Địa lý kinh tế: Tài nguyên thiên nhiên

Chia sẻ: Cao Thi Nhu Kieu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

289
lượt xem 80
download

Địa lý kinh tế: Tài nguyên thiên nhiên

Mô tả tài liệu

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 3 Tài nguyên thiên nhiên I. Mối quan hệ giữa tự nhiên và sản xuất x∙ hội 1.1. Khái niệm môi truờng tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên 1.1.1. Khái niệm môi truờng tự nhiên: Môi truờng tự nhiên là tổng thể các yếu tố tự nhiên, các hiện tuợng tự nhiên và các tài nguyên thiên nhiên trong một tổng thể thống nhất. Trong môi truờng tự nhiên các yếu tố và các bộ phận cấu thành có quan hệ mật thiết với nhau, tạo nên sự thống nhất cân bằng của tổng thể, đó là một thế cân...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Địa lý kinh tế: Tài nguyên thiên nhiên

Ch−¬ng 3 Tµi nguyªn thiªn nhiªn I. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x∙ héi 1.1. Kh¸i niÖm m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn 1.1.1. Kh¸i niÖm m«i tr−êng tù nhiªn: M«i tr−êng tù nhiªn lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè tù nhiªn, c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn vµ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn trong mét tæng thÓ thèng nhÊt. Trong m«i tr−êng tù nhiªn c¸c yÕu tè vµ c¸c bé phËn cÊu thµnh cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, t¹o nªn sù thèng nhÊt c©n b»ng cña tæng thÓ, ®ã lµ mét thÕ c©n b»ng ®éng, chóng th−êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, do ®ã mµ mét trong c¸c yÕu tè, bé phËn nµo ®ã thay ®æi, bëi bÊt kú nguyªn nh©n nµo, lËp tøc sÏ kÐo theo hµng lo¹t c¸c yÕu tè, bé phËn kh¸c thay ®æi vµ dÉn ®Õn ph¸ vì sù thèng nhÊt c©n b»ng cña m«i tr−êng tù nhiªn. Bëi v× gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi cã quan hÖ qua l¹i chÆt chÏ víi nhau nªn qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thay ®æi cña m«i tr−êng tù nhiªn nªu trªn sÏ cã ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt x· héi còng nh− ®êi sèng con ng−êi theo hai chiÒu h−íng: hoÆc tÝch cùc, cã lîi hoÆc tiªu cùc, cã h¹i. §ã lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra ®ßi hái con ng−êi cÇn chó ý khi t¸c ®éng vµo m«i tr−êng tù nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. 1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn: a) Kh¸i niÖm Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ mét bé phËn quan träng trong m«i tr−êng tù nhiªn. Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bao gåm nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña tù nhiªn mµ con ng−êi cã thÓ nghiªn cøu, khai th¸c, sö dông vµ chÕ biÕn ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, cña c¶i vËt chÊt nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi vµ x· héi. Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, tån t¹i trong tù nhiªn ë nhiÒu thÓ lo¹i (thÓ r¾n, thÓ láng, thÓ khÝ), ë nhiÒu d¹ng (v« c¬, h÷u c¬...) kh¸c nhau. b) Ph©n lo¹i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, sö dông, cã nhiÒu c¸ch ph©n nhãm, ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c nhau. 20
D−íi gãc ®é kinh tÕ theo quan ®iÓm tæ chøc vµ qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông hîp lý, l©u dµi th× nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®−îc ph©n chia lµm 2 lo¹i: - Tµi nguyªn thiªn nhiªn v« h¹n: n¨ng l−îng mÆt trêi, n¨ng l−îng giã, n¨ng l−îng thuû triÒu, nhiÖt n¨ng trong lßng ®Êt. - Tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n cã thÓ phôc håi ®−îc: ®Êt, n−íc, sinh vËt (®éng vËt vµ thùc vËt) vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n kh«ng thÓ phôc håi ®−îc: c¸c má quÆng, kho¸ng s¶n… C¸ch ph©n lo¹i nh− vËy cã ý nghÜa vµ môc ®Ých quan träng trong thùc tiÔn, ®ßi hái con ng−êi cÇn l−u ý ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n kh«ng thÓ phôc håi ®−îc, ph¶i cã kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p tæ chøc, qu¶n lý chÆt chÏ qu¸ tr×nh khai th¸c vµ sö dông ®¶m b¶o hîp lý, tiÕt kiÖm nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. §èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n cã thÓ phôc håi ®−îc th× tèc ®é khai th¸c cña con ng−êi ph¶i chËm h¬n kh¶ n¨ng phôc håi cña chóng, ®i ®«i víi viÖc khai th¸c, sö dông, cÇn tÝch cùc c¶i t¹o, b¶o vÖ vµ båi d−ìng nã ®Ó kh«ng ngõng t¸i t¹o nguån tµi nguyªn quý gi¸ ®ã phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ quèc d©n. §èi víi lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn v« h¹n, hiÖn nay n−íc ta ch−a khai th¸c vµ sö dông ®−îc nhiÒu bëi nhiÒu lý do, nh−ng còng cÇn tÝch cùc ®Çu t− nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh khai th¸c, ®−a vµo sö dông lo¹i tµi nguyªn phong phó nµy khi cã ®iÒu kiÖn vÒ vèn, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ quy tr×nh c«ng nghÖ thÝch hîp. 1.2. