Giải pháp hạn chế rủi ro trong cho vay cầm cố hàng hóa tại các ngân hàng thương mại

Giải pháp hạn chế . . .<br /> <br /> Kinh tế<br /> <br /> GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO TRONG CHO VAY<br /> CẦM CỐ HÀNG HÓA TẠI CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI<br /> Vũ Văn Thực*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Rủi ro trong cho vay cầm cố hàng hóa là một trong những chủ đề nóng được đề cập rất<br /> nhiều trên các phương tiện thông tin đại chúng trong năm vừa qua. Rủi ro xảy ra không những gây<br /> thiệt hại đến tài sản và con người của các ngân hàng thương mại (NHTM) mà còn làm cho uy tín<br /> của các NHTM suy giảm. Mục tiêu của bài viết này là đánh giá khái quát về thực trạng rủi ro trong<br /> cho vay cầm cố hàng hóa tại các NHTM trong thời gian qua, đồng thời đề xuất một số giải pháp<br /> nhằm giảm thiểu rủi ro cho các NHTM thời gian tới.<br /> Từ khóa: cầm cố hàng hóa, hạn chế rủi ro<br /> <br /> SOLUTION TO MINIMIZE RISKS FROM GOODS PLEDGE AT<br /> COMMERCIAL BANKS<br /> ABSTRACT <br /> Risks from goods pledge have made the headlines in the media during the past year. The<br /> risks not only cause damage to the commercial banks property and human resources but also<br /> undermine their good reputation. The article is intended to give an overview of the actual risks<br /> arising from goods mortgage at the commercial banks recently and suggest solutions to minimize<br /> the risks incurred by the banks for the time to come<br /> Keywords: Goods pledge, risk ministration<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề: thế chấp tài sản là một<br /> biện pháp bảo đảm tiền vay được các ngân<br /> hàng thương mại áp dụng từ khá lâu nhằm hạn<br /> chế rủi ro trong hoạt động cấp tín dụng của<br /> các NHTM. Ở nhiều quốc gia trên thế giới,<br /> cầm cố hàng hóa để đảm bảo nợ vay được<br /> các NHTM sử dụng một mặt đáp ứng nhu cầu<br /> <br /> vay vốn của khách hàng phục vụ cho nhu cầu<br /> sản xuất kinh doanh, mặt khác để đảm bảo<br /> khả năng thu hồi vốn cho các NHTM. Tại<br /> Việt Nam, thế chấp hàng hóa đã và đang được<br /> nhiều NHTM áp dụng, bên cạnh những mặt<br /> tích cực của nó thì cầm cố hàng hóa đã và<br /> đang nảy sinh ra nhiều vấn đề dẫn đến rủi ro<br /> <br /> * TS. Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi nhánh Tân Bình, Tp. Hồ Chí Minh.<br /> Điện thoại: 0918350036. Email: thucq6nhno@yahoo.com<br /> <br /> 3<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> cho các NHTM, hậu quả là ngân hàng thiệt<br /> hại về vốn vay, uy tín bị suy giảm và đôi khi<br /> còn có cả thiệt hại về con người đối với các<br /> NHTM. Trong khuôn khổ bài báo này, tác giả<br /> trình bày khái quát về thực trạng rủi ro trong<br /> cho vay cầm cố hàng hóa, phân tích nguyên<br /> nhân dẫn đến rủi ro, trên cơ sở đó đề xuất<br /> một số giải pháp nhằm hạn chế rủi ro cho các<br /> NHTM khi nhận tài sản thế chấp là hàng hóa<br /> để đảm bảo nợ vay tại các NHTM.