sựhợp tác song hành với
cạnh tranh.
• Các đặc điểm khác
24
2. KHÁI QUÁT VỀLUẬT
NGÂN HÀNG
2.1. Khái niệm Luật Ngân
hàng
5
25
2.1. Khái niệm Luật Ngân hàng
• Các quan điểm vềngành Luật NH trong
khoa học pháp lý và trong luật thực định
của các nước.
• Khái niệm Luật NH: Là một bộphận cấu
thành hệthống pháp luật quốc gia, tổng
hợp các qui phạm pháp luật do cơ quan
nhà nước ban hành hoặc thừa nhân, điều
chỉnh các quan hệxã hội phát sinh trong
quá trình nhà nước tổchức, quản lý hệ
thống NH và các quan hệphát sinh trong
quá trình hoạt động NH.
26
2.1. Khái niệm Luật Ngân hàng (tt)
•Điểm tương đồng và khác biệt giữa Luật
NH và Luật NSNN, Luật Bảo hiểm, Luật
Dân sựvà các ngành luật khác.
• Mối liên hệgiữa Luật ngân hàng và các
ngành luật khác
• Sựcần thiết phải điều chỉnh các quan hệ
tiền tệvà ngân hàng bằng pháp luật
• Xu thếphát triển của luật ngân hàng/ môn
học luật ngân hàng
27
2.2. Đối tượng & phương pháp
điều chỉnh của Luật NH
• các tiêu chí phân loại đối tượng điều chỉnh của Luật NH.
• - Các nhóm quan hệthuộc đối tượng điều chỉnh của
Luật ngân hàng bao gồm:
• i) Nhóm quan hệxã hội phát sinh trong quá trình tổchức
và hoạt động của Ngân hàng nhà nước Việt Nam; quản
lý nhà nước vềtiền tệvà hoạt động ngân hàng
• ii) Nhóm quan hệxã hội phát sinh trong quá trình thành
lập, giải thể, tổchức lại và quá trình quản trị điều hành
tổchức tín dụng;
• iii) Nhóm quan hệxã hội phát sinh từhoạt động ngân
hàng của các TCTD (bao gồm hoạt động ngoại hối, hoạt
động tín dụng và các hoạt động dịch vụngân hàng
khác);
28
2.2. Đối tượng & phương pháp
điều chỉnh của Luật NH (tt)
• Giới thiệu các phương pháp điều chỉnh
chung
•Phương pháp điều chỉnh luật ngân hàng:
• Tính phù hợp của phương pháp điều
chỉnh
29
2.3. Nguồn của Luật NH
- Quan niệm vềnguồn luật ngân hàng
- Vai trò của điều ước quốc tếtrong lĩnh vực
tiền tệngân hàng
- Vai trò của tập quán thương mại và các bộ
quy tắc trong hoạt động tài chính- ngân
hàng quốc tế (thư tín dụng, bao thanh
toán, cho thuê tài chính, mua bán nợ, nhờ
thu)
30
CHƯƠNG II
ĐỊA VỊPHÁP LÝ CỦA NGÂN HÀNG
NHÀ NƯỚC VIỆT NAM