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi Gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi cã mèi quan hÖ qua l¹i chÆt chÏ víi nhau, ®ã lµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c, th−êng xuyªn vµ l©u dµi. S¶n xuÊt x· héi lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc con ng−êi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh vµ x· héi. M«i tr−êng tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ c¸c nguån tµi nguyªn lµ c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi. B¶n th©n c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, tù nã kh«ng thÓ t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, nh−ng kh«ng cã c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn th× sÏ kh«ng cã bÊt kú qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi nµo ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt c¶. Ngay c¶ sù sèng cña con ng−êi sÏ kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu nh− kh«ng cã m«i tr−êng tù nhiªn chø ch−a nãi ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ã. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, khi lùc l−îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi còng ngµy cµng ®−îc ph¸t triÓn më réng. 21
ThËt vËy, khi loµi ng−êi míi xuÊt hiÖn th× quan hÖ gi÷a con ng−êi (lóc ®ã ch−a cã quan hÖ s¶n xuÊt) víi tù nhiªn thËt ®¬n gi¶n. Khi ®ã, con ng−êi chØ b»ng søc lao ®éng cña m×nh h¸i l−îm, s¨n b¾t nh÷ng s¶n phÈm cña tù nhiªn ban tÆng ®Ó sinh sèng. Cuéc sèng cña con ng−êi thêi kú ®ã hoµn toµn phô thuéc vµo tù nhiªn, hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi. Song mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng tù nhiªn kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã. Theo sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, sù tiÕn bé cña tri thøc loµi ng−êi th× quan hÖ t−¬ng t¸c ®ã ®· thay ®æi vÞ trÝ cña nã. Con ng−êi kh«ng ph¶i lÖ thuéc hoµn toµn vµo tù nhiªn n÷a mµ hä ®· biÕt khai th¸c, thuÇn phôc, chÕ biÕn vµ sö dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó phôc vô cho môc ®Ých cña m×nh. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, mçi b−íc tiÕn cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét b−íc tiÕn vÒ tr×nh ®é vµ nghÖ thuËt trong viÖc chinh phôc, khai th¸c vµ sö dông c¸c yÕu tè tù nhiªn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. ViÖc con ng−êi chÆt ph¸ rõng ®Æc biÖt lµ rõng ®Çu nguån, hËu qu¶ mang l¹i lµ lò lôt x¶y ra vµo mïa m−a vµ sÏ kÐo theo h¹n h¸n vÒ mïa kh«. Ng−îc l¹i, con ng−êi ph©n bè vµ x©y dùng c¸c nhµ m¸y thñy ®iÖn hîp lý sÏ mang l¹i nhiÒu lîi Ých nh−: cung cÊp ®iÖn n¨ng, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ lò lôt x¶y ra; ph¸t triÓn ngµnh nu«i trång vµ khai th¸c thuû s¶n, t¹o ®iÒu kiÖn cho giao th«ng ®−êng thuû ph¸t triÓn... 1.3. Sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn Sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn lµ vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, bëi lÏ nã gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn víi s¶n xuÊt x· héi, song nã l¹i thÓ hiÖn mèi quan hÖ cã tÝnh chÊt ®èi lËp nhau: mét phÝa lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn trong m«i tr−êng tù nhiªn cã h¹n; cßn mét phÝa lµ nhu cÇu khai th¸c vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña s¶n xuÊt x· héi vµ con ng−êi l¹i lµ v« h¹n. CÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ®−a ra c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu sao cho nÒn s¶n xuÊt x· héi vÉn ph¸t triÓn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi, mÆt kh¸c, ph¶i sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn sao cho hîp lý, ngµy cµng cã hiÖu qu¶ vµ ngµy cµng t¨ng lªn. §Ó tho¶ m·n hai yªu cÇu tr¸i ng−îc ®ã, ®ßi hái qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ph¶i gi¶i quyÕt: võa ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, võa ph¶i t¨ng c−êng b¶o vÖ, c¶i t¹o vµ båi d−ìng m«i tr−êng tù nhiªn. Do ®ã, mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc vµ con ng−êi ph¶i ®−îc coi träng vµ gi¶i quyÕt hîp lý, cã vËy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc míi ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt lín vµ hiÖu qu¶ m«i tr−êng sinh th¸i tiÕn bé, bÒn v÷ng. 22