<br /> 2. Cơ sở lý luận về đảm bảo tiền vay<br /> Tín dụng ngân hàng là hoạt động chứa<br /> đựng nhiều rủi ro và đảm bảo tiền vay được sử<br /> dụng như là một trong những cách thức nhằm<br /> gia tăng khả năng thu hồi nợ và giảm thiểu rủi<br /> ro tín dụng cho các NHTM. Đảm bảo tiền vay<br /> trong hoạt động ngân hàng là việc bên vay<br /> vốn thế chấp hoặc cầm cố tài sản thuộc sở hữu<br /> của mình cho ngân hàng để đảm bảo khả năng<br /> hoàn trả vốn vay. Để đảm bảo tiền vay thực sự<br /> có hiệu quả, đòi hỏi:<br /> - Giá trị tài sản sử dụng làm đảm bảo phải<br /> lớn hơn nghĩa vụ cần được đảm bảo.<br /> - Tài sản dùng làm bảo đảm nợ vay phải<br /> tạo ra được ngân lưu (phải có giá trị và thị<br /> trường tiêu thụ).<br /> - Có đầy đủ cơ sở pháp lý để người cho<br /> vay có quyền xử lý tài sản dùng đảm bảo tiền<br /> vay. [9]<br /> Theo qui định của pháp luật Việt Nam:<br /> đảm bảo tiền vay là việc các tổ chức tín dụng<br /> áp dụng các biện pháp nhằm phòng ngừa rủi<br /> ro, tạo cơ sở kinh tế và pháp lý để thu hồi<br /> được các khoản nợ đã cho khách hàng vay.[2]<br /> Hàng hóa trong bài viết này được hiểu là<br /> động sản thuộc quyền sở hữu của khách hàng<br /> dùng để cầm cố đảm bảo nghĩa vụ nợ của<br /> khách hàng vay vốn tại các NHTM.<br /> 3. Thực trạng rủi ro trong cho vay thế chấp<br /> hàng hóa tại các NHTM trong thời gian qua<br /> <br /> Có khá nhiều rủi ro xảy ra đối với các<br /> NHTM trong cho vay thế chấp hàng hoá trong<br /> thời gian vừa qua. Để có cái nhìn tổng quát<br /> về thực trạng rủi ro trong cho vay thế chấp<br /> hàng hóa tại các NHTM trong thời gian qua,<br /> chúng ta có thể điểm lại một số vụ điển hình<br /> dưới đây:<br /> Tháng 11 năm 2013, tại một kho hàng<br /> thuộc địa bàn xã An Hồng, huyện An Dương,<br /> thành phố Hải Phòng đã phát sinh một sự<br /> kiện là 7 ngân hàng cùng tranh chấp một kho<br /> hàng, doanh nghiệp vay là một doanh nghiệp<br /> chuyên kinh doanh vật liệu xây dựng, tranh<br /> chấp xảy ra khi có ngân hàng đã phát hiện ra<br /> số lượng hàng hoá trong kho bị thiếu hụt và<br /> tài sản trong kho không đảm bảo được dư nợ<br /> vay cho ngân hàng. Được biết trước đó, doanh<br /> nghiệp này luôn để số lượng hàng hoá tồn<br /> kho lớn hơn số dư nợ vay tại ngân hàng (vốn<br /> vay chỉ chiếm từ 60%-70% giá trị tài sản bảo<br /> đảm). Tuy nhiên, khi gặp khó khăn của nền<br /> kinh tế vĩ mô, mặc dù trước đây doanh nghiệp<br /> thường có uy tín cao với các ngân hàng nhưng<br /> cuối cùng cũng lâm vào tình trạng vi phạm<br /> (Trần Minh Hải, 2013). Trước đó, ngân hàng<br /> Sacombank - Chi nhánh Thăng Long (Hà<br /> Nội) cũng đã gặp rất nhiều khó khăn khi xử<br /> lý khoản nợ xấu hơn 4,25 triệu USD (tương<br /> đương 88 tỷ đồng) mà ngân hàng này đã cho<br /> Công ty Cổ phần Thương mại nông sản Đức<br /> Lợi vay từ năm 2011. Được biết, khoản dư<br /> nợ trên Sacombank đã giải ngân cho Công ty<br /> Cổ phần Thương mại nông sản Đức Lợi vay<br /> để nhập khẩu hàng nghìn tấn đậu tương từ<br /> Mỹ, tài sản cầm cố cho khoản vay trên chính<br /> là các lô hàng đậu tương được nhập khẩu từ<br /> Mỹ. Tuy nhiên, với lượng hàng 6.078 tấn đậu<br /> tương đã nhập khẩu, doanh nghiệp chỉ chuyển<br /> một phần hàng hóa về kho do ngân hàng quản<br /> lý, phần hàng hoá còn lại doanh nghiệp đã<br /> 4<br /> <br /> Giải pháp hạn chế . . .