II. C¸c nguån lùc tù nhiªn cña ViÖt Nam 2.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®éc ®¸o cña ViÖt Nam 2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý L·nh thæ toµn vÑn cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ mét khèi thèng nhÊt, bao gåm c¶ vïng ®Êt liÒn, vïng biÓn vµ vïng trêi. TÝnh riªng phÇn ®Êt liÒn, n−íc ta cã h×nh ch÷ S vµ ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ to¹ ®é ®Þa lý nh− sau: - §iÓm cùc B¾c ë vÜ ®é 23o22’ B¾c, 105o20’ kinh ®é §«ng, n»m trªn cao nguyªn §ång V¨n, x· Lòng Có, huyÖn §ång V¨n, tØnh Hµ Giang. - §iÓm cùc Nam ë vÜ ®é 8o30’ B¾c, 104o50’ kinh ®é §«ng; n»m t¹i xãm Mòi, x· R¹ch T©u, huyÖn N¨m C¨n, tØnh Cµ Mau. - §iÓm cùc §«ng ë vÜ ®é 12o40’ B¾c, 109o24’ kinh ®é §«ng, n»m trªn b¸n ®¶o Hßn Gèm thuéc huyÖn V¹n Ninh, tØnh Kh¸nh Hoµ. - §iÓm cùc T©y ë vÜ ®é 22o24’ B¾c, 102o10’ kinh ®é §«ng, n»m trªn ®Ønh nói Phan La San ë khu vùc ng· ba biªn giíi ViÖt Nam - Lµo - Trung Quèc, thuéc x· Apa Ch¶i, huyÖn M−êng TÌ, tØnh Lai Ch©u. Toµn bé diÖn tÝch tù nhiªn cña phÇn lôc ®Þa cña ta lµ 32.924,1 ngh×n ha (Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001), thuéc lo¹i n−íc cã quy m« diÖn tÝch trung b×nh trªn thÕ giíi (®øng thø 56). Biªn giíi trªn ®Êt liÒn tiÕp gi¸p víi Trung Quèc ë phÝa B¾c cã chiÒu dµi lµ 1.306 km; phÝa T©y vµ T©y Nam tiÕp gi¸p víi Lµo cã chiÒu dµi 2.069 km, tiÕp gi¸p víi C¨mpuchia cã chiÒu dµi 1137 km; cßn l¹i toµn bé phÝa §«ng vµ Nam ®−îc bao bäc bëi 3.260 km bê biÓn. Nh×n chung biªn giíi trªn ®Êt liÒn cña n−íc ta víi c¸c n−íc l¸ng giÒng hÇu hÕt lµ dùa theo nói, s«ng tù nhiªn, víi nh÷ng d¶i nói, hÎm nói hiÓm trë, chØ cã mét phÇn biªn giíi víi C¨mpuchia lµ vïng ®åi thÊp vµ ®ång b»ng. §iÒu ®ã t¹o ra mét sè thuËn lîi nh−ng còng g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc. Vïng biÓn cña n−íc ta kh¸ réng lín. PhÝa ngoµi l·nh thæ ®Êt liÒn, ViÖt Nam cã phÇn thÒm lôc ®Þa kh¸ réng vµ cã nhiÒu ®¶o, quÇn ®¶o lín nhá kh¸c nhau, gÇn ®Êt liÒn nhÊt cã c¸c ®¶o ë vïng vÞnh H¹ Long, ra xa h¬n lµ quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa trong vïng biÓn §«ng, cïng víi c¸c ®¶o Phó Quèc vµ Thæ Chu ë vÞnh Th¸i Lan. Vïng biÓn n−íc ta bao gåm vïng l·nh h¶i, vïng tiÕp gi¸p l·nh h¶i vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ cã diÖn tÝch réng h¬n 1 triÖu km2, bao gåm: vïng néi thuû (vïng n−íc ë phÝa trong ®−êng c¬ së - ®−îc dïng ®Ó tÝnh l·nh h¶i cña mét quèc gia); l·nh h¶i thuéc chñ quyÒn vµ quyÒn tµi ph¸n réng 12 h¶i lý tÝnh tõ ®−êng c¬ së; vïng tiÕp gi¸p l·nh h¶i ®−îc quy ®Þnh 12 h¶i lý tÝnh tõ ranh giíi phÝa ngoµi cña l·nh 23
h¶i (theo c«ng −íc cña Liªn Hîp Quèc vÒ luËt biÓn) vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ víi thÒm lôc ®Þa thuéc chñ quyÒn réng 200 h¶i lý tÝnh tõ ®−êng c¬ së. §ã lµ mét nguån lîi to lín vÒ nhiÒu mÆt cña n−íc ta. Vïng trêi cña ViÖt Nam lµ toµn bé kho¶ng kh«ng bao trïm trªn l·nh thæ ®Êt liÒn vµ toµn bé vïng biÓn cña ®Êt n−íc. ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ ®éc ®¸o, ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña n−íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, nãi chung cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi ph¸t triÓn. 2.1.2. ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ bao bäc toµn bé s−ên §«ng cña b¸n ®¶o §«ng D−¬ng, gÇn trung t©m §«ng Nam ¸ vµ ë ranh giíi trung gian tiÕp gi¸p víi c¸c lôc ®Þa vµ ®¹i d−¬ng Trong xu thÕ héi nhËp cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ toµn cÇu ho¸, vÞ trÝ ®Þa lý ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét nguån lùc quan träng vÒ nhiÒu mÆt, ®Ó ®Þnh ra h−íng ph¸t triÓn cã lîi nhÊt trong sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ, trong quan hÖ song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ trung t©m §«ng Nam ¸, trë thµnh cÇu nèi gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc, gi÷a c¸c n−íc trong lôc ®Þa: Lµo, C¨mpuchia, Th¸i Lan, Mianma vµ c¸c n−íc trªn ®¹i d−¬ng: Philipin, In®«nªxia. VÒ mÆt tù nhiªn, víi vÞ trÝ trªn ®©y, ViÖt Nam trë thµnh n¬i giao l−u vµ héi tô cña c¸c luång di c− ®éng, thùc vËt tõ §«ng B¾c xuèng vµ tõ T©y Nam lªn. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng ®· t¹o cho n−íc ta cã tËp ®oµn ®éng, thùc vËt ®a d¹ng vµ phong phó mµ cßn cho phÐp chóng ta cã thÓ nhËp néi vµ thuÇn d−ìng c¸c lo¹i c©y trång, vËt nu«i cã nguån gèc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. VÒ mÆt giao th«ng, vÞ trÝ trªn ®©y ®· t¹o cho ViÖt Nam nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc giao l−u víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi víi c¸c lo¹i giao th«ng vËn t¶i kh¸c nhau: ®−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng thuû, ®−êng hµng kh«ng. 2.1.3. ViÖt Nam n»m trong khu vùc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt trªn thÕ giíi N−íc ta n»m trong khu vùc tiÕp gi¸p víi Trung Quèc, gÇn víi NhËt B¶n vµ nãi réng h¬n n÷a lµ n»m trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. C¸c n−íc trong khèi ASEAN vµ Trung Quèc trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y ®· cã tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµo lo¹i ®øng ®Çu thÕ giíi. Trong khi tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n GDP cña thÕ giíi lµ 3-5%, th× trong khu vùc ®· ®¹t ®−îc tèc ®é b×nh qu©n lµ 6-9%. C¸c n−íc vµ l·nh thæ: §µi Loan, Hång K«ng, Hµn Quèc, 24
Xinhgapo, sau thêi gian ph¸t triÓn nhanh ®· trë thµnh nh÷ng con rång cña ch©u ¸. Víi vÞ trÝ ®Þa lý nh− trªn vµ víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ®ã cña c¸c n−íc trong khu vùc ®· vµ ®ang t¹o ra cho n−íc ta nh÷ng lîi thÕ quan träng vµ c¬ héi lín trong viÖc hîp t¸c vµ tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ång thêi n−íc ta cßn cã thÓ tranh thñ tèi ®a nguån vèn, kü thuËt - c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i tõ c¸c n−íc trong khu vùc; mÆt kh¸c, khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng cßn lµ thÞ tr−êng quan träng vµ réng lín nhËp khÈu nhiÒu lo¹i hµng ho¸ cña n−íc ta. §ã lµ nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n vµ c¬ héi lín ®Ó ViÖt Nam giao l−u vµ më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ - x· héi víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ sím héi nhËp vµo thÞ tr−êng kinh tÕ thÕ giíi. 2.2. C¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ViÖt Nam 2.2.1. Tµi nguyªn khÝ hËu Víi vÞ trÝ ®Þa lý ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ thèng to¹ ®é nªu trªn, ViÖt Nam n»m hoµn toµn trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi B¾c b¸n cÇu. ViÖt Nam cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng Nam ch©u ¸, víi ®Æc tr−ng n¾ng, nãng, Èm. Trong n¨m cã hai mïa giã t¸c ®éng: giã §«ng B¾c vÒ mïa §«ng g©y ra rÐt, kh«, l¹nh vµ giã §«ng Nam vÒ mïa hÌ g©y ra nãng, Èm. ViÖt Nam quanh n¨m nhËn ®−îc l−îng nhiÖt rÊt lín cña mÆt trêi, sè giê n¾ng trung b×nh trong n¨m lªn tíi trªn 2300 giê, nã ®· cung cÊp l−îng bøc x¹ nhiÖt kh¸ lín (b×nh qu©n 100-130 kcal/cm2/n¨m). L−îng m−a trung b×nh hµng n¨m lµ 2.000 mm, n¨m cao nhÊt lªn tíi trªn 3.000 mm, n¨m thÊp nhÊt vµo kho¶ng 1.600 - 1.800 mm. L−îng m−a ®ã ph©n bè kh«ng ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian: n¬i cã l−îng m−a cao nhÊt lµ vïng Thanh-NghÖ-TÜnh vµ §µ N½ng (kho¶ng 3200 mm/n¨m) vµ n¬i thÊp nhÊt lµ Phan Rang (650-700 mm/n¨m); theo thêi gian th× l−îng m−a ph©n bè tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th¸ng trong mïa hÌ chiÕm tíi 80% l−îng m−a c¶ n¨m. §é Èm kh«ng khÝ cao, dao ®éng trong kho¶ng 80% vµ thay ®æi theo vïng, theo mïa trong n¨m. NhiÖt ®é b×nh qu©n trong n¨m lu«n lu«n trªn 20oC, cao nhÊt vµo c¸c th¸ng 6 vµ 7 (nhiÖt ®é kho¶ng 35-36o C, còng cã n¨m nhiÖt ®é lªn tíi 38-39oC) vµ thÊp nhÊt vµo cuèi th¸ng 12, th¸ng 1 (nhiÖt ®é xuèng d−íi 15oC, còng cã n¨m d−íi 10oC, ë mét sè n¬i vïng nói cao nhiÖt ®é xuèng tíi 0oC ®· x¶y ra hiÖn t−îng s−¬ng muèi, b¨ng gi¸, nh−ng còng chØ trong mét vµi ngµy). Tuy nhiÖt ®é b×nh qu©n chung nh− vËy nh−ng nã còng kh¸c nhau theo ®Þa h×nh, theo vïng cña ®Êt n−íc, cô thÓ lµ nhiÖt ®é ®ã t¨ng dÇn theo ®Þa h×nh tõ cao xuèng thÊp vµ tõ B¾c vµo Nam. §iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt n−íc ta nh− vËy ®· t¹o ra nhiÒu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt ®èi víi n«ng nghiÖp nã lµ c¬ së ®Ó 25
chóng ta ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp toµn diÖn, víi tËp ®oµn c©y trång, vËt nu«i ®a d¹ng vµ phong phó; cã thÓ ph©n bè s¶n xuÊt ë nhiÒu vïng kh¸c nhau cña ®Êt n−íc víi nhiÒu mïa vô s¶n xuÊt trong n¨m; ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao. Tuy nhiªn, chÝnh ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt ®ã còng g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n ta. Do n¾ng l¾m, m−a nhiÒu nh−ng l−îng m−a chñ yÕu tËp trung vµo mïa m−a; kÕt hîp víi ®Þa h×nh phøc t¹p, dèc dÇn tõ B¾c xuèng Nam, tõ T©y sang §«ng, ®Þa h×nh c¸c tØnh phÝa Nam l¹i thÊp tròng; hÖ thèng s«ng ngßi dµy ®Æc mµ lßng s«ng th× hÑp vµ dèc theo ®Þa h×nh; l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña chÕ ®é giã mïa ch©u ¸, do vËy hµng n¨m th−êng x¶y ra lò lôt vµ b·o quÐt vÒ mïa m−a, h¹n h¸n vÒ mïa kh«, g©y ra biÕt bao khã kh¨n vµ thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt, ®êi sèng cña nh©n d©n ta. MÆt kh¸c, khÝ hËu nãng Èm còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s©u, bÖnh, dÞch h¹i vËt nu«i vµ c©y trång ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn, g©y thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. ChÝnh v× nh÷ng ®iÒu trªn, ®ßi hái chóng ta ph¶i ®iÒu tra, ph©n tÝch kü ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt cña tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng vµ n¾m v÷ng quy luËt diÔn biÕn cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m khai th¸c tèt nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, nh÷ng thuËn lîi mµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu mang l¹i, ®ång thêi kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, thiÖt h¹i do chÝnh ®iÒu kiÖn ®ã g©y ra cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. 