<br /> <br /> không chuyển về kho do ngân hàng quản lý<br /> mà bán hết cho các đại lý và các nhà máy chế<br /> biến thức ăn chăn nuôi. Khi phát hiện hàng<br /> hóa không đảm bảo cho khoản nợ vay tại<br /> ngân hàng, ngân hàng này đã buộc phải xử lý<br /> để thu hồi nợ trước hạn. Tuy nhiên, ngoài một<br /> số bất động sản đã được thế chấp, chi nhánh<br /> ngân hàng này chỉ thu giữ được hơn 327 tấn<br /> đậu tương còn sót lại, có giá trị chỉ hơn 7,84<br /> tỷ đồng (Thu Hằng, 2013).<br /> Mới đây, vào khoảng đầu tháng 6 năm<br /> 2013, Công ty TNHH Trường Ngân ở Bình<br /> Dương bị 7 ngân hàng bao vây, tìm cách thu<br /> hồi khoảng 3.000 tấn cà phê lưu kho để siết<br /> nợ, vụ việc này đã được dư luận đặc biệt quan<br /> tâm theo dõi và đây là chủ đề được bàn luận<br /> rất nhiều tại các NHTM trong thời gian qua.<br /> Cụ thể, Công ty TNHH Trường Ngân vay nợ<br /> của bảy ngân hàng: Quân đội (MB), Công<br /> thương (VietinBank), Quốc tế (VIB), Kỹ<br /> thương (Techcombank), Nông nghiệp và phát<br /> triển nông thôn (Agribank), Phương Đông<br /> (OCB) và Hàng hải (Maritime bank) với tổng<br /> số nợ lên tới 600 tỉ đồng. Tuy nhiên, số hàng<br /> hóa cầm cố trong kho của Công ty TNHH<br /> Trường Ngân chỉ có khoảng 3.000 tấn cà phê<br /> (trị giá khoảng 100 tỉ đồng). Vụ việc này cho<br /> đến nay vẫn chưa được giải quyết dứt điểm và<br /> với mong muốn làm sáng tỏ vụ việc, một số<br /> ngân hàng đã đề nghị cơ quan cảnh sát điều tra<br /> vào cuộc để hỗ trợ điều tra xử lý theo qui định<br /> của pháp luật đối với chủ doanh nghiệp này<br /> (Thiên Cầm, 2013). Trước đó vào năm 2011,<br /> 5 ngân hàng trên địa bàn thành phố Cần Thơ,<br /> bao gồm: ABBank, Vietinbank, SeaBank,<br /> Eximbank và Nngân hàng Phát triển Việt Nam<br /> - chi nhánh Cần Thơ - Hậu Giang đã xảy ra<br /> “tranh chấp” kho hàng của Công ty chế biến<br /> thủy sản An Khang (Cần Thơ). Số tiền công<br /> ty này nợ 5 ngân hàng là 305 tỉ đồng, khi công<br /> <br /> ty có dấu hiệu không có khả năng thanh toán<br /> nợ đến hạn, các ngân hàng kiểm tra và phát<br /> hiện hàng hóa tồn kho luân chuyển bao gồm<br /> các sản phẩm cá tra fillet, chả cá sumiri đông<br /> lạnh, tổng cộng hơn 1.000 tấn mà công ty này<br /> dùng thế chấp để đảm bảo nợ vay chỉ còn là<br /> một kho hàng hoàn toàn rỗng. Nguyên nhân là<br /> do giữa lúc các ngân hàng đang tính chuyện<br /> cùng mở kho giải chấp hàng hóa thì trước đó<br /> đại diện của công ty này đã ký thỏa thuận giao<br /> toàn bộ 2 kho hàng đã dùng thế chấp để thanh<br /> toán nợ cho các hộ bán cá tra nguyên liệu mà<br /> công ty còn thiếu nợ, quy ra thành tiền là trên<br /> 29,4 tỉ đồng. Các hộ dân theo đó đã tự ý vào<br /> mở cửa kho lấy đi số lượng lớn hàng hóa và<br /> để lại các xác kho không, cuối cùng 5 ngân<br /> hàng cho vay chính là người bị thiệt hại lớn<br /> nhất [7].