2.2.2.Tµi nguyªn ®Êt DiÖn tÝch ®Êt ®ai nãi lªn quy m« l·nh thæ cña mét quèc gia, lµ tµi s¶n quý cña mçi n−íc. Nãi chung, mäi ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®Òu cÇn ®Êt, song riªng trong n«ng nghiÖp th× ®Êt ®ai lµ lo¹i t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt vµ chñ yÕu kh«ng thÓ thiÕu, kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc, nÕu nh− kh«ng cã ®Êt th× kh«ng thÓ cã ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®ång thêi ®Êt ®ai cßn lµ thµnh phÇn cña m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. Toµn bé quü ®Êt ®ai tù nhiªn cña ViÖt Nam cã 32.924,1 ngh×n ha (xÕp thø 56 trªn thÕ giíi), trong khi ®ã d©n sè n−íc ta n¨m 2001 lµ 78.685,8 ngh×n ng−êi, cho nªn b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn trªn ®Çu ng−êi rÊt thÊp (gÇn 0,42 ha/ ng−êi). Quü ®Êt ®ai cña n−íc ta ®−îc ph©n bæ nh− ë biÓu 3.1. §Êt ®ai n−íc ta rÊt ®a d¹ng: n»m trong vµnh ®ai B¾c b¸n cÇu víi vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa (n¾ng l¾m, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao, ®é Èm kh«ng khÝ lín) nªn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt x¶y ra m¹nh mÏ, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 26
BiÓu 3.1. HiÖn tr¹ng ph©n bæ vµ sö dông ®Êt n¨m 2000 DiÖn tÝch C¬ cÊu C¸c lo¹i ®Êt (ngh×n ha) (%) * Tæng sè c¶ n−íc 32.924,1 100,0 1. §Êt n«ng nghiÖp 9.345,4 28,4 2. §Êt l©m nghiÖp cã rõng 11.575,4 35,2 3. §Êt chuyªn dïng 1.532,8 4,6 4. §Êt ë 443,2 1,3 5. §Êt ch−a sö dông vµ s«ng, suèi, nói ®¸ 10.027,3 30,5 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 VÒ lo¹i h×nh, do qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸c nhau nªn ®Êt ®ai cña n−íc ta cã 13 nhãm, gåm 64 lo¹i kh¸c nhau, v× vËy nªn cã c¸c h−íng khai th¸c vµ sö dông kh¸c nhau. Trong 13 nhãm ®Êt ®ã cã 2 nhãm ®Êt quý, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®ã lµ nhãm ®Êt phï sa vµ ®Êt ®á vµng. §Êt phï sa chñ yÕu tËp trung ë hai vïng ®ång b»ng B¾c Bé vµ Nam Bé, ®©y lµ lo¹i ®Êt rÊt thÝch hîp cho viÖc gieo trång vµ ph¸t triÓn c©y lóa n−íc còng nh− c¸c lo¹i c©y rau mµu kh¸c. Trong nhãm ®Êt ®á vµng, do qu¸ tr×nh phong ho¸ nhiÖt ®íi vµ gèc ®¸ mÑ kh¸c nhau nªn ®· h×nh thµnh c¸c lo¹i ®Êt ®á vµng kh¸c nhau, trong ®ã cã hai lo¹i ®Êt tèt: ®Êt ®á vµng Feralit, ®−îc ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng trung du vµ miÒn nói phÝa B¾c vµ mét sè tØnh vïng B¾c Trung Bé. Lo¹i ®Êt nµy rÊt thÝch hîp cho viÖc bè trÝ vµ ph¸t triÓn nhãm c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy cã nguån gèc nhiÖt ®íi nh− chÌ vµ cµ phª. §Æc biÖt trong nhãm ®Êt ®á vµng cã h¬n 2 triÖu ha ®Êt ®á Bazan tËp trung chñ yÕu ë vïng T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé, ®Êt nµy lµ c¬ së rÊt tèt cho viÖc ph¸t triÓn c¸c c©y c«ng nghiÖp nhiÖt ®íi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh−: cao su, cµ phª, hå tiªu, chÌ vµ c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶. Ngoµi c¸c nhãm, c¸c lo¹i ®Êt tèt ®ã, trong tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña n−íc ta cã tíi 2/3 diÖn tÝch lµ ®Êt ®åi nói, ®Êt dèc, céng víi chÕ ®é canh t¸c cò l¹c hËu ®Ó l¹i, l−îng m−a hµng n¨m lín, cho nªn hiÖn nay cã tíi 20% diÖn tÝch tù nhiªn bÞ xÊu ®i do bÞ xãi mßn, röa tr«i ®· g©y ra hiÖn t−îng ®Êt b¹c mµu, nghÌo dinh d−ìng. MÆt kh¸c, phÇn diÖn tÝch bÞ nhiÔm phÌn, nhiÔm mÆn vµ sa m¹c ho¸ ®ang tån t¹i ë vïng ven biÓn miÒn Trung vµ mét sè vïng kh¸c, ®ã lµ nh÷ng khã kh¨n lín ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. 27
Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®ßi hái ®i ®«i víi sö dông vµ khai th¸c nh÷ng lîi thÕ vÒ nguån lùc ®Êt ®ai t¹o ra cho s¶n xuÊt, cÇn ph¶i t¨ng c−êng b¶o vÖ, c¶i t¹o vµ båi d−ìng ®Êt ®ai ®Ó kh«ng ngõng t¸i t¹o vµ n©ng cao søc s¶n xuÊt cña lo¹i tµi nguyªn quý gi¸ vµ quan träng nµy. 2.2.3. Tµi nguyªn n−íc N−íc ®−îc coi lµ nhùa sèng cña sinh vËt trªn tr¸i ®Êt. N−íc ta cã nguån tµi nguyªn n−íc rÊt dåi dµo, víi ®Çy ®ñ c¸c lo¹i n−íc kh¸c nhau ®−îc ph©n bè trªn mÆt ®Êt vµ trong lßng ®Êt: n−íc mÆt, n−íc ngÇm. §iÒu ®ã ®· t¹o ra cho chóng ta nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ kh¶ n¨ng to lín trong viÖc cung cÊp n−íc s¹ch cho sinh ho¹t, c¶ n−íc kho¸ng gi¶i kh¸t vµ ch÷a bÖnh; cung cÊp n−íc t−íi cho c©y trång, vËt nu«i; ph¸t triÓn ngµnh khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n, ngµnh c«ng nghiÖp thuû ®iÖn, ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®−êng thuû, ngµnh dÞch vô du lÞch.v.v... Nguån