<br /> Vài tháng trước đây, dư luận ở trong và<br /> ngoài ước đặc biệt xôn xao vụ ông Lâm Ngọc<br /> Khuân, nguyên chủ tịch hội đồng quản trị<br /> Công ty Cổ phần Thực phẩm Phương Nam<br /> (Sóc Trăng), khi ông này “xuất ngoại”, bỏ lại<br /> một khoản nợ khổng lồ với số tiền hơn 1.500<br /> tỉ đồng. Trong đó có khoảng 700 tỉ đồng liên<br /> quan đến các ngân hàng nhận tài sản thế chấp<br /> là hàng tồn kho nhưng trên thực tế là lượng<br /> hàng trong kho là rất ít, chỉ có vài chục tỉ<br /> đồng và lượng hàng này không chỉ thế chấp<br /> cho một ngân hàng mà còn ở nhiều ngân hàng<br /> khác nữa (Yên Trang, 2013). Vụ việc này xảy<br /> ra không những chỉ gây thiệt hại về tài sản<br /> cho các ngân hàng mà còn có hàng loạt cán<br /> bộ ngân hàng của các ngân hàng khác nhau<br /> bị cơ quan cảnh sát điều tra khởi tố với nhiều<br /> tội danh khác nhau.<br /> Trên đây chỉ là một số vụ điển hình trong<br /> cho vay thế chấp tài sản là hàng hóa dẫn đến<br /> rủi ro cho các NHTM mà các phương tiện báo<br /> chí đã đề cập, chắc chắn con số đã được công<br /> 5<br /> <br /> Taïp chí Kinh teá - Kyõ thuaät<br /> <br /> bố trên các phương tiện thông tin đại chúng<br /> chưa phản ánh được hết trên thực tế, con số<br /> thực có thể sẽ lớn hơn và phức tạp hơn rất<br /> nhiều. Hậu quả rủi ro xảy ra là ngân hàng thất<br /> thoát vốn, giảm lợi nhuận, mất cán bộ xảy ra<br /> và hơn nữa hình ảnh của ngân hàng sẽ xấu đi<br /> rất nhiều trong lòng công chúng.<br /> 4. Một số nguyên nhân chính dẫn đến<br /> rủi ro trong cho vay thế chấp hàng hóa<br /> Thứ nhất, ngân hàng thương mại thẩm<br /> định không kỹ hoặc không chính xác tình hình<br /> tài chính và phương án kinh doanh của doanh<br /> nghiệp: nguyên nhân này là do cán bộ không<br /> đủ trình độ để thẩm định về tình hình tài chính<br /> và tính khả thi của phương án vay của doanh<br /> nghiệp hoặc cán bộ đủ trình độ nhưng cố tình<br /> thẩm định sai sự thật để cấu kết với khách<br /> hàng nhằm mục đích trục lợi cá nhân; ngoài<br /> ra còn có những nguyên nhân khác như cán<br /> bộ cẩu thả trong quá trình thẩm định, doanh<br /> nghiệp cung cấp thông tin sai sự thật…<br /> Thứ hai, tài sản thế chấp không đủ điều<br /> kiện vay vốn: theo qui định của pháp luật, tài<br /> sản thế chấp phải là tài sản hợp pháp và không<br /> có tranh chấp, song khi cho vay ngân hàng đã<br /> không thẩm định kỹ đến yếu tố này dẫn đến<br /> khi xảy ra tranh chấp, ngân hàng mới biết là<br /> tài sản thế chấp không thuộc quyền sở hữu<br /> của khách hàng vay, do đó ngân hàng không<br /> có quyền xử lý tài sản thế chấp để thu hồi nợ<br /> vay theo qui định của pháp luật.