n−íc mÆt cña n−íc ta rÊt phong phó, víi hÖ thèng s«ng ngßi, kªnh r¹ch kh¸ dµy ®Æc vµ ®−îc ph©n bè t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trong c¶ n−íc, trong ®ã, ®¹i diÖn cho ba miÒn B¾c, Trung, Nam cã ba con s«ng lín, ®ã lµ s«ng Hång, s«ng C¶ vµ s«ng Cöu Long. L−îng n−íc trªn c¸c s«ng phô thuéc chñ yÕu vµo l−îng n−íc m−a theo mïa: vÒ mïa m−a (ë miÒn B¾c tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10, miÒn Nam muén h¬n, tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11), trong thêi gian nµy l−îng n−íc m−a cung cÊp cho mÆt ®Êt tíi 80% l−îng n−íc m−a c¶ n¨m. Hµng n¨m c¸c con s«ng cña n−íc ta ®æ ra biÓn tíi 900 tû m3 n−íc. §Æc ®iÓm s«ng ngßi ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu thuËn lîi ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng: chÊt l−îng n−íc tèt, hµm l−îng phï sa cao, kho¸ng ho¸ thÊp vµ Ýt biÕn ®æi, ®é pH trung b×nh (7,2 - 8). Nh−ng bªn c¹nh ®ã, do l−îng m−a hµng n¨m lín l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu trong n¨m, s«ng ngßi dµy ®Æc nh−ng lßng s«ng hÑp vµ dèc... còng ®· g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Do vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó ph¸t huy, khai th¸c nh÷ng lîi thÕ, ®ång thêi kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, thiÖt h¹i do chÝnh nguån tµi nguyªn n−íc g©y ra. 2.2.4. Tµi nguyªn rõng Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n nh−ng cã kh¶ n¨ng phôc håi cßn gäi lµ nguån tµi nguyªn t¸i t¹o. Ngoµi ý nghÜa vÒ cung cÊp nguån l©m s¶n: ®éng vËt vµ thùc vËt, rõng cßn thÓ hiÖn nh− mét yÕu tè ®Þa lý kh«ng thÓ thiÕu v¾ng ®−îc trong tæng thÓ m«i tr−êng tù nhiªn. Rõng cã t¸c dông vÒ nhiÒu mÆt: ®iÒu hoµ khÝ hËu, chÕ ngù nguy c¬ lò lôt, ng¨n chÆn sù ph¸ huû cña c¸c dßng th¸c lò, chèng xãi mßn röa tr«i b¶o vÖ ®Êt, h¹n chÕ søc ph¸ huû cña giã b·o, chèng c¸t bay, lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ Èm cña ®Êt... b¶o vÖ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. 28
BiÓu 3.2. T×nh h×nh biÕn ®éng diÖn tÝch rõng ë ViÖt Nam (§¬n vÞ tÝnh: ngh×n ha) N¨m Tæng sè Rõng tù nhiªn Rõng trång 1943 14000 14000 0 1976 11169 11077 92 1980 10608 10486 422 1985 9892 9308 584 1990 9175 8430 745 1995 9302 8252 1050 2000 11575,4 - - Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2001 DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña n−íc ta kh¸ lín, kho¶ng 19 triÖu ha, trong ®ã riªng diÖn tÝch ®Êt cã rõng n¨m 2000 cã 11.575,4 ngh×n ha (chiÕm tíi 35,2 % diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña c¶ n−íc), nh−ng diÖn tÝch cã rõng cña n−íc ta chñ yÕu lµ rõng t¸i sinh vµ rõng trång míi. DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña n−íc ta ®−îc ph©n bè ë tÊt c¶ c¸c d¹ng ®Þa h×nh kh¸c nhau vµ ë kh¾p c¸c vïng miÒn trong c¶ n−íc, nh−ng c¸c vïng cã quy m« diÖn tÝch rõng tËp trung lín lµ: T©y Nguyªn (2.993,2 ngh×n ha), §«ng B¾c (2.673,9 ngh×n ha), B¾c Trung Bé (2.222,0 ngh×n ha), Duyªn h¶i Nam Trung Bé (1.166,3 ngh×n ha), T©y B¾c (1037,0 ngh×n ha), §«ng Nam Bé (1.026,2 ngh×n ha). Bªn c¹nh diÖn tÝch cã rõng nªu trªn th× diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc cã kh¶ n¨ng trång rõng ®−îc cßn kh¸ lín. Rõng ViÖt Nam phÇn lín lµ rõng nhiÖt ®íi, song bªn c¹nh ®ã cã c¸c khu rõng «n ®íi ë c¸c vïng nói cao thuéc c¸c tØnh phÝa B¾c vµ vïng T©y Nguyªn. Do ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi: ¸nh s¸ng nhiÒu, nhiÖt l−îng lín, m−a nhiÒu, ®é Èm cao... ®· t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhiÒu chñng lo¹i ®éng, thùc vËt rõng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn m¹nh. Tµi nguyªn rõng phong phó vµ ®a d¹ng víi tËp ®oµn ®éng, thùc vËt rõng ë n−íc ta cã tíi hµng ngh×n lo¹i thùc vËt, hµng tr¨m loµi ®éng vËt; trong c¸c lo¹i c©y lÊy gç cã ®ñ c¸c nhãm tõ nhãm I (®inh, lim, sÕn, t¸u...) ®Õn c¸c nhãm kh¸c vµ c¸c lo¹i tre, nøa kh¸c nhau ®Òu cã trong rõng ViÖt Nam. Nh−ng bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi ®ã còng cã mét sè khã kh¨n trong viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ rõng v× rõng t¹p víi nhiÒu lo¹i c©y, d©y leo; s©u bÖnh nhiÒu vµ ph¸t triÓn m¹nh. Víi nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nh− vËy, nªn ®i ®«i víi khai th¸c l©m s¶n, ph¶i tÝch cùc b¶o vÖ, tu bæ, khoanh nu«i ®Ó phôc håi vµ t¸i sinh rõng, ®ång thêi ph¶i ph¸t triÓn vµ më réng diÖn tÝch trång rõng, cã nh− vËy míi ®¶m b¶o rõng th−êng 29
xuyªn cung cÊp l©m s¶n, nguyªn liÖu cã chÊt l−îng cao cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ b¶o vÖ tèt ®−îc m«i tr−êng sinh th¸i. 2.2.5. Tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam cã h¬n 3.260 km bê biÓn, chiÕm gÇn 50% chiÒu dµi biªn giíi cña ®Êt n−íc vµ víi diÖn tÝch trªn 1 triÖu km2 thÒm lôc ®Þa, ®ã lµ mét thÕ m¹nh quan träng cña n−íc ta. BiÓn lµ c¬ së tèt ®Ó ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp, lµ ®Þa bµn thùc hiÖn viÖc khai th¸c vµ nu«i trång h¶i s¶n, tõ ®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm. Bªn c¹nh ®ã, tµi nguyªn biÓn cßn t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giao th«ng vËn t¶i ®−êng thuû vµ ngµnh c«ng nghiÖp ®ãng tµu thuû, nghÒ muèi, ngµnh kinh tÕ dÞch vô du lÞch ph¸t triÓn. §Æc biÖt, mét nguån lîi to lín vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao mµ biÓn ®em l¹i cho ®Êt n−íc ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ kho dÇu khÝ n»m trong lßng ®¹i d−¬ng víi tr÷ l−îng kh¸ cao. a) VÒ h¶i s¶n: BiÓn ViÖt Nam lµ biÓn nhiÖt ®íi nªn tµi nguyªn h¶i s¶n rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. N−íc ta cã vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ ®éc ®¸o, l·nh thæ cña ®Êt n−íc l¹i tr¶i dµi tõ 8o30’ ®Õn 23o22’ vÜ ®é B¾c nªn cã thÓ nãi r»ng biÓn ViÖt Nam lµ n¬i giao l−u vµ héi tô cña c¸c luång di c− ®éng, thùc vËt biÓn tõ §«ng B¾c xuèng vµ tõ T©y Nam lªn. Trong c¸c loµi h¶i s¶n hÇu nh− cã gÇn ®Çy ®ñ c¸c lo¹i c¸, t«m, cua, trai, èc, ngao, sß.v.v... cã nhiÒu lo¹i h¶i s¶n quý cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao víi tr÷ l−îng kh¸ lín còng cã trong biÓn ViÖt Nam. b) VÒ muèi: N−íc biÓn ViÖt Nam cã ®é mÆn trung b×nh trªn thÕ giíi víi nång ®é muèi b×nh qu©n lµ 3,5%, nhiÒu n¬i cã ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng vµ nh©n d©n rÊt giµu kinh nghiÖm, kü thuËt cao trong nghÒ muèi, nh−: Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng Ng·i, Kh¸nh Hoµ, B×nh ThuËn, Bµ RÞa... ®ã lµ nh÷ng thÕ m¹nh cho nghÒ muèi cña n−íc ta. c) VÒ du lÞch nghØ m¸t: §Æc ®iÓm khÝ hËu thêi tiÕt n¾ng nãng ë n−íc ta céng víi ®iÒu kiÖn biÓn cã nhiÒu n¬i du lÞch nghØ m¸t cã vÞ trÝ ®Ñp vµ ý nghÜa lín, ®©y còng ®ang lµ mét nguån lùc to lín ®èi víi ngµnh kinh tÕ quan träng, cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi Ých kinh tÕ lín. Cã nhiÒu khu du lÞch biÓn ®· vµ ®ang ®−îc nhiÒu du kh¸ch trong vµ ngoµi n−íc biÕt ®Õn, nh−: H¹ Long, B·i Ch¸y (Qu¶ng Ninh), §å S¬n (H¶i Phßng), §ång Ch©u (Th¸i B×nh), H¶i ThÞnh, QuÊt L©m (Nam §Þnh), SÇm S¬n (Thanh Ho¸), Cöa Lß (NghÖ 30
An), Thiªn CÇm, Th¹ch H¶i (Hµ TÜnh), Nha Trang (Kh¸nh Hoµ), Vòng Tµu (Bµ RÞa - Vòng Tµu).v.v... chÝnh nh÷ng n¬i ®ã ®· gãp phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¶ n−íc. d) VÒ dÇu khÝ: §©y lµ nguån tµi nguyªn hµng ®Çu, gãp phÇn quan träng ®¸ng kÓ vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, h×nh thµnh nªn nÒn c«ng nghiÖp dÇu khÝ non trÎ cña n−íc nhµ. Theo dù ®o¸n ban ®Çu th× tr÷ l−îng dÇu má cã thÓ ®¹t 5 - 6 tû tÊn vµ tr÷ l−îng khÝ ®èt kho¶ng 180 - 330 tû m3 . Kh¶ n¨ng khai th¸c hµng n¨m ®¹t kho¶ng 23 - 25 triÖu tÊn dÇu th«. 2.2.6. Tµi nguyªn nhiªn liÖu, n¨ng l−îng Nguån tµi nguyªn nµy ë n−íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó víi tr÷ l−îng t−¬ng ®èi lín, chÊt l−îng tèt. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh c«ng nghiÖp nhiªn liÖu, n¨ng l−îng ph¸t triÓn; cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu vÒ nhiªn liÖu, n¨ng l−îng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ tham gia hîp t¸c kinh tÕ víi n−íc ngoµi trong lÜnh vùc nµy. a) Than: Nguån tµi nguyªn than ë n−íc ta cã c¶ than ®¸, than n©u vµ than bïn. Than ®¸ cã tr÷ l−îng lín kho¶ng 6 tû tÊn (®øng ®Çu khu vùc §«ng Nam ¸), chñ yÕu tËp trung ë Qu¶ng Ninh (kho¶ng 5,5 tû tÊn), ®−îc ph©n bè tõ lé thiªn vµ vµo s©u trong lßng ®Êt, tÝnh tõ mÆt ®Êt ®Õn ®é s©u 300 m, cã tr÷ l−îng th¨m dß lµ 3,5 tû tÊn; tõ 300 ®Õn 900 m, cã tr÷ l−îng th¨m dß lµ 2 tû tÊn. Ngoµi Qu¶ng Ninh, than ®¸ cßn cã ë: Th¸i Nguyªn (80 triÖu tÊn); L¹ng S¬n (h¬n 100 triÖu tÊn); Qu¶ng Nam (h¬n 10 triÖu tÊn)... Than ®¸ ViÖt Nam cã chÊt l−îng tèt, chñ yÕu lµ lo¹i Antraxit cã tû lÖ cacbon cao, cho nhiÖt l−îng cao (b×nh qu©n 8.120 - 8.650 kcal/1kg than). Than n©u ph©n bè tËp trung ë vïng §ång b»ng s«ng Hång, tõ ®é s©u 200m ®Õn 2.000m, tr÷ l−îng dù b¸o 900 triÖu tÊn (hiÖn nay ch−a cã kh¶ n¨ng khai th¸c). Víi trªn 100 ®iÓm cã than bïn, vïng cã tr÷ l−îng lín nhÊt vµ tËp trung lµ §ång b»ng s«ng Cöu Long (kho¶ng 400 - 500 triÖu tÊn). b) DÇu khÝ. Tr÷ l−îng dÇu khÝ tËp trung chñ yÕu ë vïng thÒm lôc ®Þa thuéc ®Þa bµn phÝa Nam: HuÕ, Bµ RÞa - Vòng Tµu, C«n §¶o, Phó Quèc. Tr÷ l−îng dù b¸o kho¶ng 5 - 6 tû tÊn dÇu vµ kho¶ng 180 ®Õn 330 tû m3 khÝ ®èt. Kh¶ n¨ng mçi n¨m cã thÓ khai th¸c ®−îc 23 - 25 triÖu tÊn dÇu th«. HiÖn nay n−íc ta ®ang x©y dùng khu c«ng nghiÖp hoµn chØnh Dung QuÊt (Qu¶ng Ng·i) mµ träng t©m lµ c«ng nghiÖp ho¸ dÇu vµ trong t−¬ng lai gÇn n−íc ta sÏ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu 31