<br /> Thứ ba, thiếu kiểm tra giám sát chặt chẽ<br /> hàng hóa trước khi nhập kho; bảo vệ kho<br /> hàng còn khá lỏng lẻo dẫn đến khách hàng<br /> bán tài sản thế chấp mà ngân hàng không<br /> biết: một trong những nguyên nhân thường<br /> xảy ra dẫn đến rủi ro là do ngân hàng không<br /> kiểm soát chặt chẽ số lượng, chủng loại, chất<br /> lượng hàng hóa khi nhập và xuất kho, dẫn đến<br /> khách hàng nhập kho không đủ số lượng hoặc<br /> <br /> hàng hóa nhập kho không đúng qui cách, chất<br /> lượng. Bên cạnh đó, khi xuất kho hàng hóa<br /> ngân hàng không kiểm soát được số lượng<br /> hàng hóa xuất ra và để cho khách hàng xuất<br /> kho số lượng hàng hóa trên thực tế lớn hơn<br /> giấy tờ sổ sách đối chiếu giữa ngân hàng và<br /> khách hàng.<br /> Thứ tư, không công chứng và đăng ký<br /> giao dịch đảm bảo tài sản thế chấp: do tài sản<br /> thế chấp không được công chứng và đăng ký<br /> giao dịch đảm bảo nên khi có tranh chấp xảy<br /> ra sẽ khó xác định hàng hóa thế chấp phải<br /> phân định như thế nào cho các bên nhận thế<br /> chấp tài sản, mặc dù pháp luật hiện hành qui<br /> định, đăng ký giao dịch đảm bảo làm cơ sở<br /> việc bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp của<br /> người nhận thế chấp tài sản, là cơ sở ưu tiên<br /> thứ tự thanh toán khi người vay không trả<br /> được nợ, qui định như vậy nhưng rất nhiều<br /> ngân hàng đã không thực hiện công chứng và<br /> đăng ký giao dịch đảm bảo đối với tài sản thế<br /> chấp, dẫn đến khi có tranh chấp xảy ra sẽ khó<br /> xử lý tài sản đảm bảo để thu hồi nợ vay.<br /> Thứ năm, sử dụng kho chung để giữ hàng<br /> hóa: một trong những nguyên nhân dẫn đến<br /> rủi ro cho ngân hàng là sử dụng kho chung<br /> để chứa hàng hóa, khi khách hàng không trả<br /> được nợ thì các ngân hàng khó phân biệt là<br /> hàng hóa nào thuộc tài sản của mình, hàng<br /> hoá nào là của ngân hàng bạn, đặc biệt là<br /> những hàng hóa có cùng mẫu mã, chất lượng<br /> và chủng loại.<br /> Thứ sáu, chưa chú trọng đến việc mua<br /> bảo hiểm cho hàng hóa đang cầm cố: hàng<br /> hóa cầm cố có thể giảm giá, mất mát, cháy nổ,<br /> hư hỏng…dẫn đến rủi ro cho ngân hàng, tuy<br /> nhiên rất nhiều ngân hàng hiện nay chưa thực<br /> sự chú trọng đến việc mua bảo hiểm đối với<br /> hàng hóa cầm cố.<br /> Thứ bảy: ngân hàng nhận tài sản thế chấp<br /> 6<br /> <br /> Giải pháp hạn chế . . .<br /> <br /> kém khả năng thanh khoản hoặc không có khả<br /> năng thanh khoản: như chúng ta đã biết, theo<br /> quy định của pháp luật, ngân hàng và khách<br /> hàng được thỏa thuận xử lý tài sản thế chấp<br /> theo nhiều phương thức khác nhau như: được<br /> xử lý theo phương thức do các bên đã thỏa<br /> thuận hoặc được bán đấu giá theo quy định<br /> của pháp luật để thực hiện nghĩa vụ trả nợ.<br /> Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, đến thời<br /> điểm xử lý tài sản bảo đảm, khách hàng giao<br /> tài sản hoặc ngân hàng cùng khách hàng bán<br /> đấu giá tài sản nhưng tài sản không thể bán<br /> được do khả năng thanh khoản thấp, trong khi<br /> đó hàng tồn kho vẫn phải trả các chi phí khác<br /> như: lưu kho, bảo vệ, bảo hiểm hàng hóa…<br /> ngoài ra, hàng hóa tồn kho lâu ngày sẽ hết hạn<br /> sử dụng hoặc bị giảm sút chất lượng sẽ dẫn<br /> đến rủi ro cho các NHTM.