trong n−íc vÒ nhiªn liÖu láng vµ khÝ ®èt do chÝnh n−íc ta khai th¸c vµ chÕ biÕn, ®ång thêi sÏ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt t¹o ra c¸c lo¹i s¶n phÈm ®i tõ gèc hydrocacbon, nh−: ph©n ®¹m, sîi tæng hîp, chÊt dÎo... mµ nguyªn liÖu do ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ dÇu cung cÊp. c) Nguån thuû n¨ng: ViÖt Nam lµ mét trong 14 n−íc giÇu thuû n¨ng trªn thÕ giíi. Tæng tr÷ n¨ng cña n−íc ta −íc tÝnh kho¶ng 300 tû kwh. Song nguån tr÷ n¨ng nµy ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng trong n−íc: vïng B¾c Bé 47%; vïng Trung Bé 15%, vïng Nam Trung Bé 28% vµ vïng Nam Bé 10%. Trong ®ã, chØ cã mét sè con s«ng cã tr÷ l−îng thuû n¨ng lín nh−: S«ng §µ 38,5%, s«ng §ång Nai 14,1%, s«ng Xª Xan: 9,1%. Víi tiÒm n¨ng to lín ®ã, ngµnh thuû ®iÖn n−íc ta ®· vµ ®ang cã b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. N−íc ta ®· x©y dùng vµ ®−a vµo ho¹t ®éng c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn nh−: Th¸c Bµ c«ng suÊt 108 MW, Hoµ B×nh c«ng suÊt 1.920 MW, §a Nhim c«ng suÊt 160 MW, TrÞ An 400 MW, Yaly 700 MW vµ trªn 200 tr¹m thuû ®iÖn nhá víi tæng c«ng suÊt lµ 330 MW. C¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn ®ang x©y dùng: Hµm ThuËn 330 MW, Th¸c M¬ 120 MW, s«ng Hinh 60 MW, VÜnh S¬n 60 MW... §Æc biÖt, ta ®ang gi¶i phãng mÆt b»ng ®Ó khëi c«ng x©y dùng nhµ m¸y thuû ®iÖn S¬n La trªn s«ng §µ, ®©y lµ nhµ m¸y cã quy m« lín nhÊt víi c«ng suÊt thiÕt kÕ lµ 4.000 MW. Tuy vËy, ViÖt Nam míi chØ khai th¸c h¬n 10% tr÷ n¨ng hiÖn cã, trong khi ®ã c¸c n−íc: Thôy Sü, Ph¸p, Na Uy, Thôy §iÓn, ý ®· khai th¸c tíi 70 - 90% tr÷ n¨ng mµ hä cã. Ngoµi 3 lo¹i tµi nguyªn nhiªn liÖu, n¨ng l−îng chñ yÕu ®· vµ ®ang ®−îc khai th¸c cã hiÖu qu¶ nªu trªn, ViÖt Nam cßn cã nhiÒu lo¹i n¨ng l−îng kh¸c ch−a cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng khai th¸c, nh−: n¨ng l−îng mÆt trêi, n¨ng l−îng thuû triÒu, n¨ng l−îng giã, n¨ng l−îng h¹t nh©n, nhiÖt n¨ng trong lßng ®Êt... còng lµ tiÒm n¨ng lín cña n−íc ta cÇn ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu ®Ó tæ chøc khai th¸c vµ sö dông khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ vèn, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ cho phÐp. 2.2.7. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña n−íc ta rÊt phong phó vÒ chñng lo¹i vµ ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh, trong ®ã cã c¶ kho¸ng s¶n kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu, kim lo¹i quý hiÕm vµ cã c¶ c¸c lo¹i kho¸ng s¶n phi kim... Cã nhiÒu lo¹i víi tr÷ l−îng lín, song còng cã mét sè kho¸ng s¶n nh−: Th¹ch cao, kali tr÷ l−îng h¹n chÕ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th¨m dß ®Þa chÊt vµ t×m kiÕm kho¸ng s¶n, ViÖt Nam cã h¬n 3.500 má vµ ®iÓm quÆng cña 80 lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c nhau, trong ®ã chóng ta ®· tæ chøc khai th¸c ë 270 má vµ ®iÓm quÆng víi 30 lo¹i quÆng. a) C¸c má quÆng kim lo¹i ®en: Má s¾t ë Th¸i Nguyªn, Yªn B¸i, Hµ TÜnh (má s¾t Th¹ch Khª - Th¹ch Hµ - Hµ tÜnh míi ®−îc ph¸t hiÖn ®Çu thËp kû 60 thÕ kû XX víi tr÷ l−îng th¨m dß hµng tr¨m 32
triÖu tÊn, nh−ng hiÖn nay ch−a cã ®iÒu kiÖn khai th¸c). Ngoµi s¾t cßn cã mangan, crom… b) C¸c má vµ ®iÓm quÆng kim lo¹i mµu: - QuÆng boxit cã ë Hµ Giang, Cao B»ng, L¹ng S¬n víi tr÷ l−îng kho¶ng 50 triÖu tÊn, ë vïng cao nguyªn miÒn Trung (§¾c L¾c, L©m §ång) víi tr÷ l−îng kho¶ng 10 tû tÊn. - Má thiÕc cã ë Cao B»ng, VÜnh Phóc (Tam §¶o) víi tr÷ l−îng kho¶ng 140 ngµn tÊn. - Má kÏm cã ë Hµ Giang, B¾c C¹n, Th¸i Nguyªn víi tr÷ l−îng kho¶ng 4 triÖu tÊn. - Má ®ång: Lµo Cai, S¬n La. - Má ch× lÉn b¹c: Cao B»ng, S¬n La. c) C¸c quÆng kim lo¹i quý hiÕm: - ¡ngtimoan: Cao B»ng, Hµ Giang. - Vµng: Bång Miªu (Qu¶ng Nam) vµ däc s«ng Hång. - Thuû ng©n: Cao nguyªn §ång V¨n (Hµ Giang). d) Kho¸ng s¶n phi kim lo¹i: ®−îc chia thµnh 2 nhãm - Nhãm lµm nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt s¶n xuÊt ph©n bãn: ApatÝt (cã ë Lµo Cai víi tr÷ l−îng kho¶ng 2 tû tÊn); Phèt pho (cã ë L¹ng S¬n, Thanh Ho¸). - Nhãm lµm nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ ®å gia dông: + C¸t tr¾ng: cã ë c¸c tØnh vïng Duyªn h¶i Trung Bé (dïng lµm nguyªn liÖu chÕ t¹o thuû tinh, pha lª). + Cao lanh: cã ë H¶i D−¬ng, Mãng C¸i, Phó Thä ( dïng ®Ó s¶n xuÊt ®å sø). + §¸ v«i, ®Êt sÐt: cã ë nhiÒu n¬i (s¶n xuÊt v«i, xi m¨ng). + §¸, c¸t, sái x©y dùng ®−îc ph©n bè kh¾p n¬i trong ®Êt n−íc. + C¸c lo¹i ®¸ hoa v©n: Trµng Kªnh, Hßn Gai, Ninh b×nh, Thanh Ho¸... e) N−íc kho¸ng: cã ë nhiÒu n¬i trong c¶ n−íc. Nãi chung nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña ViÖt Nam cã nhiÒu d¹ng, lo¹i kh¸c nhau víi tr÷ l−îng kh¸ lín, chÊt l−îng cao vµ ph©n bè tËp trung gÇn nguån n¨ng l−îng, ®éng lùc, cho nªn cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp khai kho¸ng vµ luyÖn kim ®¹t hiÖu qu¶ cao. 33