<br /> Trên đây là một số nguyên nhân chính<br /> dẫn đến rủi ro trong cho vay thế chấp tài sản là<br /> hàng hóa tại các NHTM trong thời gian qua.<br /> 5. Một số giải pháp nhằm hạn chế rủi<br /> ro trong cho vay cầm cố hàng hóa tại các<br /> NHTM<br /> Một là, thẩm định kỹ tình hình tài chính<br /> và phương án vay vốn của khách hàng: mục<br /> đích cho vay là thu hồi được nợ vay, không<br /> phải là bán tài sản thế chấp để thu hồi nợ vay;<br /> tài sản thế chấp của khách hàng vay chỉ là tài<br /> sản bổ sung khi nguồn thu thứ nhất từ phương<br /> án xin vay là nguồn thu nợ chính không đảm<br /> bảo chắc chắn và khi đó tài sản thế chấp sẽ<br /> là nguồn thu thứ hai cho ngân hàng. Vì vậy,<br /> trước khi cho vay, NHTM nên thẩm định kỹ<br /> tình hình tài chính, uy tín của khách hàng và<br /> tính khả thi của phương án vay, chỉ những<br /> khách hàng có đủ điều kiện theo qui định của<br /> pháp luật và của ngân hàng, có phương án vay<br /> vốn khả thi thì các NHTM mới tiến hành thẩm<br /> định đến tài sản đảm bảo là hàng hóa.<br /> <br /> Hai là, xem xét kỹ về điều kiện tài sản thế<br /> chấp trước khi nhận làm tài sản đảm bảo cho<br /> khoản vay: theo qui định của pháp luật, không<br /> phải tài sản nào cũng được đem thế chấp để<br /> vay vốn ngân hàng mà chỉ những tài sản thỏa<br /> mãn những điều kiện sau thì mới đủ điều kiện<br /> để thế chấp vay vốn ngân hàng: thứ nhất tài<br /> sản phải thuộc quyền sở hữu hợp pháp của<br /> bên bảo đảm; thứ hai tài sản được phép giao<br /> dịch và không có tranh chấp, tức là tài sản<br /> được pháp luật cho phép mua, bán, tặng cho,<br /> chuyển đổi, chuyển nhượng, cầm cố, thế chấp,<br /> bảo lãnh. Bên cạnh đó, tài sản thế chấp phải<br /> là những tài sản có khả năng thanh khoản, tức<br /> là tài sản có thể chuyển nhượng hoặc mua,<br /> bán được dễ dàng; thứ ba bên bảo đảm mua<br /> bảo hiểm đối tài sản đem thế chấp mà pháp<br /> luật qui định phải được bảo hiểm. Như vậy,<br /> để tránh rủi ro khi nhận cầm cố hàng hóa, các<br /> NHTM cần xem xét kỹ đến các yếu tố trên,<br /> nếu hàng hóa không đủ điều kiện nêu trên thì<br /> nên từ chối nhận làm tài sản đảm bảo.<br /> Ba là, thẩm định và kiểm tra kỹ các yếu<br /> tố như quyền sở hữu, chất lượng và giá cả<br /> hàng hóa trước khi nhận thế chấp: để đảm<br /> bảo hàng hóa khi nhập kho đúng chất lượng,<br /> giá cả và là tài sản thuộc sở hữu của khách<br /> hàng, trước hết NHTM khi nhận cầm cố hàng<br /> hóa cần thẩm định kỹ xem tài sản thế chấp có<br /> thuộc quyền sở hữu của khách hàng không,<br /> để làm được điều đó, cán bộ ngân hàng phải<br /> kiểm tra, đối chiếu kỹ xem hợp đồng mua bán<br /> hàng hoá, hóa đơn giá trị gia tăng, tờ khai<br /> xuất nhập khẩu, kiểm định hàng hóa…đối với<br /> hàng hóa khách hàng đề nghị thế chấp, trên cơ<br /> sở đó ngân hàng thấy rõ được hàng hóa khách<br /> hàng dự định cầm cố có thuộc quyền sở hữu<br /> của khách hàng hay không. Sau khi đối chiếu<br /> xong, nếu hàng hóa đúng là sở hữu của khách<br /> hàng thì ngân hàng nên thẩm định thêm xem<br /> 7<br /> <br />